"Kriptodirua, batez ere, espekulaziorako erabiltzen da"

(Asko entzuten da azken aldian kriptodiruaren inguruan, baina irudipena dut orokorrean jendeak ez dakiela askorik horren inguruan. Argi pixka bat ematen saiatzeko, artikulua idatzi nuen Elhuyar aldizkariaren martxoko zenbakian kriptotxanponen eta NFTen inguruan. Eta gaiak pizten duen jakinminaren erakusgarri, artikulua irakurri ostean elkarrizketa bana egin zidaten Goiena telebistan eta talde bereko Puntua aldizkarian. Telebistako elkarrizketa, Larraitz Zeberiok egindakoa, online ikus daiteke. Baina Puntua paperean soilik argitaratzen denez, eta elkarrizketa –nire ustez– ongi atera zenez eta jende askorentzat interesekoak diren kontuak daudenez, blogean argitaratzeko baimena eskatu nien eta haiek eman. Beraz, hemen doa elkarrizketa, paperak ezinbestean jartzen dituen mugek behartutako mozketa gabeko bertsio osoan, Puntua aldizkarian ateratako PDFarekin batera –haien eskariz–. Testua zein irudiak Txomin Madinarenak dira.)

Puntua elkarrizketa - PDF

"Kriptodirua, batez ere, espekulaziorako erabiltzen da"

IGOR LETURIA - ELHUYARREKO INFORMATIKARIA ETA IKERTZAILEA

Ia hamabost urte dira kriptodirua sortu zutela, baina azken boladan ugaritu egin dira bitcoina bezalako kriptotxanponen inguruko informazio eta iragarkiak. Badakigu zer den eta zertarako erabili daitekeen kriptodirua? Onurak ala arriskuak ditu gehiago?

Testua eta argazkiak: Txomin Madina.

Elhuyar Fundazioko informatikaria eta ikertzailea da Igor Leturia (Arrasate, 1971) eta ia hogei urte daroa hizkuntza- eta hizketa-teknologien arloan lanean. Teknologiaren bueltako bestelako gaiei buruzko artikuluak ere argitaratzen ditu eta kritikoa da kriptodiruarekin.

Zer da zehazki kriptodirua?

Diru edo txanpon normalen atzean estatu bat edo herrialde bateko banku zentral bat egoten da, gehiago noiz atera erabakitzen duena eta txanponen transakzioen inguruko kontrola eramaten duena. Kriptodiruaren atzean, bakarrik algoritmoak eta metodo kriptografikoetan oinarritutako softwarea daude. Software hori da kriptotxanponen jaulkipena zenbatean behin eta noiz egingo diren kontrolatzen duena, baita horien meatzaritza ere. Adibide bat jartzearren, bitcoin kriptotxanponaren kasuan, softwarean bertan sartuta dago nola izango den bitcoinen jaulkipena: guztira 21 milioi bitcoin aterako dira, eta jaulkipen erritmoa aurrez dago erabakita, hau da, ez da izango uneko egoera ekonomikoen araberakoa. Lau urtean behin erdira jaitsiko da erritmo hori. Horrek esan nahi du lehenengo lau urteetan jaulki zirela erdia, hau da, 10 milioi eta erdi, hurrengo lau urteetan laurdena, hurrengo lauetan zortzirena... Beraz, gaur egun, bitcoinen % 90 inguru (18 milioi edo) aterata daude, eta falta diren 3 milioiak joango dira ateratzen erritmoa lau urtero jaisten etengabe.

Bitcoina kriptodiru mota bat da, baina gehiago daude, ezta?

Bitcoina lehen kriptotxanpona da, berarekin batera sortu zen kriptodiruaren kontzeptua eta horren oinarri teknologiko guztia, adibidez blockchain edo bloke-kateen teknologia. Satoshi Nakamoto izeneko norbait, edo izen hori erabiltzen duen kolektibo bat, izan zen sortzailea; inork ez daki zein dagoen atzean. Txosten bat argitaratu zuen esanez zer izango zen bitcoin, zertan egongo zen oinarrituta... eta softwarearen lehen inplementazioa egin eta martxan jarri zuen. Baina gaur egun kriptotxanpon mota asko dago.

Kriptodiruaren atzean nor dago? Nork jaulkitzen du?

Esan bezala, Satoshi Nakamoto izan zen softwarea sortzen eta makinetan instalatzen lehena, baina gero sortu diren txanponen kasuan (ethereum, dogecoin, litecoin...), bakoitzaren atzean beste enpresa eta interes batzuk daude. Interesa duen edonork sor dezake kriptotxanpon bat lehen esandako software hori aprobetxatuta, dagoenetan edo moldatuta. Diote estatuak ere ez ote diren kriptotxanponak sortzen hasiko diru arruntaren alternatiba edo osagai legez, nahiz eta hori kontraesankorra izan kriptodiruaren definizioarekin.

Nola lortzen da kriptodirua?

Bi modu daude. Batetik, beste edozein txanponen moduan lortzen da: nik dolarrak baditut eta zuk euroak, kopuru baten truke erosiko dizkizut. Kriptodiruaren kasuan, badaude horretarako bitartekariak. Baina bestetik, meatzaritza deitzen den kontzeptua dago. Esan bezala, bitcoin kopuru mugatua dago, eta urrearekin gertatzen den bezala, gero eta gehiago lortu, gero eta gutxiago geratzen da eskuragarri. Urrea meategietan meatzaritza eginda lortzen den legez, kriptotxanponekin ere horixe egiten da, meatzaritza. Baina kriptodirua ez denez zerbait fisikoa, softwareak berak definitzen du zein izango den meatzaritza modua: ariketa kriptografiko batzuk zehazten ditu, eta horiek ordenagailuen bidez ebazten dira, meatzaritza softwarea martxan jarrita. Ebatzi dituzula frogatuz gero lortuko dituzu kriptotxanponak; horretan datza meatzaritza. Mundu guztian zehar meatzaritza egiten dabiltzan ordenagailuen artean banatzen ditu jaulkiko diren kriptotxanpon berriak. Etxeko ordenagailu arrunt batekin lortzea oso zaila da, ordenagailu oso potenteak dituzten etxaldeak daude meatzaritza egiten.

“KRIPTODIRUAREN INGURUKO TEKNOLOGIAK ENERGIA ASKO KONTSUMITZEN DU”

Zer erosi ahal dut kriptotxanpon bat lortzen badut?

Hasieran, ohiko muga fisikoak gainditu eta erosketak mundu digitalean egiteko aukera emango zuen txanpon bat lortu gura zen. Orduan hainbat zerbitzu ordaintzen ziren kriptodiruaz, baina gaur egun oso gutxi erabiltzen da benetako salerosketarako. Gaur egun batez ere espekulaziorako erabiltzen da, eta horren eraginez bere balioak dituen gorabehera handiengatik ez da erabiltzen salerosketa arruntetan. Inork ez du txanpon batekin zerbait erosiko hurrengo egunean askoz gehiago balioko duela jakinda, gorde egingo du; eta alderantziz, txanpona jaisten ari bada edo jaitsiko dela aurreikusten bada edo horren arrisku bat badago, orduan dendek ez dute onartuko horretan ordaintzea, hurrengo egunean askoz gutxiago balio dezakeelako.

Hori bai, kriptodiruak anonimotasuna gordetzen duenez, bai erabiltzen omen da legez kanpoko salerosketetarako: drogak, armak, pertsonen trafikoa, diruaren zuriketa… Dark Web-eko operazioetan erabiltzen omen dira.

Zu zeu kritikoa zara kriptodiruarekin. Zergatik?

Egiten zaion erabilerarekin naiz batez ere kritikoa. Zalantzak ditudan arren, etorkizunean eta egoera jakin batean kontzeptu interesgarria izan daiteke. Baina egun, esan bezala, espekulaziorako erabiltzen da kriptodirua, epe motzeko salerosketak egiten dituzten inbertitzaileak-eta erakarriz. Burtsako akzioekin edo etxebizitzekin gertatzen den bezala, interesa dagoen artean gauza baten prezioak gora egiten du, eta orduan batzuk erosten dituzte soilik epe motzean garestiago saltzeko asmoarekin, eta horretaz bizi ere egiten dira batzuk. Eta hori gertatu da kriptotxanponekin: etorkizuna omen direla-eta, interesa sortu zen horiek eskuratzeko, hasieran agian interes logiko edo zilegia zena, baina balioa gora eta gora doan neurrian, gero eta gehiago sartzen dira inbertitzaile eta espekulatzaileak. Urteak dira hasierako kriptotxanponak igo eta igo ari direla, eta ezegonkortasun hori da ekonomia errealean erabiltzea oztopatzen duena. Orain, dagoeneko aberatsa dena gero eta gehiago aberasteko tresna dira.

Igor Leturia, Goienan

Kriptotxanponen inguruko teknologiak energia kontsumo handia du, gainera. Kriptotxanponen softwareak funtzionatzen dute blockchain izeneko teknologiarekin, fidagarritasuna eta manipulaezintasuna ematen diona. Baina hori lortzeko softwarea eta datu-basea deszentralizatuta daude, hau da, makina askotan instalatuta, eta kriptografia asko erabiltzen da. Datu-base bat ordenagailu bakarrean beharrean hainbatetan errepikatuta egoteak kontsumo handia dakar, baita softwareak egin behar dituen kalkulu kriptografikoak egiteak, eta meatzaritza egiteko martxan dauden makina guztiek ere. Egungo testuinguruan, larrialdi klimatiko baten, energia asko xahutzen da: esaten da azpiegitura horrek guztiak Europako tamaina ertaineko herrialde batek adina kontsumitzen duela. Tristea da espekulaziorako eta aberatsak gehiago aberasteko planetari horrelako kaltea egitea.

“UNE HONETAN, BEHINTZAT, EZ DA BATERE IDEIA ONA KRIPTODIRUAN INBERTITZEA”

Gazteengan izaten duen eraginak ere kezkatzen zaitu.

Gazteen artean bakarrik ez, orokorrean gizartean ari da hartzen indarra kriptodirua. Interneten, sare sozialetan-eta, iragarkiak azaltzen dira; telebistan ere bai; hirietan kriptotxanponak salerosteko denda fisikoak ari dira agertzen... Ia hamabost urte bete badira kriptodirua sortu zenetik, zergatik eman du azkenaldien teknologiazaleen eta espekulatzaileen ingurutik gizarterako saltoa? Bada, nik uste dut dela lortutako kriptodiru hori guztia kapitalizatzeko interesagatik. Orain denbora bat erositako kriptotxanponek hamar edo ehun aldiz biderkatu dute euren balioa, baina gero salerosketa arruntetarako ezin badira erabili, balioa altu dagoenean komeni zaie diru arruntean bihurtzea. Nola lortzen da hori? Jende berria sartuta sisteman, kriptotxanponak euroengatik erosiko dien jendea. Gizarte osoa hartu dute jomuga: euren aurrezkiak dituzten familiak, esaterako, eta baita gazteak ere. Youtuber-ekin, streamer-ekin gazteengana heltzen dira, diru erraz eta azkarraren ideia salduz. Telebistako publizitatea erregulatuta dago, baina orain arte Internetekoa ez, eta horretaz baliatzen dira estalitako publizitatea egiteko. Bestalde, sareko izar horietako asko aberatsak dira eta dirua izango dute kriptotxanponetan inbertituta, beraz interesa dute horretan jendeak interesa mantentzeko eta altu daudela saltzeko. Hor dago tranpa.

Baina oso arrisku handiko inbertsioak dira, batez ere orain. Jada hasia da beherakada. Urtetan igo eta igo ibili ostean, iazko apirilean, esaterako, 60.000 euro balio zituen bitcoinak eta uztailean balioa erdira jaitsi zen: horrek esan gura du apirilean bitcoin bat erosi zuenak, pare bat hilabetean erdia galdu zuela. Gero berriz igo zen, baina orain berriz ere erdira jaitsi da. Denbora askoan gora joan da, bai, baina ezer ez doa gora etengabe. Irabazteko aukera handiak daudenean, arriskuak ere handiak izaten dira. Inbertitzaile profesionala bazara, dirua eta denbora sobera duena, ez dakit; baina familia edo gazte batentzat, adibidez, oso arriskutsua da.

Erabilera onuragarririk ikusten al diozu kriptodiruari?

Ez dakit, beharbada ideia gisa, mundu osorako txanpon baten ideia, mundu osoan balio bera izango duena, interesgarria izan daiteke, baina horrek ere izango luke orain aurreikusten ez dugun ondorio okerrik (bitcoinenak ere ideia ona zirudien, baina jendearen berekoikeriak zertan bihurtu duen ikusi dugu). Are, horrelako ideia bat kriptotxanponen kontzeptuaren aurkakoa litzateke agian, estatuen interbentziorik gabe funtzionatzea baitute oinarri. Orduan, nola bermatu egonkortasuna eguneroko ekonomiarako baliagarri izan dadin, edo nola bermatu banaketa egokia?

Oinarri teknologikoa bederen interesgarria da? Kriptodiruaren ezaugarri gisa aipatzen dira anonimotasuna eta manipulaezintasuna, adibidez.

Anonimotasuna eta konfidentzialtasuna interesgarriak izan daitezke, baina horrek ere badu bere ifrentzua: gaur egun gertatzen da justu horregatik kriptodirua legez kanpoko jardueretarako erabiltzea. Finean, kriptodiruaren oinarri teknologikoan dauden anonimotasuna eta interbentziorik eza, liberalismoaren gailurra dira, horrelakoek espekulazioan eta burbuiletan amaitzen dute, hauekin bezala.

Kriptotxanponen oinarrian dagoen blockchain edo bloke-kateen teknologia bai izan daiteke interesgarria. Fidagarritasuna eman eta manipulaezintasuna bermatzen duen datu-base deszentralizatuaren ideia interesgarria izan daiteke gauza askotarako. Baina gorago aipatutako energia kontsumo handiaren eta ingurumenari egiten dion kaltearen arazoa ere hor dago...

Igor Leturia, Arrasaten

Orain arte kriptodirua zer zen ez zekienak, kezkatu behar du? Berandu ari da heltzen etorkizunera?

Ez, alderantziz esango nuke. Azkenaldian toki guztietan kriptodiruaren inguruan berba egiten entzuteagatik erostekotan dagoenak, arrisku handia hartuko du. Oso gorabeheratsuak dira kriptotxanponak eta asko galtzeko aukerak handiak dira. Espekulatzaileen eta dirua inbertitzeaz bizi den jende horren kontuak dira; guretzat, jende xehearentzat, erabilera errealik ez du eta interesik izatekotan, egonkortzen denean (egonkortzen bada) izango du. Baina une honetan, behintzat, ez da batere ideia ona kriptodiruan inbertitzea.

“IKUSIKO DA MUGIKORREK GURE BIZITZA ALDATU DUTEN MODUAN ALDATUKO DUEN METABERTSOAK, EDO MODA LABUR BAT IZANGO DEN”

Kriptodiruari buruz asko hitz egin da aspaldion eta hor dago baita ere metabertsoa: mundu birtual bat, non enpresak eta erabiltzaileak dirua inbertitzen eta presentzia handitzen ari diren. 1999ko Matrix pelikulak planteatutakoak gero eta gertuago daude?

Ez dakit Matrix den, edo Ready Player One pelikula, zeinak hiru dimentsiotako betaurrekoak jarriz esperientzia inmertsiboak planteatzen dituen; mundu fisikoan partez mundu digitalean bizitzeko aukera. Neurri batean, gero eta gehiago gaude murgilduta mundu erreala ez den beste baten: gaztetxoak, eta helduak ere, egunerokoan, tabernetan, etxean... beti mugikorreko pantailara begira ikusten ditugu, sare sozialetan sartuta. Ez da bere horretan mundu birtual bat, baina bai beste ziber-errealitate bat. Metabertsoa ere gauza antzerakoa izango omen da, baina hiru dimentsiotan eta kriptodirua nonahi. Lortuko ote duten gu denak horretan sartzea? Tira, mugikorrei eta sare sozialei pegatuta egotea lortu badute... Argi dago enpresa teknologiko handiek, bereziki orain arte Facebook bezala ezagutu dugun Metak, interes handiak dituztela horretarako, inbertsio handiak egin dituztelako bai hardwarean eta baita softwarean. Ez dakit arrakasta izango duen. Bere garaian ere egin zen antzerako saiakera bat Second Life izenekoarekin. Ez zen 3D betaurreko eta horrelakoekin, baina hura ere hiru dimentsiotako mundu birtual bat zen, jendea han egoten zen, enpresek hitzaldiak egiten zituzten han, publizitatea ere jartzen zuten... Etorkizuna izango zela ematen zuen, eta gero desagertu egin zen. Ikusiko da mugikorrek gure bizitza aldatu duten moduan aldatuko duen metabertsoak, edo moda labur bat izango den.

Gizartea, orokorrean, informatika eta teknologia kontuetan alfabetatua ikusten duzu?

Ez; joeren, moden eta albokoak egiten duenaren arabera jokatzen dugu eta ez dugu benetan hausnartzen egiten digun ekarpenaren edo etorkizunean izan ditzakeen kalteen inguruan. Bete-betean sartzen gara eta kalteez konturatu orduko beranduegi izaten da sarri. Gero eta jende gehiagori entzuten diot denbora gehiegi pasatzen duela bateko edo besteko sare sozialetan, eta batzuek uzten duten arren, beste batzuek dagoeneko etsita daudela esaten dute. Badago zer hausnartua, baina ez da erraza buelta ematen, denok gaudelako gurpilean sartuta.

Informatikaria zaren heinean, zuretzat zein izan beharko litzateke informatikaren eginbeharra?

Duela urte asko, ni informatikan sartu nintzenean, gauza berri samarra zen eta orduan hasi zen hedatzen. Aukera asko eskaintzen zituen gauza bat bezala ikusten nuen, jendearen bizitza errazteko eta laguntzeko tresna moduan. Gaur egun ere ikusten diot potentzial hori, eta uste dut gauza askotan lagundu egin duela, baina gauza txar asko ere ekarri ditu. Eta berez ez da teknologiaren beraren errua, baizik eta jendearen diru-gosearena: enpresak sartzen direnean eta dirua egiteko aukera dutenean, berdin die egiten dioten erabilera jendearen kalterako edo onerako den. Mila gauzarekin ikusi dugu hori, Internetekin adibidez: hezkuntzarako, komunikaziorako, informatuta egoteko tresna itzela da; baina gaur egun desinformatzeko, jendea elkarren aurka jartzeko... erabiltzen da.

Zu zeu, zer ari zara ikertzen une honetan?

Elhuyarreko hizkuntza- eta hizketa- teknologien arloan egiten dut lan: hizketaren ezagutza eta sorkuntza, itzulpen automatikoa... Horretan aurrerapen handiak egin dira, benetan erabilgarri eta praktiko izateraino, eta jendearentzat baliagarriak eta euskararentzat onuragarriak diren tresnak sortzen ari gara, eta egunero ari gara aurrerapen berriak egiten. Une oso interesgarrian gaude. Eta teknologia honek kalte edo arriskuren batzuk izan ditzake agian, baina batez ere, onura asko ditu irisgarritasunari eta hizkuntza gutxituei begira.