Nobela grafikoa, komikien prestigiorako ala mespretxurako?

(Elkar aldizkariko 2009ko neguko alean argitaratutako artikulua)

Komikiaren munduan azken aldian azpigenero bat indarra hartzen ari bada, hori nobela grafikoa da. Termino fetitxea komiki-argitaletxeen promozio liburuxka eta karteletan, edo egunkari zein aldizkarietako kultura orriek komikiei buruz hitz egiten dutenean. Baina zer da zehazki nobela grafikoa?

Nobela edo eleberri grafikoak, ohiko beste komikien aldean, publiko helduagoari zuzenduta egon ohi dira, inprimatze luxuzkoagoa izaten dute, luzera handiagokoak dira normalean eta pretentsio artistikoak izan ohi dituzte. Beste ezaugarri nagusietako bat da hasiera eta amaiera duten istorioak kontatzen dituztela, beste formatu gehienak (umorezko komiki-bandak, comic book-a, komiki-aldizkariak, albumak...) seriatuak diren bitartean. Will Eisner maisuaren A contract with God jotzen da bere burua nobela grafiko gisa definitu zuen lehen komikitzat.

Superheroien komikiekin, mangarekin edo beste komiki genero batzuekin alderatuta, eleberri grafikoen gaiak serioak eta errealistak izaten dira. Kronika politiko eta sozialak ohikoak dira horrelakoetan; Marjane Satrapik bikain erretratatzen du haur eta emakume baten ikuspegitik Irango iraultza islamista Persepolisen, edo Guy Delislek Asiako hegoekialdeko egoera Pyongiang eta Crónicas Birmanasen, edo Alfonso Zapico asturiarrak judutar eta palestinarren arteko gatazka Café Budapesten. Gerrak eta gatazka politikoak ere bai; ezagunenetako batzuk Joe Saccoren Palestina: en la franja de Gaza edo Gorazde: Zona Protegida, Art Spiegelmanen Maus (Pulitzer kazetaritza saria irabazitakoa) edo Pierre Christin eta Enki Bilalen Las falanges del orden negro dira. Eta eguneroko bizitzako arazoak ere, askotan autobiografikoak, izaten dira nobela grafikoen gai; adibidez, Craig Thompsonek bere haurtzaroa eta nerabezaroa kontatzen ditu Blanketsen, Andi Watsonek langabezian egotea zer den Desayuno por la tarden eta Frederik Peetersek neskalagun seropositiboarekiko erlazioa Píldoras azulesen.

Fikzioa ere, noski, erabiltzen da nobela grafikoetako argumentuetan, genero beltza edo fikzio historikoa bezala, eta are fikzio superheroikoa ere. Frank Miller eta Alan Moore fikziozko eleberri grafiko askoren egile izan dira, eta euren lan ugarik zinemarako bidea egin dute. Genero beltzean eta fikzio historikoan, lehenengoaren Sin City eta 300 aipa ditzakegu. Eta superheroienetan, Frank Millerrek El regreso del señor de la noche egin du adibidez, eta Alan Moorek Top 10, La liga de los hombres extraordinarios eta, batez ere, Watchmen, jende askorentzat (artikulu honen egilearentzat barne) inoiz egin den komikirik onena dena; Time aldizkariak XX. mendeko 100 nobela onenen artean sartu zuen komiki bakarra da Watchmen. Manga japoniarreko Osamu Tezukaren Adolf eta Katsuhiro Otomoren Akira ere nobela grafikotzat har daitezke.

Euskal Herrian eta are euskaraz egin dira nobela grafikoak azken urteetan: Patxi Gallegoren Pololoak trilogia, Josean Muñoz eta Juan Luis Landaren El ciclo de Irati eta Saiak bere jarraipena, Asisko, Marko eta Jokinen Gartxot, Unai Busturia eta Julen Ribasen Numenak trilogia edota Hedoi Etxarte eta Alain Urrutiaren Ihes ederra.

Alabaina, eleberri grafikoa terminoa ez da komikigileen edo zaleen gustukoa, argitaletxeen marketing aparatuen asmakuntza besterik ez baita finean. Eta argitaletxeek eurek komiki mota jakin bati literatur mailako prestigioa emateko asmatu izanak edo egunkariek kultura orrietan horrelakoak batez ere aipatzeak, berarekin inplizituki dakar beste komiki mota edo generoekiko destaina, beste guztia haurrentzat edo kalitate gutxikoa balitz bezala. Eta ez da hala inondik inora. Aldizkarietan edo egunkarietan nahiz album formatuan argitaratu izan dira jatorriz Corto Maltés, Little Nemo, Thorgal eta beste arte lan ugari. Gainera, sarritan lehenengo horrelako formaturen baten ateratako lanen bildumak ondoren eleberri grafiko gisa saldu izan dizkigute; Watchmen bera, nobela grafikoetan nobela grafikoena, jatorrian hamabi aleko grapadun comic-book gisa atera zen...

Marketing termino soila izanik ere, ongi etorria bedi nobela grafiko izendapena, literaturzale handiuste garbizaleren batzuk komikien mundura hurbiltzeko balio badu. Literatura eta pinturaren konbinazioz osatutakoa baina bien batura baino askoz gehiago den arte zoragarri bat deskubrituko dute.

Pololoak 3, Atxeritoko balada

Pololoak sorta arrakastatsuaren hirugarren eta azken liburua dakarkigu Patxi Gallegok udazken honetan. Xabinaitor superheroi euskalduna agertuko da berriz ere, protagonismo gehiago hartuta oraingoan, bera izango baita istorioaren kontatzaile eta gidari; eta besteak beste, egileari buruz hitz egingo du (Patxi Gallego jaunaz, alegia); komikilari honen obsesioetan sakontzeko, haren txikitako traumez ikertuko du Aldanondo inspektoreak, eta halaber jakingo dugu ikastolako neskatxa eta andereñoekin izandako harremanei buruz. Horrez gain, ez dira faltako guardia zibilekiko behaztopa eta liskarrak, Xabinaitorren guraso atsekabetuak edo Kariñe maitagarriaren agerpenak, edo aurreko liburuetako jarraipeneko hainbat kontu. Guzti-guztia koloretan oraingoan.