Angulema, euskal komikiaren Meka
Angulemakoa da, zalantzarik gabe, Europako komiki-azokarik handien eta garrantzitsuena. Musulmanak gutxienez bizitzan behin Mekara nola, hala nahi izaten du europar komikizale orok, den tokikoa dela, bertara joan. Baina Angulema Euskal Herritik hurbil samar izaki, euskaldun anitz joaten da urtarrileko azken aste bukaeran Angulemako jaialdira, komiki egile zein zale, bakarrik edo taldean, lanera ala disfrutatzera, eta horietako asko ohituraz.
(Noticias taldeko Ortzadar gehigarrian 2016/02/16an argitaratutako artikuluaren jatorrizko extended bertsioa)
Ez da erraza Angulemako komiki-jaialdian inoiz izan ez den norbaiti haren tamaina eta garrantziaren ideia transmititzea. Bost karpa ezberdin daude hirian zehar banatuta, horietako batzuk tamainaz Durangoko Azokako Landako eraikinaren parekoak; antolakuntzak paratutako hainbat erakusketa ere egoten dira areto ezberdinetan (elizetan barne!); ekitaldi ugari antolatzen dira (aurkezpenak, hitzaldiak, mahai-inguruak...); hiriko saltokien erakusleihoak, Gabonak bailiran, komiki-gaiez apainduta daude; kaleen izenak erakusten dituzten plakak komikien bunbuiloetan sartuta ageri dira; eta, batez ere, jendea eta jendea nonahi. Edozein komikizaleren paradisua! Eta halako tokia guretik hain gertu egonik, ez da harritzekoa urtero euskal herritar ugari han aurkitzea, egile eta editoreak lanera eta zaleak beraien pasioa bizitzera etorriak.
Gorka Basterretxea (Zuloa liburudenda): “Esperientzia oso polita da, asko disfrutatzen dugu: karpak, erakusketa potente horiek...”
Zaleen espediziorik beteranoena Gasteiztik joaten dena izango da ziurrenik. Gasteiz eta Angulemako hiriak senidetuta daudenez, duela hogei bat urtetik hona-edo autobusa antolatu izan du Gasteizko Udalak komiki-azokan aste bukaera pasatzeko. 2013an, baina, udalak bertan behera utzi zuen, eta antolakuntzaren lekukoa Zuloa liburu-dendakoek (espedizioko ohiko parte-hartzaile zirenak) hartu zuten. Hango Gorka Basterretxearen hitzetan, “50 inguru joan ohi gara; lo egitekoa Angulemakoek hartzen digute, handik 20 bat kilometrora dagoen kanpin bateko bungalow batzuetan, eta planaren barruan sarrera guztiak (karpak, erakusketak...) ere barne daude”. Aurtengoan, baina, ez dira joan. Parisko atentatuak direla-eta, izena emandako hainbat jende atzera bota zen, ez zekiten giroa nola egongo zen... Azkenean penarekin gelditu dira eta hurrengo urtean berriz ere joateko asmoa dute. Izan ere, “esperientzia oso polita da, asko disfrutatzen dugu: karpak, erakusketa potente horiek...”, diosku Basterretxeak. “Hemengo jende eta argitaletxeekin egoten zara: batean Xabiroikoak, bestean Fermin Muguruza [Black is beltza saltzen egon zen 2015ean]... eta duela 5 bat urte-edo Moebius ezagutu genuen! Ikaragarria da horrelako maisu bati eskua ematea. Batzuetan hemengo autoreei harremanak egiten laguntzera ere joan izan gara, eta barruko mundua ezagutzen duzu horrela.”
Dani Fano (Xabiroi aldizkaria): “Pribilegiatuak gara Europako azokarik handiena hain hurbil izateagatik”
Azken urteetan beti joan izan den beste koadrila bat Xabiroi komiki-aldizkarikoena da. Bertako egile eta hurbileko edo lagunez osatutako taldetxo bat aldizkaria sortu zen urtean hasi ziren bidaia egiten, duela 10 urte, lehenagotik ere bertako hainbat lagun taldetxotan etorri izan baziren ere. Xabiroiko koordinatzaile Dani Fanok dioenez, “erromesaldia egitera etortzen gara, izan ere, pribilegiatuak gara Europako azokarik handiena (eta mundu mailan ere, handiena ez bada, bai ederrena) hain hurbil izateagatik”. Taldeko egileetako batzuk aprobetxatzen dute beraien lana mugitzeko eta Frantziako merkatuan saltzen saiatzeko, eta Xabiroi moduan ere egin izan da saiakeraren bat urtero ateratzen diren albumak han norbaitek argitara ditzan. Baina espedizioaren helburu nagusia ez da hori: “komikigileok etxean egiten dugu lan, isolamenduan, eta gure arteko eta editoreekiko harremanak telefonoz eta e-mailez dira; hau izaten da lankideekin egoteko, beraietaz ikasteko eta beraiekin ongi pasatzeko aukeretako bat”, Fanoren arabera. Euskal komikigileen komunitatea trinkotzeko ere balio du urteroko irtenaldi honek, bere ustez, eta horrela elkarrekin proiektu berriei (H28 aldizkaria, Zapart! jaialdia...) ekiteko.
Xabiroikoen espedizio bat (Argazkia: Maite Landatxe)
"Pilak kargatuta"
“Pilak kargatuta itzultzen zara, ideia berri mordo batez eta marrazteko ilusio berpiztuz”
Fanok dioskunez, “pilak kargatuta itzultzen zara: etxean urte guztia lanean bakarrik aritzen zaren arren, ikusten duzu ez zaudela bakarrik, zerbait handiagoren parte zarela, badaudela beste egile batzuk, argitaletxeak, zaleak... Ideia berri mordo batez eta marrazteko ilusio berpiztuz bueltatzen zara”.
Mikel Begoña (gidoilaria): “Aitzakia proiektuak aurkeztearena bada ere, bertako saltsa asko gustatzen zaigu, giro ederra izaten da”
Justu espresio hori erabili du Mikel Begoña komiki-gidoilariak ere, “etxerako bidean, proiektu berriak martxan jartzeko pilak ondo kargatu dituzula konturatzen zara”. Izan ere, Begoña azken aldian ia urtero joaten da, lanera baina baita giroaz gozatzera ere: “aitzakia proiektuak aurkeztearena bada ere, bertako saltsa asko gustatzen zaigu, giro ederra izaten da”. Lehenengoz 2009an joan zen, stand bat hartu zuen autoeditatutako Berunezko itsasoa komikia saltzeko eta Tristísima ceniza proiektua bertoko editoreei aurkezteko asmoarekin. Eta negoziotara bertara joateak benetan merezi duela dio: lehen aldi hartan euskarazko Berunezko itsasoa komikiaren ale gehiago saldu omen zituen han Durangon baino, “eta standaren prezioa Durangon baino %90 merkeagoa zen gainera!”. Bestalde, Norma eta Cambourakis argitaletxeetako editoreak ezagutu zituen han eta horien bidez argitaratu zuen Iñaket marrazkilariarekin hurrengo urtean Tristísima ceniza eta urte bi beranduago El pico de los cuervos. “Frantziako komiki merkatua mundu mailan dagoen indartsuenetarikoa da, eta Angulema merkatu horren ikur nagusia da; Frantzian argitaratzeari esker, hirugarren komiki bat argitaratzea lortu dugu ere Espainia eta Italian (Ötzi - Por un puñado de ámbar) eta hainbat komiki azoketara gonbidatu izan gaituzte.” Argitaletxeei proiektuak aurkezteko zitak aurrez lotuta izatea guztiz komenigarria dela dio, “jaialdiko giroa estresagarria izaten da eta editorearen aurrean azaltzeko momentua ez duzu inoiz aurkitzen; onena, ordua eskatu eta lasaitasunez kafe bat hartu proiektua lasaitasunez saltzeko edo behintzat saiatzeko”. Argitaletxeekiko bilerak kafetegi batean, komikiak saltzeko karpan argitaletxeek dauzkaten stand edo bilera-geletan edo egile-eskubideen karpan izan daitezke: “gehienbat, egile-eskubideen karpan, editoreek euren artean herrialde ezberdinetan argitaratzeko eskubideak negoziatzen dituzte, baina autoreak ere bertatik pasa daitezke proiektuak erakutsiz, eta hemen bai komenigarria dela aurretik zita eskatzea; normalean eguena eta barikuan baino ez dira izaten eta ondoren gehienak badoaz; baina azoka osoa egile-eskubide merkatu handi bat izan daiteke; gure aurtengo zitak, adibidez, Le Nouveau Mondeko karpan daude [argitaletxe txiki, alternatibo eta inportaziokoenean]”.
Mikel Begoña eta Iñaket Anguleman 2010ean (Argazkia: Mikel Begoña)
Laureano Domínguez (Astiberri argitaletxea): “Benetan merezi du, asko saltzen dugu, baina lan gogorra da, aurretik eginak izaten ditugu hitzorduak eta ordu erdiro ditugu lau egunez, jaialdia bisitatzeko denborarik ere ez dugu”
Egile-eskubideen karpa hori ondo baino hobeto ezagutzen du Bilboko Astiberri argitaletxeko Laureano Domínguezek. Astiberrik Espainiako egileen obra asko beste herrialde batzuetan eta beste argitaletxe batzuekin argitaratzea lortzen du, eta kanpoko lan asko ateratzen ditu Espainian, Angulemako egile-eskubideen karpan egindako kontaktuei esker. Dominguezek dioenez, “argitaletxea sortu zenetik hasi ginen joaten, 2001ean; stand-a eta bileretarako mahaia izaten dugu egile-eskubideen karpan”. Hara joateak benetan merezi duela dio. Lehen argitaletxe europarrak soilik izaten ziren, baina orain amerikarrak eta independenteak ere egoten dira, Frankfurt-eko azokan ez bezala. Eta beraiei dagokienez, tratu asko eta onak lortzen dituzte. “Hasieran ez, gure katalogoa mugatua zen, baina 2011 ingurutik aurrera asko saltzen dugu; baina lan gogorra da, aurretik eginak izaten ditugu hitzorduak eta ordu erdiro ditugu lau egunez, jaialdia bisitatzeko denborarik ere ez dugu”.
Gregorio Muro Harriet (komiki-gidoilaria eta -argitaratzailea): “Angulemarako bidaien bidez, 10 urtean hogeita piko album atera nituen Frantzian”
Eta Angulemara negozioak egitera etortzen esperientzia handia duen beste bat Gregorio Muro Harriet gidoilaria dugu. 80ko hamarkadan jada etortzen zen: “1981ean Bartzelonako Komiki-Azokaren lehen ediziora joan nintzen, Fructuosorekin Ipurbeltzerako egindako gauzatxo batzuekin, gaztelaniaz publikatu eta horretaz bizi ahal izateko ilusioarekin. Niri asko gustatzen zitzaidan komikia, eta euskaratik soilik ezin zen bizi. Han ez genuen ezer lortu, gure hasierako marrazkiak nahiko naïfak baitziren. Baina profesionalak nola mugitzen ziren ikusi genuen behintzat. Eta Juan Giménez marrazkigile argentinarra ezagutu nuen han, hasi berria zen eta Glénat editore frantziarrarekin hitz nahi zuen, orduan argitaletxe txikia zuena, eta bien arteko itzultzaile lanetan aritu nintzen. Biak hasi berriak ziren eta biak erraldoiak dira orain. Eta hitz egin genuen Angulemara joateko aukeraz, eta 1982an joan ginen. Ordura arte 8-10 orriko istorio laburrak egiten genituen Ipurbeltzentzat, baina Angulemarako espreski prestatu genituen Justin Hiriarten azala eta lehen orriak, albuma egiteko asmoarekin. Eta Glénat-i gustatu zitzaion, eta hor hasi zen dena. Hortik aurrera urtero joan ginen gauza berriekin, eta 10 urtean hogeita piko album atera nituen Frantzian”. Angulemara Frantzian argitaratzeko nahian etortzea oso ezberdina zen orduan, Muroren arabera: “Orduan ez zegoen egile-eskubideen karparik, eta argitaletxeen karpara joaten ginen. Eta posta elektronikorik ez zenez, ez genuen aurrez hitzordurik, beraz marrazkien karpeta besapean hartuta joaten ginen zuzenean argitaletxeengana, lehen egunean hitzorduak lotzera”. Eta orain? “Orain asko aldatu da hori, dena aurretiko zitaz lotuta izan behar duzu. Bestalde, gauza askoz gehiago argitaratzen da baina ale gutxiago saltzen. Eta komikiek orokorrean konpetentzia handiagoa dute: orduan ez zegoen ordenagailu edo bideojokorik apenas, Internetik ez, sare sozialik ez, mugikorrik ez, telebista kate bizpahiru besterik ez... Haur baten aisiarako kultur-aukerak komikia, literatura, zinema eta telebista kate gutxi batzuk besterik ez ziren.” Eta urteetan egile moduan etorri ondoren, aurten argitaletxe moduan dator. “Azken hogei urteetan komikiaren mundutik aparte aritu naiz, zinema eta telebistan. Orain erretiroa hartzen dut, baina gauza sortzaileak egiten jarraitu nahi dut, komiki mundura itzulita. Orduan, duela hiruzpalau urte Angulemara zaletu gisa itzuli nintzen mundu hori berriz esploratzera, eta hala etorri naiz azken urteetan. Eta ikusi dut gauza zaila dagoela: superprodukzioa eta saturazioa dago eta, beraz, lehen baino askoz ale gutxiago saltzen dira, kalitate ikaragarria duen jende asko dago, sartzea zaila da... Horregatik, argitaratzaile bihurtzea eta nire burua autoeditatzea pentsatu nuen. Hasteko, lehengo materiala berrargitaratu nahi dut. Justin Hiriart jada egin dut, orain Sorgin seinalea eta Ion eta Mirka prestatzen ari naiz. Hemen Glénatekin egotera nator Simon Besaluzeren eskubideak berreskuratzera, proiektu berri batzuk ere badakartzat Frantzian argitaratzeko asmoz eta hemengo lan batzuen eskubideak lortu nahi ditut han nik ateratzeko. Urtero gauza gutxitxo batzuk egitea da asmoa, gaztelaniaz eta euskaraz.” Angulemari eta Frantzian argitaratzeari esker komiki munduko egile handi asko ezagutzeko eta haien lagun egiteko aukera izan du Murok: Alberto Breccia, Moebius, William Vance, Corteggiani, Juillard...
