Komikiak eta ordenagailuak

Soinua izan zen formatu digitalean banatutako lehen kultur-espresioa, CDaren sorrerarekin, eta gero etorri zen bideoa, DVDarekin. Irudiaren digitalizazioa ere oso arrunta da gaur egun, argazkigintza digitalarekin. Baina testua (literatura) oraindik ere modu klasikoan jarraitzen da banatzen, paperean. Eta zein egoeratan dago komikiaren digitalizazioa, irudiaren eta testuaren arteko nahasketa izanik?

Artikulu honetan komikiaren digitalizazioaren egoera azaltzen saiatuko gara, beste kultur-espresioenarekin konparatuz. RSS bidezko komiki-bandak, bideo-komikiak, CBR eta CBZ formatuak, CDisplay eta CBView moduko programak eta horrelako gauzei buruz hitz egingo dugu.

Kultur-espresio baten digitalizazio maila neurtzeko lau alor bereiziko nituzke: sorkuntza eta edizioa, banatzeko formatua, banatzeko modua eta banaketa ez ofiziala.

Sorkuntza eta edizioa

Musika asko gaur egun medio elektronikoen bidez grabatzen da eta gero ordenagailuetan editatu. Filmei dagokionean, grabazioa egun bideo-kamara digitalekin egiten da sarri, 2002an George Lucas-ek Star Wars Episode II: Attack of the clones filmarekin lehen aldiz horrela egin zuenetik. Horrez gain, efektu digitalak asko erabiltzen dira. Animaziozko film batzuk guztiz ordenagailuz sortuak dira, 1995ean Pixar-ek Toy Story egin zuenetik animazioko etxe guztiek dute euren ordenagailu bidezko animazioak sortzeko konpainia. 2001ean Final Fantasy ere egin zen, animaziozkoa izan gabe benetako filma imitatu nahi zuen ordenagailuz egindako filma. Irudiei dagokinez, argazki kamara digitalak egun gehiago erabiltzen dira tradizionalak baino. Literaturaren sorkuntza lana ere ordenagailutan egiten dute idazle ia-ia guztiek, eta edizioa eta maketazioa ere bai (facsimil berredizioak ez badira behintzat).

Komikiei dagokienean, eskuz marrazten dira ia beti. Hala ere, badira guztiz ordenagailuz egiten diren komiki-banda batzuk. Gurean Diderot dugu honen adibidea, Egunkaria itxi ostean ateratako Eguneron eta ondorengo abuztuan Berrian ateratzen zen komiki-banda aparta (ikusteko, joan http://www.berria.info/iritzia/umorea.php?izena=diderot.jpg&karpeta=2004-08-01 helbidera, eta gehiago ikusteko aldatu dataren hileko egunaren zenbakia). Baina ordenagailua gero eta gehiago erabiltzen da koloreztatzeko (hau are gehiago ilustrazioan), bunbuiloetako testuak idazteko eta maketatzeko.

Banatzeko formatua

Musikan CD-a da nagusi, biniloa eta kasetea gero eta gutxiago erabiltzen dira. Bideoaren banaketan bi aldaera ezberdindu behar dira, zineetakoa eta etxeetakoa. Zineetan oraindik zeluloidezko filmetan banatzen da, nahiz eta gero eta zinema digital gehiago dauden (duela gutxi zabaldu da Irlandak zinema guztiak digital bihurtzeko asmoa duela). Etxeetarako banaketan, ordea, DVDak bideo-kaseteari aurrea hartu dio jada. Irudiak maneiatzeko, oraindik modu digitala eta klasikoa erabiltzen jarraitzen dira. Nahiz eta argazkiak digitalean atera, eguneroko erabilerarako (erakusteko, toki batetik bestera eramateko) paperean erabiltzen dira sarri. Baina formatu digitalak ere (TIFF, JPEG) erabiltzen dira.

Literatura eta komikiak banatu eta saltzeko, aldiz, papera erabiltzen jarraitzen da. Zergatik banatzen dira digitalki musika eta bideoa, argazkiak ere bai (neurri baten behintzat), eta ez ordea literatura? Nire ustez, berauek digitalean "kontsumitzeko" modua analogikoarenaren berdina edo bera bezain erosoa izatea edo ez da arazoa. Kultura kontsumitzeko modu eta ohitura batzuk hartu ditugu, eta digitalean kontsumituko ditugu modua berdina edo are hobea eta erosoagoa bada soilik. Hala, musika kontsumitzeko beti behar izan da aparatu bat, finkoa edo eramangarria (musika-ekipoak, disko-jogailuak, walkman-ak), eta musika digitalean kontsumitzeko aparatu berdinak atera ziren (CD erreproduzigailuak, discman-ak). Bideoa ikusteko telebista eta bideo-erreproduzigailua behar ziren, eta digitalean ikusteko modua berdina da, telebista eta DVD erreproduzigailuarekin. Musika eta bideoaren kasuan, gainera, digitalizazioak kontsumitzeko modu berriak ekarri zituen, are erosoagoak: MP3 erreproduzigailuak (nahi duzun musika aukeraketa egin dezakezu), DVD erreproduzigailu eramangarriak eta abar. Literatura kontsumitzeko modu tradizionala, hau da, papera, oso erosoa da eta erosotasun hori ez da oraindik modu digitalerako lortu. Papera edonon irakur daiteke (trenean, ohean edo, nik egiten dudan bezala, komunean) bere tamaina txikia, malgutasuna, tolesgarritasuna eta bateriarik eza dela-eta. Testuak ordenagailuan, telebistan edo bestelako pantaila zurrun baten irakurtzea ez da gauza bera, eta horregatik ez da digitalean banatzen. Argazkiak pantailetan ikusteko modua ere badago eta hau irakurtzea bezain nekagarria ez denez, gero eta gehiago erabiltzen da formatu digitala irudientzat. Testuak digitalean paperean besteko erosotasunez irakurri ahal izateko, badira urteak paper elektronikoa asmatu nahian ari direla (ikusi Zientzia.net-eko artikulu hau) eta badirudi zerbait atera ere atera dutela (ikusi beste artikulu hau), baina benetan pantaila eramangarri erosoak hedatu bitartean literatura ez da modu digitalean banatuko.

Komikietan digitalean dagoen bakarra da interneten digitalki argitaratzen diren komiki batzuk (ikusi adibidez Eisner sarietarako komiki digital onenaren atalean izendatutakoak hemen) eta oraintsu ateratzen hasi diren bideo-komikiak. Azken hauek DVD irakurgailuetan ikusteko bideoak dira, komikietako biñetak dituztenak baina soinu efektu eta mugimendu batzuekin. Niri behintzat ez zaizkit batere erakargarriak egiten...

Banatzeko modua

Banatzeko moduari dagokionez, internet gero eta gehiago erabiltzen den arren, oraindik modu tradizionala da nagusi alor guztietan.

Musikaren arloan dago zabalduen internet bidezko banaketa, iTunes arrakastatsua eta Napster bidez. Euskal Herrian, Metak disketxeak ematen du aukera bere abestiak internet bidez MP3 formatuan erosteko. Bideoaren kasuan, hasi gara entzuten internet bidez pelikulak alokatu eta erosteko aukera ematen duten web guneak ere badaudela, nahiz eta oraindik interneteko konexioen abiadurak mugatzen duen hori apur bat. Irudiei dagokienean, gero eta hedatuago daude flickr bezalako zerbitzuak, argazkiak gorde eta konpartitzeko.

Komikietan, internet bidez dagoen bakarra da lehen aipatutako komiki digitalak eta egunkarietako komiki-banda batzuk irakurtzeko aukera. Komiki-banda batzuk RSS irakurgailuen bidez irakurtzeko aukera ere ematen dute, Tapestry gunekoak adibidez. Hortik irakurtzen dut nik Dilbert, eta hor ezagutu nuen Pearls Before Swine, barregarria benetan.

Banaketa ez ofiziala

Argitaletxe, disketxe eta zine-ekoizleek modu digitalean interneten bidez banatu edo ez, bide ez ofizialetatik (batzuk ez legezko deitzen dituzten horietatik) ere egiten da.

Musikarekin hasi zen lehenengo, Napster programarekin, MP3 formatuan. Gero Napster musika legalki saltzeko gunea bilakatu da, baina web gune nagusi baten ordez musika berdinen artean konpartitzeko sistemak (P2P edo Peer To Peer izenez ezagunak) etorri dira gero (eMule, BitTorrent...). Bideoa ere asko zabaltzen da bide horien bidez DIVX formatuan. Zine industriari min handia egiten omen dio honek, batzuetan estreinaldia baino lehen agertzen baitira filmak interneten. Baina bideo grabagailuak atera zirenean (VHS, Beta eta horiek) ere esan zuten horrek zinemaren industria hilko zuela (bideo grabagailuak eta euren teknologia bera debekatzen saiatu ziren), eta gaur egun askoz gehiago ingresatzen dute bideoen alogera eta salmentatik takilatik baino. Bide berri hauei egokitzea da kontua.

Literatura gutxi ikusten da P2P sare hauetan. Izan ere, literatura ez denez formatu digitalean banatzen, sare horietan konpartitzeko lan gehiago eskatzen du musikak edo bideoak baino. CD edo DVD bat automatikoki ripeatzen da ordenagailuko fitxategi batera CDEx edo MEncoder bezalako programekin. Liburu bat ordenagailura pasatzeak gutxienez orri guztiak eskaneatzea suposatzen du. Baina horrela ere ez dugu testua bera lortzen, testuaren irudi bat soilik. Testua lortzeko, eskaneatzeaz gain OCR bat pasatu beharko genioke eta hitzak banan-banan errepasatu. Horregatik, egotekotan, liburu batzuk eskaneatu eta PDF formatuan jarrita egongo dira soilik.

Literaturarekin egiten ari direna da egile-eskubideak kadukatuta dituzten liburu klasikoak digitalizatu (hauek bai testu formatuan) eta interneten libre jartzen. Project Gutenberg-en, adibidez, 15.000 liburu baino gehiago daude (beti bezala, katalanezko batzuk badaude, baina euskarazkorik ez).

Komikiak P2P sareetan zabaltzeko egin beharreko lana ez da literaturarekin egin behar dena bezainbatekoa. Testuak eta irudiak osatzen dute komikia, eta eskaneatzea nahikoa da. Horrela eskaneatutako komikiak aurkitu daitezke eMule moduko sareetan (blog honetan aipatutako Persepolis edo laster komentatzeko asmoa dudan Watchmen aurki daitezke, adibidez). Baina ez PDF formatuan. Komikiak banatzeko formatu propioa dago: CBR edo CBZ. Fitxategi hauek honela sortzen dira: eskaneatutako orriak JPEG formatuan gordetzen dira eta JPEG fitxategi bakoitzari izena jartzen zaio komikiaren izena eta orriaren zenbakiarekin, horrela alfabetikoki orri bakoitza dagokion tokian joan dadin; gero orri guztiekin Zip edo Rar bidez konprimitutako fitxategi bat osatzen da, eta fitxategiari CBZ edo CBR luzapena jartzen zaio, konprimatzeko metodoaren arabera (CBZ-k Comic Book Zip esan nahi du eta CBR-k Comic Book Rar). Fitxategi horiek ikusteko CDisplay (Windows-en) edo CBView (Linux-en) programak erabil daitezke. Hauek egiten dutena oso sinplea da, baina komikiak pantailan eroso samar-edo irakurtzeko modua ematen dute: lehenengo orria irekitzen dute orriaren zabalera pantaila osora doituta, kurtsoreen teklen bidez edo saguaren gurpilaren bidez orrian gora eta behera mugi gaitezke eta AvPag eta RePag teklen bidez orri bat aurrera edo atzera goaz.

Oharra

Azken puntu hau irakurrita, bat edo bat hasiko zen agian poliziari deika, pirateriaren apologia egiteagatik (blog hau dagoen komunitate berean bloga duen editore bat etorri zait gogora ;-). Horren inguruan, gauzatxo batzuk argitu nahiko nituzke:

• SGAEk eta beraiek bezalako beste inpresentable batzuk kontrakoa sinestarazi nahi diguten arren, gauzak irabazi asmorik gabe konpartitzea ez da delitua, kopia pribatua legean onartuta dagoen jarduera da (ikusi hemen eta hemen).
• Legezkoa izateaz gain, ez dut uste gauzak P2P sareetan elkarbanatzeak kalterik ekartzen dienik egile edo ekoiztetxeei, alderantziz baizik. Musika kopiatzea ez da orain egiten hasi garen gauza bat, aspaldi egiten da. Nik betidanik grabatu izan dizkiet kaseteak lagunei, eta beraiek niri ere bai. Horrela ezagutu ditut gustuko ditudan talde eta abeslari asko, ezagutu gabe diskorik erosiko ez nizkienak, eta gerora diskoak erosi dizkiedanak. Eta nik bezala jende askok.
• P2P sareek argitaletxe, disketxe eta zinema-ekoizleen tiraniatik ihes egin eta kultura zabaltzen laguntzen dute. Zer esan nahi dudan tirania hitzarekin? Beraiek erabakitzen dutela zer, nola eta noiz argitaratu edo berrargitaratu, irizpide ekonomikoengatik kulturalengatik baino gehiago. Eta benetan kultur balioa duten produktuak, askotan minoritarioak direlako, eskuratu ezinik gelditzen gara askotan. Adibidez, nik Persépolis jatorrizko bertsioan irakurri nahi badut, ez daukat hori Espainian lortzerik. Edo niri txikitan asko gustatzen zitzaidan Mazinger Z seriea ezingo nuke ikusi eMule-rengatik ez balitz, ekoiztetxeek edo telebista kateek ez dutelako errentagarri ikusten argitaratzea edo berriz emititzea. Edo txikitan nire komiki gogokoenetakoak ziren Bermudillo, el genio del hatillo eta Johan y Pirluit irakurtzeko aukerarik ez nuke izango, baina eMulerekin Johan & Pirlouit osoa aurkitu dut frantsesez eta Espainian argitaratutako Bermudilloren sei liburuetatik bi. Eta inongo argitaletxeri edo ekoiztetxeri ez dio horrek kalterik egiten, beraiek ez baitzuten ateratzeko asmorik.