Franquin-en "Gaston" euskaraz

Bretainiako Yoran Embanner argitaletxeak Franquin komikilariak sortutako Gaston Lagaffe pertsonaiaren abenturak euskaraz argitaratzeari ekin dio. Orain dela 50 urte Belgikan jaio zen komiki hau hainbat hizkuntzetara itzuli da: bretoiera, okzitaniera, alsaziera, waloniera...

Urriaren 30ean Berria egunkariak bere kontrazalean argitaralpen hau iragartzen zuen Gastonen ezaugarriak zerrendatuz. Azaroaren 18an, aldiz, Plaza atalean Franquin eta Gastoni buruzko informazio gehiago ematen dute, Hedoi Etxarte itzultzaileari elkarrizketa zabala egin eta komikigintza belgikarra eta Ibañezen lanari buruzko aipamen batzuk egiten dira. Diario de Noticias-en ere informazioa argitaratu dute.

Gastonengan umorea, irudimena, gizarte kritika, xamurtasuna... biltzen dira. Ez da pertsonai alper baten erretratua, bere eguneroko bizitzarekin nagia izateko eskubidea aldarrikatzen duen heroia baizik.

Franquinen lana ez da Gastonera mugatzen, Spirou eta Fantasio pertsonaien ardura hartu zuenean maila kreatibo gorenera heldu baitzen sail hori. Komikilari hau beste autoreekin elkarlanean aritzen zen maiz, eta gidoilari aparta izateaz gain erregistro anitzeko marrazkilaria izan zen: karikatura, errealismoa, kolorea eta itzal beltzen tartekatzea... Mugimendua adierazteko gaitasun handia zuen, soinu zein onomatopeiak honen zerbitzura jarrita. Idees Noires sailean umore beltza maisuki landu zezakeela frogatu zuen ere. Haur eta helduentzat marrazterakoan gizarte modernoaren ajeak salatu zituen: konpetitibitatea, burokrazia, kalte ekologikoak, boterearen gehiegikeriak...

Franquin

Irudia: Igor Leturia

Franquin 1924. urtean jaio zen Bruselaseko Ettelbeek auzunean (17 urte lehenago Herge jaio zen auzo berean). Dekorazio ikasketak egin ondoren 20 urterekin CBA marrazki bizidunen estudioan hasi zen lanean: bertan Peyo eta Morris marrazkilariak topatu zituen, eta azken honen bidez lehen marrazkiak (publizitaterako, gag batzuk...) eta komikiak argitaratu zizkioten. Jije komikilariarekin elkarlanean, komiki giroan buru belarri sartu zen.

Gerra garaian Dupuis argitaratzailearen Spirou aldizkariak traba ugari izan zituen nazien eskusartzea onartu ez zuelako. Garai horretan Rob-Velek sortutako Spirou eta Fantasio pertsonaien arduraduna Jije zen, baina sail hau uzteko gogoz zegoen, eta Franquineri Le tank abenturaz arduratzea proposatu zioten: hilabete gutxiren buruan, La Maison Préfabriquée istorioko 48 eta 49 binetetan marrazkilari aldaketa egingo da, eta Franquinek hartuko du sailaren gidaritza L'Héritage istoriotik aurrera.

1948an beste komikilariekin batera bere lanean eragin handia izango omen duen Ameriketarako bidaia egin zuen. Batetik Estatu Batuetan helduentzako komikigintza eta humore kritikoa, gordina, eta bestetik Mexikon kultura eta naturari buruzko kezka handituko zaio.

Eragin hauek Spirou eta Fantasioren abenturetan islatuko dira 50eko hamarkadan zehar. Bizpahiru orritako abentura motzetatik albumetan argitaratuko diren istorioetara pasatzean, unibertso propio bat eraikiko du: Champignac herriska eta Champignac kontea, zientzialari zintzoaren irudia. Beste pertsonai berezia komikietan ohikoa ez den emakume independente eta ausarta izango da, Secottine. Laster Marsupilamia agertuko da, hego-ameriketako ohianeko animali bitxia, eta heroientzat etsai zitalak sortuko ditu: la murene eta Zorglub. Gidoietan irudimenak ez du mugarik izango, eta zientziarekin lotutako asmakizunen marrazketan islatuko da hori ere: autoak, tresna hegalariak... Elkarlanean egiten dira Spirouren abenturak: komikilari batek gidoia, beste batek atzeko planoak, beste batek bigarren mailako pertsonaiak...

Spirou eta Fantasioren 7 album erditu ondoren, Franquin nekatuta sentitzen hasia zen, eta stress hori gainditzeko erabili zuen bideetako bat Gaston sortzea izan zela esango du.

Gaston Spirou aldizkarian bertan

Irudia: Franquin

Adituek esango zuketen bezala, metakomikigintzaren adibide bat dugu hemen: 1957ko otsailaren 28ko Spirouren alean mutil lotsatu bat aldizkariaren egoitzan agertzen da: hitzik gabeko marrazki soila da, oinatz batzuez inguratuta. Hurrengo 3 asteetan berdin, baina pertsonaiak hasierako seriotasuna galdu eta etxean bezala sentitzen hasiko da, estetika eta jarrera informalagoa izango du. 4. astean Fantasiok harriduraz kartel baten bidez erredakziora agertu den pertsonai honen berri ematen digu, eta azkenik mutilak Spirourekin elkarrizketa surrealista edukiko du: bere izena Gaston da, norbaitek bertan lan egiteko aukera eman dio, baina ez daki zertara zehazki...

Handik aurrera bere jarrera pasiboa alde batera utzi eta bere izaeraren ezaugarriak agertuko dira astez aste: moto bat konpontzen erredakzioan, jolasean, akatsak eginez eta istripuak eraginez, lokuluxkan... "Lanik gabeko heroi" bezala izendatuko dute. Franquinek, Jidehem eta Delporteren laguntzaz, jolas bat bezala planteatzen du dena, irakurleekiko konplizitatea sortuz. Spirou eta Fantasioren Le voyageur du Mesozoique albumean ere bizikleta gidatzen agertuko da Gaston beste herritar bat balitz bezala, eta aldizkariko 1000. alean Spirouren 999 buru marraztuko ditu Franquinek: milagarrena suposatuko duzue norena den...

Bederatzi hilabeteren buruan Gastonek aldizkarian txoko propioa izatea lortuko du orrialde baten azpialdean Franquin-Jideheim sinadurapean. Bitartean Franquinek beste mugarri bat jarriko du Spirouren historian, Zorglub maltzurra.

1960an plazaratuko da Gastonen lehen albuma, baina ezohiko formatua erabili zutenez dendariek promoziorako alea zela pentsatu zuten eta salgai jarri beharrean oparitu egin zuten. Gaston berak ez zukeen hobeto egingo...

Berrogei urtez bizirik iraun zuen pertsonaiaren izaera aldatu ez zen arren, edukietan garapena handia izan zen. Gastonek lan egiten zuen Spirou aldizkariaren erredakzioa beste edozein bulegorekin homologatuz joan zen, lankide eta pertsonai berriak txertatuz: Prunelle jefea, Mesmaeker enpresaria, Jeanne andereñoaren xamurtasuna eta inozentzia... 1968an Spirouren abenturak beste marrazkilari baten esku geratu zirenean (Belgikan pertsonai asko ez dira autorearenak, editorialarenak baizik) Fantasio zintetatik desagertu zen. Gastonek parkimetroen aurkako gurutzada bat hasiko du, botereak herritarrengan duen eragina salatzeko beste modu bat. Kaioa, katua eta beste animaliek paper garrantzizkoa bete dute ere. Franquinen sinadurak "bizitza" hartuko du Gastonen orrietan, eta liburu bat betetzeko materiala bilduko da azkenean. 70. hamarkadatik aurrera lantalderik gabe egingo ditu Franquinek Gastonen abenturak.

Guztira 909 zinta eta 15 album "ofizial" argitaratuko dira, 1996ean azkena plazaratu zen arte: Franquinek hasierako marrazki batzuk birdiseinatu zituen, baita formatu ezberdinak merkaturatu ere...

Irudia: Wikipedia

Franquin 1997 urtean zendu zen, 73 urterekin. Sari ugari jaso zituen bere ibilbidean, Angoulêmeko lehen azokako sari berezia eta Belgikako arte grafikoen saria barne. Tronbone Illustre, Tintin, Fluide Glacial... eta beste aldizkarietan marraztu zuen, eta pertsonai berriak sortu: Modeste et Pompon, Isabelle (gidoigintza lana), Idees noires saila, Marsupilamiaren abenturak... Pariseko zientziaren museoan bere munduari buruzko erakusketa antolatu zen 2005ean.

Eta orain Gaston euskaraz

Yoran Embanner argitaletxeak euskarazko 2000 ale plazaratu ditu. Gastonen 10. albumari dagozkio, hau da, 1968-1969 urteetako zintekin osatua dago. Edizioak txukunak dira, frantsesez edo gazteleraz argitaratuta daudenen formatu berekoa (hizkuntzak bereizteko banderatxo bat jartzen diote azalean...). Hedoi Etxarteri egindako elkarrizketan Gastonen hizkera berezia eta hitz jokoak euskaraz nola eman diren irakurri dezakegu. Pertsonaien izenak ematerako orduan Franquinek asmatutakoak errespetatzea erabaki du (bretoieraz eta bere garaian katalanez zein gazteleraz izenen tokiko bertsioak asmatu zituzten).

Nire ustez pena da lehendabiziko aletik hasi ez izana, pertsonaiaren jaiotza eta garapen kronologikoa ezagutzeko aukera galduko baitugu oraingoz, baina ziur nago arrazoi komertzialak daudela tartean: hasierakoak komikizale "amorratuek" soilik erosiko lituzkete, 50. hamarkadetako marrazketa ez litzateke segur aski gaur egungo erosle potentzial gehiengoen begietatik hain erraz sartuko.

Ez dakigu argitaletxeak bildumako beste ale batzuk plazaratzeko aukera izango ote duen (bretoieraz 14. alea 2006ko abenduan atera zen), baina orain garrantzizkoena 2000 ale horiek saltzea litzateke: lehenik liburu-dendetan ongi banatuaz, Getxo eta Durangoko azoketan presente egonez, eta liburutegiek beraien funtsetara gehituaz. Zaleok badugu haur eta helduei zer oparitu gabon hauetan, ez euskarazko komiki produkzioa sustatu behar delako soilik, horrela gure hizkuntzan kalitate handiko lanak irakurri ahal izatea bermatuko dugulako baizik.