Harrikadak

Jakin nuenean Juantxo Egaña eta David Martin zirela komisarioak, ohar mental hau egin nuen: «hau bisitatu beharra dago». Handik egun batzuetara, abenduaren 23an, Alberto Moyanok Diario Vascon sinatutako kronikak gogoa areagotu egin zidan: Los gitanos en el país de los vascos. Bide batez, begiratu ere Aldundiak kaleratutako oharra.

Abenduaren 28an, arratsaldez, igo nintzen Aiete Kultur Etxera Pindro Dantzariz ikustera. Ni bezala beste lagun batzuk zeuden bertan.

El pueblo gitano en Euskal Herria, este texto en castellano

Agifugi elkartearekin batera eman omen ditu urratsak Egañak. Hori kontatu zion Moyanori elkarteko presidente Rafa Giménezek. Eta alde horretatik pozik geratu dela dio.

Ia sei mendeko historia du ijito herriak gurean. Ibilbide horren berri ematen duten testu gehienak David Martín Sánchezek idatziak dira. 2017an Txalaparta argitaletxeak Daviden El pueblo gitano en Euskal Herria liburua kaleratu zuen. Nik ez dut irakurri, baina inguruan badut liburu hori gomendatu didan jendea.

Gainerako testuak Iñigo Alberdi, Mikel Lertxundi (euskal pinturan nola azaldu diren ijitoak), Karlos Zurutuza (erromintxelari buruzkoa) eta Palmira Dualek (emakumeak eta gazteei buruzkoa) sinatu dituzte. Diseinuaz Cheli Lanzagorta arduratu da.

Argazkiei eman die Egañak garrantzi berezia. Eta hor Eulalia Abaitua, Isabel Azkarate, Jesus Uriarte, Jose Usoz, Gari Garaialde, Mariví Ibarrola eta beste hainbat argazkilarien lanak daude.

Garaialdek Irungo Uranzu frontoian egindako argazki bat etorri zait gogora lerro hauek idazterakoan. Duela urte batzuk kanpoko frontoian jokatutako ijitoen pelota txapelketa bati dagokio.

Mariví Ibarrolaren bi erretratu aukeratu dituzte: batean Rafael Berrio ageri da, kantatzen; bestean, Iñaki Berrio anaia, Arrasateko RIP taldekoak elkarrizketatzen. Rafa eta Iñakiren aitonetako bat ijitoa baitzen.

Bitxia da ere 1990eko hamarkadako erreportaje bat. Hernaniko Antxon Etxeberriari eginikoa da. Argazki batean 92 urteko gizon hau ageri da (itxuraz) etxeko atarian, emaztearekin batera. Erretratua Jesus Uriarterena da. Tratantea zen, euskalduna eta bertsozalea.

Astebete baino gehiago pasa da jada erakusketa ikusi nuenetik eta detaile batzuk eskapo joan zaizkit. Beraz, interesa baduzue, onena izango da zuek Aietera hurbiltzea eta bertan ikustea Egañak eta Martinek ze lan ona egin duten.

Bertara joateko hartu kontuan Aiete Kultur Etxeak ordutegi bereziak dituela. Bereziak Donostia Kultura sareko gainerako kultur etxeekin konparatuz gero: astelehenetan itxita egoten da; asteartetik ostiralera, arratsaldez dago irekita; larunbatetan goiz eta arratsaldez zabaltzen ditu ateak eta igandeetan goizez bakarrik. Paragrafo honen hasieran dagoen loturan ordutegien eta bertara iristeko autobusen berri ematen da.

Telefonoarekin egindako argazki txar batzuk igo ditut Flickr-era eta hemen azpian itsatsi.

Abenduaren 8an kasualitatez harrapatu nuen Diego Enrique Osorno kazetariari «A vivir que son dos días» irratsaioan eginiko elkarrizketa bat. Javier del Pinok aurkeztu eta zuzentzen du Cadena Ser-en irratsaioa. «A vista de Lobo» izeneko atalaren barruan emititu zuten, gaur egun El País egunkariaren Berlingo korrespontsala den Marc Bassetsek gidatzen duena igandero.

Diego Enrique Osorno nos acerca al zapatismo, este apunte en castellano

Ez nuen inoiz ezer entzun ezta irakurri ere Osornori buruz, baina igande hartan entzun nituenak itxura ederra zuen. Audio honen 23 minutu 45 segundutik aurrera entzun dezakezue nahi izanez gero, mexikarraren aurretik beste egile bat gonbidatu baitzuten.

Hiru partaideek berriki Anagrama argitaletxeak kaleratutako En la montaña liburuari buruz aritu ziren berbetan. Liburuaren muina da 2021eko maiatza eta ekaina bitartean zapatistek Mexikotik Europara eginiko itsas zeharkaldia. Duela egun batzuk erosi eta aste honetan bertan amaitu dut irakurraldia: liburua asko gustatu zait eta haren irakurketa erabat gomendatzen dut.

Maiatzaren 2an 4-2-1 eskuadroia zeraman La Montaña belaontzia Mexikotik (Isla Mujeres) atera zen. Ekainaren 21ean iritsi ziren Galiziara, Vigoko portura. 4-2-1 izenak zapatista maien generoarekin du zerikusia: 4 emakumezko (Lupita, Carolina, Ximena eta Yuli), 2 gizonezko (Bernal eta Darío) eta pertsona 1 ez bitarra edo otroa (Marijose). Zazpi horietatik inork ez zuen itsasoaren berri.

Ontziko tripulazioa, gehienak alemaniarrak, bai bazekitela zer zen ozeanoa: Ludwig Hoffman Lulu kapitaina; Gabriela Lange Gaby, Nabigazio Klasikoaren Hedapenerako Fundazioko presidentea, belaontziaren jabe zen elkartea; Ehrfried Jaretzke Ete; Carl Reiner Carlitos, praktikak egiten ari zen marinela; eta kolonbiar bat, Edwin Bayuelo Edwin.

Bi bide gurutzatu ziren une eta toki berean: alde batetik, Europara nabigatzeko proiektu zapatista; bestetik, Stahlratte ontzia Europan saltzeko egitasmoa.

Slumil k’ajxemk’op —tzotzil hizkuntzan Lurralde Intsumitua edo Etsitzen ez den Lurraldea— izeneko eremurantzko ia bi hilabeteko itsas zeharkaldia dokumentatzeko asmoz, zapatistek Diego Enrique Osorno (Monterrey, 1980) kazetari eta dokumentalistarengana jo zuten. Diegorekin batera María Secco María argazki zuzendari uruguaitarra joan zen. 4-2-1 eskuadroiaren laguntzaile moduan, Javier Elorriaga Javier historialari eta aktibista mexikarra.

Ez dut filma ikusi, baina hona hemen trailerra. Bai ikusi zutela 2023ko abenduan Mexiko hegoekialdera joan zirenek, altxamendu zapatistaren 30. urteurrena gogoratzeko ekitaldien barruan.

Liburua hasi eta berehala, 23. orrialdean hain zuzen ere, groggy utzi ninduen esaldi batek:

2006 eta 2023 urte bitartean, batezbeste egunero laurogeita hamabi lagun erail eta hogeita sei desagerrarazi zituzten. Denbora tarte horretan, Mexikoko elizaren eta erakunde akademikoen txosten zehatzen arabera, hiru mila hobi klandestino topatu dira.

Hau da, Osornok ondo baino hobeto adierazi bezala, XXI. mendeko demokrazia mexikarrak txiki uzten du alor horretan Latinoamerikako XX. mendeko edozein diktadura. 700.000 pertsona hil edo desagertu dira hemezortzi urte hauetan, gaizki izendatutako narkoaren kontrako gerra piztu zenetik.

Ismael El Mayo Zambada

Anagrama argitaletxeak duen Kronika saria jaso du liburuak eta hainbat genero nahasten ditu: kronika, elkarrizketak, egunerokoak, testigantzak... Gainera, bidaia dokumentatzeko enkargu zapatistarekin batera iritsi zitzaion Osornori Mexiko mafioso nagusietako bat elkarrizketatzeko aukera. Hasiera batean, Ismael El Mayo Zambadarekin ordu erdi egon behar bazuen ere, azkenean hiru orduz aritu ziren solasean. Horren emaitza ere liburuaren lehen zatian azaldu du idazleak.

Gero, buruzagi zapatistekin izandako elkarrizketen txanda da, Osornok 2003tik baitu harreman zuzena beraiekin. Honela, egungo buruzagi nagusi den Moisés subkomandantea agertuko da, baita hildako Marcos subkomandantea, Galeano subkomandantea eta gaur egun Marcos kapitaina dena. Izan ere, azken hiru hauek pertsona bera dira eta Marcosen beharren arabera aldatu egiten da izena, hura holograma bat baita.

Diegok idatzitako egunerokoa, Diario del naufragio, dator segidan. Egunerokoa tripulazioaren bitakora kolektiboarekin nahasi egiten da. Ahots zapatistek ematen dute aukera jakiteko nola antolatu den mugimendua azken urte hauetan. Eta ezagutuko dugu 1983ko azarotik datorren EZLN zertan dabilen, ahaztu gabe beraiek bost mendeko biziraupen historia aldarrikatzen dutela.

Atentzioa eman dit ez kontatzea 2021eko ekainaren 21etik aurrera zapatistek zer egin zuten Europan. Ematen du Diego jada ez zegoela beraiekin, eta hori izango da arrazoia. Hori bai, Osornok bai kontatzen duela Berlinen geroago eginiko egonaldia eta hauxe aprobetxatuz eginiko hainbat bisita. Adibidez, Sachsenhausengo kontzentrazio esparrura egindakoa.

Liburuan zehar ikusten dugu nola eraldatzen den armada zapatista gaur egun den mugimendu zibil eta bakezale bihurtzeko. Bitartean, Mexikoko presidenteen eraginez edo haien eragin ezaz (Salinas de Gortari, Zedillo, Fox, Calderón, Peña, López Obrador) eta AEBetako atzeko patioa dela aintzat hartuz, odolusten ari den herrialdea bilakatu da Mexiko.

Hainbeste dago esateko, ezen zaila baita zerbait azpimarratzea. Hala eta guztiz ere, hiru erreferentzia nabarmenduko ditut hementxe:

• Javier Sicilia, poeta eta aktibista, Movimiento por la Paz con Justicia y Dignidad izenekoaren bultzatzailea.
• Sergio González Rodríguez idazlea, Ciudad Juárez-eko feminizidioak ikertzeagatik ezaguna.
• Julio Scherer idazle eta kazetaria.

Propina

Propina gisa, Diego Osorno eta Juan Villororen arteko solasaldi bat. Azken hau idazlea da eta Luis Villoro filosofoaren semea, indigenismo gaietan aditu nagusietako bat eta zapatisten aholkulari. 2014an zendu eta zapatistek kontrolatuko lurraldean lurperatu zuten.

Bukatzeko, Osornok berak berriki plazaratu duen zutabe batean esandako hitzak utziko ditut: «La Montaña me insufló contemplación, escucha e imaginación que traté de compartir en un libro que, contra viento y marea, reivindica la esperanza».

Ion Martinez Esnaolak Lugaritz Kultur Etxera deitu zuen jendea eta agudo samar saldu ziren abuztu hasieran salgai jarritako sarrerak.

Txiki deja los escenarios, este apunte en castellano.

19:00etan zen lehen deialdia, bizilagun bilerak bezala. Ordu horretarako kultur etxearen atarian argazkia egiteko gunea zuten apailatuta, nahi zuenak erretratua egin ahal izateko.

Azaroaren 19an Berrian argitaratu zen Iratxe Muxika Karrionek egindako elkarrizketa: «Txikiren alde onak biltegian gordeko ditut, behar denean ateratzeko». Bertatik:

Egia esatea nahi baduzu, bikote batek ezkontza bat irudikatzen duen eran ikusten dut azken emanaldia. Handia, ederra. Mimoz eta irudimenez ari naiz guztia zaintzen.

Ardoa, zerbeza eta freskagarriak hartzeko aukera zegoen, areto nagusia zabaldu bitartean.

Txikiren azken istantea lagunekin izeneko emanaldia Beñat Physis eta Unai Pelaxek abiatu zuten, beheko aldeko atondoan. Bi kantu eskaini zituzten, gitarraz lagunduta.

Xendarineko Ahizpen txanda heldu zen jarraian. Aurreko bikoteak utzitako tokian aritu ziren Karine eta Aline Etcheverry, a capella, mikrofonoen laguntzaz. Beste bi kantu.

Areto barrura sartzeko gonbitea luzatu ziguten ondoren. Eseri eta Jon Plazaola agertu zen eszenatokian, oihal artean: bera etorri zela ziurtatzera Txikik benetan agur esaten zuela. Hastepenetan, Urretxuko bolo bat gogoratu zuen. Ikusi zuela nola sanmiguel botila bat bota zioten jende artetik. Hutsik! Eta Lugaritzen bildutako batek berehala berretsi zuen Jonek esandakoa, bera bertan zegoela gehituz.

2024ko urte hasieran egindako show-aren bizkarrezurra mantendu zuela esango nuke, baina hainbat gonbidatuen sartu-irtenak tartekatu zituen: bi iloba (neskak badu osabaren bidea segitzeko dohainik), Mursego (bitan azaldu zen, lehen aldiz a capella Unai Pelax-ekin) eta Mixel Etxekopar ikusi nituen nik.

Jurgi Ekiza eta Etsaiak taldeko Auo-ren partehartzea (bideo laburra) galdu nituen, arazo praktiko bat medio.

Lugaritzekoak segida izan omen zuen Antiguako soziedade batean, mahai baten bueltan. Hortik aurrera zer gertatu zen, gautxoriek jakingo dute.

Ion Martinez Esnaolaren parte bat badoa. Baina Ionek badu ere beste alde bat hemen azpimarratzekoa: zenbat kultur emanaldi ez ote dituen antolatu auzoan. Lohian sartuta egon da isilpeko lanean, aurreko belaunaldiko batzuek bezala.

Hasieran aipatutako elkarrizketan, Iratxek galdetu zion zeintzuk izango ziren azken hitzak:

Zeinen garrantzitsua den kultura eta hizkuntza gure herrian; niretzat ezinbestekoa izan da, bai artista bezala, bai eta ikusle moduan ere. Susmoa dut ez ote zaigun ahazten ari. Transmititu nahiko nuke zeinen beharrezkoa den oholtzak eta eserlekuak betetzea, baina ez BECekoak edo Kursaalekoak bakarrik, baizik eta guzti-guztiak. Euskal kultura zaindu egin behar da, eta gure mailako artistak ere zaindu egin behar dira.

Zaindu maite duzun hori.

Hitzordua genuen inguruko ferminzaleok abenduaren 17an Miarritzeko Atabal aretoan. Iluntzeko 19:00etan Iñigoren Diszipuloak. 20:00etan Fermin Muguruza. Egun berezia: 1984-2024, 40 urteko ibilbidea ospatzeko biraren hasiera.

Zergatik egun horretan? Erraza: 2019ko irailaren 5ean zendutako Iñigo Muguruzak 60 urte egingo zituen eguna zelako eta Fermin efemeride zalea delako.

El león asmático está en forma, este apunte en castellano.

17:00ak aldera hartu nuen autoa Donostian. Hiru geldialdi Irunen. Lehena nire anaiaren etxean: bertan Mañu eta Oier jaso behar nituen. Bigarrenean, Iontxu. Hirugarrena Santiago zubitik gertu: Iñaki.

Autoa beteta gurutzatu genuen muga eta Miarritzera jo genuen zuzenean. 18:30ak aldera iritsi ginen Atabalera. Azkar eta gertu lortu genuen aparkatzea.

Bertan egona nintzen duela 20 bat urte, Ferminekin batera kasualitatez, orain gogoratzen ez dudan Jamaikako talde bat ikusteko. 700 lagunentzako areto ederra iruditu zitzaidan orduan, baita atzo ere. Garai hartan jada ezin zen erre areto barruan. Hegoaldeko ustez azkarrok, askotan bezala, berandu iritsi ginen neurri osasuntsu hori hartzera.

Zabaldu parentesia. Ohar mentala: gehiagotan joan beharko nuke Atabalera. Itxi parentesia.

Eraikinera sartu bezain pronto hainbat lagun agurtu nituen: lehena Jone, baita Ikor Kotx argazkilaria ere (gero beste birekin egon nintzen: Foteropanico eta Gari Garaialde). Barruan saludatu nuen jendearen kontua galdu dut: Gorka, Goiatz, Unai, Karmele, Jabiolo, Carlos, Xabi, Zakili, Jitu, Cristina, Asier, Beñat, Txap...

Puntual hasi zen Iñigoren ikaslez osatutako Iñigoren Diszipuloak taldea. Gaizki ulertu ez banuen, duela urtebete Irungo Moskun haren alde eginiko muralaren inauguraziorako elkartu zen bost musikariz osatutako banda. Miarritzen Ane Garcia (Lurra, Mejillon Tigre) ere aritu zen kantari. 40 bat minutuz omenaldi txukuna egin zioten irakasleari. Zorionez 40 urte ez dira alferrik pasa eta gaur egungo musikari gazteek 1980ko hamarkadan ez zegoen musika kultura eta trebezia dute.

Eguneko plater nagusia zortzietan zerbitzatzen zen. Bederatzi musikariz osaturiko banda puntu-puntuan agertu zen tranpaldoan. Maputxeei eskainitako kantuarekin hasi zen bi ordu eta hiru laurden iraun zuen emanaldia. Fermin bigarren kantuan agertu zen eta erdian jarri zen, alkandora beltz bat soinean, argal, tente, adi, erabat kontzentratua.

Hamarrekoa bi lerrotan banatu zen: gure ezker aldean, aspaldiko haize atala (Jon Elizalde, Aritz Lonbide eta Igor Ruiz Fino); erdian Gloria Maurel bateria (Micaela Chalmeta Big Band); eskuinean, Gerard Chalart 58 perkusionista, Manu Chaorekin, besteak beste, aritutakoa.

Lehen lerroan, ezkerrean Xabi Solano trikitilaria eta eskuinean Víctor Navarrete bajista. Ferminen bi alboetan, bateriarekin triangelu bat osatuz, ahotsak: Lide Hernando (Liher, Bele) gitarra-jotzailea eta Miryam Matah.

Pantaila bat zegoen atzealdean eta ia etengabe irudiak eta bideoak proiektatzen ziren bertan.

Ez nuen ezer apuntatu eta zaila da biharamunean kantu gehienak gogoratzea, baina egon zen tartean Manolo Rastaman (Muguruza anaia biek eginiko lehen kantua, oker ez banago), Hay algo aquí que va mal, Bidasoa fundamentalista, Zenbat polizia bazter guztietan, Korrika eta Big Beñat, Ulrike Meinhof, Palestina eta Kurdistanen aldeko aldarrikapenak, eta abar, eta abar.

Bukaera aldera, bi eten egin zituen, bisetarako. Banda eta FM Crew aurkeztu zuen, bakoitzari bere tokia eman eta aitortuz. Bigarren etenaren ondoren Sarri, Sarriren txanda izan zen, Iñigoren seme-alaba eta diszpipuloekin batera, Bad Sound System-eko bi kide ahaztu gabe.. Azkena, Hator hator, gabon giroan presoak etxeratu eta presondegiak botatzeko ereserkia.

Hurrengo bi hitzorduak Bilbon izango dira, Bilbao Arenan, abenduaren 20an eta 21ean.  Urtarrilean munduratuko da banda eta urriaren 4an bukatuko dute bira Iruñean. Gaizki kontatu ez badut, guztira 26 kontzertu dira.

Bete-betean dago lehoi asmatikoa. Haren ibilbidea gustuko baduzu, gustura ikusiko duzu eszenatokian. Ez bazara batere ferminzalea, hobe zenuen hau ez irakurtzea: ematen du bere agurra ez dagoela gertu.

Dónde recortar gastos es una opción ideológica, este apunte en castellano

Ez dut mediku aseguru pribaturik. Nahita. Baina batzuetan derrigorrezkoa da herri honetan mediku pribatuengana jotzea.

Zerbikaletako arazoak izan nituen udaberrian. Medikuntzan lanean ibilitako lagun bati eskatu nion aholkua eta ospitale pribatu bateko traumatologo batengana jo nuen. Eraikinean sartu, kontsulta zegoen pisura igo eta medikuarekin egon nintzen, atariko kontrola gainditu ondoren. Erresonantzia magnetikoa beharrezkoa zela. Esango nuke aldez aurretik pagatu nuela kontsulta, baina ez nago ziur. 120 euro.

Azkenean ez nuen erresonantzia egin eta bere horretan geratu zen, errekuperatu egin bainintzen.

Duela hilabete-edo molestia batzuk hasi ziren ezker belaunean. Konfiantzazko fisioterapeutak esan zidan hobe zela traumatologoarengana joatea. Hartu nuen hitzordua kontsulta pribatu batean. Erresonantzia magnetikoa behar-beharrezkoa zela agindu zidan medikuak, zer nuen behar bezala baloratzeko. Kontsulta ondoren, etxean jada, pagatzerik izan nuen, banku transferentzia baten bidez. 100 euro.

Zentru horretatik gertu dagoen beste eraikin batera joan nintzen eta hurrengo egunean proba hura egiteko hitzordua eman zidaten. 350 euro.

Jaso dut jada txostena eta orain hitzordu berri bat dut traumatologoarekin. Batzuetan bigarren kontsulta merkeagoa izaten da. Gorde beste 100 euro, badaezpada ere.

Goazen Osakidetzara orain. Gertuko pertsona batek mina du besoan. Min eramangarria da, diagnostikoa badu eta duela laupabost aste eskatu genuen zita traumatologoarengana joateko, familia medikuaren bidez. 2025eko martxoan eman digute.

Testuinguru honetan EITB Maratoian 700.000 euro baino gehiago lortu dituztela jakiteak sutu egiten nau. Espektakularizazio ernegagarria, negozio itzela dagoelako eraikia osasungintzaren bueltan eta, gainera, saiatzen direlako gabonen atarian gu harrapatzen, inork ez duelako izan nahi Elon Musk bezain nazkante.

Dena dela, komeni da esatea duela urte batzuk diru kopuru horretatik kendu egiten zituztela produkzio gastuak. Gaur egun zer gertatzen den ez dakit, eta ez zait axola.

Egin dezagun orain ia 30 urte atzera. 1996ko uztailean, José María Aznar iritsi berria zen Espainiako gobernura. 2004ko martxora arte zer egin zuen jakin badakigu. Nik Javier Ortizek garai hartan idatzitako zutabe bat dut gogoan: Todos tenemos una caja única (Denok dugu kutxa bakarra).

Euskaratu egingo ditut zati batzuk:

"Giza-talde batek arazo bati aurre egiten dionean, norberaren formulatzeko modua besteek onartzea lortzen duenak giltzarri den garaipena eskuratzen du: ziurtatzen du berak aldez aurretik mugatu duen eremutik kanpo inork konponbiderik ez bilatzea. Horrexegatik funtsezkoa da tentu handiz aztertzea nola planteatzen diren eztabaida batzuk."

"Adibidez, Aznarren gobernuak lortu du iritzi publikoak onartzea, munduko gauzarik naturalena izango balitz bezala, errentagarritasunak -hobeto esanda, errentagarritasunaren bere ideiak- politika kontuetan lehentasunezko irizpide gisa pisu izatea. Eta horri esker gaur egun ia inork ez du zalantzan jartzen pentsio sistema erreformatzeko beharra."

Aurreraxeago gakoa: "Gastua non murriztu eta non ez aukera ideologikoa da; ez teknikoa."

Horra hor gertatzen ari dena: euria ari duelakoan, pixa goitik behera.

Esan bezala, Komunikazio libreago baterantz trantsizioan jardunaldia izan genuen hilaren 21ean Errenterian. Hona hemen Badalab-ek egin duen kronika. Hau azpimarratu nahiko nuke:

"Osteguneko saioetatik, ondorio garbi bat atera genuen: Gure espazio propioak sortzera goaz. Galdera ez da Twitter-etik atera eta gero zer. Gure buruei galdetu behar diegu ea zer nolako espazioak sortu nahi ditugun, zer nolako komunitateak eraiki nahi ditugun".

Hacia una comunicación más libre, este apunte en castellano.

Nire apunte batzuk doaz jarraian.

Rita Barrachina

Goizean Rita Barrachinak Kultura libre digitalarekin komunikatzeko tailerra eman zuen Torrekuan.

Barrachinak adierazi zuen ordu t´erdiko bi tarteetan emandakoa lau egunetan banatzen duela normalean. Beraz, kontzentratu behar izan zuen prestakuntza. Materiala Komunikilo-ko Clic atalean duzue eskuragarri.

Esperantista gutxi ezagutzen ditut, baina ezagutzen ditudanak hitzei bueltak ematen ibiltzen dira. Adibidez, eutopia hitzaren aldeko hautua egin zuen (toki ona) delako eta baztertu utopia (ezlekua baita). Digitalizazio eutopikoa egingarria dena litzateke. Edo antzeko zerbait.

Literatura teknokatastrofistaren kontrakoa dela esan zigun eta gauzak eraikiz egin behar zaiola aurre itxaropen faltari.

Ecolobit (ekologia eta bit) kontzeptua ere zabaldu zuen, baita zure ordenagailua edo zuk kontrolatu ditzakezun nodoetan aritzea lanean. Ahalik eta gehien lokalean. Ederki sartu digutela ziria hodeia kontzeptuarekin: hodeia lurrean dago eta baliabide asko kontsumitzen ditu. Nebulosa gustatzen zitzaion egoera hori definitzeko.

Jende guztiari iristeko ote gaude plataforma sozial pribatiboetan? A bai? Eta nola iritsi ikusmena edota entzumen gabeziak dituztenei edukiak behar diren bezala ez baditugu etiketatu eta deskribatzen?

Bitxia zen ere personita hitzari ematen zion tonu samurra.

Lizentzien gaia garatu zuenean, Iglesia Misionera del Kopiameísmo aipatu zuen.

RAP neurriak ere zerrendatu zituen, 1992an Frantzian sortutako Résistance à l’Agression Publicitaire elkartearen ekimena. Horrela laburbiltzen du Badalab-ek kronikan:

• Erabili promozionatu gabe: eduki zure espazioa eta horra bideratu eta ez eraman bueltan sare pribatuetara.
• Eduki esklusiboa ekidin: eta hala eginez gero, sare libreetan izan dadila.
• Diruz laguntzea ekidin: ez oparitu dirurik sare pribatuei.

Shine McShine

Bazkaria Badalaben egin genuen (oso goxua, Zituene Kooperatibak prestatutako janaria).

Arratsaldeko lehen hizlaria Shine McShine izan zen. Kataluniatik sartu zen bideo-dei baten bidez. Gaia: Nola transitatu komunikazio aske baterantz.

Beste hizlarien hitzak pdf-tan daude, baina ez Shinerenak. Ideia batzuk botako ditut hemen.

Irakasle eta aktibista honek 173.000 jarraitzaile izatera iritsi zen Twitter-en. Bereziki pandemia garaian nabarmendu omen zen bere jarduna.

Egoaren bazka horrek elikatu zuela, nahiz eta orain lotsatuta kontatu: milioka erreprodukzio, jende ezagunaren eta argitaletxeen mezuak... Baina influencer-a izateari uko egin zion duela hilabete batzuk.

Berak alde egin zuenean, Mastodon-era etorri ziren batzuk. Baina sare hau ez da egokia biralitate handia bilatzen dutenentzat. Beraz, berarekin etorritako batzuk alde egin zuten azkar samar.

Shine-k inpaktoa galdu du, baina aktibismorako toki gehiago eta leku hobeak aurkitu ditu. Goxotasuna, azken finean.

Munduko gaiztorik handiena Elon Musk dela bota zuen. Ez da ahaztu behar eskuin muturrak 44.000 milioi eurorengatik erosi zuela Twitter.

Hori bai, Shine-k esan zuen ulertzen zuela kazetariek Twitter-en egotea: Sánchez bezalako figura publikoak erabilitzen badute adierazpenak egiteko, bertan adi egon beharko dutela.

Bluesky-k finantziazio iluna duela gaineratu zuen eta sare zentralizatu moduan definitu.

Marcel Costa

Katalanez aritu zen Marcel Costa Badalab-en egoitzan bertan: Sare sozialen metrikak birpentsatzen.

Orain arte erabilitako metrikak errepasatu zituen eta gero Marta G. Francoren paragrafo bat jarri: garai bateko internet aipatzen zuen bertan, nola algoritmoari lotu gabeko sare bat zen eta han bestelako harremanak genituen.

Irailaren bukaeran El Salto-k hainbat plataformatan Twitter uzteko edo ez uzteko inkestaren emaitzak jarri zituen gero. Gehiengoak bertan jarrraitzeko eskatu zieten.

Metrika zentralizatzaileak vs. ez zentralizatzaileak. Azken hauek nori interesatzen zaizkie? Elkarteei, liburu dendei, kazetariei, komunitate katalizatzaileei...

Komunikazioen kalitatea baloratu behar dela, ez bakarrik kantitatea.

Marta. G. Franco

Marta G. Francok harreman estua du Euskal Herriarekin. Euskarabildua jardunaldietan egon zen duela hilabete, Axier Lopezek elkarrizketatu zuen Argian eta Bilboko Consonni argitaletxeak plazaratu du Las redes son nuestras liburua.

Topoan, Donostiatik Errenterira, Jose Durán-ek El Saltorako eginiko elkarrizketa irakurri nuen. Newsletter bat ere badu @teclista-k: Redes nuestras. Gaur bertan, hilak 27, kaleratu du Berriak Kristina Martinek eginiko elkarrizketa.

Profil interesgarria da Martarena: Indymedia-n ibili zen, @acampadasol-en ere bai 2011ko maiatzaren 15aren bueltan, Carmena Madrilgo alkate izan zenean udaleko sare sozialen ardura izan zuen eta berriro bueltatu da inoiz baztertu ez duen aktibismora (La Intersección). Madrildik hanka egin eta Lisboan bizi da.

Twitter osteko komunikazio estrategiak (pdf) aurkezpena ikus dezakezue.

Lau ziurtasun bota zituen:

1.- Gerra kulturala ez da egiten (soilik) sare sozialekin. Estrategia koordinatuak dira: komunikabideak, tertulianoak, fake news, botereguneak eta abar.

2.- Biralitatea ez zaigu balio komunikatzeko: algoritmoen pean dauden espazioak desegokiak dira, ez dira abegikorrak. Gaizto batzuek ere bertatik alde egin nahi dute.

3.- Su txikian komunitatea geldo egiteko espazioak beharrezkoak ditugu: horretarako toki aparta da fedibertsoa.

4.- Fedibertsoaren gobernantza zabaldu beharra dago: etika demokratikoagatik eta gune hori indartzeko. Beharrezkoa bere ustez fedibertsoaren gobernantzarako sarea.  Esan bezala, Lisboa du bizitoki eta sare iberikoa ikusten du berak.

Lauzpabost ideia

Hauek nireak dira. Ez dut nahi adina hausnartu, baina hemen botako ditut.

1.- Bizpahiru sareetan ibiltzen ginen lehen herritarrak, baita erakundeak, enpresak eta abar. Hori amaitu da: X, FB, Instagram, Threads, Tik Tok, Linkedin, Mastodon, Blue Sky. Denetan egon beharra dago? Erakundeek, enpresek eta abar jende mordoa beharko lituzkete horiek guztiak elikatzeko. Gainera, fedibertsoa (Mastodon) kenduta etsaiarentzat ari zara lanean (Infowars auzia).

2.- Dena den, ikusi dut komunikabide eta erakunde batzuk Twitter itxi ez eta gauza bera errepikatzen ari direla Blue Skyn, adibidez. Horren harira Gerardo Tecé-ren hausnarketa hau ctxt-ren esperientzia.

3.- Errenteriako jardunaldietan esan zidan komunikabide batean ardurak dituen pertsona batek, gure burua kokatu beharko genukeela jada sare sozial pribatiboen ondorengo garaian.

4.- Mastodon erabiliz sortu dute Matx.eus, tokiko kirolari buruzko sare soziala.

5.- Kanpotik etorri behar dute zer egin behar dugun esatera. Horrelakoak gara. Bertakoei ez diegu kasu egiten eta. Hots, Katalunian euskaldunei egiten digute kasu, Euskal Herrian katalanei.

6.- Propina moduan bi lotura: baga, Pedro Lázaro Rodríguez bibliotekaekonomia irakaslearen apuntea; biga, Daniel Gil liburuzainarena.

Julen

Esan bezala, Julenek 13 urte ditu. Ostiral gauean etxeratu zenean, gurasoei ondoko istorio hau kontatu zien.

Adiskide bat lagundu zuten etxeraino, honen gurasoek jarritako ordua baino beranduago etxeratzekoa zelako.

Esta juventud que se pasa la vida mirando pantallas, estas líneas en castellano.

Bidean adineko gizon bat ikusi zuten mugimendu arraroak egiten. Julen hurbildu eta galdetu zion ea ondo ote zegoen. Aurpegira begiratu eta odoletan zuela konturatu zen. Esertzeko eskatu zion.

Gainera, Julenek taldeko bati esan zion 112 telefono zenbakira hots egiteko. Polizia etorri bitartean konpainia egin zioten gizonari. Honek betaurrekoak bota zituen faltan eta haren bila aritu ziren, baita aurkitu ere.

Ertzain patruila bat azaldu zenean, Julenek kontatu zien zer gertatu zen. Gainera, poliziei esan zien logikoa zela adineko hura irristatu izana, lotsagarria baitzen zoruaren egoera.

Luka

Lukak 9 urte ditu. Duela aste batzuk eskolan eskatu zieten gutun bat idazteko nahi zuten pertsonaia publikoari. Gelakideek futbolariak eta horrelako jende ezagunari idatzi zieten. Oso futbolzalea da Luka, baina berak Eneko Goiari idaztea erabaki zuen.

Amak galdetu zioen ea zer kontatu nahi zion Donostiako alkateari. Eskatu omen zion hiriko obrak banaka egiteko. Hau da, bat bukatuta hasteko hurrengoa.

Izan ere, Luka Amara Berrin bizi da eta berak ere pairatzen ditu hiria hankaz gora jarri dituzten Adif eta ETSren obrak (metroa, trena eta abar).

Aste batzuk pasa dira jada gutuna bidali zuenetik eta ostiralean bere amak esan zidan Lukaren ustez alkateak ez diola hark idatzitakoa ondo ulertu. Agian beste eskutitz bat idatzi beharko diola.

Graduatu betaurrekoak

Mundua pikutara doala ematen duen honetan, nahiago dut horrelako ume, gazte eta haiek hezten dituzten guraso eta helduekin konpartitu bizitza.

Izan ere, gehienetan soilik erreparatzen diegu gure inguruetan gertatzen diren gauza txarrei.

Ba ez: ondo graduatu betaurrekoak eta gauza onei ere erreparatu.

Mesedez.

Astean zehar Twitterretik hanka egiteari buruz hausnarrean ibili naiz eta asmoa nuen horri buruz aritzeko gaur hemen, baina uste dut oraindik ez dela horri buruz patxadaz idazteko tenorea eta nahiago hurrengo baterako uztea. Are gehiago, ostegunean, azaroak 21, Komunikazio libreago baterantz trantsizioan izeneko jardunaldietara joango naizela aintzat hartuz.

Mírame a los ojos y díme la verdad, este apunte en castellano.

Atzo larunbata, gauean, Amua-n egon nintzen Joseina Etxeberriak Gorka Urbizurekin izandako solasaldia entzuten. Bi ordu luze aritu ziren biak musikaz berbetan: Gorkaren kanta kuttun batzuk jarri zituzten (bideoak edo biniloak, baita digitalean ere), bitxikeria zenbait aipatu zituzten eta, propina moduan, Lekunberrikoak hiru kantu jo zituen zuzenean, gitarra akustikoaren laguntzarekin.

Sarrerakoa egin ondoren, bideo hau jarri zuten. Ez nituen ezagutzen: Dijon eta Mkgee.

Urbizuk aipatu zuen Mkgee-k txundiduta daukala. Bideoaren hasieran ageri den gitarrista errubioa da. 26 urteko kanadiarra, inor gutxik ez bezala aparteko gaitasuna omen dauka bere unibertsoa sortzeko. Jarraitu beharko dugu ba bere gurpila.

Bidean, Ekain Perezek Txomin Uriberekin izandako topaketaren emaitza publikoa entzuten joan ginen autoan: Lore hostoak podcast-aren kapitulu berri bat. Hiruzpalau egunetan entzun dut autoan egindako joan-etorrietan eta, azkenean, gaur entzun dut bukaera. Eta ttak ukitu nau espero ez nuen kontu batek.

Uribe ondarrutarra da eta nire emaztea ere bai. Txominek elkarrizketan kontatu du gehien biluztu den kantua Begietara begiratu dela. Minbiziak hil zuen koinatu batekin izandako azken topaketetako bat da abiapuntua. Zaragozakoa omen zen gizona eta hil baino bi egun lehenago, biak bakarrik zeudela, esan omen zion: «Mírame a los ojos y dime la verdad».

Eta krak egin dit zerbaitek barruan, pasadizo horrek 2019ko udarara eraman baitit. Irailaren amaieran hil zen Ondarruko koinatuarekin pasatako aste haiek gogoan. Joserra ere minbiziak hil baitzuen.

Hona hemen kantua: Begietara begiratu.

Krak.

Gaur bederatzi urte betetzen dira Groseko Kortxoenea gaztetxea eraisten hasi zirela. Bederatzi urte jada.

Un cisne negro en Valencia, apunte hau gaztelaniaz.

Baina nik atzerago joan nahi dut. 1990eko hamarkadaren hasiera, hain zuzen ere. Juan Carlos I.a, Espainiako egungo erregearen aitaren bisita Donostiara.

Javier Ortiz maitea El Mundo periodikoaren ordezkari gisa egon zen Miramar jauregian egin zioten harrera ofizialean. Erretzailea izaki, jardinera atera zen zigarro bat erretzera. Sirena hotsak eta ke lainoak entzun eta ikusten omen ziren han goitik.

Kanpoaldean beste pertsona batekin egin zuen topo Javierrek. Hari esan omen zion ea zertara zetorren Borboia, ea ez ote zen jabetzen bisitak sor zezakeen kaosaz.

Barrura sartu eta ezagun batek galdegin omen zion ea zertaz aritu zen solasean Sabino Fernández Camporekin. Hots, garai hartan Errege Etxeko burua.

Javierrek anekdota hau -eta beste bat- kontatzen zituen bere despiste potoloak ilustratu nahi zituenean.

Ortizek Fernández Campori esandako gauza berbera pentsatu dut telebistan ikusi dudanean Valentziako Paiporta herrira hurbildu direla egungo Errege-erreginak, Sánchez eta Mazón presidenteekin batera: ze nezesidade! Zer uste zuten? Txaloka hartuko zituztela?

Valentziako desastrearen harira, goizean Enric Julianaren gaurko zutabea irakurri dut La Vanguardian: Un cisne negro, negrísimo.

Hona hemen hasiera:

«Se llama cisne negro a un acontecimiento sorpresivo que altera el orden de las cosas; un suceso inusitado de gran repercusión social, por tanto política, que tiende a ser racionalizado de manera retrospectiva como algo que podía haber ocurrido. El ensayista y financiero libanés Nassim Taleb, autor de una trilogía sobre la incertidumbre, ha sido uno de los grandes divulgadores de esa metáfora. Lo que ha ocurrido en Valencia es un cisne negro».

Ez nintzen gogoratzen izen berbera duela Ibil bedi taldearen disko batek. Hona hemen Beltxarga beltza.

Twitter

Aste honetan impasse egoeran utzi dut Twitter kontua. Telefonotik kendu dut aplikazioa eta orain hausnartu behar zer egin. Izan ere, ia hamalau urte pasa baititut plataforma hori erabiltzen eta niretzat informazioa jasotzeko gune garrantzitsua izan da. Baina jada hor ez da giro eta ematen du gauzak okertu egingo direla. Tamalez.

Bitartean Linktree-n zabaldu dut profila, nondik nora nabilen jakin dezazuen.

Hauxe izan da bidaia:

Irailak 21-23: Chaves (22an Ourensera joan ginen).

Irailak 24-26: Braga (24an Guimarães-en bazkaldu genuen).

Irailak 27: Sintra.

Irailak 28-29: Coimbra.

Irailak 30-Urriak 1: Viseu (30ean Aveiro bisitatu genuen).

Diez días en Portugal, este apunte en castellano

Azpimarratzeko laupabost kontu:

Centésima Página Livraria

Celia eta Xeperen gomendioz bisitatu genuen. Centésima Página izeneko Bragako liburu-denda dotore honetan Fernando Pessoaren bi liburu erosi nituen: Libro del desasosiego (gaztelaniaz) eta portugesez argitaratutako poesia antologia bat.

Donostian erositako Saramagoren Viaje a Portugal liburua izan dut bidaide. 1979ko urritik 1980ko uztaila bitartean egindako bidaia kontatzen du idazleak bertan.

Sporting Clube Braga

Hilaren 26an goizean Bom Jesus do Monte konplexu katolikora igo ginen autoz. Bueltan Bragako estadiotik pasa ginen. Europa League lehiaketako (kluben arteko Europako bigarren txapelketa) partida zuen bertako taldeak Israelgo talde baten aurka.

Oraindik leihatilak itxita zeuden zelaian, baina hiri erdian duten dendan bai zegoela aukera sarrerak erosteko. 25 euro balio zuen sarrera bakoitzak eta animatu egin nintzen.

Bakarrik egon nintzen Sporting Clube Braga vs Maccabi Tel Aviv norgehiagoka ikusten. Duela ia 10 urte Realean aritutako Bruma jokalariak eman zion buelta markagailuari, israeldarrak aurreratu baitziren 30. minutuan. Azken txanpan bi gol Brumak, bigarrena penalti eztabaidagarri bat jaurti ondoren.

Txirrindularitza museo bi

Sintratik abiatu ginen hilaren 28an, larunbat goiza. Gaua Coimbran egin behar genuen. Mapari begira ikusi nuen txirrindularitzari buruzko bi museo genituela bidean. Xepek eman zidan horietako baten berri duela hilabete batzuk, baina ahaztuta nuen.

Joaquim Agostinho Portugalgo txirrindulari mitiko bat izan zen, eroriko baten ondorioz 41 urterekin hil zena 1984an. Torres Vedra herrikoa zen eta bertan zabaldu zuten museoa 2021eko abuztuan.

Bi hitzetan: XXI. mendeko museo bat, industrialde eta merkataritza gune batean kokatua. Txirrindularitzaren bilakaera azaltzen du, bizikleta XIX. mendean sortu eta gaur egunera arte.

Portugalgo txirrindulari asko ageri dira, gizon zein emakume, nazioarteko izen handiak ere bai. Agostinhok badu gune berezitu bat, baita bere alboan zein ondoren karrera luzea egin zuen Francisco Araújo mekanikariak ere (honena txikiagoa bada ere).

Ez genuen denbora asko eta ez genion behar zuen arreta eskaini, baina txirrindularitza zale batek asko gozatuko luke hango bideo eta audio artean.

40 kilometrora dago Caldas da Rainha herria. Eta han dago Museu do Ciclismo. Eraikina udalarena zela esan zigun begia apenas kentzen zigun langile batek, andrazkoa, baina bilduma partikularra da. XX. mendeko museoa da, besteak beste ezin baita argazkirik egin.

Elastiko, bizikleta, kapela, periodiko eta aldizkari txatalak, argazkiak... Denetarik dago eta hemen ere txirrindularitza zaleek ederki pasatuko dutela iruditzen zait. Buruan Ander Izagirre nuen.

Biblioteca Joanina

Irailaren 29an bisita gidatu bat erosi genuen Universidade de Coimbra ikusteko. Hiru brasildarrekin batera egin genuen ordu eta erdiko txangoa. Gidaria ere brasildarra zen.

Unibertsitatea 1290ekoa da, kontatu zigutenaren arabera Europako zaharrenetakoa (Salamancakoa da pixka bat lehenagokoa). Bisita alde zaharretik barrena egin genuen eta zatirik interesgarriena liburutegia da, Biblioteca Joanina izenekoa.

1717tik 1728ra egin zutela kontatu zigun gidariak, 11 urtetan. Hiru mende pasa dira eta eraiki bezala dago, funtsean. Gaur egungo zementu mugitzaileek ikasi beharko lukete, baita guk geuk ere, herritarrok.

Unibertsitateko paraninfoan Portugalgo errege gehienen erretratuak ikusteko parada izan genuen. 34 errege izan omen ditu herrialdeak eta horietatik 31 ageri dira aipatu aretoan. Falta diren beste hirurak Gaztelakoak izaki eta ez jartzea erabaki zuen norbaitek.

Amaitzeko, 50en bat irudi daude album honetan. Ez dira beste mundukoak, argazkilaria ez baita batere trebea, baina ideia bat egiteko balio dezakete.