Harrikadak

Ion Martinez Esnaolak Lugaritz Kultur Etxera deitu zuen jendea eta agudo samar saldu ziren abuztu hasieran salgai jarritako sarrerak.

Txiki deja los escenarios, este apunte en castellano.

19:00etan zen lehen deialdia, bizilagun bilerak bezala. Ordu horretarako kultur etxearen atarian argazkia egiteko gunea zuten apailatuta, nahi zuenak erretratua egin ahal izateko.

Azaroaren 19an Berrian argitaratu zen Iratxe Muxika Karrionek egindako elkarrizketa: «Txikiren alde onak biltegian gordeko ditut, behar denean ateratzeko». Bertatik:

Egia esatea nahi baduzu, bikote batek ezkontza bat irudikatzen duen eran ikusten dut azken emanaldia. Handia, ederra. Mimoz eta irudimenez ari naiz guztia zaintzen.

Ardoa, zerbeza eta freskagarriak hartzeko aukera zegoen, areto nagusia zabaldu bitartean.

Txikiren azken istantea lagunekin izeneko emanaldia Beñat Physis eta Unai Pelaxek abiatu zuten, beheko aldeko atondoan. Bi kantu eskaini zituzten, gitarraz lagunduta.

Xendarineko Ahizpen txanda heldu zen jarraian. Aurreko bikoteak utzitako tokian aritu ziren Karine eta Aline Etcheverry, a capella, mikrofonoen laguntzaz. Beste bi kantu.

Areto barrura sartzeko gonbitea luzatu ziguten ondoren. Eseri eta Jon Plazaola agertu zen eszenatokian, oihal artean: bera etorri zela ziurtatzera Txikik benetan agur esaten zuela. Hastepenetan, Urretxuko bolo bat gogoratu zuen. Ikusi zuela nola sanmiguel botila bat bota zioten jende artetik. Hutsik! Eta Lugaritzen bildutako batek berehala berretsi zuen Jonek esandakoa, bera bertan zegoela gehituz.

2024ko urte hasieran egindako show-aren bizkarrezurra mantendu zuela esango nuke, baina hainbat gonbidatuen sartu-irtenak tartekatu zituen: bi iloba (neskak badu osabaren bidea segitzeko dohainik), Mursego (bitan azaldu zen, lehen aldiz a capella Unai Pelax-ekin) eta Mixel Etxekopar ikusi nituen nik.

Jurgi Ekiza eta Etsaiak taldeko Auo-ren partehartzea (bideo laburra) galdu nituen, arazo praktiko bat medio.

Lugaritzekoak segida izan omen zuen Antiguako soziedade batean, mahai baten bueltan. Hortik aurrera zer gertatu zen, gautxoriek jakingo dute.

Ion Martinez Esnaolaren parte bat badoa. Baina Ionek badu ere beste alde bat hemen azpimarratzekoa: zenbat kultur emanaldi ez ote dituen antolatu auzoan. Lohian sartuta egon da isilpeko lanean, aurreko belaunaldiko batzuek bezala.

Hasieran aipatutako elkarrizketan, Iratxek galdetu zion zeintzuk izango ziren azken hitzak:

Zeinen garrantzitsua den kultura eta hizkuntza gure herrian; niretzat ezinbestekoa izan da, bai artista bezala, bai eta ikusle moduan ere. Susmoa dut ez ote zaigun ahazten ari. Transmititu nahiko nuke zeinen beharrezkoa den oholtzak eta eserlekuak betetzea, baina ez BECekoak edo Kursaalekoak bakarrik, baizik eta guzti-guztiak. Euskal kultura zaindu egin behar da, eta gure mailako artistak ere zaindu egin behar dira.

Zaindu maite duzun hori.

Hitzordua genuen inguruko ferminzaleok abenduaren 17an Miarritzeko Atabal aretoan. Iluntzeko 19:00etan Iñigoren Diszipuloak. 20:00etan Fermin Muguruza. Egun berezia: 1984-2024, 40 urteko ibilbidea ospatzeko biraren hasiera.

Zergatik egun horretan? Erraza: 2019ko irailaren 5ean zendutako Iñigo Muguruzak 60 urte egingo zituen eguna zelako eta Fermin efemeride zalea delako.

El león asmático está en forma, este apunte en castellano.

17:00ak aldera hartu nuen autoa Donostian. Hiru geldialdi Irunen. Lehena nire anaiaren etxean: bertan Mañu eta Oier jaso behar nituen. Bigarrenean, Iontxu. Hirugarrena Santiago zubitik gertu: Iñaki.

Autoa beteta gurutzatu genuen muga eta Miarritzera jo genuen zuzenean. 18:30ak aldera iritsi ginen Atabalera. Azkar eta gertu lortu genuen aparkatzea.

Bertan egona nintzen duela 20 bat urte, Ferminekin batera kasualitatez, orain gogoratzen ez dudan Jamaikako talde bat ikusteko. 700 lagunentzako areto ederra iruditu zitzaidan orduan, baita atzo ere. Garai hartan jada ezin zen erre areto barruan. Hegoaldeko ustez azkarrok, askotan bezala, berandu iritsi ginen neurri osasuntsu hori hartzera.

Zabaldu parentesia. Ohar mentala: gehiagotan joan beharko nuke Atabalera. Itxi parentesia.

Eraikinera sartu bezain pronto hainbat lagun agurtu nituen: lehena Jone, baita Ikor Kotx argazkilaria ere (gero beste birekin egon nintzen: Foteropanico eta Gari Garaialde). Barruan saludatu nuen jendearen kontua galdu dut: Gorka, Goiatz, Unai, Karmele, Jabiolo, Carlos, Xabi, Zakili, Jitu, Cristina, Asier, Beñat, Txap...

Puntual hasi zen Iñigoren ikaslez osatutako Iñigoren Diszipuloak taldea. Gaizki ulertu ez banuen, duela urtebete Irungo Moskun haren alde eginiko muralaren inauguraziorako elkartu zen bost musikariz osatutako banda. Miarritzen Ane Garcia (Lurra, Mejillon Tigre) ere aritu zen kantari. 40 bat minutuz omenaldi txukuna egin zioten irakasleari. Zorionez 40 urte ez dira alferrik pasa eta gaur egungo musikari gazteek 1980ko hamarkadan ez zegoen musika kultura eta trebezia dute.

Eguneko plater nagusia zortzietan zerbitzatzen zen. Bederatzi musikariz osaturiko banda puntu-puntuan agertu zen tranpaldoan. Maputxeei eskainitako kantuarekin hasi zen bi ordu eta hiru laurden iraun zuen emanaldia. Fermin bigarren kantuan agertu zen eta erdian jarri zen, alkandora beltz bat soinean, argal, tente, adi, erabat kontzentratua.

Hamarrekoa bi lerrotan banatu zen: gure ezker aldean, aspaldiko haize atala (Jon Elizalde, Aritz Lonbide eta Igor Ruiz Fino); erdian Gloria Maurel bateria (Micaela Chalmeta Big Band); eskuinean, Gerard Chalart 58 perkusionista, Manu Chaorekin, besteak beste, aritutakoa.

Lehen lerroan, ezkerrean Xabi Solano trikitilaria eta eskuinean Víctor Navarrete bajista. Ferminen bi alboetan, bateriarekin triangelu bat osatuz, ahotsak: Lide Hernando (Liher, Bele) gitarra-jotzailea eta Miryam Matah.

Pantaila bat zegoen atzealdean eta ia etengabe irudiak eta bideoak proiektatzen ziren bertan.

Ez nuen ezer apuntatu eta zaila da biharamunean kantu gehienak gogoratzea, baina egon zen tartean Manolo Rastaman (Muguruza anaia biek eginiko lehen kantua, oker ez banago), Hay algo aquí que va mal, Bidasoa fundamentalista, Zenbat polizia bazter guztietan, Korrika eta Big Beñat, Ulrike Meinhof, Palestina eta Kurdistanen aldeko aldarrikapenak, eta abar, eta abar.

Bukaera aldera, bi eten egin zituen, bisetarako. Banda eta FM Crew aurkeztu zuen, bakoitzari bere tokia eman eta aitortuz. Bigarren etenaren ondoren Sarri, Sarriren txanda izan zen, Iñigoren seme-alaba eta diszpipuloekin batera, Bad Sound System-eko bi kide ahaztu gabe.. Azkena, Hator hator, gabon giroan presoak etxeratu eta presondegiak botatzeko ereserkia.

Hurrengo bi hitzorduak Bilbon izango dira, Bilbao Arenan, abenduaren 20an eta 21ean.  Urtarrilean munduratuko da banda eta urriaren 4an bukatuko dute bira Iruñean. Gaizki kontatu ez badut, guztira 26 kontzertu dira.

Bete-betean dago lehoi asmatikoa. Haren ibilbidea gustuko baduzu, gustura ikusiko duzu eszenatokian. Ez bazara batere ferminzalea, hobe zenuen hau ez irakurtzea: ematen du bere agurra ez dagoela gertu.

Dónde recortar gastos es una opción ideológica, este apunte en castellano

Ez dut mediku aseguru pribaturik. Nahita. Baina batzuetan derrigorrezkoa da herri honetan mediku pribatuengana jotzea.

Zerbikaletako arazoak izan nituen udaberrian. Medikuntzan lanean ibilitako lagun bati eskatu nion aholkua eta ospitale pribatu bateko traumatologo batengana jo nuen. Eraikinean sartu, kontsulta zegoen pisura igo eta medikuarekin egon nintzen, atariko kontrola gainditu ondoren. Erresonantzia magnetikoa beharrezkoa zela. Esango nuke aldez aurretik pagatu nuela kontsulta, baina ez nago ziur. 120 euro.

Azkenean ez nuen erresonantzia egin eta bere horretan geratu zen, errekuperatu egin bainintzen.

Duela hilabete-edo molestia batzuk hasi ziren ezker belaunean. Konfiantzazko fisioterapeutak esan zidan hobe zela traumatologoarengana joatea. Hartu nuen hitzordua kontsulta pribatu batean. Erresonantzia magnetikoa behar-beharrezkoa zela agindu zidan medikuak, zer nuen behar bezala baloratzeko. Kontsulta ondoren, etxean jada, pagatzerik izan nuen, banku transferentzia baten bidez. 100 euro.

Zentru horretatik gertu dagoen beste eraikin batera joan nintzen eta hurrengo egunean proba hura egiteko hitzordua eman zidaten. 350 euro.

Jaso dut jada txostena eta orain hitzordu berri bat dut traumatologoarekin. Batzuetan bigarren kontsulta merkeagoa izaten da. Gorde beste 100 euro, badaezpada ere.

Goazen Osakidetzara orain. Gertuko pertsona batek mina du besoan. Min eramangarria da, diagnostikoa badu eta duela laupabost aste eskatu genuen zita traumatologoarengana joateko, familia medikuaren bidez. 2025eko martxoan eman digute.

Testuinguru honetan EITB Maratoian 700.000 euro baino gehiago lortu dituztela jakiteak sutu egiten nau. Espektakularizazio ernegagarria, negozio itzela dagoelako eraikia osasungintzaren bueltan eta, gainera, saiatzen direlako gabonen atarian gu harrapatzen, inork ez duelako izan nahi Elon Musk bezain nazkante.

Dena dela, komeni da esatea duela urte batzuk diru kopuru horretatik kendu egiten zituztela produkzio gastuak. Gaur egun zer gertatzen den ez dakit, eta ez zait axola.

Egin dezagun orain ia 30 urte atzera. 1996ko uztailean, José María Aznar iritsi berria zen Espainiako gobernura. 2004ko martxora arte zer egin zuen jakin badakigu. Nik Javier Ortizek garai hartan idatzitako zutabe bat dut gogoan: Todos tenemos una caja única (Denok dugu kutxa bakarra).

Euskaratu egingo ditut zati batzuk:

"Giza-talde batek arazo bati aurre egiten dionean, norberaren formulatzeko modua besteek onartzea lortzen duenak giltzarri den garaipena eskuratzen du: ziurtatzen du berak aldez aurretik mugatu duen eremutik kanpo inork konponbiderik ez bilatzea. Horrexegatik funtsezkoa da tentu handiz aztertzea nola planteatzen diren eztabaida batzuk."

"Adibidez, Aznarren gobernuak lortu du iritzi publikoak onartzea, munduko gauzarik naturalena izango balitz bezala, errentagarritasunak -hobeto esanda, errentagarritasunaren bere ideiak- politika kontuetan lehentasunezko irizpide gisa pisu izatea. Eta horri esker gaur egun ia inork ez du zalantzan jartzen pentsio sistema erreformatzeko beharra."

Aurreraxeago gakoa: "Gastua non murriztu eta non ez aukera ideologikoa da; ez teknikoa."

Horra hor gertatzen ari dena: euria ari duelakoan, pixa goitik behera.

Esan bezala, Komunikazio libreago baterantz trantsizioan jardunaldia izan genuen hilaren 21ean Errenterian. Hona hemen Badalab-ek egin duen kronika. Hau azpimarratu nahiko nuke:

"Osteguneko saioetatik, ondorio garbi bat atera genuen: Gure espazio propioak sortzera goaz. Galdera ez da Twitter-etik atera eta gero zer. Gure buruei galdetu behar diegu ea zer nolako espazioak sortu nahi ditugun, zer nolako komunitateak eraiki nahi ditugun".

Hacia una comunicación más libre, este apunte en castellano.

Nire apunte batzuk doaz jarraian.

Rita Barrachina

Goizean Rita Barrachinak Kultura libre digitalarekin komunikatzeko tailerra eman zuen Torrekuan.

Barrachinak adierazi zuen ordu t´erdiko bi tarteetan emandakoa lau egunetan banatzen duela normalean. Beraz, kontzentratu behar izan zuen prestakuntza. Materiala Komunikilo-ko Clic atalean duzue eskuragarri.

Esperantista gutxi ezagutzen ditut, baina ezagutzen ditudanak hitzei bueltak ematen ibiltzen dira. Adibidez, eutopia hitzaren aldeko hautua egin zuen (toki ona) delako eta baztertu utopia (ezlekua baita). Digitalizazio eutopikoa egingarria dena litzateke. Edo antzeko zerbait.

Literatura teknokatastrofistaren kontrakoa dela esan zigun eta gauzak eraikiz egin behar zaiola aurre itxaropen faltari.

Ecolobit (ekologia eta bit) kontzeptua ere zabaldu zuen, baita zure ordenagailua edo zuk kontrolatu ditzakezun nodoetan aritzea lanean. Ahalik eta gehien lokalean. Ederki sartu digutela ziria hodeia kontzeptuarekin: hodeia lurrean dago eta baliabide asko kontsumitzen ditu. Nebulosa gustatzen zitzaion egoera hori definitzeko.

Jende guztiari iristeko ote gaude plataforma sozial pribatiboetan? A bai? Eta nola iritsi ikusmena edota entzumen gabeziak dituztenei edukiak behar diren bezala ez baditugu etiketatu eta deskribatzen?

Bitxia zen ere personita hitzari ematen zion tonu samurra.

Lizentzien gaia garatu zuenean, Iglesia Misionera del Kopiameísmo aipatu zuen.

RAP neurriak ere zerrendatu zituen, 1992an Frantzian sortutako Résistance à l’Agression Publicitaire elkartearen ekimena. Horrela laburbiltzen du Badalab-ek kronikan:

• Erabili promozionatu gabe: eduki zure espazioa eta horra bideratu eta ez eraman bueltan sare pribatuetara.
• Eduki esklusiboa ekidin: eta hala eginez gero, sare libreetan izan dadila.
• Diruz laguntzea ekidin: ez oparitu dirurik sare pribatuei.

Shine McShine

Bazkaria Badalaben egin genuen (oso goxua, Zituene Kooperatibak prestatutako janaria).

Arratsaldeko lehen hizlaria Shine McShine izan zen. Kataluniatik sartu zen bideo-dei baten bidez. Gaia: Nola transitatu komunikazio aske baterantz.

Beste hizlarien hitzak pdf-tan daude, baina ez Shinerenak. Ideia batzuk botako ditut hemen.

Irakasle eta aktibista honek 173.000 jarraitzaile izatera iritsi zen Twitter-en. Bereziki pandemia garaian nabarmendu omen zen bere jarduna.

Egoaren bazka horrek elikatu zuela, nahiz eta orain lotsatuta kontatu: milioka erreprodukzio, jende ezagunaren eta argitaletxeen mezuak... Baina influencer-a izateari uko egin zion duela hilabete batzuk.

Berak alde egin zuenean, Mastodon-era etorri ziren batzuk. Baina sare hau ez da egokia biralitate handia bilatzen dutenentzat. Beraz, berarekin etorritako batzuk alde egin zuten azkar samar.

Shine-k inpaktoa galdu du, baina aktibismorako toki gehiago eta leku hobeak aurkitu ditu. Goxotasuna, azken finean.

Munduko gaiztorik handiena Elon Musk dela bota zuen. Ez da ahaztu behar eskuin muturrak 44.000 milioi eurorengatik erosi zuela Twitter.

Hori bai, Shine-k esan zuen ulertzen zuela kazetariek Twitter-en egotea: Sánchez bezalako figura publikoak erabilitzen badute adierazpenak egiteko, bertan adi egon beharko dutela.

Bluesky-k finantziazio iluna duela gaineratu zuen eta sare zentralizatu moduan definitu.

Marcel Costa

Katalanez aritu zen Marcel Costa Badalab-en egoitzan bertan: Sare sozialen metrikak birpentsatzen (pdf aurkezpena).

Orain arte erabilitako metrikak errepasatu zituen eta gero Marta G. Francoren paragrafo bat jarri: garai bateko internet aipatzen zuen bertan, nola algoritmoari lotu gabeko sare bat zen eta han bestelako harremanak genituen.

Irailaren bukaeran El Salto-k hainbat plataformatan Twitter uzteko edo ez uzteko inkestaren emaitzak jarri zituen gero. Gehiengoak bertan jarrraitzeko eskatu zieten.

Metrika zentralizatzaileak vs. ez zentralizatzaileak. Azken hauek nori interesatzen zaizkie? Elkarteei, liburu dendei, kazetariei, komunitate katalizatzaileei...

Komunikazioen kalitatea baloratu behar dela, ez bakarrik kantitatea.

Marta. G. Franco

Marta G. Francok harreman estua du Euskal Herriarekin. Euskarabildua jardunaldietan egon zen duela hilabete, Axier Lopezek elkarrizketatu zuen Argian eta Bilboko Consonni argitaletxeak plazaratu du Las redes son nuestras liburua.

Topoan, Donostiatik Errenterira, Jose Durán-ek El Saltorako eginiko elkarrizketa irakurri nuen. Newsletter bat ere badu @teclista-k: Redes nuestras. Gaur bertan, hilak 27, kaleratu du Berriak Kristina Martinek eginiko elkarrizketa.

Profil interesgarria da Martarena: Indymedia-n ibili zen, @acampadasol-en ere bai 2011ko maiatzaren 15aren bueltan, Carmena Madrilgo alkate izan zenean udaleko sare sozialen ardura izan zuen eta berriro bueltatu da inoiz baztertu ez duen aktibismora (La Intersección). Madrildik hanka egin eta Lisboan bizi da.

Twitter osteko komunikazio estrategiak (pdf) aurkezpena ikus dezakezue.

Lau ziurtasun bota zituen:

1.- Gerra kulturala ez da egiten (soilik) sare sozialekin. Estrategia koordinatuak dira: komunikabideak, tertulianoak, fake news, botereguneak eta abar.

2.- Biralitatea ez zaigu balio komunikatzeko: algoritmoen pean dauden espazioak desegokiak dira, ez dira abegikorrak. Gaizto batzuek ere bertatik alde egin nahi dute.

3.- Su txikian komunitatea geldo egiteko espazioak beharrezkoak ditugu: horretarako toki aparta da fedibertsoa.

4.- Fedibertsoaren gobernantza zabaldu beharra dago: etika demokratikoagatik eta gune hori indartzeko. Beharrezkoa bere ustez fedibertsoaren gobernantzarako sarea.  Esan bezala, Lisboa du bizitoki eta sare iberikoa ikusten du berak.

Lauzpabost ideia

Hauek nireak dira. Ez dut nahi adina hausnartu, baina hemen botako ditut.

1.- Bizpahiru sareetan ibiltzen ginen lehen herritarrak, baita erakundeak, enpresak eta abar. Hori amaitu da: X, FB, Instagram, Threads, Tik Tok, Linkedin, Mastodon, Blue Sky. Denetan egon beharra dago? Erakundeek, enpresek eta abar jende mordoa beharko lituzkete horiek guztiak elikatzeko. Gainera, fedibertsoa (Mastodon) kenduta etsaiarentzat ari zara lanean (Infowars auzia).

2.- Dena den, ikusi dut komunikabide eta erakunde batzuk Twitter itxi ez eta gauza bera errepikatzen ari direla Blue Skyn, adibidez. Horren harira Gerardo Tecé-ren hausnarketa hau ctxt-ren esperientzia.

3.- Errenteriako jardunaldietan esan zidan komunikabide batean ardurak dituen pertsona batek, gure burua kokatu beharko genukeela jada sare sozial pribatiboen ondorengo garaian.

4.- Mastodon erabiliz sortu dute Matx.eus, tokiko kirolari buruzko sare soziala.

5.- Kanpotik etorri behar dute zer egin behar dugun esatera. Horrelakoak gara. Bertakoei ez diegu kasu egiten eta. Hots, Katalunian euskaldunei egiten digute kasu, Euskal Herrian katalanei.

6.- Propina moduan bi lotura: baga, Pedro Lázaro Rodríguez bibliotekaekonomia irakaslearen apuntea; biga, Daniel Gil liburuzainarena.

Julen

Esan bezala, Julenek 13 urte ditu. Ostiral gauean etxeratu zenean, gurasoei ondoko istorio hau kontatu zien.

Adiskide bat lagundu zuten etxeraino, honen gurasoek jarritako ordua baino beranduago etxeratzekoa zelako.

Esta juventud que se pasa la vida mirando pantallas, estas líneas en castellano.

Bidean adineko gizon bat ikusi zuten mugimendu arraroak egiten. Julen hurbildu eta galdetu zion ea ondo ote zegoen. Aurpegira begiratu eta odoletan zuela konturatu zen. Esertzeko eskatu zion.

Gainera, Julenek taldeko bati esan zion 112 telefono zenbakira hots egiteko. Polizia etorri bitartean konpainia egin zioten gizonari. Honek betaurrekoak bota zituen faltan eta haren bila aritu ziren, baita aurkitu ere.

Ertzain patruila bat azaldu zenean, Julenek kontatu zien zer gertatu zen. Gainera, poliziei esan zien logikoa zela adineko hura irristatu izana, lotsagarria baitzen zoruaren egoera.

Luka

Lukak 9 urte ditu. Duela aste batzuk eskolan eskatu zieten gutun bat idazteko nahi zuten pertsonaia publikoari. Gelakideek futbolariak eta horrelako jende ezagunari idatzi zieten. Oso futbolzalea da Luka, baina berak Eneko Goiari idaztea erabaki zuen.

Amak galdetu zioen ea zer kontatu nahi zion Donostiako alkateari. Eskatu omen zion hiriko obrak banaka egiteko. Hau da, bat bukatuta hasteko hurrengoa.

Izan ere, Luka Amara Berrin bizi da eta berak ere pairatzen ditu hiria hankaz gora jarri dituzten Adif eta ETSren obrak (metroa, trena eta abar).

Aste batzuk pasa dira jada gutuna bidali zuenetik eta ostiralean bere amak esan zidan Lukaren ustez alkateak ez diola hark idatzitakoa ondo ulertu. Agian beste eskutitz bat idatzi beharko diola.

Graduatu betaurrekoak

Mundua pikutara doala ematen duen honetan, nahiago dut horrelako ume, gazte eta haiek hezten dituzten guraso eta helduekin konpartitu bizitza.

Izan ere, gehienetan soilik erreparatzen diegu gure inguruetan gertatzen diren gauza txarrei.

Ba ez: ondo graduatu betaurrekoak eta gauza onei ere erreparatu.

Mesedez.

Astean zehar Twitterretik hanka egiteari buruz hausnarrean ibili naiz eta asmoa nuen horri buruz aritzeko gaur hemen, baina uste dut oraindik ez dela horri buruz patxadaz idazteko tenorea eta nahiago hurrengo baterako uztea. Are gehiago, ostegunean, azaroak 21, Komunikazio libreago baterantz trantsizioan izeneko jardunaldietara joango naizela aintzat hartuz.

Mírame a los ojos y díme la verdad, este apunte en castellano.

Atzo larunbata, gauean, Amua-n egon nintzen Joseina Etxeberriak Gorka Urbizurekin izandako solasaldia entzuten. Bi ordu luze aritu ziren biak musikaz berbetan: Gorkaren kanta kuttun batzuk jarri zituzten (bideoak edo biniloak, baita digitalean ere), bitxikeria zenbait aipatu zituzten eta, propina moduan, Lekunberrikoak hiru kantu jo zituen zuzenean, gitarra akustikoaren laguntzarekin.

Sarrerakoa egin ondoren, bideo hau jarri zuten. Ez nituen ezagutzen: Dijon eta Mkgee.

Urbizuk aipatu zuen Mkgee-k txundiduta daukala. Bideoaren hasieran ageri den gitarrista errubioa da. 26 urteko kanadiarra, inor gutxik ez bezala aparteko gaitasuna omen dauka bere unibertsoa sortzeko. Jarraitu beharko dugu ba bere gurpila.

Bidean, Ekain Perezek Txomin Uriberekin izandako topaketaren emaitza publikoa entzuten joan ginen autoan: Lore hostoak podcast-aren kapitulu berri bat. Hiruzpalau egunetan entzun dut autoan egindako joan-etorrietan eta, azkenean, gaur entzun dut bukaera. Eta ttak ukitu nau espero ez nuen kontu batek.

Uribe ondarrutarra da eta nire emaztea ere bai. Txominek elkarrizketan kontatu du gehien biluztu den kantua Begietara begiratu dela. Minbiziak hil zuen koinatu batekin izandako azken topaketetako bat da abiapuntua. Zaragozakoa omen zen gizona eta hil baino bi egun lehenago, biak bakarrik zeudela, esan omen zion: «Mírame a los ojos y dime la verdad».

Eta krak egin dit zerbaitek barruan, pasadizo horrek 2019ko udarara eraman baitit. Irailaren amaieran hil zen Ondarruko koinatuarekin pasatako aste haiek gogoan. Joserra ere minbiziak hil baitzuen.

Hona hemen kantua: Begietara begiratu.

Krak.

Gaur bederatzi urte betetzen dira Groseko Kortxoenea gaztetxea eraisten hasi zirela. Bederatzi urte jada.

Un cisne negro en Valencia, apunte hau gaztelaniaz.

Baina nik atzerago joan nahi dut. 1990eko hamarkadaren hasiera, hain zuzen ere. Juan Carlos I.a, Espainiako egungo erregearen aitaren bisita Donostiara.

Javier Ortiz maitea El Mundo periodikoaren ordezkari gisa egon zen Miramar jauregian egin zioten harrera ofizialean. Erretzailea izaki, jardinera atera zen zigarro bat erretzera. Sirena hotsak eta ke lainoak entzun eta ikusten omen ziren han goitik.

Kanpoaldean beste pertsona batekin egin zuen topo Javierrek. Hari esan omen zion ea zertara zetorren Borboia, ea ez ote zen jabetzen bisitak sor zezakeen kaosaz.

Barrura sartu eta ezagun batek galdegin omen zion ea zertaz aritu zen solasean Sabino Fernández Camporekin. Hots, garai hartan Errege Etxeko burua.

Javierrek anekdota hau -eta beste bat- kontatzen zituen bere despiste potoloak ilustratu nahi zituenean.

Ortizek Fernández Campori esandako gauza berbera pentsatu dut telebistan ikusi dudanean Valentziako Paiporta herrira hurbildu direla egungo Errege-erreginak, Sánchez eta Mazón presidenteekin batera: ze nezesidade! Zer uste zuten? Txaloka hartuko zituztela?

Valentziako desastrearen harira, goizean Enric Julianaren gaurko zutabea irakurri dut La Vanguardian: Un cisne negro, negrísimo.

Hona hemen hasiera:

«Se llama cisne negro a un acontecimiento sorpresivo que altera el orden de las cosas; un suceso inusitado de gran repercusión social, por tanto política, que tiende a ser racionalizado de manera retrospectiva como algo que podía haber ocurrido. El ensayista y financiero libanés Nassim Taleb, autor de una trilogía sobre la incertidumbre, ha sido uno de los grandes divulgadores de esa metáfora. Lo que ha ocurrido en Valencia es un cisne negro».

Ez nintzen gogoratzen izen berbera duela Ibil bedi taldearen disko batek. Hona hemen Beltxarga beltza.

Twitter

Aste honetan impasse egoeran utzi dut Twitter kontua. Telefonotik kendu dut aplikazioa eta orain hausnartu behar zer egin. Izan ere, ia hamalau urte pasa baititut plataforma hori erabiltzen eta niretzat informazioa jasotzeko gune garrantzitsua izan da. Baina jada hor ez da giro eta ematen du gauzak okertu egingo direla. Tamalez.

Bitartean Linktree-n zabaldu dut profila, nondik nora nabilen jakin dezazuen.

Hauxe izan da bidaia:

Irailak 21-23: Chaves (22an Ourensera joan ginen).

Irailak 24-26: Braga (24an Guimarães-en bazkaldu genuen).

Irailak 27: Sintra.

Irailak 28-29: Coimbra.

Irailak 30-Urriak 1: Viseu (30ean Aveiro bisitatu genuen).

Diez días en Portugal, este apunte en castellano

Azpimarratzeko laupabost kontu:

Centésima Página Livraria

Celia eta Xeperen gomendioz bisitatu genuen. Centésima Página izeneko Bragako liburu-denda dotore honetan Fernando Pessoaren bi liburu erosi nituen: Libro del desasosiego (gaztelaniaz) eta portugesez argitaratutako poesia antologia bat.

Donostian erositako Saramagoren Viaje a Portugal liburua izan dut bidaide. 1979ko urritik 1980ko uztaila bitartean egindako bidaia kontatzen du idazleak bertan.

Sporting Clube Braga

Hilaren 26an goizean Bom Jesus do Monte konplexu katolikora igo ginen autoz. Bueltan Bragako estadiotik pasa ginen. Europa League lehiaketako (kluben arteko Europako bigarren txapelketa) partida zuen bertako taldeak Israelgo talde baten aurka.

Oraindik leihatilak itxita zeuden zelaian, baina hiri erdian duten dendan bai zegoela aukera sarrerak erosteko. 25 euro balio zuen sarrera bakoitzak eta animatu egin nintzen.

Bakarrik egon nintzen Sporting Clube Braga vs Maccabi Tel Aviv norgehiagoka ikusten. Duela ia 10 urte Realean aritutako Bruma jokalariak eman zion buelta markagailuari, israeldarrak aurreratu baitziren 30. minutuan. Azken txanpan bi gol Brumak, bigarrena penalti eztabaidagarri bat jaurti ondoren.

Txirrindularitza museo bi

Sintratik abiatu ginen hilaren 28an, larunbat goiza. Gaua Coimbran egin behar genuen. Mapari begira ikusi nuen txirrindularitzari buruzko bi museo genituela bidean. Xepek eman zidan horietako baten berri duela hilabete batzuk, baina ahaztuta nuen.

Joaquim Agostinho Portugalgo txirrindulari mitiko bat izan zen, eroriko baten ondorioz 41 urterekin hil zena 1984an. Torres Vedra herrikoa zen eta bertan zabaldu zuten museoa 2021eko abuztuan.

Bi hitzetan: XXI. mendeko museo bat, industrialde eta merkataritza gune batean kokatua. Txirrindularitzaren bilakaera azaltzen du, bizikleta XIX. mendean sortu eta gaur egunera arte.

Portugalgo txirrindulari asko ageri dira, gizon zein emakume, nazioarteko izen handiak ere bai. Agostinhok badu gune berezitu bat, baita bere alboan zein ondoren karrera luzea egin zuen Francisco Araújo mekanikariak ere (honena txikiagoa bada ere).

Ez genuen denbora asko eta ez genion behar zuen arreta eskaini, baina txirrindularitza zale batek asko gozatuko luke hango bideo eta audio artean.

40 kilometrora dago Caldas da Rainha herria. Eta han dago Museu do Ciclismo. Eraikina udalarena zela esan zigun begia apenas kentzen zigun langile batek, andrazkoa, baina bilduma partikularra da. XX. mendeko museoa da, besteak beste ezin baita argazkirik egin.

Elastiko, bizikleta, kapela, periodiko eta aldizkari txatalak, argazkiak... Denetarik dago eta hemen ere txirrindularitza zaleek ederki pasatuko dutela iruditzen zait. Buruan Ander Izagirre nuen.

Biblioteca Joanina

Irailaren 29an bisita gidatu bat erosi genuen Universidade de Coimbra ikusteko. Hiru brasildarrekin batera egin genuen ordu eta erdiko txangoa. Gidaria ere brasildarra zen.

Unibertsitatea 1290ekoa da, kontatu zigutenaren arabera Europako zaharrenetakoa (Salamancakoa da pixka bat lehenagokoa). Bisita alde zaharretik barrena egin genuen eta zatirik interesgarriena liburutegia da, Biblioteca Joanina izenekoa.

1717tik 1728ra egin zutela kontatu zigun gidariak, 11 urtetan. Hiru mende pasa dira eta eraiki bezala dago, funtsean. Gaur egungo zementu mugitzaileek ikasi beharko lukete, baita guk geuk ere, herritarrok.

Unibertsitateko paraninfoan Portugalgo errege gehienen erretratuak ikusteko parada izan genuen. 34 errege izan omen ditu herrialdeak eta horietatik 31 ageri dira aipatu aretoan. Falta diren beste hirurak Gaztelakoak izaki eta ez jartzea erabaki zuen norbaitek.

Amaitzeko, 50en bat irudi daude album honetan. Ez dira beste mundukoak, argazkilaria ez baita batere trebea, baina ideia bat egiteko balio dezakete.

38 minutuko bideoa ondo dute eta Gipuzkoako Aldundiaren Youtube kanalean eskegi, 2024ko irailaren 12an Tabakaleran egindako ekitaldiaren laburpen luzea. Kronika bat ere jaso du erakundeak.

Eider Mendoza ahaldun nagusiaren hitzen ondoren, euskal letren eta musikaren errepublikan Ordorikak gertu izandako hainbat lagunen bideoa bota dute, zuzeneko Maite Larbururen ahotsa eta musika tartekatuz. Oso efektu polita lortu dute Oskar Alegriak egindako bideo horrekin.

Mendozaren eskuetatik saria jaso ondoren, hona hemen zer esan zuen Ruperrek:

Lehen, Eider, ari zinelarik horrelako laudorioak esaten, pentsatzen nuen nere artean beste bati buruz ari zinela, zeren, azkenean, bitxia da sari bat hartzea norberak gehien maite duen langintzari esker. Azkenean, Beyoncék bezala, nik ere nire hautazko hizkuntzan kantatzen dut, gehientsuenek bezala mundu honetan. Mila esker handia denoi.

Maite, jakin ezazu asmatu dudala zu zinela sorpresa, tresna ikusi baitut eta benetan kontent naiz. Nire egun berekoa baita Maite, eta badugu harremana.

Badakit ohore hau euskal kantari guztien izenean eskaini zaidala, eta hala onartzen dut. Gaurkoa abagune bikaina dut gure aurreko belaunaldiaren lana goraipatzeko, hein handian haiengandik jaso nuen barru-barrutik mintzo zitzaidan mundu bat, nire musika gustuekin bat egin zezakeena.

Oñatiko eskola denboretan euskal kultura zeharo debekatuta zegoenez, etxeko giroan aurkitu genuen lehen babesa. Gero, erdi ezkutuan lortu diskoetan hasi nintzen mundu berri hura deskubritzen, gure belaunaldiko askori gertatu bezala, ordura arte ingelesez entzuten nituenak erakartzen ninduten gehienbat, eta euskal abeslari haiei esker emeki-emeki sartu nintzen kantutegi zaharrean, eta gure jendearen berbetean eta doinuetan. Bagenuen nondik heldu.

Etxahun-Irurik kantu ontzaile deitzen zigun eta hau da koblakariaren lana segurki, doinuz eta hitzez bizitza ospatzea, eta haien galerak ere bai.

Eskenatokira igo nintzen lehen aldian, hamabost bat urte nituela, Mixel Labéguerieren kantu bat jotzeko izan zen, Gasteizen. Mixel Labéguerie Frantziako errepublikako senatore eta euskaldun kantaria. Bitxikeria dirudi, egun ere errepublikak gure hizkuntzaren irakastea bazterreko kontsideratzen baitu. Labéguerieren abestiek bere ondare politikoa baino oihartzun handiagoa bildu dute eta hor datza gure esperantza, hizkuntza dugu bizi iraupenaren itxaropen.

(Berari begira) Antton Valverde hemen da. Hemen ikusten zaitut eta hitz hauek esan nahi nizkizun zuzenean.

Antton Abadia jakintsuaren ohoretan gaude hemen, bere jauregiko Tabakaleran, hain zuzen. Abadia jaunak, bere garaian euskaldunen aita izendatuak, zazpiak bat irudikatu zuenak, ukanen zuen behar bada hainbestetan aipatzen den Euskal Herriko ikuspen mitikoa, baina baita ere garbi zuen herri kulturak eta gureak bezalako hizkuntzak laguntza antolatua behar duela, kultura hegemonikoen eraketan gertatzen den bezala. Mezenasgo bat, nahi baduzue.

Hegoaldean, berriz, nire ustez piramide inbertitu baten itxura hartu du euskararen munduak. Goiko alde zabalean laguntzak jasotzen dituzten komunikabideak, teknikariak, bitartekariak, aretoak eta abar luze bat legoke. Eta beste muturrean, oinarria behar zukeen tokian, bertize mendrean, euskaraz sortu nahian duinki iraun ezinik dabilen egilea. Guztion lanak beharrezkoak izanik, ez ote da piramidea poliki-poliki eraldatzen hasteko unea.

Bistan da piramide horrek ez duela orekarik. Eta sortzaileari behar duen lekua eman behar zaiola herri honetan.

Holaxe ba.

Eskerrik asko hemen zaudeten guztiei. Nire etxekoei. Eskerrik asko aldundiari, eta zer esanik ez heuren sakeleko mitologian, gure arbasoen arbaso mitikoei munduan ibili eta gero, bazter honetara heldu zirenean berton gelditzea hautatu zutenak, esanaz "zuek segi, segi; gu hemen biziko gara".

Holaxe ba, jaun-andreok. Elorrixoko santuak, Balentin Berriotxoak, esaten zuen bezala: "akabatu da sermoia".

Ondoren, Xabi Etxeberriren laguntzaz, "Zaindu maite duzun hori" eta "Izen zaharrak" abestu zuen oñatiarrak. Bigarren kanta honetan Jose Cazaubon dantzaria ere agertu zen oholtzan.

Sarreran aipatu dut Padronek Ordorikari eskainitako "Lizardiren baratza" bikaina. Ez dakit zer azpimarratu, dena baita, esan bezala, bikaina.

Halere, bada hona ekarri nahi dudan solasaldi bat, gaztelaniaz kasu honetan. Nacho Fernández Rocafort idazle eta irakaslearekin batera aritu ziren biak 2016ko urrian Espainiako Biblioteca Nacionalean. Gaia: De lo oral a lo escrito. Un recorrido por la literatura vasca).

On egin!

Eskerrik asko, Ruper.

P.S.: apunte hau idatzi ondoren, ikusi dut Iban Arantzabalek ere idatzi zuela bere blogean asteartean: Sortzaileak praka parea erosteko lanekin.

"Eskubide malguenetako bat itzultzeko eskubidea da. Ondasun higigarrien kontsumoaz ari naiz. Esperientziekin, pertsonekin eta herriekin, gaiak zutabe honen mugak gainditzen ditu. Sarean erositako produktuen itzulketen gorakada da albiste errepikatuenetako bat.  Garraiolari amazoniko berriek entregatzen dituzten lau paketetik bat itzuli egiten da. Sareko erosketen legezko prerrogatiba komertzial baten erabilera egiten du erosleak".

(...)

"Erraztasun komertzialek atea zabaltzen diote pikareskari. Ez da oraingoa. Etxean zapata denda izan zuten 1960tik 1990era, Calçats Virreina izenekoa, Virrei Amat plazan. Gogoan ditudan une gogorrenak itzulketa saiakerak izaten ziren, amak planto egin behar zuenean emakumezko bezero baten aurrean honek zapata pare bat itzuli nahi zionean abesti haren letrarekin bat egiten zuenak: 'mamá, cómprame unas botas, que las tengo rotas, de tanto bailar'".

¿Quién recoge los paquetes?, este apunte en castellano.

Astelehenean Màrius Serrak La Vanguardian idatzitako ¿Derecho a devolución? (Itzultzeko eskubidea?) zutabearen lehen paragrafoa ia osorik eta azkena, hau bai osorik, kopiatu ditut goian, nik euskarara ekarriak.

Etxean genuen kezka bat aipatzeko ondo datorkit zutabea: askotan, pertsona nagusiak dira munduko presa guztia duten banatzaileen paketeak jasotzen dituztenak.

Amaren etxeko administratzailearekin hitz egin nuen eta, buelta batzuk eman ondoren, ohartxo bat utzi genuen atariko buzoietan. Euskaraz eta gaztelaniaz idatzi nuen, baina hona hemen euskarazko bertsioa:

"Kaixo.

Mañu eta Mikel gara, Isabelen semeak. Modu honetan zuekin harremanetan jartzea erabaki dugu gauza bat komentatzeko.

Amak 87 urte egingo ditu datorren astean eta kezkatuta gaude gai batekin: norbaitek txirrina jotzen duenean, amak atea ireki egiten du normalean. Pakete banatzaileen kasuan, bereziki.

Guk esan izan diogu horrela ez jokatzeko, baina ez du kasurik egiten.

Eta hauxe aipatu nahi genizuen, zuek ere jakinaren gainean egoteko: berriro esan baitiogu ez jasotzeko beste bizilagunen paketeak.

Mila esker zuen arretagatik".

Ostiralean, irailak 20, da amaren urtebetetzea.