Markos Zapiain

Baliteke literatura psikoanalisia baliatuz interpretatzea honez gero zaharkitua izatea, errazkeria bat, baina eske euskal idazleek egundoko probokazioak egiten dizkigute etengabe iruzkingileoi: Saizarbitoriaren aita maite gogor gogaikarria eta ama larderiatsu jasangaitza, Atxagaren aita ausentea (Carlos) edo urrun, hotz eta ulergaitza (Irene), edo faxista (David) eta ama goxo zentzuduna (Davidena bederen), Urretabizkaiaren aita ohoin (Amaren senarra) edo ergelak (Laurarena) eta Ama miretsi baina azken buruan Amegia...

Goiok hiru amets egingo ditu.

1-Bigarrenean, Goiok Tarjeri ebakuntza egin berri dio, balea batek ezkerreko eskuan hiru hatz ebaki baitizkio. Gauez Edna eta Goio Tarjeren alboan lo egiten ahaleginduko dira, baina Tarje ezin da geldirik egon, mina du. Azkenean Goio loak hartu eta ametsetan Ednak deitu diolakoan lasterka joango da harengana.

Baina esnaturikoan bertan aurkituko ditu Edna eta Tarje, seko lo.

Egunez eta esna Edna amorostuari kalabazak ematen ohi dizkio Goiok, baina bigarren amets honetan Ednaren deiari erantzun egingo dio. (267 or.)

Lehenbizikoa eta hirugarrena loturik daude.

2-Lehenbizikoan (100-101 orr.), Goiok, Murelaga berdean aittittez eta auzokoez inguraturik gerran txintxera izaniko zanga batean lokartu eta amets egingo du zaku batzuk ekarri dizkiotela. Baina ez da zakuak zabaltzen ausartuko, beldurrez, giza edo abere zatiak gordeko ote dituzten. Gainera, zakuak irekiz gero piztiaren batek eramateko arriskua ere bada.

Ametsean bertan Goiok gerra zibilaren oroitzapenen trumoia entzun gura ez badu ere, badaezpada gomuten zakua ireki nahi ez duen arren, bestela giza eta haragi zatiek ihes egingo baitute ziur aski anabasaz, hala ere lehen amets honek esnatu ondoren hainbat nahigabeko irudikapen piztuko dizkio, gerra zibilari lotuak.

Izagirrek, Atxagak, Saizarbitoriak eta Sarrionandiak gerra zibilaren eragina nabarituko dute ETAren izatean. Lehen amets honen ostean, Murelagako baserri inguruan egon baitzen frontea, Goio gazteari barru begiak behi bat erakutsiko dio, hilik, baserri hutsaren atartean, haragi zatiak falta dituela (103).

Gero, barru begiak amamaren astoa esne saltzetik bakar-bakarrik itzuli dela baserrira erakutsiko dio, "eta baserri hutsaren aurrean astoa arrantzaka, karroa eta uhalak soinetik inork askatzen ez zizkiola." (104)

3- Hirugarren ametsak (362-365 orr.) "Lagun izoztua" osoaren ardatza labur eta herri ipuinen hizkuntzaz jarriko digu. Liburuaren muinetako bat da Aitzpea Azkorbebeitiaren ustez. Lehenbizikoa ez bezala bakardadean egingo du Goiok, elurrez inguraturik, eta, hasiera batean zaila zirudien arren, batere arazorik gabe lortuko du, Murelagako zakua ez bezala, Lapur Handiaren zakua ireki eta barruko altxorra askatzea. Aita askatuko du besteak beste.

Goio "Gorria"ri deitura ez dio aita biologikoak eman, Dylan Thomasen lehengusu bat baitu aita biologiko; eta deitura eman zionaren hilobiari begira hasiko du Goio umeak nobela.

Gero ez du amaren laguna, Andres arrantzalea, onartuko; poste batera igota larrutan ikusiko ditu eta ikaratuta eroriko da. Edozein gisaz, iraganeko zatia Goio Swamseara aitaren bila doala amaituko da. Baina "Lagun izoztua" iceberg bat duzu, gordea zabalagoa du ageria baino. Ezkutuan, besteak beste, Goioren jarduera ETAn eta Goioren eta aitaren arteko topaketa.

Hirugarren ametsa eleberri osoak jorratuko duen ataka zailak biziko du.

Batetik izoztea: Goiori gorputza zatikatu zaio eta zatiak garai eta toki desberdinetan sakabanatuko zaizkio.

Bestetik Goiok aita galdu du, etxera itzuli nahi du, iglura, amarenera, baina ez daki non dagoen, galdurik da, Gauza Galduen Herrialdean harrapatuta.

Ametsean, Lapur Handiaren sarean katramilaturik aurkituko du aita. Harrigarriro, ez zaio batere zaila egingo aita askatu eta bien artean sarea itsasotik lehorrera atoian eta gero ama zain duten igluraino dandarrez eroatea. Bertan askatuko dituzte Lapur Handiak grina handirik gabe hertsirik zeuzkan otso zuriak, hontzak, amama inuit bat.

Amets eldarniotik erdi esnatuta, Murelagako amama agertuko zaio, esne saltzetik baserrira astoarekin batera itzultzerik izan ez zuena.

Ametsak aita aurkituz eta entzerraturikoa askatuz erdietsiko duen antzeko zerbait konponduko du "Lagun izoztua"k denboraren hariak sasian dabilen batek behar duen modu berezian josiz.

Ametsa ote den, auskalo. Hala ere, hona hemen:

"Piztu argia eta ireki begiak. Baina ez eskuarki irekitzen dituzun bezala, ireki begiak gehiago. Gehiago. Ireki begiak betileak desagertu arte. Orain sentitzen dituzu begiak, pisutsu eta borobil, masailen gainean egundokoak dira, billarreko bi bola izugarri handi eta begirale. Zelatari, norantza eta norabide anitzeko. Adi egonez gero, begi horiekin edozer ikus dezakezu. Angelu zabaleko argazki kamera batek bezala, arrain-begiko lentea duen kamera batek bezala. Edozer ikus dezakezu eta erradiografiatu. Baita hormaz bestaldean dagoena ere.

Ikus dezakezu bala bat buru batean sartzen arrangura eta erresuminik gabe eta ikus dezakezu argi eta garbi, komikietakoa dirudien ekintzen sekuentzia geldoan, hil berri den horren heriotza ekibokazio bat izan dela, oraindik zergatik ez jakin arren. Ikus dezakezu gorpua nola erretiratzen duten eta ikus dezakezu odolaren gainean zerrautsa edo ogirina botatzen dutela, ikus ditzakezu katuari sakatzearen ondorioz pertsona, izaki, giza-emazteki, organismo bizidun haien guztien baitan gaitzak eta birusak zelulekin pokerrera ari ziren bitartean, zerbaiti, mekanismo fatal bati eragin diozula. Ia erabat patuaren mende zeuden hainbat bizitza eztanda egitear egon zitezkeen telefono dei baten ondoren, eta haiek ez zekiten ezer, ezta arrastorik ere. Usaindu ere ezin zuten egin. Odola. Zerrautsa. Ogirina.

Zerraldo datza Hildako Ekibokatua. Eta ikusten duzu norbait egunkariko txatalak ebakitzen hurrengo egunean, Hilketa Bat, Bakarrik edo Hirugarrenen Laguntzarekin, zehaztu gabe, eta ikusten duzu eskelako eta eztei eguneko Hildako Ekibokatua irribarretsu eta Hildako Ekibokatua fruta saltzen soldata hala-moduzko baten truke, eta Hildako Ekibokatua behin batez Camaronen kasetea autoko irratian jarrita zeramala eta zuri ere gustatzen zaizu Camaron eta zeini ez eta orduan definitiboki dakizu Hildako Ekibokatua dela hura.

Camaron gustatzen zitzaiolako. Gauzak hain sinpleak izan daitezke, batzuetan.

Odol putzuaren itzal laburra, zerrautsa, ogirina, kale hutsak. Guztiari begiratzen dion belea. Bele asko. Gehiago.

Bele guztiek alde egiten dute eta bakarra geratzen da orain. Beleak irekita ditu begiak. Hildakoaren aurpegia hartu du beleak. Zerrautsez eta ogirinez estalita dagoen hildakoaren aurpegiari jotzen dio haizeak eta haizeak agerian uzten duenean zurea da hildakoaren aurpegia. Nahiago zenuen bele izan, zeure burua justifikatzeko. Baina oraingoz hildakoa zara. Hurrengo batean izanen zara bele agian.

Zu, orain hildakoa zaren hori, altxa egin zara. Eta beleari so egin diozu. Beleak Camaronen aurpegia bereganatu du bat-batean eta never more Hildako Ekibokatuarena. Never more, never more. Ez zaizue buruan sartzen. Terrorista bat naiz eta Camaron gustatzen zait. Hain zaila da ulertzen?

Zerbait egin diozue norbaiten bihotzari. Eta ematen du putzu ilun batean hondoratutako igande arratsalde goibel bat dela.

Belea hartu duzu esku artean eta errai apurtu bat dela ohartu zara. Zure bularraren erdian hegoak zabaldu ditu barruan bizi zaizun bele beltzak.

Ez, belea ez da azukrezkoa." (113-115 orr.)

"Olatz joana zen eta Pataki sukaldean zegoen. Marta, isilik sartu zen sukaldera. Leihoko errezelari eutsiz zeharka kalera begira zegoen Pataki: leiho hark Louvren zintzilikatutako Mona Lisak baino arreta gehiago jasotzen zuen egunean zehar, hori ez zegoen dudan jartzerik. Zintzilikatu baino areago pasilloetan urkatzen diren argazki horietako baten barruan biziko balira bezala zen: leiho hura zen argazkia estaltzen zuen kristala. Martak ustekabean harrapatu zuen Pataki eskua sorbaldan jarri zionean. Pataki, harrituta, biratu egin zen. Neskak lepotik oratu eta muxu eman zion ezpainetan. Patakik gerritik heldu eta beragana bultzatu zuen norbaitek heldua izateko zirudien gerri hura. Neskak, elkarren galtza estuen pean tupustean harrotu eta zutitzen zen anabasaren zirrara sentitu zuen bere hankartearen kontra. Sukaldeko plakaren ertzean eseri zen Marta, jada alkandorarik gabe, bular tente eta mamitsuak agerian. Nahiago dut zu azpian jartzea. Pataki zegoen orain sukaldeko suen gainean erdi eserita, eta ez zen pentsa zitekeen bezain deserosoa ere. Olatz etor daiteke, isilik. Eskumutur biak heldu zizkion samurki Martak Patakiri, oheburuan izara hautsi batekin eskulotzera balihoa bezala. Baina ez zeuden ohean. Olatz etor daiteke, kontuz. Martak agintzen zuen. Azken batean, bera zegoen kargura. Izterren erdialderaino beheratu zizkion galtzak. Zakil tentea hatz puntaz bilatu zuen Martak, begiak ireki beharrik izan gabe ondo oratuz, harik eta hatzez nahikoa gogortua zegoela baieztatu ondoren aluan barneratu zuen arte. Mutilaren eskumuturrak, pultsua hartzen ari balitz bezala, hatz finez laztantzen hasi eta fermuki helduko zizkion gero, gerria akonpasatuki dantzatzen jarraitzen zuen bitartean, mutilaren besoak erabat mugiezin eta Martaren menera. Martak ez zuen lurra oinekin ukitzen, Patakiren hanketan gora, huntza bezala, kateatuta baitzituen bereak. Oin biluzietako behatzetan ere bazegoen plazerra azal eta hatz-oskol leunen kontaktutik hasita. Mutilaren esku biak sukaldeko bi suen baitara bildu zituen Martak, titietan gehiago nahi ez zuela adieraziz. Artean, sukaldeko plakako bi suak estutzen zituen mutilak bere hatzez. Bi suak estutzen zituen gerri dantza zoroan Martak sua piztu zuenean. Eskumuturretatik sendoki helduta mantendu zituen Martak mutilaren esku biak sukaldeko plakako su-txikietan erretzen, hau oihuka hasi zen arren. Marta plazerraren menera zegoen erabat eta ezin zuen askatu mutilaren eskumuturrik, ezin zuen saihestu, gas sutuaren sugar urdinari atxikiak, erretzen ari ziren mutilaren hatz mamien bilakaera mingarria. Esku bat esku bat da, azken buruan.

Pataki negarrez geratu zen, harraskako ur hotzetan hatz punta erreak jarrita, biluzik eta babesik gabe, sukaldearen erdian. Sentitzen dut Pataki, hobe da horrela, aztarnarik ez uzteko aurrerantzean, egin beharra neukan, ikusezina izanen zara aurrerantzean. Neskak arropak jantzi zituen eta lepo atzea laztandu zion negarrez ari zen mutil biluziari, emaro, ama krudel batek bezala." (99-100 orr.)

Lehen ametsa Olatzek egingo du. Horra (57-58 orr.):

"Zuria eta beltza. Jada ez diete kartzelaratzen direnei marra zuri-beltz paraleloz egindako traje barregarri hori ematen. Marrazki bizidunetako kontuak dira horiek. Nolabait linboan zaudela adierazteko balio bide zien jantzi hark presoei. Beltza eta zuriaren arteko aukera egiteko zeudela zelda hartan. Zuririk existituko balitz bezala. Ez dago halako trajerik egun. Baina barroteen itzala ohe zuriaren gainean mantentzen da gaur ere.

Gela Zebratua deitzen diozue. Pertsonaia bat gehiago da. Ziega bat pertsonaia bat gehiago besterik ez da. Argiak eta itzalek zebratua, ohe horrek ezin du luzaro hutsik egon. Zain dago. Norbait behar du eta zu izango zara. Ez galdetu zergatik. Ez dago zergatirik. Gogoratzen olatuekin jolasean ibili eta mareak gora egiten zueneko hura? Busti gabe ihes egitea ezinezkoa dela konturatzen denaren susto sentipen hori. Zure hondartza zerrautsezkoa edo ogirinezkoa da. Argizaritan harrapaturiko erleak bezalaxe. Horrela zaude, harrapatuta.

Espazioko zulo beltzak inguruan duen guztia zurrupatzen duenean han, zuloaren erdian bazeunde legez.

Zinema areto batean zaudenean bezala, ustez sekula aurrez ikusi ez duzun film bat ikusten. Zinemako pantailan zelda huts bat ageri denean bezala, Gela Zebratua maiuskulaz, pertsonaia bat gehiago delako. Zelda hutsik dago baina kamerak besarkatzen duen angelutik kanpo bada norbait, iturri bat irekita baitago. Entzun genezake iturriaren jarioa, ikusi ezin dugun arren. Minutuak eta minutuak igarotzen dira eta kamera geldirik dago plano berean, ur korrientearen soinua, joanean, ezer ez da aldatzen.

Urduri, zure aulkia utzi eta zinema aretotik ateratzen zara, jasanezina zaizulako Gela Zebratu hori ikustea pantailan ikusiagatik zeldan nor dagoen ez jakitea. Betiko beldur hori. Zinema aretotik irtetear zaude baina okerreko atetik sartu zara, suteetarako atetik. Dena ilun dago, itogina dago, ate itxiak daude. Azkenean itsumustuka ireki duzu ate bat, baina ez zaude kalean, baizik eta zelda barruan. Gela Zebratuan zaude, pantailako zeldan. Itogina jotzen zenuena filmeko pantailan ageri ez arren entzuten zen iturria zen. Eta pantailaren barrutik dakusazun zeure zinema aretoko eserleku izana hutsik dago orain, eta barre egiten du, Aulkia ere pertsonaia bat gehiago delako. Aulki bat pertsonaia bat gehiago besterik ez da. Eta ez galdetu zergatik. Ez dago zergatirik. Gauzak gertatu egiten dira. Lokatzetan harrapatutako erlea bezala. Halaxe zaude.

Aulkia, pertsonaia bat gehiago. Pertsonaia beldurgarria. Batez ere Marta dagoelako bertatik zuri begira, barrez, zuk hutsik utzi duzun eserlekuan.

—Hemendik sei hilabetera pasatuko zain, lasai!

Hortzik gabeko demonioarena da haren irribarrea. Ipuin kontalariak egunsentira arte itxaron balu, ohartuko zen Troiako zaldia ez zela zaldi. Zebra zela."

Heriotzaz ari garela, arazo inportante bat planteatuko du Saizarbitoriak frantsesek heriotza txiki deritzotenaz, orgasmoaz: "Hizkuntza batean edo bestean hiztun izateak aldatu egiten al zuen gizonaren portaera sexuala? Bat-batean, guztien aurpegiak berarengana bueltatu ziren. Zer esaten zuten euskaldunek hazia isurtzerakoan?" (182-183 orr.)

Indoeuroparrak, orgasmo bidean, mugitu egiten dira, lekutzen dira, emigratzen dute: batzuk badatoz (frantsesak, "Je viens", ingelesak, "I`m coming"), beste batzuk badoaz (espainolak, "me voy").

Arima kolonizaturik ez duen euskalduna, berriz, bertan goxo gelditu eta desagertu egiten da. Gure herriko batek kalean jotzen du kanpaia, aski maiz, gaztea izaki, eta ikusleak eta animatzaileak inguratzen gatzaizkio. Gailurra jotzerakoan "badatost! badatost!" oihu egiten du. Euskara batuaz "badatorkit!".

Hots, subjektua, pertsona, desagerrarazten du euskarak orgasmoan: euskaraz ez da garrantzitsua ba ote noan ala banatorren; aitzitik, zera enigmatiko batek hartzen du lehentasuna, eta bigarren mailan gelditzen da niri, hain zuzen, datorkidala. Hau nabarmenagoa da "badator!" garrasian, zenbait azpieuskalkitan bizi-bizirik dirauena.

Bestalde, gure herriak hainbeste maite duen onanistari begira, bere mugimenduak eta keinuak arretaz aztertuz, zilegi da ondorioztatzea, sinets iezadazue, aipaturiko zera ezezagun hori bere kasuan hazia dela. Baliteke, esamoldeak ahalbidetzen duenez gero, beste batzuek gozamena edo Ortzi gogoan izan dezaten "badatost!" aldarrikatzean. Gure kanpai-joleak ez, materialista da.

Materialismo inpertsonal bat, horra euskarak barne-muinetan gordetzen duen jarrera filosofikoa, sexu plazera aipatzeko bere modua aintzat hartuz desestalia.

Are gehiago (oinarri eskasagoz atera du hainbatek ondorio harrigarriagorik): ia ziurtzat jo genezake, Barandiaranek ongi ikusi bezala, Pirinioetan eta Akitanian, ziminoa gizaki bilakatu zelarik, berba egiteari euskaraz ekin ziola. Indoeuroparrek, berriz, banoa eta banator horietan, beren migrazio gogorrak barnebildu eta adierazi dituzte.

Edonola ere, "badatost" eta "badator" politak diren arren, ez dira kutsatu gabeko ahotan erabilienak.

"Badatoz!" izan da nire bizialdian entzunena eta bedeinkatuena. Nondik etorri den, edo etorri behar izan ote duen, batek daki. Bestalde, plurala ez dut uste espermatozoideen ugaritasunari loturik denik, oso berria baita espermatozoideen eta hauen kopuruaren gaineko kontzientzia. Aldiz, baliteke plural hori hurbilago izatea nolabaiteko politeismotik eta multzoak oso serio hartzetik.

Badira ordea taliban batzuk defendatzen dutenak egiazko euskaldunak orgasmoa bezalako trantzeetan ez duela hitzik egiten, eta antzina, Santimamiñen eta, irrintzi egiten zuela. Orobat, izan zen film porno euskaldun bat egiteko asmoa, abortatua noski, eta gidoiak zekarren orgasmo guztiek irrintzia behar zutela. Protagonistetako batek Iñaki Zabalegi zuen izena eta ohekideak poxpolin zihoazen, biluztu aurretik. Hain zuzen, "Poxpolinaren irrintzi beroa" zuen izenburu. Tamalez, Jaurlaritzak ez du estrategikotzat zinema-industria baten azpiegituraren jorratze eta sustatzea eta Barbara Goenagak alde egin digu.

"Badatoz!", beraz. Euskaldunaren egitura psikikoa ez da berez paranoikoa: indoeuroparrak (zeltak, erromatarrak, bisigodoak, frankoak, espainolak, ingelesak, alemanak, italiarrak...) txitean-pitean oldartu zaizkigu, su eta ke eraso digute, oldetan, multzotan; hala ere, euskaldunak, "badatoz!" dioelarik, gozamena du adierazten, ez izua, eta funtsezko bizipoz horri esker bizi gara oraindik.

1-Amets honen indarra neurtzeko, kontuan har bedi Juan Luis Zabalaren "Agur, Euzkadi"ko Julen Lamarain kutsatu eta berdina eginaraziko diola (148 or.). Lamarainen bizitzaren hainbat alde garrantzitsuren kausa izango da bestalde Saizarbitoriaren obra osoa, ez soilik amets hori: esate baterako, Gorbeiapeko sagasti batean Margak "titiak ikusi nahi dizkidazu?" galdetuko dio behin eta berriro, baita gerora ere makina bat aldiz, nahiz Lamarainek azkenik sekulan ikusi ez.

2-Bestalde, oinetako beltz muturluzeek Abaituaren eta Zabalegiren bat egitea erakusten digute. Abaitua "Hamaika Pauso" idazten ari da Zabalegiren heriotzaz eta Saizarbitoriaren "Hamaika Pauso"ren irakurlea Abaitua eta Zabalegi azken batean zein berdinak diren ohartuko da. Abaitua, idatzi ahala, Zabalegirekin identifikatuko baita.

Abaituaren Zabalegik, heriotzaren orduan, magnolia dotore bat izango du azken begiradaren sostengu: Abaituak Juliaren magnolia grandiflorari eginiko omenaldia. Hain zuzen, magnolia horixe besarkatuko du Abaituak hilko den egunean. Eta aurretik, ametsean hiltzeko orduan, Zabalegiren zapatak jantziko ditu.

Abaituaren eta Otaegiren artean konfluentzia bat dago gizajotasunean; aldiz, "Pasaia blues"eko Marta eta Olatz bata bestea bilakatuko dira, are elkar zeharkatu eta bestelako erresumetan berpiztu.

3-Abaituaren nortasuna eta ibilbidea aztertuta, ematen du ametseko ama ama ez ezik emetasun orokor baten ikur dela, edo biziaren beraren ikur: andreekin bereziki berekoi eta negargarri jokatu duen Abaituaren aurkako epaia litzateke ametsa, printzipio femeninoaren heriotza zigorra. Bestalde, amarengana proiektatzea zu hil nahia azkenaurreko urratsa da: ondoren zu zatoz, zerorrek barneratuko duzu suizidatu beharra, eta bide batez izorratzaile gaizto bat ere eramanez gero zurekin batera, finago.

"Hamaika pauso"n Saizarbitoriak gizaki baten miserien berri emango digu zehaztasun handiz, berez koldarra eta pasiboa den Iñaki Abaituaren gorabeherak maitatzeko ahalmenak ihes egiten diolarik, eta gero bizitzeko gogoak. Kemenaren alde egite horrek, indar galtze horrek deitzen du Saizarbitoriaren arreta, bizia ahitzen ari dela erakusten duten sentsazioak eta egoerak. Ikuskizun goibel horrek Saizarbitoria harrapatu egingo du. Maitatu ezina: bikotekideak eragin betekada eta asperra, isiltasun nahasia, bizitzarekiko lotura haustearen hasiera. Hustearen xehetasun psikosomatikoen berri zehatza emango digu "Hamaika Pauso"-n.

Iñaki Abaituaren amets solemnea eta jelosiazko eldarnioak bere heriotzaren iragarle izango dira, eta aldi berean heriotzaren etorrera erraztuko dute.

Ametsa hiztegigileak Juliari biharamunean kontatu bezala ezagutuko dugu.

Amak hiltzeko aginduko dio, zerraldoa prest duela aldarrikatuko, ez dadila koldarra izan.

Hona hemen (84-86 orr.):

"-Ohean nengoen –esan zuen-. Amak hil nendila eskatzen zidan, dena prest zegoela eta mugitzeko mesedez.

Ama oheburuan kokatua. Eskolarako deitzen zionean bezala, leunki hasieran, "tira, gosaria prest daukazu" baina gero eta ozenago, eta haserre bizian azkenerako, tapakiak kentzen zizkion arte.

-Amatxorekin egiten duzu amets, beraz.

Baina ez zen ironiaz konturatu, edo ez zuen konturatu nahi izan. Baietz erantzun zion, zehaztasun gehiago eskatzen zuela uste izan balu bezala. Ama oheburuan zegoela, eskuak gerrian, behin eta berriz zentzurik gabeko agindu hura errepikatuz. "Dena prest dago" esaten zion, "zerraldoa erosia, apaiza deitua, eskela jarria, eta orain hil egin behar duzu derrigorrez". Leihotik itzuli zen kasu egiten ote zion egiaztatzeko.

Konturatzen al zen? Berak gazteegia zela eta ez zuela hil nahi erantzuten zionean, amak berekoitzat tratatzen zuela, bere buruaz besterik ez arduratzea aurpegiratzen ziola zitalki.

"Ziztrin ez bestelakoa" esan ohi zuen. "Ziztrin ez bestelakoa, ze inporta zaizu zuri nire nahigabea, ahaztu al zaizu zaren guztia niri, nire sofrimenduari zor diozula?". Eta zapi zuria eskuartean bihurritu ondoren, jertse beltzaren manga barnean gordetzeko zeinu hura.

Nola kexa zitekeen esaten zion, zapia esku artean bihurrituz, berriz ere gaztea zela eta ez zuela hil nahi erantzuten ausartu zenean. Jende asko ikusirik zegoela bera, oinazez oihuka, Jainkoari eraman zezala erregutzen, eta ea zertaz kexatzen zen hark borondate mugagabez oinazerik gabeko heriotza eskaintzen bazion. Azkenean etsi egin behar izan zuen, dena prest baitzegoen, zerraldo aberatsa ere bai –oso ondo zituen gogoan haren zehaztasunak, kaobaren distira, urrezko hornidurak, erabat arrotzak egiten zitzaizkion inizialak, I.A..-, eta eskela, loreak eta hilobia –marmolezkoa, amak esaten zuenez-, eta eskatu zion oinetako beltz muturluzeak janzten uzteko behintzat, eta jantzi ondoren, narda ikaragarria gaindituz, zerraldoan sartu zen.

-Eta hiltzeko prestatu nintzen, esaten zidan bezala, eskuak bular gainean gurutzatuz, baina ez nekien nola hil.

Isildu zenean, haizearen kexa entzuten zen urrutira, eta gertuago uhin ahituek Kofradiako eskaileretan ematen zuten zaflada geldoaren hots biguna sumatu zuen.

-Ez da egia –esan zion Juliak- asmatzen ari zara- eta bularrean gorpu batek bezala gurutzaturiko eskuak bereganatu zituen-. Ez da egia."

Hitzaldi bat eman behar dut bihar Miarritzen eta oztopo franko izan dut prestatzeko orduan, izenburutik beretik hasita: uste bainuen "Etakideen nahigabeko irudikapenak (haluzinazioak, ametsak...)" aski neutroa zela, banekiela zer esan nahi zuen. Ametsak eta haluzinazioak, oro har, eta definizioz, borondatetik kanpokotzat jotzen ditugu, gertatu egiten zaizkigu.

Haatik, ikusi dugu etakideen amets batzuk, emakumezkoenak bereziki, bilatuak izaten direla, kontrolatu samarrak, zuzenduak, nola "Zeru horiek"eko Irenerenak hala "Koaderno gorria"ko Laura Garaterenak (nobelan kontatzen ez bazaizkigu ere).

Era berean, Iñaki Abaituak eldarnioak "konposatu" egingo ditu, eraiki, sortu: bere burua zigortu egingo du Julia eta Zigor Ortiz de Zarate elkarrekin larrutan irudikatuz, Zigor hiltzera dandarrez eroan baino lehentxeago.

Enigma horrek zer ezkutatzen duen asmatu nahi nuen, baina ezin. Ametsei eskatu nien laguntza, baina desegokiak izan nituen, desatseginak, txarrak: Saizarbitoriarekin solastatzen nintzen esate baterako Alderdi Ederreko banku batean, tamarindo artean. Zergatik ihes egiten ote dioten Abaituaren eldarnioek eldarnioaren definizioari galdetu nion, zer esan nahi duen Abaituak bere haluzinazioak berariaz bideratzea, eta erantzun gisa masaileko bat jo zidan: sandaliak bustita neuzkan eta kresalak larrua hondatzen du. Ezin aitzinatu. Saizarbitoriaren liburuak berriro irakurri nituen.

"Ehun metro"n ere bagenituen jadanik hamaika pauso, protagonistaren bizitzako pausorik luzeenak: erakundetik egotzitako lagunari bizkarrean jo eta bere kontra deus ez zuela esatea ahalbidetuko ziotenak, ulergarri zitzaiola bere jokabidea, mundu guztiak duela bere lekua.

Baina ez zituen egin.

Bizia galtzeko falta zaizkion hogei pausoekin alderatuko ditu, bere bizitzako biderik luzeenarekin.

Joxe Zuazalagoitiak hogei pauso horiek bai, egingo ditu.

"How can one stalk one's weaknesses, Gorda?"

"What exactly are we going to do tonight, Gorda?"

Carlos Castaneda, The second ring of power, Penguin, New York, 1977 (200 eta 214 orr.)

IZKRIBUAREN AHALA

Zentzumenen artean, usaimenak garrantzi berezia du "Koaderno Gorria"n, frangipani lorearen usain zoragarriak berbarako, baina baita besazpiko izerdiarenak ere.

Laura Garateren keinurik deigarriena besazpia behin eta berriro usaintzearena baita. Joxe Zuazalagoitiaren elementua odola den bezala, izerdia izango da Laura Garaterena. Zazpi atal ditu "Koaderno gorria"k, eta atal orotan, bigarrenean, laugarrenean eta bosgarrenean izan ezik, Laura besapeak usaindu eta gero dutxatu egingo da. Baina ez da egia besapeak usaindu eta gero inoiz ez diola dutxatzeari utziko. Kasurako, hirugarren atalean, 25. orrialdean, besapeak usaindu eta dutxatzeko elastikoa burutik erantziko du baina gero ohean etzan eta Amaren koaderno gorria irakurtzeari ekingo dio. Bestalde, behin baino gehiagotan dutxatuko da aurretik besapeak usaindu gabe: mexikarrarekin lehenbiziko aldiz egon ondoren (44 or.); baita gerora ere: bosgarren atalean bi bider (59 eta 68 orr.), baita seigarrenean ere (88 eta 102), eta zazpigarrenean (123 eta 124).

Edonola ere, azken dutxa besapeak usaindu ostean hartuko du (129).

Ba ote du esanahi berezirik besazpia usaintzeak?

Lauraren dutxek Mirenen eta Beñaten memorien frexkatzea aurreratzen digute: besazpi usaintsuak dutxak nola, halaxe garbituko ditu umeen oroitzapenak, aitak kirastuak, Amaren koaderno gorriak.

Barka, lagunak.

Aipatu Ama hori, seme-alabentzako koaderno gorria idatzi duena, borrokilla zetorren eta aitak onartzen zuen. Ordea, haurrak izan ondoren, Ama ETArentzako lanak direla eta bolada baterako kanpoan den bitartean, aitak besterik gabe seme-alabak hartu, eraman eta ezkutatu egingo dizkio Amari. Zazpi urtez ez du haien berri izango. Venezuelatik Gabon karta bat igorriko diote aitaren amari, umeen argazkiekin, eta honek Amaren eskuetan jarriko ditu.

Orduan Amak Laura Garate abokatua, lagun min eta miresle duena, seme-alaben bila bidaliko du koaderno gorriarekin. Bertan kontatuko dizkie Mireni eta Beñati bere oroitzapenak eta gertaturikoaz bere bertsioa, euskaraz.

Laurak hogeita hamar bat urte ditu, Amak berrogeita bost, Mirenek hamahiru eta Beñatek hamar.

Amaren amets zehatzik jakinarazten ez zaigun arren, Amak bere koaderno gorrian Beñat semea ekarriko zuen bere bigarren haurdunaldiko amets goibelen berri emango die seme-alabei, Laura Garateri eta guri: "negar batean joan ziren hurrengo egunak. Ametsetan ere malkoak isurtzen nituen, uholdeka, eta hain zen bizia malko isurketa, esnatzerakoan ezin sinetsi nuela maindireak lehor zeudenik. Esna nengoenean esan dezaket ez nuela segundo batez haurdunaldia ahazten, momentuero sentitzen nuela barruan zegoenak nire gorputza eta odola behar zituela bizirik jarraituko bazuen. Eta ametsetan zer esanik ez." (55 or.)

Miren alaba da amaren ispilu, nobela honetan emakumeak dira gailen. Beñatek elkartasun apur bat merezi du gizajoak arron aldetik, txoil zokoraturik geldituko da. Egia esan, ez zuen besterik merezi, hain baita aita ume-ohoinaren antzeko.

Laura Garate mezulariak egingo ditu eleberriko hiru amets zehatzak. Egia da etakideen nahigabeko irudikapenez ari garela eta eleberrian ez zaigula esaten Laura Garate etakidea denentz. Fundamentuzko irizpidea erabili behar hemen ordea, Espainiako Justiziarena zehazki: Laura bada etakidea, zalantzarik gabe: etakide baten eta bere seme-alaben artean zubigintzan... gehiegiegi.

1-Lehenbiziko ametsa hogeita bederatzigarren orrialdean aipatzen da: "Biharamunean ez da eroso esnatzen, begiak zabaldu aurretik non eta zertan ari den bururatzen bazaio ere. Gogoratzen ez duen amesgaiztoren baten eragina ez da egun hartako plana berrikusiz desagertzen."

Ametsa ez oroitze horrek (bigarrenaz ere ez da oroituko) eta egun txarra eragite horrek kontraste bizia egingo dute Laura Garateren hirugarren eta azken ametsarekin, zati bat behintzat ederki gogoratuko baitu eta goxotasuna eragingo.

2-Bigarren ametsari dagokionez, argitu behar lan honetan nahigabeko irudikapenak aztertu behar genituela eta oroitzapenen eta ametsen artean, nahigabekoenak ametsak direla lehen begiratuan. Ordea, gogora dezagun, "Zeru horiek"eko Irenek ametsak zuzentzen zituen. Aldiz, "Koaderno gorria" honetako Laura Garate bere bigarren ametsean oharmena sartzen ahaleginduko da Ipar Ameriketako eta Mexikoko yaki indioek darabilten teknika baten bidez, Carlos Castanedak "The second ring of power"en erakutsia: loak hartzeko unera arte eskuei tinko begiratu ondoren, jada ametsean eskuak begi bistan dituzula sartuko omen zara eta horrek zure adimen ohartia ere ametsean barneratu duzula erakutsiko dizu. Ordutik aurrera, ametsa zure esku. Horretan saiatuko da Laura Garate, beste zenbaitetan arrakastatsu gertatu baitzaio. Baina oraingoan ez. Oraingoan, eskuei begiratu arren loak hartu arte, azken unean eskuen ordez Ama izango du gogoan eta biharamunean ez du ametsik oroituko.

Honela kontatu du Arantxa Urretabizkaiak (115 or.):

"Handik hamar minutura lotan dago, koadernoa eta eranskina burukoaren azpian, berak erabiltzen ez duen ohe zatian. Lo hartu aurretik noizean behin erabiltzen dituen trikimailuak jarri ditu martxan, nahi diren ametsak eragiteko ikasitakoak. Gehienetan ez dute funtzionatzen, agian behar adina saiatzen ez delako, baina Ipar Ameriketako indiarrek erabiltzen omen zuten sistemak behin baino gehiagotan funtzionatu dio. Nork bere eskuak gogoan dituela hartu behar du lo eta gero, ametsak hasterakoan, eskuak mugiarazi behar ditu. Horrekin zabaltzen omen zuten ametsen zirrikitua indiarrek, eta horretan saiatu da, Amarekin harremanetan jarri nahi lukeelako, Amari gertatutakoa kontatu nahi liokeelako. Eskuetan kontzentratzen da, baina, azkenean, Ama du gogoan justu lo hartu aurretik, ez bere eskuak.

Oso goiz esnatzen da biharamunean eta lehenengo segundotik barrura begiratu badu ere, ez du ametsik gogoratu ahal izan."

3-Hirugarren eta azken ametsa (124 or.): "Gau horretan bai, ametsak menderatzeko ezer egin ez badu ere, Ama datorkio, umeen bila. L-k esaten dio ez direla umeak, neska aspalditik dela gaztetxoa eta mutila dagoeneko ere bai, besoak jaso egin beharko dituela, ez jaitsi, zangoak luzatu, ez belaunak tolestu. Zelai berde eta zabal batean daude bi lagunak, ikusten ez den etxe baten atzealdean. Dauden lekutik ez da ez biderik ez bidexkarik ikusten, baina biok dituzte begiak aurreko zelaiaren zerumugan. Harantz egiten du eguzkiak bere bidea, eta ezkutatzeko zorian dagoenean esaten du Amak zain dagoen bitartean kuluska bat egingo duela, eta hantxe hartzen du lo, zelai gainean, kuzkurturik, amapola odoldu bat gari berdearen artean.

Honaino bakarrik gogoratzen du ametsa esnatutakoan, aurrera egin duela jakinda ere. Gutxienez bost minutu gelditzen da ohean esnatzerakoan zuen jarrera berean, ezer mugitu gabe. Alferrik, ametsaren jarraipena galdua da ordenagailuaren barruan, eta segur aski ez du sekula berraurkituko edo ustegabean azaleratuko zaio."

Laura Garate hainbeste miresten duen Amarengana hurbildu nahian dabil beti eta hirugarren amets honetan erdietsiko du. Hauxe da Freuden ikuspuntuaren mamitze nabariena euskal eleberrietako etakideen ametsen artean: ametsa gurari baten gauzatzea da. Irakurleak badaki Laura Garatek Amarekiko harremana nahi duela eta ametsa irakurri orduko ohartzen da konpentsaziozko betekizun horretaz. Gainera, Laura bera geratzen da Amaren loaren babesle eta umeen erantzule, nolabait Ama bilakatua.

Izan ere, Laura Garatek larregi idealizatu du Ama eta nobelak aurrera egin ahala, idoloa arrakalatuko zaio. Zehazki, Amaren koadernoa irakurriz jausiko zaio mitoa. Laura Garatek ETAko buruzagi gogorra miresten zuen, familiarik ez zuena, behar ere ez, berak ez bezala. Baina koadernoa irakurri ahala Ama batez ere Ama dela ohartuko da eta autoerrukia leporatuko dio. Laura biziki haserretuko da Amaren idazkeran biktimarena egiten ari dela sumatzen duelarik, txori babesgabearena, aginpide zabaleko emakumetzat baitzuen. Aldi berean hurbilduko zaie Ama desidealizatzeari, Mireni eta bere burua ezagutzeari, Amaren koaderno gorriaren bidez.

Laurak koaderno gorria eman behar dio Mireni eta setiatze, inguratze, hurbiltze eta emate prozesu baten amaieran helburua erdietsiko du. Eleberria egituratuta dago pixkanaka kulminazio batera iristen den ibilbide gisa, gola sartu, gailurra zapaldu, orgasmoa. Lauraren eta Mirenen arteko besarkadak eta euskal koadernoaren helarazteak burutuko dute eleberria.

Izugarria baita izkribuaren ahala: bizitzak alda, honda, salba, berreros, apain ditzake. Amaren koadernoa zubia da, elikadura da, altxorra, bizia: horregatik nahi du Mirenek jatorrizkoa, Amak idatzirikoa, euskarazkoa. Mirenek euskara ahaztua duenez, Laurak gazteleratuko du, Laura bitartekaria baita, mezularia, itzultzailea, baina alferrik, Mirenek Amarena berarena nahi baitu, Amaren ahotsa bere horretan ulertu: euskaraz ikasiko omen du eta hemezortzi urte bete orduko amaren bila joango da.

XX. mendeko nobela peto-petoa, ez dago telefono mugikorrik.

"Zeru horiek"eko ametsen segidak badu zentzu bat, Irene ametsa uztera eta dagoenarekin nahastera daraman norabidea. Iraganetik bereiziko da aurrena eta etorkizunetik gero, azkenik orainaldian pausatzeko.

Lehen ametsa, iraganaren zama Ireneren gainean: astunagoa baita, kaltegarriagoa buru osasunarentzat, iraganaren kateen pean bizitzea, etorkizunari uztarturik baino. Esaterako, iraganaren korapiloek ito zuten Carlos.

Horrela, bigarren ametsean, etorkizun utopiko bat pintatuko digu Irenek, baina urruti kokatua, Argentinako Pampan. Bitxia da gero, ezein etakidek ez du Euskal Herri libre atsegin batekin amets egingo, eta jendarte polit bat ageri delarik Pampan bezain urruti izan behar.

Hirugarren ametseko etorkizunak galdu du kutsu utopikoa, eskuragarriagoa da, errealitatetik hurbilagoa: Bilbo ondoko etxe batean hiesdunak zaintzea, erizain.

Dena den, autobusetik jaitsi orduko erizaintzaren aukera baztertu eta errealitate gordinari aurre egitea erabakiko du: frustraziozko familia harremanei, damutu traidore statusari lagun ohien artean, kale ilunetako gernu latsei, Bilbo euritsuko bakardadeari.

Ireneren ametsek hiru urrats erakusten dizkigute, ametsen lilurarik gabe, benetan badenaren zirimolan, bizitzea erabakitzeko bidean.