Herriak hitza eta erabakia: hildako bat alkate
Lehen begiratuan ematen du alkate-lana hobeki bete dezakeela bizi batek hil batek baino. Dena den, jende argi frankok aldeztu izan du hobe dela ezer ez egitea zerbait egitea baino.
Olariagaren tira batean, neskalaguna badoa etxetik eta bertan gelditzen den Zakilixuti galdetu dio: “Eta zer egingo duzu gaur?” Zakilixutek: “Ezer ez.” Hurrengo egunean, berdin: “Zer egingo duzu gaur?” “Ezer ez.” Neskak: “Baina hori atzo ere egin zenuen.” “Bai, baina ez nuen bukatu.”
Ildo berean, Homer Simpsonen gogoeta: “Ez dut deus egiten eta horrela ezer ez da amaitu gabe geldituko.”
Kontua da AEBetako Tennesseeko herri txiki batean, Tracy Cityn, alkatea aukeratzeko hauteskundeak izan berri dituztela. Hildako batek irabazi ditu: Carl Robin Geary orain dela zenbait aste zendu zen; 268 boto jaso ditu hala ere. Hildakoak oraingo alkate andereari irabazi dio, Barbara Brock izenekoari, honek ez baititu jaso 85 boto baino. Lehia bi hautagai horietara mugatu da. Ez dira ezein alderdiko kide.
Barbara Brock galtzailea orain dela 16 hilabete izendatu zuten alkate, ordu arte alkate ibiliriko Carl Robin Geary supituki hil zenean. Hildakoaren aurka galdu duen Brockek berak adierazi du berak lan sendo bat egin duela asteotan hiriko gobernuburu gisa.
Hauteskundeen biharamunean Donna Basham funtzionarioak adierazi zuen ez zuela espekulatu nahi, zergatik irabazi ote duen gorpu batek. Dena den, ziurtatu zuen Tennessee hego-ekialdeko herrixkako jende guztiak zekiela hila hilik zela.
Yankien jenio politikoaren beste adierazpen bat dugu hemen, zalantza galdetzailearen bidez demokraziaren zerizana aberastera datorrena: guztiz ziurtzat jo al dezakegu hilak ezin dituela alkate-lanak behar bezala bete? Are, herriaren onurari begira sarritan ez ote da egokiagoa hiliko alkatea bizia baino? Jose Antonio Agirre edo Telesforo Monzon lehendakarigai aurkeztuz gero boto-parrasta ederra jasoko lukete, Coluche pailazoak bezala Frantziako presidentetzarako aurkeztu zelarik, lehendakariaren zereginak burutzeko ez baitu gehiegi axola bizirik ala hilik egon dadin; gaur egun bistan da pareko direla lehendakari bizia zein zendua zein Txiribiton.
Aliketak begian iltzaturik
Gure ikasle Mihnea errumaniarra da sorkuraz. Hirugarren mailan dabil. Duela soilik zazpi bat urte etorri zen arren Bermeora hirugarren maila osoko notarik onenak ateratzen ditu Euskaran; langilea da, zintzoa.
Haratusteetan lagunekin zegoen, lokalean. Mihnearen lagun batek aliketa batzuk bota zituen besaulki baten aurka. Aliketak errebotatu eta Mihnearen begian sartu ziren eta bertan inkatu. Hamaika mila bider nahita ahaleginduta ere inork ez zukeen halakorik lortuko.
Mihnea hasieran ez zen ohartzen aliketak begian sartuta zituela. Lagunek jakinarazi zioten. Aliketak bota zituena Mihnearen begitik ateratzen saiatu zen, baina besteek geldiarazi zuten: txarra da, nerbioak eta zainak kalte litzake eta heriotza ekarri. Anbulantziari deitu eta aliketa begian zuela eraman zuten ospitalera. Han atera zizkioten azkenik.
Begi horretako ikusmena galduko du.
Etika, bizitzak goibelaldia eta kexatzeko arrazoi ugari dakarkizunean, erabaki sendo batez inertzia ilunari aurre egitea da besteak beste, eta putzutik ateratzeko deliberamenduari eustea. Mihnea ikastetxean dugu berriro. Minutu bat ere ez du alferrik galdu aliketak bota zituenari bere zoritxarraren errua leporatzen. Miresgarria da gaztearen jarrera, eta bakana, gaizki jartzen zarenean lehenbiziko erantzuna errudun bat bilatzea izaten baita, zure malura husteko jopunturen bat. Zailagoa da, baina helduagoa, eta kasu honetan, behintzat, egiari lotuagoa, onartzea azken batean ez dagoela errudunik.
Inoiz ez du ikusmena berreskuratuko, baina begi bakarrarekin aurrera egingo du.
Mihneak badu lehengusu bat, Ionut, aurten ikasle daukadana. Mihnearen ifrentzu pikaroa da, alfer galanta, gezurti porrokatua. Tragediaren hasieran benetan hunkituta zegoen eta ez zen ikastetxera etortzen Mihnea koitadua kontsolatzearren. Ez etortze hori luzatu egin da ordea. Azkenik, Mihnea Institutura itzuli bada ere Ionutek zeozer kontsolatzen jarraitu du antza, bere burua apika, azkengabeko piran.
Gaur etorri da azkenik. Ikaskide taldetxo bat zuen inguruan eta kontatzen ari zitzaien: “Eta Bartzelona futbol taldekoek telefonoz deitu zidaten, beraiekin joka dezadan eskatzeko. Baina komunean nengoen ordea kaka eginean eta ez nintzen telefonoa hartzera heldu.” Ohar bedi kaka egiten ari zela, ez pixa; telefonoa hartzera ez altxatzeko motiboa horrela pisutsuagoa baita, sinesgarriagoa. Xehetasunak zaintze horretan nabarmentzen da kontalari ona.
(Behin batean, Zizek-ek, frantsesez mintzo zela, lapsus bat izan zuen: “Alferrik da, bueltan datorkizu, haizearen aurka kaka egitean bezalaxe” bota zuen. “Haize sendoa, alajaina” erantzun zion Jacques-Alain Miller-ek.)
“Eta zergatik ez zenien zuk gero deitu, zeure telefonoan agertuko zen Barçakoen zenbakia.” “Ez ba, llamada oculta zekarren.”
Entzule bakar bati ere ez zaio kaskotik pasatu galdetzea nola arraio dakien orduan Barçakoak zirela, baina kontakizunaren beroan horrek ez du garrantzirik.
“Hori zorte txarra, Ionut. Munduko futbol klubik onena hire atzetik eta ezin kontaktatu”.
“Bai ba, motel; baina iritsiko duk egun handia.”
Denbora aurrera, Ionut ohartu da bere istorioan zerbaitek kirrinka egiten duela, eta biribildu egin du: ba omen zekien Barça zela, doi-doi 19:00etan deituko ziotela jakinarazi ziotelako.
“Eta zergatik ez zeunden 19:00etan prest?”
“Zazpiak hogei segundo gutxiagotan jo zidalako kakalarri-apretoiak.”
Auto-istripua eta suizidioa
Abantaila eta onura piloa ekarri dizkigute autoek: ziztuan heldu gaitezke urrutira, autonomia besteak beste sexu harremanetan, gure ama lurra ezezagunak zitzaizkion gasez eta porlanez apaindu, aberastu eta harritu digute; gainera, suizidari bere ekintza lotsagarria disimulatzeko aukera eskaintzen diote. Autoa zure burua hiltzeko bitarteko perfektua izan liteke, batez ere suizidio-izaera ezkutatu nahi baduzu.
Badira suizidioa ingurukoen arreta eta errukia erakartzeko egiten dutenak. Antzezlan horien ondorioz, jakina, ez dira hiltzen.
Aitzitik, beste batzuek benetan nahi dute hil eta bi ekintza konbinatzen dituzte, batek huts eginez gero besteak eramango dituelakoan. Adituek bereizten dituzte suizidio konbinatu primarioa eta suizidio konbinatu sekundarioa. Bigarren honetan, soilik lehenbiziko ekintzak kale egin ostean ahalegintzen da suizida bigarrenarekin, jarraian. Nirvanako Kurt Cobainen kasua: aurrena sobredosiaren bila, txutea, kale; eta hurrena tiro. Aldiz, suizidio konbinatu primarioak aldi berean erabiltzen ditu bi metodo, edo gehiago.
Hemen kokatzen da auto-istripuaren erabilera, suizidio konbinatu primarioan: autoan zoazela pozoia irentsi eta, bada ez bada ere, hiltzeko aski ez balitz, autoa kontrako norabidean sartu eta lastertasun osoan ipintzen duzu. Ziurrenik, bietako batek, bederen, arrakasta erdietsiko du. Ez da harritzekoa auzitegi-medikuek eska dezaten heriotzaren benetako kausa tentuz azter dadila, batez ere istripuan auto bakar bat badago inplikatua eta gidaria baizik ez badoa barruan.
Izan ere, suizidiorako joera duen jendeak maiz erabiltzen duen arren autoa bere burua suntsitzeko, istripu horiek, hala ere, oso gutxitan hartzen baitira suizidiotzat; ez gizarteak baina ezta suizidak berak ere, auto-istripu asko zure burua suntsitzeko bulkada erdi inkontziente baten ondorio ere izan bailiteke.
Frantzian hogei mila lagun inguruk egiten omen du urtero bere buruaz beste; Espainian berriz 2008an 3.421 lagunek baino ez. Auto-istripuz hildakoen kopurua berriz goiti eta goiti etenik gabe. Azalpena: espainol mordoa suizidatzen da auto-istripuz, eta arrakastaz ezkutatzen du suizidio-izaera, dela suizidioak oraindik dakarren estigma saihesteko, suizidioa tabu baita oraindik (jendeak nahiago du jendaurrean ama auto-istripuz hil zaiola esan, buruaz beste eginda baino); dela bizi-aseguru polizaren kobratzea ziurtatzeko, bizi-aseguru batzuk ez baitira ordaintzen suizidioa delarik, baina bai aitzitik auto-istripua izanez gero.
Irakurri berri dudan kasua azken honi dagokio. Hilotza ondo aztertuta bala-zulo bat aurkitu zioten kokotean; ikertu, eta berriki kontratatua zuela aseguru-poliza eta erosia pistola, legez kanpo.
Horregatik da garrantzitsua auto-istripuetako biktimei autopsia txukun bat egitea. Beharrezkoa da ikerketa nekropsikoa (zeren baliteke ere gidaria kausa naturalek jota hil izana). Sevillako auzitegi-medikuak kexu ziren, Espainian sarritan auto-istripuaren ondoren hilotza linternaz apur bat argitu eta “sí, Flamarique, está muerto, se ha chocado con el árbol, accidente contra árbol, apunta”; auto-istripuz hilikoa, haatik, suhiltzaile katalana bezain enigmatikoa izan daiteke, suhiltzaile katalanak adina ezusteko gorde lezake.
Hizkuntza gatazka eta erabaki etiko bat
Sarah Colwillen kasuak frogatu du gaixotasunak lagun diezagukeela gure baitan aurkitzen eta pizten ezezagunak eta irudikagaitzak zitzaizkigun ahalmenak.
Itxuraz, burmuineko zati jakin bati dagokio mintzamena. Ordea, eta ez dakit neurolinguistek honetaz zer dioten zehazki, susmoa dut hizkuntza desberdinak erabiltzean burmuinean pizten direla esparru eta muga berdin-berdinak ez dituzten zatiak, hurbil eta are nahasirik egon daitezkeen arren. Sakoneko egitura desberdina duten hizkuntzek pizten dituzte zati desberdinak: frantsesak, italierak eta espainolak zati berdina pizten dute, euskararenarekin bat ez datorrena. Ingelesak eta alemanak berdina; ingelesak eta gaztelaniak desberdina.
Zenbait jendek hizkuntzak ikasteko dituen zailtasunak utzikeriaren aitzakia baino zerbait gehiago dira, neuronalak izan baitaitezke hein batean.
Batzuetan oharkabean alboko ezezagunari igarri egiten diozu zein hizkuntzaz diharduen, eta aiseago joko duzu zeurea darabilenarengana arrotzarengana baino.
Hori dela eta, Bilbon, edo Gaztelugatxe inguruan, maizegi, erdaldunek ez gaituzte ikusi ere egiten. Ikus gaitzaten helburu, borondate oneko asmo pedagogikoz, atzo, Bilbon bakarrik nenbilela, erabaki bat hartu nuen, irmo: baldin ezezagun batek gaztelaniaz galdetzen badit zerbait, aurrena neurtuko dut ea bere biografiak arazo ekonomikoen hobenaz gaztelania baizik ez ezagutzera behartu ote duen; hala balitz, gaztelaniaz erantzungo nioke, orain arte bezala.
Aldiz, bistakoa bada euskaldunen berri ez duen atzerritar bat dela, edo bestela inperialista linguistiko bat, orduan erantzungo diot: “Sorry, I’m Basque, I don’t speak Spanish, only Basque and English”.
Hori bai, ahal bezain adeitsuki, amorru izpirik gabe, batez ere zapaltzailea zuzentzen zaizularik. Izan ere, bihozbera eta zintzoa zatzaizkio erantzun horren bidez, ez baita soilik defentsazkoa: bere burmuineko zati elbarriak pizten laguntzen ari zatzaizkio, bere gogoa eta jakintza osatzen eta biribiltzen, migraina onbera bat bazina bezala.
Tamalez, erabakia irmo hartu eta ordu laurdenera espainol harroputz tipikoak Guggenheimera nola iritsi galdetu zidan eta inertziaren erruz eta ordurako erabaki irmoa ahaztua nuelako gaztelaniaz erantzun nion, baina zin dagit aurrerantzean etikokiago jokatuko dudala.
Coca-Colaren ahalmen txundigarrien makaltzea
Antonio Ortí-k eta Josep Sampere-k munduko edari-markarik ezagunenari eskaini diote “Leyendas urbanas” liburuko kapitulu bat, “El poder oculto de la Coca-cola”.
1886an Atlantako enpresa batek botika bat patentatu zuen, kokaren estraktua zeukana. Botika zalaparta handiz eta propaganda ikusgarriz iragarri zuten, eta Coca-Cola izendatu zuten. Buruko mina sendatu eta nekea kentzen omen zuen.
17 urte barru, 1903an, mediku batzuek salatu zuten kokaina arriskutsua zela iparramerikarren osasunarentzat. Hegoaldeko politikari arrazista zenbait, bestalde, edozer egiteko prest zegoen kokaina beltzen eskura egon ez zedin. Halako presiopean, Coca-Cola konpainiak errezetatik kokaina kentzea beste erremediorik ez zuen izan.
17 urte jendea animatzen zeramatzan edari tonikoak, hortaz, aurrerantzean kokaren estraktua ez zuen erabili edariari zaporea emateko baino, eta gainera alkaloide pizgarririk gabe. Animatzaile gisa, kafeina erantsi zitzaion.
1914an, yankien botikinetan luzaro ibili ostean, kokaina sustantzia debekatuen mundu tentagarrian sartu zuten. Eta, paradoxaz, Coca-Cola, kokazko txinparta kendu ziotenean, mantsotu zutenean, orduantxe hasi zen zenbait ezaugarri harrigarriz jabetzen, herriaren fantasiak asmatuak. Bazirudien jendeak ez zuela ahaztu nahi edari tonikoak hasieran eduki zuen osagai mitikoa.
Freskagarriaren ezkutuko ahalmenei loturiko uste ezagunenetako bat, aspirina eta Coca-Cola nahasteak eragin haluzinagarriak edo zorabiagarriak dituela dioena, bistan da, jatorrizko formulatik dator. Josep Sampereren ustez, Coca-Colaren dohain psikodelikoaren kontua droga folklorikoen tradizio luzean txertatzen da. Bananaren hariek antzeko eragina omen dute. Hori lortzeko, hariak eguzkipean lehortzen utzi egin behar dira, eta ondoren zigarroan bildu eta erre.
Richard Feynmanek Fisikako Nobel saria jaso zuen 1965ean. Coca-Colaren eta aspirinaren nahasketaren inguruko eztabaidan parte hartu nahi izan zuen. Feynmanek berak irentsi zuen konbinazio ospetsua: 6 aspirina hartu zituen eta hiru Coca-Cola. Zorabioarena eta haluzinazioarena sinesten zuten unibertsitateko kideek inguratu egin zuten, kezkaturik, konortea galtzean eusteko prest. Ordea, ez zitzaion ezer gertatu. Hori bai, gau hartan ezin izan zuen lo ondo egin.
Beste zurrumurru baten arabera, Coca-Colak indar korrosibo eta disolbagarri handia du. Sartu Coca-Colan metala eta gau bakar batean herdoildu egingo omen da. Era berean, okela puskak, hezurtxoak eta haginak desegin omen ditzake, baita giltzurruneko harriak ere, dosi egokian edanez gero. Denborak aurrera egin ahala, dena den, Coca-Colaren ahalmen korrosiboen ustea ere mehetuz joan da.
Azkenik, zurrumurru berri batek goitik behera gezurtatu du iragarki ospetsuak aldarrikaturiko “bizitzaren txinparta”rena: Coca-Cola espermizida hutsezina omen da, Jesus batean akabatzen ditu xapaburuak. Eragin hori lortzekotan alualdea Coca-Colaz bainatu beharra dago.
Non sortu da zurrumurru hau? Pepsi-Colak txirrindulari talde bat patrozinatzen zuen, Postdam taldea. Bertako txirrindulari batek adierazi zuen Pepsi-Colako buruzagiek bultzatu zituztela txirrindulariak zurrumurru hori zabaltzera, ñabardura hauekin apainduta: Coca-Cola edari kolonizatzaile hiltzailea da, arma kimiko antzeko bat, eta bere bitartez Hirugarren Mundu osoa antzutu nahi dute.
Migrainaren ondorioz txinatar mintza-doinua
Sarah Colwill emakume ingelesari, migraina latz baten ondorioz, txinatar azentu nabarmena gelditu zaio hizkeran. Daily Mail egunkariak dakar. Jakina da migrainek mintzamena ahuldu dezaketela baina Colwillen kasua berezia da, 35 urteko britainiarrari buruko minak ezohiko albo-kaltea ekarri baitio. Medikuek diote eritasun berezi batek jo duela, “Atzerriko azentuaren sindromea”k, mintzamena eta hitzak osatzeko ahalmena kontrolatzen duen burmuinaren zatia kaltetzen duena.
Oso eritasun arraroa da; 60 kasu erregistratu baino ez dago mundu osoan.
Sarah Colwill Alemanian jaio zen baina haurra zela joan zen Plymouthera bizitzera. “Plymouthera 18 hilabete neuzkala etorri nintzen bizitzera; halatan, bertakoa banintz bezala hitz egin izan dut beti.”
Sarahk joan den hilabetean migraina bereziki gogorrak pairatu zituen, hain gogorrak anbulantziari deitu behar izan baitzion. Orduan hasi zen azentu-aldaketa sumatzen. Anbulantzian zihoazen medikuei deigarria egin zitzaien Sarahren ahotsa eta doinua. Ospitalean ohartu ziren emakume txinatarrak bezal-bezalaxe mintzo zela, tonu altuz eta ahots mehez.
Colwillek dio ideiarik ere ez duela nondik nora hartu ote duen mintzamolde hori, sekula ez baita Ekialde Urrunean egon. Kezkaturik dabil: “Nire betiko ahotsa berreskuratu nahi dut, baina ez dakit ahal izango ote dudan.”
“Atakearan ostean alaba-ordearekin hitz egin nuen ospitaletik baina ez ninduen ezagutu. Orduz geroztik, lagunek ere eskegi egiten didate telefonoa, ene ahotsa ezagutzen ez eta iruzurti gogaikarri horietako bat naizela uste izaten baitute”.
Orain hizkera-terapia bati ekin dio, berriz ere bere ohiko azentuaz mintzatzeko itxaropenaz, Devon eskualdeari dagokiona. Itxaropen horrek bultzatuta dabil lanean John Coleman Oxford Unibertsitateko Fonetika-adituarekin.
Idoia y Antonio en 1987
Mirando desde los 46 años hacia los 23 con que comencé a dar clases y hacia los años anteriores a los 23, me parece que el trabajo pudo suponer un revulsivo para corregir el modo de vida y el carácter blando, amorfo y desordenado que me constituía entonces y desgraciadamente continúa caracterizándome; espero que el esfuerzo que para superarlo pienso realizar tras jubilarme resulte exitoso y definitivo.
Antes de dedicarme a la enseñanza había realizado varias tareas breves y pasajeras, pero empleos remunerados no tuve más que cuatro, que enumero en orden cronológico: ayudante en la tienda de mi madre y de mi abuela, Novedades Peluaga, en Irún; sirviente en un caserío de Tolosa; a mi tercer trabajo no sé cómo se le llama en castellano y tampoco sé dónde buscarlo: consistía en fregar no la vajilla y la cubertería, sino grandes perolas, en la British Gas, en Londres; y, en cuarto lugar, uno de esos trabajos que finalizan al acabar la concreta labor encomendada, en el South Kensington Hotel, también en Londres: se trataba de bajar todos los objetos (camas, televisores, muebles, pero también la moqueta, una vez despegada y enrollada) de ciertos pisos del hotel a los pisos inmediatamente inferiores, para poder limpiar a fondo el piso vaciado, tras lo cual volvíamos a subir las cosas y colocarlas en su debido sitio.
En contraste con esos cuatro modestos trabajos el de docente supuso un cambio radical en mi vida. En mis clases enseguida se puso de manifiesto un defecto que todavía me atosiga: mi falta de autoridad, mi incapacidad para imponer un clima adecuado para transmitir con efectividad los contenidos del programa. Recuerdo claramente una escena de aquel primer año, una clase por la tarde (la recuerdo porque pensé: esto he de recordarlo y contarlo, es importante): unos alumnos se peleaban lanzándose a la cabeza sillas, gritando, zarandeándose y estrangulándose encima de las mesas, que iban cayendo cerca de donde yo estaba, pegado a la pizarra, de pie; en medio del aula otros alumnos hacían una fogata con los apuntes y ejercicios que les acababa de entregar; desde la pared de atrás un radiocasete despedía un ruido infernal (con mi consentimiento, pues el delegado, al comienzo del curso, me pidió permiso para poner música de fondo, para que las clases fueran más llevaderas, y yo había accedido; poco a poco fue quedando claro que la música y el volumen los elegían siempre ellos, y el día que recuerdo era ya demasiado tarde para pretender corregir nada).
Era un centro de los llamados conflictivos. El primer día, recién llegado, la jefa de estudios, Elena, me instruía en su despacho, cuando entró una alumna con las muñecas vendadas. Elena le dijo con naturalidad y en tono amistoso: “Vaya manía que os ha dado de intentar suicidaros”. Ante mi sorpresa, y después de que la alumna, Idoia, gallega, se marchara, Elena me explicó que el año anterior una amiga de Idoia se había suicidado con éxito. En nuestro Instituto teníamos unos cuantos alumnos gallegos que un cura había sacado de un Reformatorio y acogido en su casa, en Rentería; les habían asignado nuestro centro. Al parecer, habían intimado con unos gitanos que vendían heroína; éstos les encargaron a Idoia y sus compañeros de piso la venta de una notable cantidad, pero los gallegos, en lugar de venderla, se la habían ido metiendo por la vena, de modo que los camellos les amenazaban violentamente y les habían propinado unas cuantas palizas, con la esperanza de recuperar el dinero. Según Elena, la incapacidad de soportar la presión habría lanzado a Idoia al intento y a su amiga al suicidio.
Yo había tenido unos cuantos profesores libertarios, tanto en el Instituto de Fuenterrabía como en la carrera, en Zorroaga; eran los que más me llamaban la atención y los que ya como profesor imitaba aun sin proponérmelo, lo cual aquel primer año me llevó a menudo al ridículo, como aquella vez en que, durante la primera reunión que en cuanto tutor me correspondía con los padres, y ante el pasmo de un honesto y meticuloso profesor de Matemáticas, Antonio, que me acompañaba en calidad de fogueado consejero, me puse a preguntarme a mí mismo en voz alta ante los padres por qué se supone que mis palabras son, en el aula o en cualquier otro lugar, jerárquicamente más valiosas que las de sus hijos, qué derecho tengo a acallar a nadie para imponerle mi discurso, quién me habré creído que soy para reprimir a nuestra juventud, que tantas vivencias interesantes tiene que transmitirnos; y que lo importante no es estudiar sino vivir, y la escuela a fin de cuentas es parte principal del sistema carcelario que define nuestra sociedad. Un padre balbuceó frases raras, estaba borracho. (Unos días más tarde en clase su hija se puso en pie repentinamente, abrió la ventana y vomitó. El vómito, bastante sólido, se quedó sobre el alféizar.)
Después de la reunión Antonio me recomendó, con toda la razón, que en las siguientes charlas me limitara a insistir a los padres en que sus hijos debían estudiar mucho para poder aprobar, que les vigilaran para que hicieran los deberes, un título les vendría bien en la vida pero para conseguirlo era necesaria cierta disciplina tanto en casa como en la escuela…
Antonio tenía experiencia pero era de los pocos que no se había doblegado. Se negaba por ejemplo a trapichear con la verdad, aunque fuera ante la Delegación de Educación. Me confesó que esa misma intransigencia le había acarreado varias separaciones.
Llevaba diecisiete años trabajando en la enseñanza y nunca había dejado de ir al centro: ni enfermedad leve ni problemas de tráfico ni nada. Ni una sola falta de asistencia en diecisiete años. Durante aquel para mí primer año de profesor, una mañana el despertador no le sonó. En el justificante escribió: “No he llegado a primera hora porque se me ha estropeado el despertador”. En la Delegación lo rechazaron, le pidieron que lo sustituyese por “enfermedad leve” o “problemas con el tráfico”, circunstancias ambas oficialmente aceptadas como justificadoras de una falta de asistencia. Mariano se negó, simplemente porque no se correspondían con la verdad. En general, se negaba a transigir con el difuso cinismo que la burocracia alienta. Yo me instalé en él ya durante aquel primer curso, pero cuando me jubile trataré de contactar de nuevo con Mariano.
Iruña-Veleiako auzia argitze bidean (Gandiagarekin 5)
Gizakiak sarritan irudikatu du heriotza betikotasunera garamatzan bide edo erreka gisa, eternitatean sartzeko ate.
Bestalde, Joxe Azurmendik dioenez, “behin izanez gero, unibertsoak dirauen artean, ezizaterik ez dago. Gutxienez, espazioa, denbora, behin eduki izan nindutelako ni edukitzen segitzen dutenak izango dira beti, izan den ezer ez da ezizantzen.”
Orain dela berrehun urteko gizakiak jakin izan balu gure garaiotan Zelanda Berrian dabilkizun lehengusua Bermeoko etxeko pantailan ikus eta entzun dezakezula mintzo zaizun aldi berean, itzela zitzaiokeen txundidura.
Handiagoa ziur aski geuk har genezakeena baino, baldin ziurtasun osoz jakitera iritsiko bagina zenbait hamarraldiren buruan Santimamiñera edo hirugarren mendeko Iruña-Veleiara itzuli ahalko garela birtualki, kosmosak guztiaren oroimena gordetzen baitu aldez edo moldez. Ematen du laster aurkituko dugula oroitzapen horien gordelekuan barneratzeko zirrikitua, dela ate, bide edo erreka.
Mitotik puskailetara (Gandiagarekin 4)
Hilezkortasuna ukatzeko asmoz, arima hilezkorraren eta hilondoko bizitzaren ideien antropomorfismoa azpimarratu izan da. Baina hori ez da zentzuzko kritika bat. Ezkila hautematea ere antropomorfikoa da, gizakiak dagien guztia ezinbestean baita antropomorfiko. Ez antropomorfismoa, baizik honako hauxe duzu erlijioaren arazoaren giltza postmodernian: “Jainkoa, arimaren hilezkortasuna, zerua, infernua, denak mezu bat ematen du zoragarria eta gaizki kontatua. Giza hizkuntzaren ahalean ez dagoelako ongi kontatzea.”
Miresgarriak izan daitezke erlijioak eta fededunari laguntzen diote. Joxe Azurmendik ordea ezin ditu guztiz bere egin: ez hilezkortasun platoniko-kristaua, gorputzaren eta arimaren dualismoa oinarri, soilik arima jotzen duena hilezkortzat; ezta edonon aurki litekeen eta oso antzinatik datorkigun sentimendua, naturarekin bat kosmosean urtutakoaren hilezkortasuna. Sentiera primitibo hori bereagoa du hala ere. Arimatxo ugari dugu gure baitan eta Azurmendiren horietakoren batek oihartzun egin liezaioke Mariaren kantuari. Baina aldi berean unibertsoarekin bat egitera itzultze guztizkoa eragotzia du, sakonegia baita honezkero naturaren eta gure arteko etena. Behialako batasuna bizitzaren eta heriotzaren artean “bion oposizio dago bilakatua, bata bestearen ukoa”.
Azurmendik ez du Gandiagaren eta bere amaren segurtasunik, bere baitako arimatxo horiek sarritan ez baitatoz bat. Ez daki sinesten duen, ez duen, ez daki zer egiten duen. Eszeptizismo bizi batek dirudi bere bihotzeko puskailarik barnekoenetakoa.
Kontua da nola pentsatu gaur egun bizitzaren zentzua, heriotza, gizakiaren patua, munduaren azkena. Gogoetagai horiek nekez geuregana ditzakegu ganoraz hizkuntza mitologikoa erabili ezean. Hilezkortasunari eta betikotasunari zentzua eman ahal izateko, egundaino, ez dugu erlijioarena bezain hizkera egokirik asmatu. Baina honezkero galdua dugu fedeak eskatzen zuen xalotasun intelektual eta morala. Jaiotzen eta hiltzen jarraitzen dugu, baina ez dakigu zelan mintzatu bizitzaz eta heriotzaz. Azurmendirentzat, horrenbestez, “problema gurea da, ez mitoarena, mitoarentzat ez daukagulako alternatibarik: zentzuaren galdera inolako hizkuntzarik gabe utzi dugu.”
Bestela esanda: antzinako mundutik hainbat sentimendu bizirik dago gure baitan, eta mundu modernotik ere anitz jarrera geureganatu dugu, "baina gu ez gara ez mundu batekoak ez bestekoak, eta geure mundu bat ez daukagu. Mila fragmento gara eta ez gara inongoak. Puskailetakoak gara gu."
Esperientziatik mitora (Gandiagarekin 3)
Ondoren Mariarenari darizkion zenbait irakaspen azalduko ditut, Azurmendiren ikuspuntuak sinkronian eta diakronian:
Maria, metafisikarentzat, eta berdin zientziarentzat, unibertsoaren osotasunari dagokionez ez da ezer: x bat da, erreferentzia-puntu soil bat erlazio-sistema unibertsal batean, kontuan hartzen den erlazioaren arabera bere balioa aldatzen duena (errealitate fisiko bat da, edo morala, edo estetikoa....). Alegia, izan, ez da ezer, baina hainbat gauza izan daiteke.
Eguneroko gure esperientzian, berriz, Maria Maria da: pertsona ongi bereizia beste guztitik, gorputz bat (fisikoa), nortasun bat (espirituala), eta gainera maite dugu, hau da, harentzat ontasun batzuk nahi ditugu. Hau dena oraindik esperientziaren mailan dabil, esperientzia hori aratza eta berehalakoa ez den arren, jakina, esperientzia oro aldez edo moldez interpretaturik baitatorkigu beti; esaterako, arimaz edo espirituaz mintzo garelarik, hori ez da inolaz ere kontzeptu erlijiosoa oraindik.
Azurmendik azpimarratzen duenez, gure kulturan ohikoa den interpretazioan Mariak arima bat dauka, Jainkoak emana, hilezkorra: horixe da haren errealitate espirituala. Hautemateko gure gaitasunari ihes egiten dio, Mariaren zinezko errealitate fisikoak bezalaxe: zientzia modernoaren interpretazioaren arabera Maria ez baita hortxe ikusten den gorputz hori, baizik atomo batzuk.
Eta Maria osatzen duten azken osagai horiek natura osoaren azken zati ezabaezinak ere badira. Beraz, Maria ulertu ahal izateko, Maria bera soilik baino harago, Dena ulertu behar da, edo Jainkoa edo kosmos osoa.
Joxe Azurmendiren arimetako bat razionalista zorrotza duzu ordea, eta gure kultura goiko ideia horietara nola heldu den aztertu du: Maria esentzialki bere arima dela, arima hilezkorra dela, hil eta gero ere biziraun egingo duela, biziraupen hori sari edo zigor gisa biziko duela. Eta eszeptizismoz diosku ergelkeriak direla horiek guztiak, mitoak, ez daukatela inolako oinarri razional eta zientifikorik; Maria hil egiten da, desegin egiten da, eta ez da ezer geratzen. Hauxe du garai ateoa (negatibo hutsa).
Baina hain zuzen razionalista kontsekuentea delako, beste urrats bat emanez bere buruari galdetu dio: gizakiak mito horiek sortu baditu, zein esperientzia modutatik abiatu da? Zein errealitate egiazko da mintzaira fantasiazko horretan islatzen dena? Zer da mitoaren aurretik dagoena (esperientzia erreala), eta mitoaren atzetik dagoena (interpretazio transformatzailea, ez deskribatzaile hutsa)?
Eta erantzun hau aurkitu du: errealitatea, bai metafisikoa eta bai zientifikoa, Mariaren historia da. Oraindik ez gaude mitoan: Azurmendik unibertsoa Mariagatik existitzen dela dio, baina horrek berdin-berdin balio du txantxangorri batentzat eta kosmos osoan edozerentzat. Halatan, kosmosa Jainko baten antzekoa da, eternitate guztitik gutako bakoitza bere gogoetan eta bere altzoan gauzkana.
Ideia abstraktu hori mitoak irudien bidez janzten du, Mariak zein gorputz eta zein arima duen zehaztuz, arima hori hilezkorra dela kontatuz, eta abar. Eta irudi horiek fededunengan bizia hartzen dute, eta Maria jaiotzean edo hiltzean zeremonia batzuk egingo dituzte (erlijioa, erritua).
Konklusioa: kosmosean Dena Bat dela, Azurmendirentzat, esperientzia da; eta, horregatixe, arauz-eta zein erlaziotan gauzak ikusi, kosmos guztia eta denbora guztia Mariarengan zentratzen dela, esperientziaren gogoeta logikoa da (metafisikoa eta zientifikoa): “Biziraupenaren esperientziak dira mintzo zaizkigunak Parmenides edo Platonen gogoetan, askaziaren oroipenetan, alargunaren eta maitalearen agiantzetan, edo berdin Naturako joan-jinean, zeruaren betiereko itzuleran, ur xirriparen kontenplazio soilean beharbada. Keinuak, zantzuak; ez presentzia, ez ebidentzia, ez ziurtasuna. Eskaintza bat besterik ez, esperientzia horiek bizitzaren zentzuaren galderan aintzat hartzeko, pentsatzeko. Mitoak hori egiten baitu –zeinuak interpretatu, zeinu berriak ipini–, besterik ez.”
Hots, Mariak kosmosarentzat ez dauka identitaterik, edozer da eta edozein, faktore aldakor bat. Mitoak identitate pertsonala ematen dio, eternitate guztian “Maria” izatea, eta ez protoi edo elektroi multzo iheskor bat.