Markos Zapiain

Pedofiliak milaka aurpegi ditu, oso infiltraturik baitago gure gizartean. Ez da soilik turismoa Tailandiara edota AEBetako Eliza. Historiako porno-izarrik arrakastatsuenak, Time aldizkariak XX. mendeko estatubatuarrik esanguratsuena izendatua, Traci Lords, artista bikaina, jenio bat, hamazortzi urte bete baino lehen egin zituen bere film ia guztiak, hamalau urtez edo lehenago hasirik.

Bestalde, euskararekin eta pedofiliarekin alderantziz jokatzen du euskal gizarteak. Euskararen alde dagoela aldarrikatzen du jendaurrean baina gero pribatuan ia beti paso egiten du.

Aldiz, pedofiliaren aurka dagoela dio baina gero etxean eta telebistan hamalau urteko porno-izarrez beteriko filmez gozatzen du. Hilabete honetan, esaterako, Euskaltelek eskainirik: Jovencitas obedientes, Belladona sometida por sementales, Inocente y complaciente, Violada por un Cowboy, 6 culos vírgenes en la garras de Max, Abusando de 2 en 2, Dilatando culos inocentes, La fiera de mi niña, Rabos duros para culitos tiernos, Rocco el follador de niñatas, Inexpertas jovencitas, Culitos taladrados, Papá ya soy mayor.

Batetik neska protagonista hartzailearen adin txikia nabarmentzen dute, eta bestetik abusua, bortxatzea, gaztetasunaren zulatzea eta taladratzea.

Horrela, alderantziz jokatzen badu ere euskal gizarteak euskarari eta pedofiliari dagokionez, edonola ere, ematen du helburu orokorra aldez edo moldez popatik ematea dela, dela euskarari, dela gaztetxoari.

Bukatzeko, pedofiloa erreprimituta baldin badago, okerrago gabiltza gerontofiloak: irail honetan, adibidez, Euskaltelek ez digu eman film bakar bat baino: “Orgías de la tercera edad”. Ez da goi mailakoa, ez zaitu Arrate Egañaren liburuek bezala gogoeta sakonetan murgiltzen, baina ikus daiteke.

Mayorengan zoragarriena da nola garaipen ikusgarriak erdietsi ondoren, sailkapen orokorrean gailurrean doala, etapa arrunt batean berrogei minutu galtzen dituen katastrofikoki, zaleen lilura zigortuz eta pitzatuz.

Izan ere, lilura mota hori oso txarra da, ergeldu egiten zaitu.

Zaleak beti esne mamitan zituzten Indurain eta Amstrong baino pizgarriagoa da Mayoren suediar dutxa, gozokeriaren arriskua ziplo uxatzen baitu.

Biak egiten ditu basatiki eta primeran Mayok: eman eta kendu, liluratu eta desliluratu.

Behin batean bazen atzeratu harroxko bat, hogeita hamar bat urte zituenean larrua lehenbizikoz jotzen hasi zena.

Galduko ez bazen, neskak zer egin zehaztu behar: “orain sartu, oso ondo; orain atera; orain barrura berriro; kanpora…”.

“Kaka zaharra, erabakiko duzu behingoz zer arraio egin behar dudan, sartu ala atera?”

Aurkakoen aldiberekotasuna edo txandakatzea norabide bakarra baino osoagoa da.

Horregatik ez zen liluratzeko Indurainen era Mayoren joan-etorria bezain heldua.

Bestalde, azken urteotako sorgin ehiza ikaragarria izan da. Gure gizarteotako petxero gogokoenetakoa da zaleak liluratu ondoren kale egiten duen kirolaria.

Berriki Lekeition Mayo taberna batean sartu eta kuadrilla batzuek isekaz “Epo! Epo!” garrasi egin diote.

Inkisizio berri batek hainbat txirrindulari errugaberen karrera suntsitu du.

Kontranalisiaren emaitza gorabehera, askok jarraituko dugu Mayo lehen bezainbeste miresten.

Ahaleginak ahalegin, berebat, eta mehatxuak mehatxu, txirrindularien ohiturak zeharo garbitzeak ez dirudi batere erraza.

Gero eta prometeikoagoa da gure gizarte osoa, eta txirrindularitza aitzindari.

Ez litzateke erosoagoa eta lasaiagoa agintariek eta arduradunek dopina nolabait onartzea?

Hau da, etapa irabazleari kazetariak normaltasun osoz galdetzea:

“Zorionak, Urlia, zer moduz, zer hartu duzu gaur?”

“Ba ematen du asmatu dudala. Nandrolona eta Epozko koktel bat egin dit medikuak, eta gero Tourmaleta igo baino lehen osaba Pernandoren odol frexkoa sartu dut zainetik, pare bat litro”.

“Zorionak, txapeldun, eta segi horrela”.

Gure munduak honezkero erakutsia du tesiaren eta antitesiaren ostean sintesia barik protesia etortzen dela: 2002an hedabideek jakinarazi ziguten Kevin Warwick lehenbiziko ziberrantropo bilakatu zutela. Oxfordeko ospitale batean, Warwicken neuronen sistema sare informatiko bati konektatu zioten. Lehenbiziko gizakia izan da, bost zentzumenetatik igarotzen ez diren datuen bidez zuzenean elikatua. Hainbat adituk uste du etorkizunean ez dugula burmuinaren ordezko ordenagailua izango, baizik burmuinaren eta ordenagailuaren arteko konbinazioa.

Gainean dugun etorkizun horren beste aldaki bat: 2002ko maiatzean txip bat aplikatu zitzaion sagu baten garunari. Urrutiko kontrol baten bidez saguaren ibilbidea erabaki daiteke, jostailuzko kamioiena bezala. Gizakiarekin antzeko zerbait egitea oso erraza litzateke. Saguaren zein gizakiaren “borondatea”, halatan, sagutik edo gugandik kanpo dagoen makina batek egingo du bere.

Hasierako urratsak ditugu noski. Ez dakigu saguak zer usteko duen. Beharbada pentsatuko du bere norabide eta lastertasun aldaketak askatasunez aukeratzen dituela. Edo baliteke zerbait txarto dabilkiola sentitzea. Denborak aurrera egin ahala, ziurrenik, saguak legetxe gizakiok ere, kanpoko makinak egindako aukerak barruko behar edo gurari edo sentimendu intimo gisa biziko ditugu.

Nolanahi ere, agintari eta arduradunek oraingoz sagu horiek zeregin bitan erabiltzeko asmoa dute: batetik, lurrikaretan edo hondamendietan harri pusketek bizirik harrapaturiko gizakiak bilatu eta laguntzeko.

Bestetik, terroristengana giza bizirik arriskuan jarri behar izan barik hurbildu ahal izateko.

Asel Luzarragaren bigarren eleberria Karonte da, zientzia fikzioko thriller eusko japoniar bat. Horrela hasten da: Amets Olazar protagonista zenbait hilabetez ospitalean koman egon ondoren badator bueltan etxera, ekin dio berriro bizitzeari. Arraro sentitzen du bere burua ordea. Bere buruaren gaineko zalantzak, larridura metafisiko batek, sarritan atsekabetuko du Amets nobelan: “Nor naiz ni? Gai ote naiz nire burua gobernatzeko? Nire bizitza erabakitzen duten aukerak, era librean egiten ote ditut?”

Amets Olazarren izaerak Joseba Sarrionandiaren zenbait libururen izenburuak gomutarazten ditu: "Ez gara gure baitakoak", "Ni ez naiz hemengoa", "Han izanik hona naiz". Luzarragarenean dena den arazo nagusia ez da erbesteratuak sorlekuarekin eta bizileku berriarekin lituzkeen harreman zailak. Zerebralagoa baita: zerbitzu sekretuek Ametsen komaldi luzea bere garunetan txip batzuk itsasteko erabili dute.

Proiektu erraldoi batzuek zientziak aurrera egin dezan eskatzen dute, eta zenbaitetan ordenagailuko simulazioek ez dute balio. Benetako gizakiak behar dira. Zerbitzu sekretu espainolek Amets jarri zuten nazioarteko proiektu garrantzitsu horietako baten arduradunen eskuetan.

Proiektuaren helburua gizaki guztien burmuinetan prozesagailu ñimiñoak jartzea da, jaiotzetik. Ikasi beharrekoa sortzetik beretik izango dute umeek gogoan. Proiektuaren arduradunek umea jaio orduko aukeratu ahal izango dute zertan izango den aditu. Diru mordoa aurreztuko da hezkuntzan. Eta, batez ere, arduradunek giza pentsamendua gura legez moldatu ahal izango dute.

(Bada listo mota bat beti barre egiten diona konspirazioaren edozein aipameni, umekeriazko paranoiatzat joz. Baina ezin da ahaztu Historian konspirazioek ondorio oso errealak ekarri dituztela sarritan: Fredric Jameson-ek azpimarratu duenez, esaterako, berrogeita hamarreko hamarraldian Los Angeles-eko garraio publikoa ez zuen "merkatuaren berezko logikak eta joerak" suntsitu, baizik konfabulazio batek, errepidegintzako enpresarioak, auto fabrikatzaileak eta zenbait erakunde publiko tarteko.)

Harira: Amets Olazar ospitalean hil egin zen. Komaldi luze hura faltsua izan zen. Zerbitzu sekretu espainolek hilabete horiek Ametsen burmuineko zati kaltetuak kentzeko erabili zituzten, bere pentsamendu guztiak ordenagailu batera jaitsi, datu berriak ezarri, memoria birkargatu eta nanobot batzuk garunetan txertatzeko. Gero, nanobot horiek kanpoko prozesagailu batekin konektatu eta honen esanetara jarri zituzten. Eleberrian barrena prozesagailuaren bidez erabiliko dute Amets (hots, nanobotak). Prozesagailuak kontrolatuko du bizi berria.

Kezkagarri bezain liluragarriak dira Asel Luzarragak giza etorkizunari begira erakusten dizkigun aukerak. Jim Carrey eta Kate Winslet protagonista dituen "The Spotless sunshine" ("Olvidate de mí") filman, bulego arrunt batean lagun jakin bati loturiko oroitzapen guztiak ezabatzeko aukera ematen dizute. Oroitzapenek leku zehatzak betetzen dituzte garunetan. Informatika programa baten bidez, bezeroa ordenagailura konektatu eta ezabatu egiten zaizkio.

Giza autonomiaren lilura humanista ilustratua gero eta gehiago ari da hondoratzen. Luzarragak iradoki duenez, aurki jaitsi eta igo ahalko ditugu ez soilik oroitzapenak, baizik orobat adimen gaitasunak eta giza gogo osoa. Kableen bidez konektatuta edo konexio barik, garen guztia ordenagailura jaitsi eta pen drive batean sartu ahalko dugu. Horra hor zu zeu zaren guztiaren kopia, pen drive batean. Gure arima kopiatu, ebaki eta itsatsi ahalko dugu.

Aukera hori zabaldu osteko lehen urteetako errakuntza eta akatsak aldi berean zoragarri eta aberrante izango dira. Ziur aski epe luzera balbulen txertatzeak, protesi sinesgaitzak, genomaren ukitzeak, xiringazko ereintzak, robotak eta antzekoak artez irtengo dira. Baina badatoz hamarraldi batzuk total nobeleskoak: neurokirurgialariek eta enparauek probak eta esperimentuak egingo dituzte eta maiz sartuko dute hanka. Munstro talde berri bat agertuko da, kaltetu baztertu berriak. Horietako asko biolentzia itzel batek mugituko ditu. Arduradunak moldatuko dira hala ere ia denak garaiz akabatzeko; baina ez den-denak.

Luzarragaren literatur trebetasun handiarentzako elikagai egokia inondik ere.

Edozelan ere, Asel Luzarraga lako ziberzonbi bat baino ezin zitekeen konekta Amets Olazar hil biziaren mamu mundu ilunarekin "Karonte"ren bikaintasunak nabaritzen duen bezain era perfektuan.

Bukatzeko, “Ziber-zonbiak Ekialdera doaz” izenburuaren zergatia: “Karonte”ko protagonistak bezala, Asel Luzarraga garunetan mikrotxip batzuk txertatu eta Bizkaitik Asiara joango da. “Karonte”koak Japoniara, Luzarraga berriz Laosera. Bertan bizitzera gainera. Jatetxe bat ipiniko du. Miso zopa udon eta txahalkiarekin eskainiko dute besteak beste.

1998ko abuztuaren 31n "Tiempo" aldizkariak Sáenz de Santamaría jeneralaren adierazpen batzuk jaso zituen. Testuingurua, PSOEren aurkako PPren erasoa, GAL aitzakia.

Jenerala, Guardia Zibilaren eta Polizia Nazionalaren zuzendari ez ezik, Espainiako Gobernuaren Ordezkari EAEn izan zena, harrituta eta suminduta ageri zen PPkoen hipokrisiagatik eta zinismoagatik, eta Anasagastiren kezka bakarra GAL zelako: "Anasagasti zergatik ez ote da Argalaz eta Perturrez eta beste hainbestez ere kezkatzen?"

Alegia, sozialistak baino lehen ere, UCD, AP eta PPko jendea zebilenean agintari, Espainiako Gobernuek legez kanpoko hilketa ugari bultzatu zituzten. Siglak erabili zituen gerra zikinak -Triple A, BVE, GAL- hamabi urte inguru iraun zuen.

Datu ezaguna ziur aski. Baina indar berezia du Sáenz de Santamaríaren ahotan entzunda eta Pertur hitzez hitz aipatuta. Jeneralak, bizirik bagenu, baleukake noski zer kontatua Amigori eta Aramendiri.

Haizeaz bestaldetik-en gizatasunari buruzko Txillardegiren behako ezkorra nabari da. Nolabait esateko, gizakiak berez kaiolatzen du ziminoa eta amiltzen astoa. Hil beharra dauka bere baitako piztia gizatasunari eutsiko badio, gizartean biziko bada. Zentzu honetan, Txillardegik bat egiten du Freudekin: gizartean bizi ahal izateko ezinbestean behar ditugu gure baitako hainbat irrika funtsezko zapaldu. Ondorioz, gizakia zoritxarreko duzu gizartean, beti eta nonahi. Txillardegik ez du uste, marxista eta hippy askok bezala, lan alienatzailea beharrean lan sortzailea bagenu eta giza harremanak maitasunean eta konfiantzan oinarrituko balira, gizarte atsegin harmoniatsua genukeenik. Ez bada. Edozein gizartek frustratu du sakonki gizakia eta frustratuko, honen grinak amatatzen baititu. Eta grina horiek osatzen dute gure baitako zimino lizuna.

1-“Human Nature” Michel Gondryren filman (2002) Nathan umea zooan ziminoaren kaiolara hurbildu eta txinpantzea imitatzeari ekin orduko, gurasoek moztu eta amaren aginduz aitak gogor leziatu zuen: zibilizazioari esker ez gara zimino, ez dugu gure kaka jaurtitzen, ez gara jendaurrean amorruz masturbatzen, emeen uzki gorri hanpatuak usaintzen…

Nathanen aitari, zibilizazio ezaren ezaugarriak aipatzean, lilura grinatsu zapaldu bat nabari zitzaion. Emaztea berehala ohartu eta isilarazi zuen.

Gurasoek Nathani kultura eta zibilizazioa oroz lehen ziminotik urrutiratzea eta natura espetxeratze dela erakutsi zioten. Nathanen heziera zorrotza jateko ohituretan zentratu zen batez ere.

Helduaroan Nathanek ziminoa gorroto izango du.

Ondorioz, alde batetik Nathan psikologo behaviorista izango da eta saguei txukun jaten erakutsiko die, sardexkak eta erabiltzen, amak berari bezala. Elektrizitate deskargaz zigortuko ditu saguak. Bestetik, oso zakil txikia izango du.

Hogeita hamabost urte beteak baina artean birxin, bere psikoanalistaren bidez Lilarekin elkartuko da.

2-Zooan gurasoek Nathan leziatzen zuten bitartean, zalaparta beren atzean, Puff-en aita eroetxera baitzeramaten. Nathanen amaren kontrafigura da Puffen aita, erotzeraino lotsatzen baitu gizakiak.

Aitak ziminotzat zuen bere burua. Gizatasunak amorratzen zuen. Guztia utzi eta zooan bizitzen ahalegindu zen, ziminoen kaiolan.

Bertatik eroetxera eraman eta bergizarteratzen hasi zen, harik eta egunkari batean Kennedy hil zutela irakurri zuen arte. Bere seme Puffek AEBetako kongresukide lotsatuei oroitaraziko dienez, “jaun-andreak, ziminoek ez dute beren presidentea hiltzen!”

Berretura txarra Puffen aitarena. Semea bahitu eta aurrerantzean oihanean heziko zuen, maitasunez, begirunez eta goxo, txinpantze pigmeo gisa.

Aita hil ondoren, Puffen bakardade lasaia.

Gero Nathanek eta Lilak harrapatuko zuten.

3-Hamabi urte bete zituenean, Lilari izugarri hasi zitzaion ilea edonon hazten. Umeentzako ikuskizun batean ziminoarena egiten lan egin ostean bere burua hil behar zuelarik sagu bi ikusi, sagu iletsu bi berari eta bere ile matazari espanturik batere gabe so, eta oihanean bizitzea erabaki zuen. Bertan naturaren aldeko eta gizadiaren aurkako liburu arrakastatsuak idatzi zituen, besteak beste “Fuck humanity”. Baina hogeita hamar urte betetzean beroegi dabil, gizon baten beharrean, eta Nathanekin elkartuko da.

4- Nathanek eta Lilak Puff basatia oihanean aurkitzean, Lila zibilizazioak zikindu gabeko harribitxi bat ikusiko du. Nathanek berriz ospea lortzeko bide ziurra: amorfoa zuzendu, basatia gizarteratu, zientziaren bidez behekoa goititu. Lilak uste du helburu hori ez dela ona, Puff zoriontsu dela oihanean.

Gertatu behar zuen: gau batean, Nathan bat-batean komunean sartu eta Lila bere gorputz osoa afeitatzen aurkituko du.

“Ziminoek bezala afeitatu behar duzu?”

“Ziminoak ez dira afeitatzen, putakume alaena!”

Lilak, krisitik irtetearren, haur bat izatea proposatuko dio Nathani. Orduz geroztik, honek maiz amets egingo du Lilak haur jaio berria eskaintzen diola. Nathanek poliki-poliki zapiak altxatu eta… tximino bat dela ikusiko du. Nazka handiz, noski.

5-Nathanek orduan laborategiko laguntzaile duen Gabrielleren maitasuna bilatuko du. Gabrielle frantziar azentuz mintzo da, delikatuarena egiten du, nahiz frantsesez batere ez dakien amerikar oportunista zakar bat den. Larrua jotzean Nathani “domestika nazazu, domestika ezazu amodioaren zeure tximinoa!” garrasi egingo dio.

6-Gabrielleren eta elektrizitate deskargen laguntzaz, Nathanek arrakasta handiz hezi du itxuraz Puff. Zientzialarien komiteen aurrean Puffen gorabidea aurkezten dute: bere mokordoekin jolastu eta konpultsioz masturbatzetik Moby Dick eta opera delikatua gozatzera, Marcel Duchamp eta Joseph Beuys... Sari garrantzitsuak emango dizkiete, Honoris Causa eta abar. Egunez.

Gauez ordea Puff pornoadikto eta putazale bilakatuko da.

7-Egun batean Lila laborategian oldarka sartu eta Nathan eta Gabrielle kaiolatuko ditu. Gainera, Puff eta saguak eraman eta oihanean askatuko ditu. Puffi Nathanek irakatsirikoa ezabatuko dio eta berriro zimino bilakarazi. Naturara itzuliko dira biak eta  maitemindu egingo dira.

Baina bat-batean Nathan oihanean azalduko da, Lila berreskuratzeko asmoz, pistola batekin. Lilari:

“Erakutsi zimino bat izaten. Praktikatzen ibili naiz. Begira.”

Negargarri gertatzen da ordea.

Eta Puffek, jelosiak nahasirik, tiro batez hilko du.

“Ez naiz zimino bat” izango dira Nathanen azkenaurreko hitzak.

8-Lilak bere gain hartuko du hilketa. Bizi osorako espetxeratuko dute. Ordainez, Puffi eskatuko dio, basapiztiarik libreena izatera oihanera betirako itzuli baino lehen, AEBetako Kongresuaren eta telebisten aurrean bere bizitza konta dezan, Kafkaren zimino ohiak Txostena idatzi zion bezala Akademiari.

Espetxezulotik Lilak Kongresuaren aurreko Puffen diskurtso ekologista kongresukideek bezain hunkiturik entzungo du. Ondoren Puff biluztu eta, Lilari agindu bezala, ama naturaren altzora itzuliko da, askatasunera.

9-“Human Nature”ren ikuspuntua eta Txillardegirena bat datoz: alde batetik, Nathan bezalako animaliaren etsai garbiak ez dabiltza erabateko ergelkeriatik urruti eta bizi hilak dira. Bestetik, bere baitako animaliatasuna garbi aldarrikatzen duenak espetxean amaituko du, Lilak bezala, edo are okerrago.

Puffen eta Gabrielleren gisakoek egingo dute gure gizarte moldean aurrera, trikimailuen bidez barruko zimino lizuna zibilizazioak eskatu heinean disimulatzen asmatuko dutenek.

10-Zeren Puffek bizpahiru minutu baino ez baitu aguantatuko ama naturaren altzoan.

Behin kazetariak eta kameralariak basoaren sarbidetik alde egin ondoren, Puff auto batean zain duen Gabriellerengana itzuliko da. Frantziar jatetxe batera joango dira. Bide ertzean, Lilak askaturiko bi saguak autostop egiten daude, New Yorkerantz.

Edozein gisaz, Puffek, Gabriellerekin autoan doala, Lilaren eta bere maitasunaren lekuko izan zen zuhaitza ikusten duelarik, nolabaiteko nostalgia eta ezinegona ere sentituko du.

Txillardegiren eleberrietan halaber, natura eta kultura ez dira esparru aratzak. Gizakiari ihes egiten dio beti nola naturak hala kulturak. Orobat haize zirtolariak: hostoa, orria edo papera harrapatzea behin eta berriz eragozten dizu. Gizatasuna naturaren nostalgia da gizartean zaudenean, eta alderantziz; kultura-gabeziatik natura-gabeziarako etengabeko bidaia urduria, eta buelta.

Kanpotik begiratuta behintzat kirola benetan interesgarri izaten hasiko da kirolariak gaixotasunaren muga ukiturikoan, aurretik ez gehiegi. Anorexiaren barruan sailkatu dute bigorexia. Espainian 700.000 anorexiko daude, ehuneko hamar gizonak, eta hauen herena bigorexiak jo du. Hala ere emakume bigorexiko asko dago, uste dut, zeren nik ez baitut jende gehiegi ezagutzen baina zenbait emakume bigorexiko bai, badut ezagutzen.

Jatorri psikologikoa anorexiaren kasuan ama-alaben arteko harremana izaten da: alabari ama itogarri zaio eta jateari uko eginez “ama, zugandik ez dut ezer ere nahi, utzi bakean, aukeran nahiago ematen didazun guztia zuretzat gordeko bazenu.” Neska gazteari nazkagarri zaio amaren emakumetasuna eta bere gorputzean sumatzen hasi orduko barauaz desegingo du.

Bigorexiaren kasuan berriz nola gizonengan hala andrazkoengan aitarekin lehia dago oinarrian nire ustez amaz jabetzeko, ama erakartzeko, eta gerora amaren onarpen goxoaren oihartzun eta ordezko diren ikusleen txaloak eta kirolzaleen mirespenezko begiradak.

Bigorexikoen arazoa da beren bizi indar ia guztia entrenamenduari eta lehiari ematen diotela, markak hobetzeari, giharrak sendotzeari. Eta lehian, marketan edo itxuran gora egiten laguntzen duten pilulak osasungarriak ez badira ere, berdin dio, irentsi erruz. Bizi indarra lanetik, lagunengandik, senide harremanetatik bereizi eta kirolean finkatzen dute, osasuna larriki kaltetu dezakeen kirol moldea izan arren. Gorputzaren ahalmenen eta heriotzaren arteko mugan dantza arriskutsuak egiten dituzte bigorexikoek.

Bultzatzaile nagusi bihotzeko larritasuna izaten da, gogoaren itoaldia, angustia. Eta zaren guztia kirolean tinko dabilen bitartean, estalirik dago hutsunea. Entrenamenduak erritu zurrun bilakaraztea, ordutegiak eta markak hain zorrozki zaintzea, oroitzapen mingarriari ate guztiak ixteko estrategiak dira. Orduak eta orduak ispilu aurrean igarotzea bezalaxe, gorputzaren perfekzioa nola doan aurrera egiaztatuz, eta edozein akats, egiazko zein alegiazko, katastrofikotzat hartu eta berehala abiaraziriko kirol saio sutsuen bidez desagerraraziz.

Horrela estaltzen dute barne-muinetako larritasuna.

Anorexia nesken artean da nagusi, eta mehetzeko grina konpultsiboa du bultzatzaile; bigorexia berriz mutilen artean, eta giharrak sendotzea eta edertzea du helburu.

Gaur egun dirudienez eritasun horiek sendatzeko orduan gehien asmatzen duena Carole Dewambrechies anderea da.

Honen iritziz, anorexikoaren arazoa ez da soilik hazkurria eta pisua, kiloak; askoz ere zabalagoa da, eta sakonagoa. Larridurari eman behar zaio garrantzia, ez janariari. Lacanen esanetan, anorexikoaren berezitasuna ez da ezer ez jatea, ez da jateko jardueraren ezeztatzea, baizik ezereza jatea. Ezerez horri esker, amaren menpeko zen umeak aurrerantzean ama menpean izango du. Giltza ez denez gutxiegi jatean bilatu behar, sendabidearen lehenbiziko helburua gaixoa apur bat mugiaraztea izango da ezerezarekiko harreman arriskutsu horretatik.

Ordea, anorexikoak ikaragarrizko borondatea erakusten du bere sintomari lotzeko eta atxikitzeko. Halatan, inguru guztia kutsatuko du angustiaz. Aldiz, bere arazoa angustia eza da batez ere.

Badaude jaioberrien angustiak amari lotuak; baina nerabezaroan lotura ez da amarekikoa, baizik gizartearekikoa, bertan arrakastatsu diren irudi eta publizitatearekikoa, gizarteak gazte horiei buruz esaten duenarekikoa. Zer nahi du gure gizarteak neska gazteak eta mutil gazteak izatea, zer proposatzen die? Galdera horien erantzun beldurgarriak zolitasun handienaz barneratzen dituztenak amilduko dira anorexian.

Gaixo horiek jende arrunta baino sentiberagoak izaten dira. Gizarteak batez ere publizitatearen eta modaren bidez ezartzen dizkigun gorputz ereduak berdintzeko nahikeriak amilduko ditu. Uste dute eredu horien antzeko izanik bizimodua erraztuko zaiela, jendeak gehiago maiteko dituela, berehala aurkituko dutela ametsetako bikotekidea.

Ez da egia haatik. Benetan erakargarri, psikologoek diotenez, bere burua sakonkien onartzen duena da, izan dadin lodi zein argal, txiro nahiz aberats, etorkin bezala bertoko.

Ostera, jendeak berehala nabari du perfekzio fisikoaren bila obsesionaturik dabilenarekin elkarbizitza ezin dela izan histeria konpartitu bat baizik: beti ordena zuriaren xerka, bizitzak ezinbestean dakarren zikinaren arbuio zaratatsua.

Gure gaztaroan kulturaren adierazpenik indartsuena kontrakultura zen. Lehenagoko belaunaldien aurka egituratu zen. Orain berriz belaunaldien arteko aurrez aurreko gatazkari muzin egiten zaio oro har eta nerabeek gugandik ihes egiteko bide eragingarriagoak erabiltzen dituzte, gatazkak estu lotzen baititu aurkakoak. Orain ezikusi dotore bat da nagusi: dirua eskatu eta lehenbailehen alde.

Bestalde, Aristotelesek bere buruari galdetzen dio nola bultzatu ikastera berez zale ez dena. Helduen, arbasoen eta gizartearen aurrean itxura ona eman nahi dutenak ikusten ditu Filosofoak ikasteko gertu, herabetasun edo “laidos” hori dutenak. Gaur egun ordea lotsatzeko gaitasuna duten gazteak taldekideen aurrean lotsatuko zaizkizu baina deus gutxi gurasoen, irakasleen eta helduen aurrean.

Era berean, oraingo gazteek gurea baino autonomia handiagoa dute gurasoengandik etxe barruan, mugikorrari eta txatari esker besteak beste. Gurasook ez dugu inolaz ere sartzerik esparru sekretu horietan, ezin ditugu kontrolatu.

Gure alabek esaterako eskura eta kontrolpean dute etxe osoa; ez bakarrik gure tiraderak eta armairuak eta irensgailuaren sabela; gure mugikorrak eta ordenagailua ere bai. Aldiz, gu ezin gara inondik inora haien mugikorretan edo ordenagailuan sartu, egundoko harresiak baitituzte eta pasahitz esoterikoak.

Aitzitik, gune opaku horiek lagunez gainezka izaten dituzte, ia beti adinkideak.

Izan ere, mundu osoan aldiberekotasun horizontala nagusitzen ari zaio arbasoengandik datorkigun lerro bertikalari. Hamalau urteko euskal nerabe batek hurbilago du Minnesotako, are Bonbayko beste edozein nerabe, aitite eta amuma baino: denek dakite gutxi gorabehera ingelesez, txikitandik ikusi dute The Simpsons, Dragoi Bola eta Shin Chan... Eta hedabideek sakonkiago eragiten diete guri baino. Mugikorraren eta interneten erabiltzea garunen mutazioa ekartzen ari da.

Berebat, hiri handietan odola garrantzia galtzen ari da herentzia emateko orduan. Gero eta maizago uzten zaio seme-alabei beharrean lagunari edo telebistako aurkezle gogokoenari.

Oso orokorra da mugimendu hori. Jendarte tradizionalean, dirudienez, funtsezkoa zen jatorrirantz atzera egiten zuen lerro bertikala; hiri modernoetan berriz garaikideekiko harremana da nagusi.

Alde batetik ulergarria da euskalduna, batez ere euskarari dagokionez kili-kolo dabilena, inguru erdaldun batean euskarak ihes egingo diola dakiena, beste euskaldunekin elkartzeko joera izatea. Nahastea polita baita, baina lehoia eta oreina nahasten direnean lehoiarentzat izaten da batez ere polita.

Bestetik gertatu egiten da etorkinak seme-alabak euskaldundu nahi baina ez duela bertoko inor aurkitzen bere seme-alaben ikaskide izateko prest.

Esaterako, nire lagun batek, Joxe Mari De la Peña margolari handiak, alaba biak, bost eta bi urtekoak, Eskola Publiko batean ditu EAEko hiri bateko auzo merke samar batean.

Eskola horretan orain dela lau urte arte A eredua baino ez zen eskaintzen. Bi urtekoen gelan A eredua kentzea lortu dute eta aurrerantzean progresiboki A eredua desagertu eta D eredua baino ez da geratuko. Erresistentziak izan zituzten hasiera batean Klaustroan, baina gaur egun badirudi prozesua atzeraezina dela.

D ereduaren aldeko guraso eta irakasleek etorkinei hizkuntza ereduen gorabeherak azaldu ondoren, hauek ez dute A eredurik nahi izaten.

Ordea, eskola D eredukoa izan arren, etorkinak eta ijitoak baino ez dira matrikulatzen ia, auzoko ume gehienak indigena paioak badira ere

(Eskola kokaturik den auzoan hauteskundeak Batasunak irabazten zituen.)

Arazoa da etorkinek ez dutela norekin integratu. D ereduan ere ez. Orotara, etorkinak eta ijitoak % 80 dira Herri Eskola horretan, ikaskide euskaldunak nahi baina ezin aurkiturik dabiltzanak, ihes egiten baitiegu.

Hori bai benetako arazo. Eta endogamiazko jarrera lepenianoekin ez da konponduko.

Zaunka gehiegi egiten dugu gure trintxeran ondo babesturik errealitateak erakusten dizkigun arazo benetan mingarri eta itxuraz konpongaitzei ezikusi eginez.

Nor hurbiltzen zaio gehiago hirurogeiko hamarraldian Ikastolak sortu zituztenen eskuzabaltasun eta ausardiari, etorkinekin eta ijitoekin euskaraz elkarbizitzen ahalegintzen direnak ala haurra esne-mami gutxi-asko histerikotan hiperbabesten dutenak (haurra ergel huts bilakarazteko biderik laburrena bestalde)?

Errauskailuak direla eta, klase arteko borrokaren bilakaera eta aldaki berriak nabaritu zaizkigu. Esaterako, bizilekuen artekoa, hiriburuen eta herri txikien artekoa.

Geure diputazioetako eta gobernuetako aurrekontuen ehuneko ikaragarri handi bat hiriburuko zerbitzuak, eraikinak eta bideak zaintzeko dira.

Hiriburuetan daude Ospitaleak, Epaitegiak, Kontserbatorioak, Telebistak, Audientziak Neurtzekoak, Unibertsitateak, Baluarte, Guggenheim...

Probintziari aldiz miseria eskaintzen zaio: goitik behera zulatu hiriburutik hiriburura lehenbailehen iristearren eta gainera errauskailuz eta zabortegiz kakaztu. Hiriburuko biztanleen zaborra probintzian erre behar. “Eraman handikoak izaten dituk kaxero horiek, jakingo ditek pairatzen.”

Nork bere zaborra erretzea, hori litzateke zuzenena. Hiriburuetako zaborra hiriburuetako lurretan erre beharko litzateke. Eta bide batez Aldundiaren aurrekontuak ez ditzatela hiriburuek ia erabat irentsi.

Zaborra ere justiziaz eta berdintasunaz banatu beharra dago: zenbat sortu, hainbat erre. Ezin da onartu zaborra dela eta hiriburuak probintzia kolonizatzea. Gure hiriburuen jarrera bera zuen funtsean Frantziak nuklear probak badaezpada ere antipodetako kolonietan egiten zituelarik, Mururoan.

Hiriburua baldin badugu zaborgile nagusi, hiriburuko lurretan behar da zaborra erre. Odon Elorzak berriki ziurtatu du errauskailua onuragarria dela ingururako. Orduan jar ditzala pare bat Boulevardean, erantzun zioten Berrian.

Boulevardean, ez Egian. Hiriburuaren mugen barruan ere bai baitago eta klase arteko borroka, auzoz auzo, non zer ipini. Donostiako Egian badabil tramankulu zikintzaile franko. Baina Egian langileak bizi dira, euskal idazleak, etorkinak... jendaila. Beraz, arazorik ez da izan.

Aitzitik, Urdanibian errauskailua jartzeko asmoa aipatu orduko, egundoko larrialdia, apokalipsia. Medikuak, enpresarioak eta abokatuak bizi baitira Urdanibian. Medikuek inoiz ez zuten inongo kezkarik erakutsia Pasaiako biztanleez, nahiz eta isuri arriskutsuagoez inguraturik bizi. Baina gremioa ukitu orduko urduritasuna, kexua, prentsaurrekoak.