Garagoittiko Orakulua

Kuello akartonaueko jente saldua agertu dok kalietan. Udia...

Neguan txamarria aldrebes darabixan jente bera izango dok, kontizu.

Zeesangoppa. Zumitz onakin egindako liburu txar bat. Edo hori asko esatia bada, neri etxatala gustau. Ondo idatzitta jagok, zelan esan... baiña kostau jata amaitzia.

Lehelengo kontakizuna (Mariaren mendea) ariketa estilistiko eder bat dok, idazlian ahalmenen alarde haundixa. Izan be, ez dok erreza gazte euskaldunberri batek 90 urteko andra goizuetar baten papelian sartu, eta bere barriketaldixa lehelengo pertsonan kontatzia. 90 urteko jentian estiluan dok baiña: eten bako matrakia, gai batetik bestera saltoka, familiako txutxumutxuak noiznahi tartekauta, momentu batzutan harixa galduta, sobreentendido pillua (beraz, ez da ondo ulertzen zer gertatzen dan) eta puntuaziño signo (eta punto y aparte) barik, Luistxori gustatzen etxakon itxura monolitikoko testuan. Idazlian aukeria estilo astuna izan da, eta oso ondo lortu jok: benetan astuna egitten da irakortzeko-ta.

Bigarren kontakizuna (Negua hautsi da) estiloz zihero desbardiña dok. Honi be ariketa trazia hartzen jetsat (begiratizue zelako aldaketak egin neikiazen). Graziak askoz be irakorterrezagua dala, nahiz eta deskribapen paisajistiko-klimatologiko lartxo euki. 60-70 hamarkadan Hegoaldetik Iparraldera iges doian morroi bat, oiñezko biajian zihar izandako bizipenekin (bizipen nahikua korrientiak, bestalde) “barruan” burrukatzen segitzia erabagitzen dabena, eta azkenian bueltau. Planteamiento-nudo-desenlace zaliak garanondako, zeozer falta.

Autobusian ETB-ra. Aymara-kitxua arpegidun mutikua, gidarixari euskeraz: “Ondarrurako autobusa hartzeko...”. Gidarixa hamengua da baiña ez daki euskeraz; azalpenak gazteleraz emon detsaz, baiña modu onian.

Halan be, ba da ondiok jentia “bertoko” eta “kanpoko” biztanlien arteko erreixia argi-argi markatzeko  zalia dana. Gero ta bihar konplikauagua dake, koittauak.

Eta bidian, ez naiz kapaza gogoratzeko noiz, sustua: ¿ez dot ba ikusten Desireless’eko kantantian itxurako neska bat? Erredios, badakitt 80ko hamarkadia dagola oin modan, baiña... Orduan be etxatan gustatzen “geranixo tiesto” estiloko orrazkeria, oin gitxiago (eta gaiñera barreguria eragitten desta).

Gero makillaje gelan, gauza horripilantiagua (literalki) ondoko asientuan. Imajinau Desireless’eko kantantia, baiña kaskarreko ule luziak goraka kardauta, hatzapar puntak entxufian sartuta lez. ¿Halan ibiltzeko baloria izangok horrek? nik. Baiña ez: orrazteko preparaziñua zan, kontizu, lakia emoteko-edo; gero normal xamar orraztu dabe, “tulipan tiesto” itxuran.

Aittitta Hilarion bizimodua hurreratzeko gogoz, ilusiñoz deskubridu neban “Martin Fierro” garbiguneko liburu háren artian. Hainbestetan goretsittako idazlanori zabaltziakin batera, ostera, purrut: bertsotan zan. Eta nik halako alerjixia detsat poesixiari...

Mikroliburuen kolekziño honekin, baiña, sorpresa onak hartzen dihardut: hona beste bat. Eskua motrolloian sartu eta etara doten liburu honek emon destalako Martin Fierruari eskatzen netsana.

Izan be, XX hamarkada hasierako Argentina rurala da hamen agertzen dana, Cordobako pampa ingurukua. Trama melodramatikua kenduta (orduko literaturian modia hori zan, eta maittasun historia pasionalik bako liburua pentsaueziñezkua zan...) estantzia bateko lagunen bizimodua azaltzen dau, jabe eta pioi, erretrato gogoangarrixekin (Midas negoziante ameslarixa, Difunto kapataz alperra...). Abeltzaiñen bizimodua, fristixak harrapatzeko “campeadak” auzolanian, sutondoko ipoiñak... kriolluen dekadentzixia eta etorkiñekingo pikia be modu interesgarrixan azalduta dagoz. Ez da zehazki aittittan bizimodua (ha karreterua zan) baiña harek bere sei hillabeteko biajietan ikusten zittuan parajiak, eta ze jentekin tratuan ibiltzen zan ikusteko balixo dau. Horregaittik eten barik akordatzen nintzan berakin, eta iseko Carmenekin (18 urte bete arte herrixa zapaldu bez, aziendak “carneatzen”...).

Gaiñera, nun eta hamen topau dot nere “hozkirrixen termodinamika” teorixian aldeko azalpen praktikua, osasun didaktikarako erabilliko dotena.

Alfonso Rodriguez Castelao parafraseatzen.

I ESZENIA

Hanka-usaiñ higungarrixau nundik jatork???

Cabralestik ekarrittako gaztaia dok.

Ah, barkatu: usaiñ ederra dok orduan. Ipiñi pintxo batzuk meserez...

II ESZENIA

Zelako gaztai usaiñ ederra. Etarako dok pizkat probatzeko faborez?

Ez dok gaztaia, nere hanka-usaiña baiño....

YIAAAAARGGGG!!!!!

Trena eraso haundixa izan zan dilijentziendako, hain da eze familixa asko bizimodua aurrera etara ezinda geratu ziran. Artian protesta haundixak egin ei ziran, zamaltzain, itzain eta karreteruak gizartian betetzen zeben papel garrantzitsua aldarrikatuta, eta aldaketiakin etorriko zan lanikeza salatzen. Jentia egokittu egin bihar izan zan, jakiña, beste biharleku bat topau.

Hau behiñ eta barriro etortzen jata burura Euskal Prentsa defendidu bihar dala aldarrikatzen danian. Ados, ni be euskaltzalia naiz, baiña... nekez ulertzen dot zergaittik gastau bihar dan hainbeste diru eta indar komunikatzeko forma obsoletuen alde (papelezko izperringia). Hortan biharra egitten daben jentian lanpostuak garrantzitsuak diraz, zer esanik ez; baiña euskerian etorkizuna garrantzi gehixagokua da, nere ustez. Eta, euskalgintzako bihargiñen zoritxarrerako, ez dake zertan lotuta juan bihar.

Askotan zuzentasuna sinpliena da. Hamen lau aditz arrotz:

• Ahal gara
• Ahal dogu
• Leikegara
• Leikedogu

Aditz jator bakarrakin laburbildu leikiazenak:

• GEINKE.

¿Zelan egiñ berba ondo egitten erakusteko... baiña bestieri zuzentzen ez deiñ ibilli? Izan be, bakotxak ikusiko dau bere etxian zer egiñ, eta nik ez dot nahi gure semia beste umien artian “listillo” moduan agertzia.

Susmua dakat, gaiñera, forma trinko ridikulo hórrek ez ete dirazen Debabarreneko irakasleren batek Lekeittiora ekarritta izango. Igual halako kuadrotxoren bat banatu biharko litzake maisu ta maistren artian, batzuk aditz forma hónek ezagutzen ez badittuez be.

(Minuskulaz ARROTZA, maiuskulaz JATORRA)

• Ahal naiz – Ahal dot – Leikenaiz – Leikedot - NEIKE
• (hittanua existitzen ez danez, korrupziñorik ez dago ) HEINKE
• Ahal da – Ahal dau – Leikeda – Leikedau - LEIKE
• Ahal gara – Ahal dogu – Leikegara – Leikedogu - GEINKE
• Ahal zara – Ahal dozu – Leikezara – Leikedozu – ZEINKE
• Ahal zarie – Ahal dozue – Leikezarie – Leikedozue - ZEINKIE
• Ahal dira – Ahal dabe – Leikedira – Leikedabe – LEIKIE / LEIKEZ

¿Ez ete da zatixa errezago?

Gai berakin lotuta, ez dakitt nundik ete datorren egunak kontau biharrian “luak” kontatzeko ohittura ergel hori. Bixar barixakua, 3 urteko ikaskide guztiak Mendexako basarri batera juango dira txango, gehixenak bizitzan estraiñekotz: ba astelehenetik dakagu Niko aztorauta, “lau lo” egin eta gero izango dala, “hiru lo” falta dirazela, “lo bi” egin eta orduantxe juango dirala...

Nik ez dakitt euskal ikasliei urrittasun psikikua presuponidu egitten jaken, edo... baiña ez dakitt zeiñi jakiñarazi biharko litxakixon edade horrekin be umiak kapazak dirazela “bixar, etzi eta etzidamu” kontzeptuak bereizten, baitta egunak (ez luak) zenbatzen be, eta gehixago esango neuke, asteko egun bakotxan izenaz konsziente izateko be.

Umiak tontotzat hartzeko joeria oso zabalduta dago.

¿A que bai?

Zhuang Zi. Irudixa: eastday

 Benetan lilluragarrixa dok Txina, bere alde ulertueziñak eta guzti. Ezagun dok idazliak kontatzen dabena baiño gehixago barneratu dittuala hango “gauzak” (ezin gehixago zehaztu). Horrengaittik izango dok liburuan ordena, olerkixen txatala eta kontakizunana erdibanatuta egotia, kontakizunak sekulan ez izatia pajina bat baiño gehixagokuak... Parakaidisten istorixa guztietan legez, identifikauta sentitzen nok eta kuriosidadez betetako begixak ikusten dabena nik bebai ikusten juat. Olerkixekiko dakaten ezin-dijestiñuak liburu erdixa ohostu jestak baiña, eta beraz ezin esan liburuak engantxau-engantxau nabenik, baiña tira, Egigurenek prestau daben bodegoian helburua hori be ez zalakuan najagok: gehixago jabik bere buruandako idazten. Eta hor, leihatillatik begira gagozenok, bakotxak bere moduko gauza ederrak ikusten jittuagu. Esate baterako, olerkixen zatixan agertzen zan mikoroipoin hau, kristo aurreko IV gizaldixan idatzittakua (hau da, hamen Moru, Arrola, Intxur, Maidalenan bizi giñanian):

 “Gizon hura, bere itzalarekin izututa, bere oinatzekin amorratuta, korrika zihoan ihesi. Zenbat eta urrats gehiago egin, orduan eta oinatz gehiago uzten zituen bidean. Are azkarrago egin zuen korrika, baina ezin zuen bere itzala atzean utzi. Ez zen, hala ere, okerraz jabetu eta, atsedenik gabe korrika, hil egin zen indarrak galduta. Gizajoak ez zekien itzala itzalean itzali egiten dela; geldi dagoenak ez duela oinatzik uzten.

Zhuang zi”

Ni naiz

pekorotz zikinen iturri garbiak

aurkitu nahi dituen guraso tristea.

Ni naiz

kaleetan zehar neguko eguzkitan

papelak pegatzen dijoan gizon bakartia.

Ni naiz

pazientziarik gabe gelditzen ari den

morroi burugogorra,

ni naiz

txakur jabe guztiak kixkali nahi dituen

bihotz iheskorra.

Ez zaidazu galdetu mokordo ilun guztien

arduradun gordea,

nora ote dijoan zantar aldakorrak

daraman bidea.

Lara lara lara laralala...

(Hannibal Lete)

Bai, Lekeittioko kalietan zihar hónek papelok pekorotzen gaiñian pegatzen ibiltzen dana... neu naiz.

Argazkiak.org | Yo soy aquel (c) cc-by-sa: txikillana

Arazua semia eskolan hasi zanian etorri zan, zelan ez. Hau da: aurretik be etxatan gustatzen baiña, tira, sufridu be ez neban asko egitten txakurren kakekin. Baiña... burditxuak kurpilletan eta umiak zapatetan erregalo higungarrixak ekartzen hasi jatazenian... zeozer egitteko gogua etorri jatan.

Lehelengo pausua obserbatzia izan zan: pasiuetan lurrera gehixago begiratzen hasi nintzanian, txakur pekorotz kopuru altuakin harrittu nintzan. Zer gertatzen zan ¿lau hankakuak kaka gehixago egitten hasi zirala? Ez, jakiña: lehengo beste egongo zan, baiña ordurarte konturatu bez. Eta ez da atzo goizko arazua kontizu; Tijuana in Bluen denporetatik bai, barrena.

Gero, eginbiharrekuari bueltak emoten hasi nintzan. Lehelengo erantzun biszerala (txakurrak enbenenatzia), pentsatziakin batera baztartu neban: ¿ze kulpa izango dau ba txakur koittauak ganorabako jabia izatiangaittik?. Foro honetan be eztabaidia zabaldu neban, ideiak hartzeko. Eta azkenian, argittasun momentu baten, zera okurridu jatan: papeltxo batzuk inprimitzia, mezu motz eta zuzenakin, gorotzen gaiñian pegatzeko. Etxetik eskolara bakarrik (egunian hirutan egitten doten bidia), nahiz eta iñoiz pegau izan doten hortik aparte be.

Tira, badira bost-sei bat hille bihar horretan hasi nintzanetik eta lehelengo baloraziñua egitteko momentua da: oso eragin positibua. ¿Zertan igartzen doten? Ba hara: nik karteltxuak zortziña inprimitzen badittudaz (folio reziklauak, calidad “borrador”), hasieran lau bat egun bihar izaten nittuan poltsikua hustutzeko. Ba oiñ asko be gehixago irauten deste, azken remesiak hiru aste bai, pekorotz gitxiago egoten dan seiñale argixa.

Dzingua dendakuen gaurko esperientzia urinario honek bultzatu nau equincha zehe hau aldarrikatzera, iñok errepikatzia nahi badau be. Eskerrikasko ba eurei animatziangaittik, beti izaten da osasungarri armarixotik urtetzia-eta.