Garagoittiko Orakulua

Carlos VII pretendientia. Markiñako nere paziente batek argazki hau zekan oheburuan, 1x1,5m tamañuan.

Adibide bat Gotzon Iparragirren ikerlan ederra da ("Debarroko oasi liberala", UEU/Eibarko Udala, 2008) hamentxe bertan komentau nebana. Beste bat, “Eta tira eta tunba” diskua (Joseba Tapia, Zakurraren Biolina 2010). Azken honetan karlistadetako alderdi bixetako bertsuak jaso dira, nahikua gauza argittuta; bestiak beste, euskaldunak alde bittan zatittuta zeguazela.

VIVE, VIVE LA LIBERTÉ!

Anonimoa, 1869

Apez fanfarroi zenbaitek

desafioa bota'itek:

Karlos errege,

bortxaz bedere,

paratu behar ome'itek:

balore ona behaitek.

Apezak, zer nahi dezute

zuek errege bilatzen?

Partikularki

Karlos septimoz

nihor eztelaik oroitzen?

Hori bai zaiku txokatzen!

Ez dire apezak bakarrak,

baituzte lagun azkarrak;

haundimendiak,

ez galtzeagatik

lengo influjo ta indarrak,

egin dire karlostarrak.

Beti horien bizia

izan da hipokresia;

mundu guzia

umil-umila

beren eskura kartzia

da hoien lege guzia.

Bonuak eta graduak

dirutan ttuzte hartuak:

hek ezin kobra,

hok ez balio

Karlos errege egin arte;

esperantza ona daukate.

Galduagatik diruak,

badute konsuelua:

paper oiekin

egin dezakete

gibeleko serbiziua;

horra deskite modua.

Apezaren misionia da

bakea erakustea;

ez partiden bat

armatu eta

bera aitzindari atera,

gerra zibila piztera.

Fede onez kunplitzea

nork bere obligazionia,

makurrik gabe

geren dretxoak

elkarri respetatzea,

hori da libertadea.

Obispo eta kanonigo,

apez eta fraile,

zuek gurekin

oihu egin zue

zintzurrak larrutu arte:

Vive, vive la liberte!

GureGipuzkoa.net | Izaban © CC BY-SA: Elósegui Irazusta, Jesús. Oker ez banago, gabardinaduna Koldo Mitxelena da.

Deskubrimentu politta, gizon honena. Berakin gitxi gora behera Bielsana gertatzen jatan: haren paper garrantzitsuari buruzko komentarixuak aldia guztietan entzun, baiña zein dan eta zer egin daben jakin ez. Etara kontuak: Koldo Mitxelenari buruz manejatzen neban erreferentzia bakarra Iban Zalduak “Si Sabino viviría” liburuan egindako erretratua zan (androide laguntzailliak KM-n irudixa hartzen dau protagonistian desio sexual neurribakuak baretu nahi dittuan bakotxian).

Kanpotik begira atzeraka-eragitten zestan arren, nahikua izan zan pajinei gainbegiradia botatzia intereseko gauzak topatzeko. Liburua nere moduko pertsonendako da: testo laburren bildumia (hitzaurriak, artikuluak, iruzkiñak...), Mitxelenan nundik-norakuetan asko sakondu barik, pista asko emoten dittuana.

Euskal literatura zaharrari buruzko informaziño nahikotxo daka, ez gaixa sakonian ezagutzeko baiña bai ostera ezagutzen ez nittuan izen asko (Etxeberri de Ziburu, Mendiburu, Kardaberaz...) testuinguru baten kokatzeko, baitta lehendik pizkat ezagutzen nittuanak (Larramendi, Oihenart...) hobeto ezagutzeko be.

Bestalde, Euskaltzaindia barruan egindako biharrari buruzko briztadak dagoz, batez be euskera batu ereduan gaiñeko gorabeherak. Briztadak diñot; liburu honetan agertzen dana ez dalako prozeso luze eta konplikauan kronologia edo apologia bat, ez bada eze, prozeso horretako une jakin batzutako “argazkixak”. Mitxelenak bata edo bestiari erantzuteko idatzittakuak, azalpen konkreto batzu emoten gai bati buruz baiña beste hainbat gaixei buruzko erreferentzia hutsekin... eruditua izan ezian ez dago erreferentzia guztiak harrapatzerik, jakiña. Eta horregaittik diñot, nahiz eta testua irakortzian dan-dana ez ulertu, momentu horretako eztabaiden usaiña eta trazia ondo hartzen da. Testuak be ondo aukeratutakuak izango dira kontizu (Anjel Lertxundik, oker ez banago) efektu hori apropos billatzeko edo, nere moduan ezer ez dakixan bati gizon hau zetan ibilli zan gaiñetik azaltzeko. Pajina-barreneko ohar askokin, neri gustatzen jatan lez.

Liburua gazteleraz da; euskerazko testu orijinalen gaztelerazko itzulpena. Hori bentajia izan da neretako; ondiokan askoz be arinttasun haundixagua dakat nik gazteleraz irakortzen, euskeraz baiño. Hizkuntza asuntuak, gramatikia eta halako rolluak gaiñera... etxataz berez gustatzen, eta nahiz eta liburu honetan ez dago hortatik asko, euskeraz izan ezkeriok igual hor ataskauko nintzan.

Harrittuta geratu naiz Mitxelenan ironixarako joeriakin. ¿Errenterixako galleguen retrankia pegauko ete jakon...? Oso gustora irakorri dittudaz testo zirikatzaille asko (kritika gaiztua, umore fiña...) eta euskal kulturzalien artian zeguazen pikien barri jakitzia be gauza gustagarrixa izan da. Eta osagarrixa, “Euskaltzaindiari epaiketa” liburuko idazlien kontrako aldetiko iritzixak erakusten dittuan neurrixan.

Pleased to meet you, KM jauna!

Rodrigo de Luz euskal-madrildarra aspaldiko laguna da, Diaspora Vasca taldeko kide izandakua. Artxibozaina ofizioz, historiakin zerikusixa daken gauza guztien zalia da, bereziki paleolinguistika eta halakuak; horren adibidia berak daroian Bardulia forua izan leike.

Juan dan astian etxeko pistola zahar honen barri emon zestan. Gurasuenian betidanik ezagutu dau, eta ez daki berataz gauza haundirik; bakarrik aspaldi antikuario bati erosittakua dala. Kañoi bixen artian armeruan izena agertzen da: Francisco Larrañaga, Eibar.

Eibarrera noian hurrenguan amaneko liburuetan begiratzeko pendiente dakat (badakaguz Eibarko armen gaiñeko hiru-lau liburu). Halan be, iñok argibiderik emon nahiko / ahal izango baleu, hamen dagoz argazki pare bat.

Amua ondo janda (“gizonei liburu mota hau debekatu biharko litxakixe” diño azalian), gustora irakorri dot; ez da hainbesterako. Ni be pizkat “andratxo” naizenez (gure auzoko gizon nagusi haren gatxizenan modura), etxata hain arrarua egiñ Claire medikesian nundik norako sentimentalak –fetitxiak, buruko pelikulak eten barik egitte-desegitten...- ezagutzia. Arrarua ez, ulertueziñezkua bai: izan be, nere ondo-onduan ezagutu izan dittudaz halakotxe neskak, eta aspaldi laga netsan halako portaerak ulertzen saiatziari. Feminismo de la diferencia dala esan, eta pakia.

Liburuan idazkeria eta estrukturia asko gustau jata (oso motza da!) eta, hori bai, planteamiento-nudo-desenlace zalioi pizkat lekuz kanpo lagatzen gaittu amaieriorrek, baiña hori gure arazua da, ez nobeliana. Bere estiluan, biribilla.

Ezaguna da gay kolektibua, azkenaldixan, merkatu batzutako ittua bihurtu dala. Mailla ekonomiko eta edukatibo erdi-altua (homosexualidadia konpleju barik bizitzen dabenen artian behintzat), ume gitxi edo bapez... Ez naiz hortan luzatuko, askotan aztertu dan gauza ebidente xamarra izanda.

Komertzialki begira, gay publikuari eta publiko euskaldunari antz haundixa hartzen detset, puntu baten baiño gehixagotan (publiko gay euskalduna alde batera lagata, jakiña ;-):

• Gitxiengua da... baiña ez hainbestekua. Barrena, kontsumitzaille lez kontuan hartzeko aiñakua.
• Hezkuntza mailla erdi-altua (euskaldun militante gehixenak, behintzat).
• Produktuak aukeratzerako orduan, salneurri eta kalidadiari begiratziaz gain hizkuntza asuntuari be erreparatzeko joera haundixa.
• ...

Sakonago be aztertu leike merkatu euskalduna, baiña hori astixa dakanari lagako detsagu (onezkero eginda ez badago).

Koldo Mitxelenan artikulu bildumia irakortzen nabil egunotan, atsegin haundiz. Asunto linguistikua interesantia izanda be, sozial maillako ikuspegi, informaziño eta bestelakuak dira neretako deigarrixenak. Bestiak beste, euskerian egoerian billakaera panoramiko politta egitteko balixo dau, historian zihar, prospektiba eta guzti. Eta hor argi xamar ikusten da, XX gizaldixan zihar batez be, egoera marjinal eta rezesibo orokor batetik norabide aldaketa esanguratsua gertatu dala. ¿Ze runbotan? Hori esatia gatxagua egitten jata. Baiña gaur ekarri doten gaixakin lotuta, gauza bat argi dago behintzat: onezkero euskeria gauza ekonomikoki erakargarrixa bihurtuta dakagu, arlo batzutan gitxienez (biharra topatzeko... merkataritzan...).

Ba hori: merkatarixak gay publikua ittu lez hartu daben modura... euskaldunak be ¿zergaittik ez target komertzial bihurtu? Batzu badihardue, jakiña; baiña danak espabillau arte denporia pasauko danez... oiñ hasten dirazenak, bentajia.

¡Tonto el último!

Danak megafonixiakin, eta onezkero ixa buruz esan neike lelua: “El chatarrero, señora; se limpian lonjas, parcelas, camarotes. El chatarrero; recogemos muebles, chatarra, niquel, zinc y todos los hierros viejos que tenga por casa. Ha llegado el chatarrero”.

Oin dala hille bi inguru, euretako batek nobedadia ekarri zeban: euskerazko grabaziñua: “Txatarrerue! bla, bla, bla...” gauza beretsua esaten (ondiok ez dot ikasteko aukerarik izan). Gauza exotiko lez hartu neban.

Baiña  atzo... bigarren txatarrerua be euskerazko grabaziñuakin entzun neban. Hara!

Ez dira euskaltzaliak bihurtu egun batetik bestera, jakiña (bihargiñak eurak lehen besain erdeldun jarraitzen dabe). Baiña... euskerazko propagandiakin gehixago saltzen ei da. Ulertu nahi dabenak... ulertu deixala.

Imanol Laspiurrek ondo esaten zebanez, euskeria erabiltzeko akulu nagusixa ez da kontzientzia... premiñia baiño.

Zaharreada txiki bat from Oier Gorosabel Larrañaga on Vimeo.

Kaletarra izanda, ez nekan Eibarko basarri giroko berba honen barririk. Lekeittioko diasporan, eta andra oiartzuar basarrittarrakin, normala dan modura, “txarrigaldaria” barik “zerriporrona” berbia nagusittu da. ¿Zelan, Lekeittion be basarrixan ez bagara bizi? Ba, metaforikoki jakiña. Izan be, ni frigorifikoko hondakin guztiekin entsalada haundixak egitteko zalia izan naiz beti, askotan entsaladeran kabidu be etxataz egitten. Estudiante tunante denporan, entzutetsua zan gure pisoko “salade au palangane”.

Umiak ekarri doguzenetik, baiña, berba sinpatiko honi bigarren azepziño metaforikua topau detsagu. Etxekoandros honi bihotzeko miña emoten detsa jatekua basurara botatzia; eta beraz, kakanarru bixak euren platerak lardaskau eta gero, orduan bazkaltzen dot nik. Nik ez dot platerian bazkaltzen, zerriporronian baiño. Edo txarrigaldaran, nahi dozuen modura.

Argazkiak.org | Zerriporronerako © cc-by-sa: txikillana

Gaurko menua: “zerriporrone de insalata di acciughe all’spaghetti neri di seppia”. Boccarte di cardinale!

Zirixa sartu destak, Rabindranath. Olerkixei alergixia jetsat, baiña “cuentos” izenburua batetik, eta liburua gaiñetik begiratzian hizlauzko itxuria zekala ikusitta... ba irakortzia erabagi najuan. Baiña kia! funtsian zer dittuk honek ba? jangoikuari egindako gorazarre euforiko/depresibo txandakatuak baiño... Nahikua aspertu naiz (eskerrak motza dala liburua): mezua ixa beti beretsua, 103 forma desbardiñetan emonda.

Gauza kuriosua: orokorrian gay xamarra begittandu jata liburua (hau ez dot ez gauza on ez gauza txar modura esaten; egitate hutsa lez baiño), Rabindranathek bere Jaunari egitten detsan dei eta maittasun deklaraziño griñatsuak gizonen arteko sexua ekartzen desta gogora. Behiñ eta barriro pentsatzen neban: “Ai Tagore Tagore... baakixat nik hik zer bihar duan... librako hot dog ederra!”. Ez dakitt iñoiz probauko ete zeban baiña; wikipediako bizitza pertsonalian ez da ezer agertzen.

En fin. Etxatala gustau. Ipoin bat izan da salbuespen bakarra: 60garrena. “En las playas de todos los mundos, se reúnen los niños...” hasten dan horretan, Rabindranathek furor uterinua alde batera laga eta antxiñako umien bizitza gogor, gordin eta ederran erretratu bizixa egitten dau.

Irudixa: soyneurotico

Hay hombres que friegan un día

y son buenos.

Hay hombres que friegan después de cada comida

y bueno.

Pero hay los que friegan antes de comer

única y solamente porque no tienen un puto plato limpio

en toda la alacena.

Esos semos los impresentables.

Bertolt (preeet...).