Euskal historia ezkutu xamarra

Clavijoko gaztelua (Errioxa), Musa ibn Musan azken guduan lekuko.

Ondiok sorprendiduta nago, eta pozik, ustekabian aspaldiko libururik onena harrapau dotelako. Hau etxuat, ez, bookcrossingera bideratuko! Etxian ondo gordeta, ondorenguendako nahiko neuke.

Liburua diñot, nahiz eta berez nobelia dan; nobela historikua. Baiña... generuak berez dakan arinkerixia kontuan hartuta (antxiñako pertsonajiak gaur egungo berbeta eta portaerekin pinttatzia-eta...) kaso honetan parte historikua gehixago zaindu dala dirudi. Ediziñuak berak be laguntzen dau: mapak, arbol genealogikuak, hiru glosario desberdin, pajina-barreneko oharrak, datu historikuak eta asmautakuak expresamente bereiztuta, 810 pajina, hortik 8 bibliografixianak... harrigarrixa, 7 euro eskasian saldutako liburuan! (Ed. Zeta, 2011). Irakorterreza da, bai –nobela historikuan ezinbesteko ezaugarrixa-, baiña hortaz gain... ¡asko irakasten dabena, erregular!

Liburuan azaltzen danez, Carlos Aurensanz idazliak Al Muqtabis izeneko liburua deskubridu zeban (Kordobako emirren kronikia, Ibn Hayyanek idatzitta, 900 urte inguruan) eta hori estudixau ostian idatzi zeban Tuterako jauntxo arabiar-euskaldunei buruzko liburua, Musa ibn Musa buruzagixan fokatuta (“el moro Muza” famosúa). Neretako be eztok deskubrimentu makala izan. Hur-hurreko kontuak, baiña hizkuntza latinuetan mugatutako gure kulturan ikusi nahi izan ez dogunak.

Honetan be, ondiok relijiño gerren eragiñak sufritzen gabiz: moruen hammam-ik ez erabiltziarren, Europa bere historiako Arorik zikiñenian sartu zan lez... islamdarrak txarrikirik jaten ez dabenez, txarri-jale amorratuak bihurtu giñan moduan... gure historialarixak VIII gizaldittik honako kronika arabiarrak ez dittuez kontuan hartu izan gaur egungo euskal gizartia ulertzerako orduan. Toponimian edo hizkuntzalaritzan, esate baterako, manejatzen dirazen dokumentu zahar gehixenak (kristauak) X gizaldittik honakuak diraz. Zentzu horretan, liburu hau gozamen “berbologikua” izan da neretako, hiru glosarixuak behiñ eta barriro kontsultauaz (pertsonajien indize onomastikua bata; toponimo arabiarrak eta gaur egunguak errelazionatzen dabena bestia; eta nobelan erabiltzen diran berba arabiarren hiztegitxua azkena –gaur egun darabiguzen berbetan lagatako arrasto sakona nabarmentzen dabena-). Hari horri tiraka topau dot Perez de Laborda jaunan beste artikulu hau be, interesa dakanandako.

Lehendik ba nekan kuriosidadia Banu Qasi familixiari buruz; liburu honekin, jakinmiñau asetziaz gain, orduko Naparruan bizi zan giruari buruzko gauza pillua ikasi dittudaz: fundamentalismua sartu aurretiko bizikidetzia... Eneko “Aritza”-n jentiakin hartuemonak (Musa eta Eneko anaiak ziran)... estrategiak agindutako aldaketa politikuen azalpen posibliak... orduko gerra intendentzia eta tropen bizimoduari buruzko hainbat datu... Kordobako eragin kultural ongarrixa, baitta erresuma kristauetan be...

Atxeki gitxi harrapatzen detsadaz: Musa pertsonai “zuri” modura marraztutakua dala bata (alderdi illunik bakua), eta bestia idazliari lartxo igartzen jakola gizarte musulmaneko tolerantzia girua azpimarratzeko gogua. Ezer larririk ez, halan be, eta liburuan oiñarrixari trabarik egitten ez detsana.

Ikasgai eremu politta dake hor gure eskolatik urtengo diran Mohamed, Aisha, Yusuf... arabiar-euskaldun eleanitzak, historiazaliak urten ezkeriok. Oso gitxi jorratu dan ikerketa eremua!

Azkenik, eta Erribera aldia oso gitxi ezagutzen dotenez, google earthen tour ederra egitteko aprobetxau dot. Hor ibilli naiz hegan, gotorlekuz gotorleku: Sajra Qays (Etxauriko Haitza), Clavijo, Baqira (Viguera), Baskunsa (Rocaforte, Zangotza)...