Aittan kuadruak – V
Argazkiak.org | Tiestua 2 © cc-by-sa: txikillana
Tia Maiteneko kuadro honen pinttaketa prozesuakin be gogoratzen naiz, beraz sasoi prolifikokua izangok kontizu. Biharbada amari pakia emoteko pinttauko zeban Armandok. Izan be, sasoi baten, uralorekin tematuta ibilli zan ama: udabarri aldian, mendira egindako ostera bakotxian uralora txorta bat hartu eta etxian aldatzeko ahalegiña egitten zeban, baiña alperrik... lora basatixak basuan nahi... Etxian uralorak izateko modu bakarra, kuadruan.
Argazkiak.org | Urko © cc-by-sa: txikillana
Urkoko bistihau (“Franco hildakuan arpegixa”, askotan esan zestanez) nahikua antxiñakua dirudi, firmian tajuari begira. Ezingo neuke esan noizkua dan, 1950 hamarkadakua igual? Ikuspegixangaittik, Otola basarrittik edo pinttauko ete zeban? Badakitt gaztetan hango senidiekin sarri egoten zirala-eta...
Argazkiak.org | Axpe © cc-by-sa: txikillana
Kuadruhau, Argentinan topau neban, sorpresan. Porotan etxian (Maria Elena Berasueta, amama Isabelen lehengusiñia) izan zan. Kontua da Porota eta senarra Euskalherrira etorri ziranian, 80 hamarkadan bebai (fetxia ez dakat eskura), gure gurasuak ezin izan zirala eurekin egon. Pena haundixa hartu zeben, eta gitxienez, errekuerdo modura kuadruau helarazi zetsela. Ni txikixa nintzan kontizu, eze, ez nintzan kuadruonekin gogoratzen.
Oiñ konturatzen naiz seguraski kuadruau topau eta gero etorriko jatala argazki bildumiau egitteko ideia.
Colombiarako sarreria
Literarixoki izan leikiazen hutsak (gitxi) zihero tapauta geratzen dittuk historixia benetakua izatian pilpillakin. Nik Colombiari buruz ez nekixan ezer, esateko, urriñeko tiro-hotsaz aparte. Liburu honetan, idazliak bere aittak (ezkertiar moderauak) izandako bizitza-ibilbidia kontatzen jok, bere erahilketia “merezi” izan arte. Ez dok iñundik iñora herrialde hartako arazuak kontatzen daben liburua, edo euren familixan gertatutakuan salaketia: zeozer bai agertzen dok, normala danez (escuadrones de la muerte, gerrillak, amorrua...) baiña idazliak batez be exorzismo biharra egitten jok hamen, oso intimua, aitta galdu eta 20 urtera. Oso ederra dok familia barruko bizimoduan kontakizuna –guztiz unibertsala-. Kuriosua, bebai, idazliak (nahitta ala nahi barik) ezartzen daben ritmo aldaketia: 30 urtian zihar kontakizunak abixara bardintsua mantentzen badok be, aittan erahilketian momentura hurreratu ahala, deskribapena gero eta motelago eta detallistiago bihurtzen dok, kamara lenta efektuan. Gehixago: herixotzian momentua behin eta barriro kontatzen dok, pertsona askoren ikuspegixetatik, pelikula amerikarren automobillen leherketen modura; onerako, duda barik.
Liburua ona izan lajeikek, hori hala dok: baiña berau amaitzian geratzen dan hondarra, Colombiako herrittarrenganako elkartasuna dok.
Aittan kuadruak – IV
Argazkiak.org | Leintz-Gatzaga 1 © cc-by-sa: txikillana
Leintz-Gatzagan egon giñaneko beste ikuspegi bat. Aitzorrotzetik bueltan izango ete zan?
Argazkiak.org | Dendari-Gerrikabeitia © cc-by-sa: txikillana
Neri neuri, gehixen gustatzen jatazenetako bat. Kuadro txikixa da, eta bertan Lekeittioko Dendari-Gerrikabeitia kalien kruzia agertzen da, 1888-ko itturri batekin. Ez dakitt ba, ¿kolore bizixak dakazelako edo? ¿ondo ipiñittako markua dakalako? (horrek be uste baiño eragin haundixagua daka...). Sasoi prolifikokua hau be.
Argazkiak.org | Brankak © cc-by-sa: txikillana
Kuadro honekin sorpresia hartu neban. Tio Inaziori galdetu netsan ia aittan kuadrorik ete zekan, eta han ibilli giñan amamanekuak eta beriak ikusten... eta halako baten, hau. Zihero ahaztuta nekan. 80 hamarkada hasierakua da, ni txikixa nintzanekua. Ez dakitt zergaittik (oporrak izango ziran edo), baiña ni han bueltaka ibilli nintzan denpora guztian, eta prozeso luzia gogoratzen dot: aitta maldiziñoka, koloriekin-edo burruketan... lehelengo planoko potiñorrekin be buruhaustiak izan zittuan, gizona etxakon bere gustora urtetzen edo... Asko poztu nintzan kuadrua berraurkitzian.
"Asterix lejionarioa" tebeua
Jakiña, argumentua ez neban sekula ezta usaindu be egiñ (azkenengotz 10 bat urtekin irakorriko neban, asko jota; eta 41 dakadaz...) beraz berrirakurketa honekin gauza xelebria gertatu jata; hain ondo ezagutzen nittuazen marrazki soltiak argumentu batekin harilkatu jataz, bata bestian atzetik...
Une majikua izan dok, eta badakitt hurrengo baten irakortzen badot, ez dala bardiña izango; horretxegaittik nabil idazten. Lehelengo pajinen ostian itzulpena oso oso txarra dala pentsau dot (segiduan billau dot ediziñuan oharrak: Ed. Mas-Ivars 1976, Iñaki Beobiden itzulpena). Hasieran itzultzaille gaixuan gaiñian kaka egin badot be, laster konturatu naiz beste arazo bat, barrena, ba zeguala: Beobide horrek bialdutako itzulpen hori (behenaparreraz-edo) euskeraz ez dakixan batek rotulau dabela: berbak jan, hizkixak nahastau... Horretara, 1976ko Eibarren, iñor gitxik ulertuko zeban komikixan testua osorik (nere etxekuak ez behintzat). Euskeraz ondo xamar jakin bihar da-eta akatsak eta hutsuniak testuinguruakin osatzeko...
Euskara epaitegietan. XIX gizaldi amaierako egoera.
Oraingoan Manuel Gorostidi abokatu donostiarraren artikulo hau hartu dut, 1883ko VIII tomoan argitaratu zena. Interesgarria izan daiteke legeari dagokionez; baina niri interesgarriagoa egin zait bigarren mailan ematen den euskarari buruzko informazioarengatik.
Izan ere, XIX gizaldi amaieran, foruak galdu berri, Espainian lege-prozeduren aldaketa garrantzitsuak bultzatu ziren. Tartean, Justizia sistemarako hizkuntza bakarra izendatu zen: gaztelania. Honek arazoak ekarri zituen, artean Espainiako biztanleriaren zati handi batek ez baitzekien espainolez. Gorostidiren protesta arrazoitu honetan orduko egoera soziolinguistikoa hobeto ezagutu dezakegu; ez bakarrik Euskal Herrian, baita munduko hainbat hizkuntza gutxitu duten herrietan ere.
Jatorrizko dokumentua:
- GOROSTIDI, M. 1883. El enjuiciamiento criminal en sus relaciones con el catalán y el bascuence. Euskal-Erria Revista Bascongada VIII:298-305. Donostia.
Dijitalizazioa:
- Sancho el Sabio Fundazioa 2011. http://hdl.handle.net/10357/2813
Sirenak gero eta altuago kantuan
Beti erakarri izan nok Grezia, itzalian. Halan be oiñ arte ez nok asko hurreratu bertara; Iliada, Odisea eta Robert Gravesen mito bildumia dittuk nere erreferentzia bakarrak (bueno, eta Ulises 31). Vernen liburu honekin, barriz, geografikoki ezagutzeko aukeria izan juat. Gizon honen liburu askotan lez, hau be atlasa aldian irakortzia komeni dok: Greziako Independentzia Gerran sasoian (XIX hasieran), turko, europar eta piraten arteko gorabeherak ugartez ugarte saltoka ibiltzeko aukeria emoten jeskuek, horren kontura sasoi hari buruzko gauza asko ikasitta. Esateko, oiñ arte leku eta sasoi horri buruzko ezer ez nekixan; Lord Byron izeneko ingles bat bertan hil zala entzunda nekan justu-justu. Oin ez dakitt askoz be gehixago: baiña bai behintzat atzerriko lagun pillua ibilli zala greziarrei bere burrukan laguntzen. Deigarrixena greziar buruzagixen izen musikatsuak estraiñekotz irakortzia izan dok: Mavrokordatos, Kolokotronis, Miaulis, Kanaris... guzurra jirudik haiñ ezezagunak izatia hamendikaldian.
Sirena kantuan beste pasarte bat izan dok hau. Hain hurre egonda... ¡zenbat banatzen gaittuan hizkuntza ezbardinttasunak! Baiña egunen baten euli-kakaz betetako hórrek lerruak irakortzen ikasiko juat, horixe baietz; igual ule zuri-zurixakin, baiña sakela hartuta bertara juango naiz.
Aittan kuadruak – III
Argazkiak.org | Sareiñak 2 © cc-by-sa: txikillana
Hamen Lekeittioko sareiñak. Hau irudi korrientia zan lehen, herrixan, eta horren billa ibiltzen zan aitta, itxuria: irudi korrientiak. Kasu honetan tinglaupian, nere txoko faborituetatik bat. Hau be sasoi prolifikuana, 1987 edo.
Argazkiak.org | Azpiri kalia © cc-by-sa: txikillana
“Santi” eta “Toki”-ko kalia txikiteruendako; oker ez banago Azpiri izena daka berez. 80 hamarkada hasierakua. Aittan kuadro kuttunenetakua zala uste dot, Mekolako leku preferentzialian esegitta egoten zan (egongelako mahaiburuan).
Argazkiak.org | Mariñelak eta tinglaua © cc-by-sa: txikillana
Noaki zenbat bapor erretratau zittuan aittak, danak urdin illunak ziraneko sasoian...! Gehixago be agertu leikez hor zihar; saldu be, gehixenak hórrek saldu zittuan-eta, turistei-eta. Sasoi prolifikoko beste bat.
Argazkiak.org | Mariñelak © cc-by-sa: txikillana
Argazkiak.org | Sareiñak 1 © cc-by-sa: txikillana
Hamen beste bikote “dekoratibo” bat. Oinguan be, aman enkargu-mehatxuari imajinaziñuakin erantzun zetsan, iñundik kopixau barik. Bueno, tranpa txikixa be egin zeban: sareiñen kuadrorako beste kuadroko modeluak aprobetxau zittuan, atzia bakarrik asmauta. Hónek kuadro bixak be 1987 aldekuak izango dira.
Astindu elegantiak

70 hamarkadako hegoaldeko estiluan, existentzialismua (¿), surrealismua eta Franco hil osteko asaskatze-gogua nahastian erakusten daben kontakizun bildumia. Ez dot asko konektatzen gaixakin (afusillamendurik ez dot zuzenian ezagutu, eta abariak... abariak nahikua hotz lagatzen nabe), baiña kolpe eta idea asoziaziño onak dittuala ezin uka. Marrazki eta kolaxak be protagonismo haundixa hartzen dabe, onerako. Sasoi ha bizi izandakuak, seguru, beste era batera irakorriko dabe (baitta idazlia ezagututakuak be; internetez irakorri dotenez, pertsonai bat ; eta gaiñera 70 hamarkadan barik, 60 hamarkada amaieran idatzi zebala jakin dot; orduan ezin izan zeban publikau, jakiña).
Aittan kuadruak – II
Argazkiak.org | Konpañia © cc-by-sa: txikillana
Hamen Konpañiako elizia, “Pulmonia Kaletiko” ikuspegixan. 80 hamarkada erdi partekua. Niko, Tomax eta hiruroi asko gustatzen jaku elizihau, askotan sartzen gara denporapasara. Giro trankilla, freskua udan, epela neguan... bibraziño onak dittu, biharbada “desaktibauta” dagolako (honek zer esan gura dau ¿bertan egindako errezuak ez dirala zerura allegatzen?).
Argazkiak.org | Kamiñua © cc-by-sa: txikillana
Beste hau, seguraski, Axpe-Martzana partia da. Ez dakitt seguru, baiña Axpeko beste baten (Argentinakuan) tamaño eta marko bardintsua dakalako diñot hori, eta pintturia be estilo beretsukua...
Argazkiak.org | Leintz-Gatzaga 2 © cc-by-sa: txikillana
Eta hau Leintz-Gatzaga. Hau 1989 partekua izango da, ondo gogoratzen dot-eta han egindako egun pasia, erretratuak etaratzen-eta... Honek be exito haundixa izan zeban, jentiari asko gustau jakon; eta, Gerrikabeitiakuan kontrara, neri bebai.
Argazkiak.org | Bodegoia 3 © cc-by-sa: txikillana
Kuadro hau beti ezagutu neban Mekolako etxian, beraz berandu moduan 60 hamarkadakua da; baiña 40-50kua bebai izan leike... Goguan dakat, umetan, kipulia dagon lekuan txittia ikusten nebala nik (pegorako ateko gelan egoten zan, erdi-illunian... eta ondiok Culineitor bihurtu barik nenguan...).
Bizimodu automatikuan xarma
Bizimodu grisen erretratuak lilluragarrixak dittuk, kontizu, bere biktimondako. ¡Zenbat literatura dagon “bizimodu automatikuan”, gero! (askotan pentsatzen juat nik hori, nahiz eta idazteko astirik hartu ez). Mauricio odolik bako protagonistian inguruan biltzen dan jente normalak kontakizun ederra osatzen jok, nahiz eta gertakaririk kontau ez. Ezin dot esan ezer ikasi dotenik: liburu hau laster ahaztuko juat, seguraski. Halan be, irakortzen egon naizen artian, benetako jentian bizimoduan briztadak somatzia politta izan dok (gurasuen etxiak; lantoki mirandearrak; azaleko eta ez hain azaleko harreman sozialak...).