Garagoittiko Orakulua

Euskadi Irratiko Faktoria saiuan kolaboraziñua 040826, Oihane Yustos, Iban Garate eta Aiert Arieta-Araunabeñakin.

Saio osua hamentxe (guria 1:37:08-2:00:30 tartian).

Erreferentziak:

• Arretxiñako muralana http://www.markina-xemein.com/eu-ES/Albisteak/Orrialdeak/20140826Muralak.aspx
• Neguko baiñuzaliena http://fisiolantaldea.blogspot.com.es/2012/03/neguko-ero-hoiek.html

Beti egin izan jestek atzeraka “enredozko” komediak, eta mayordomodun familietan gertatutako krimenen nobelak. Baiña, aitortzen juat, ganora haundirik bako prejuizio hutsa dok hau. Liburu honek, behintzat, total harrapau nok (normala, gero ikusi dotenez, Willard Huntington Wright jauna detektibe nobelen garapenan maisuetako bat izan zuan eta). Erdittik aurrera ezin irakortziari laga.

Ameriketako etxe haundi zahar baten bizi dan familia aberats baten barruko krimenak luze eta zabal aztertzen dittuk hamen, kriminologia eta antropologia ohar ugarikin –Telesforo Aranzadin sasoia dok, gaizkille izateko predisposiziño genetikuana sinisten zanekua-. Badirudi idazle honek liburu gehixago be ba dittuala heroi berakin: Philo Vance detektibe afizionaua, aristokrata pedante, sufiziente eta maitagarrixa (Dashiell Hammetten eta Raymond Chandlerren hard-boiled antiheroien aurreko belaunaldikua). Liburuak bere helburua lortzen jok, eta bere luzera osuan –azken kapitulorarte, esateko- despiste joko tenso eta entretenigarri bat gidatzen jok, pista faltsuak emonaz eta irakurlian –eta polizian- susmuak noraezian mantenduz. Amaieria ezin klasikuagua dok: gaizkillia deskubridu ostian, danak mesa-kamilla inguruan Vance jaunan azalpenak ahozabalik entzutzen.

Barrikuntzia ona dok, gora barrikuntzia! Baiña aintzinako molde eta maisuak be estimatzeko modukuak dittuk, eta hamen kaso bat. Goguan izateko moduko autore bat, horixe.

Katxondeo nahikua nerabixan ediziño honen azpititulu harruakin (“el magistral cierre de la trilogía...”), eta Anek liburua amaitzeko bihar izan daben denpora luziakin, beste bixak baiño txarragua izango zalakuan. Baiña ez, txarragua ez: desbardiña. Eta ona, oso ona begittandu jatak bere berezittasunian.

Nik be denpora asko bihar izan juat liburua amaitzeko. Baiña ez astuna egin jatalako, ez: kontrara. Irakorterreza dok, baiña oso mamintsua: gauza asko gertatzen dittuk. Tentsiño narratibua oso ondo mantenduta jagok nobela osuan zihar, hiru-lau eszenario paraleluetan batera doiazen korapilluetan (Tutila, Burbaster, Qurtuba, Iruñea). Gehixago esango juat: hiru liburuetatik onduen idatzittakua berau dala esango najeukek. Esate baterako: historia pertsonalak protagonismo gitxiago jaukek, hari historikuan jarraipenan mesedetan eta hau, duda barik, interesgarrixagua dok. Protagonismo gitxiago jiñuat, baiña egon bajagozak historia pertsonalak (entertainmentan elementu klasikuak: maitasuna, heriotza...); liburuan egittura historikuan hobeto integrauta, eta etnografikoki relebantiaguak: harem barruko girua, sexu eszenak, esklabo eta eunukuen bizimodua, gerra galtzaillieri emondako tratua, homosexualidadia... Behin liburua amaittuta be, hainbeste gauzari buruz gehixago jakitzeko gogua geratzen dok eta horretarako aukera zabala jagok, autoriak amaieran ipiñittako zerrenda bibliografikuari esker.

Hirugarren liburu honetan Banu Qasitarren dekadentzia kontatzen dok, Kordobako emir eta kalifak beheia jo eta berrindartziakin batera, eta leiñu honen presentzixia gero eta txikixagua dok nobeliak aurrera egin ahala. Penagarrixa, baiña historikua: hala izan zuan-eta. Horregaittik, uste neban interesa galduko nebala (nere jakinmin printzipala mairu euskaldunak ziran), baiña ez dok hala izan. Iruñea eta Al-Andalusen arteko txokiak jan jittuan Banu Qasitarrak X gizaldixan, eta billakaera hori be interesgarrixa dok hamengua ulertzeko, naparrak neurri haundi baten “mairuen kontura” indartu ziralako.

Hónek hiru liburuak irakorri aurretik, Espainiako “benetako” historixia neretako XI gizaldixan hasten zan. Nik ikasittako lekuetan, behintzat, hori baiño lehenago gertatutakuei etxaken garrantzi haundirik emon, eta eremu akademikuetatik kanpo be, mairu asuntua urriñeko nahaste borraste illuna da, alkar ezin ikusi zeben tribuen kaosa. Bistan da, baiña, Al-Andalusen zibilizaziño maillia berreskuratzeko kristauak gizaldi eta gizaldixak bihar izango zittuezela...

Laburbilduta: oso gomendagarrixak Carlos Aurensanzen hiru liburuok, Banu Qasitarren historixia modu fidagarri eta interesgarrixian jasotzen dabelako, auzoko erresumetako “lehengusu txikixekin” batera (izan be, biharbada horixe da historia honetako gauza xelebriena: Abd al Rahman III kalifa boteretsuan 4 aittitta-amametatik 3 euskaldunak izan ziran, eta Eneko Haritzan ondorengua zan, Iruñeako erregia lez).

Euskadi Irratiko Faktoria saiuan kolaboraziñua 040819, Oihane Yustos eta Iban Garatekin.

Saio osua hamentxe (ni 1:31:00-1:58:25 tartian).

Erreferentziak:

• “Yo…he visto cosas que vosotros no creeríais. Legiones de gente más allá de Kurlutxu. He visto rayos-c resplandecer en Karraspio, cerca de la puerta de Patxon. Todos esos…momentos se perderán…en el tiempo. Como… lágrimas… en la lluvia. Es hora… de morir”. http://fisiolantaldea.blogspot.com.es/2013/07/hondarrera-eguardixan.html

• Ondarruko pintadak http://turrune.wordpress.com/2014/08/15/guazen-jaxetan-alkar-errespetatea/

Euskadi Irratiko Faktoria saiuan kolaboraziñua 040812, Oihane Yustos eta Iban Garatekin.

Saio osua hamentxe (ni 1:29:00-1:53:00 tartian).

 Jentia manejatzeko bere abilidadia gitxittan ikusi juat (onerako diñot): prestatzen ziharduala, argi eta garbi laga dau espektakulua danendako dala, eta gurasuei mesedez umia laga eta gero ez alde egitteko terrazita batera, eta horren ordez bertan egoteko ia euren umiendako egokixa dan edo ez dan erabagitzeko. Hau asko gustau jatak.

 Izan be, Rodrigo honen beste ezaugarri bat agresibidadia dok, eta printzipioz hau be ez jiñuat txarrerako (“comerse el escenario” kontzeptua). Bai aittatuko juat, halan be, komentario batzu etxatazela gustau, adibidez:

• “¿Sabéis cómo funciona esto? Cuando haga X aplaudís; se llama educación”. Txalua merkeegixa dok batzuendako; nik, ostera, gustatzen jatazen gauzei bakarrik txalo egitteko ohitturia jaukat.
• “Es la diferencia entre pagar antes o después; aunque claro, la mitad de los que estáis aquí os váis a marchar sin dejar nada (jentiak barre) ¡Pues a mí no me hace ni puta gracia!” (Horretarako, minuto bat lehenago ramalazo romantiko-bohemixuak jota zera esanda: “El precio mínimo de este espectáculo es... un aplauso”).

 Denpora pillo bat pasau jok preliminarretan, eta horrekin batera jentia erakartzen; honetarako be bere abilidade harrigarrixa gustau jatak. Espektakulua bera hasi dabenian, gaiñera oso ona emoten zeban (honi etxakozen gauzak lurrera jausten, beste hari modura). Hori dala eta, penaz geratu nok osorik ez ikusteko, eta dirua txapelera botatzeko gogoz. Baiña... afal ordua sakratua dok gurian.

 Tira, hamen ingurutik dabillenez igual izango dozue ikusteko aukerarik. Merezi dau.

Gure kronika zaharrenetan, juduen presentzia nabarmena izan da kristauen sasoi beretsutik. Ordutik hona haien presentzia etengabea izan da, nahiz eta judu euskaldunek ere jazarpenarekin lotutako gorabeherak izan dituzten: 1492an, esate baterako, Espainiako erregeek haien erresumatik kanporatu zituztenez Hegoaldeko sefardiek Iparraldera mugitu behar izan ziren.

Ia 400 urte geroago, 1851ean, Gasteizen egindako indusketa batzuek kanposantu judu bat utzi zuten agerian. Prentsako albisteek Lapurdiko komunitate juduaren harreta piztu zuten. Izan ere, ahozko tradizioan gordetzen zenez (toponimo eta guzti) 1492an, alde egin aurretik, gasteiztar judu eta kristauek hilerri hau errespetatzea adostu zuten. Hau dela eta, Baionako juduak Gasteizko Udalarekin harremanetan jarri ziren, orduko akordioa berresteko asmoz. Gasteiztarren erantzuna positiboa izan zen: ateratako hezurrak bere lekura itzuli zituzten, eta orubean zuhaitzak landatu ziren gaur egun ezagutzen dugun Judimendiko parkea bihurtzeko.

Manuel M. Añibarro abokatuak 41 urte lehenagoko idazki hauek Baionako Consistoire Israélite-ko aktetatik berreskuratu zituen, Euskal-Erria aldizkarian argitara emateko. Haietako batean, 1492ko akordioaren transkribapena ere irakur dezakegu.

Hobeto irakurtzeko, hemen PDF dokumentua.

Euskadi Irratiko Faktoria saiuan kolaboraziñua 040805, Oihane Yustos eta Iban Garatekin.

Entzun hamen.

• Nere ume txikixari agur esan detsat http://eibar.org/blogak/orakulua/ume-txikixari-agurra
• COFPV udako aholkuak http://www.cofpv.org/consejos.html

Euskadi Irratiko Faktoria saiuan kolaboraziñua 040729, Oihane Yustos eta Iban Garatekin (01:32:00-01:59:15).

Entzun hamen.

Erreferentziak:

• Uda, hozkirriek termoregulazio ahalmena indartu dezaten sasoi egokia (negura begira) http://fisiolantaldea.blogspot.com.es/2012/12/nire-termoerregulazio-entrenamendua_8.html

Euskadi Irratiko Faktoria saiuan kolaboraziñua 040722, Oihane Yustos eta Iban Garatekin.

Entzun hamen.

Erreferentziak:

• Eibarorgek 10 urte

• Shanghaiko okela ustelak, McDonalds eta KFC
• Ez zaude atxilotuta, bajan baino