#etxekoandros bi masma artian
Ref: Patxin liburu baten harira, “Mi papá me mima”.
http://www.edicionesb.com/catalogo/categoria/libros-practicos/11/libro/mi-papa-me-mima_2806.html
XX gizaldiko gauzak
Holakotxia zan gure kotxia, koloria bebai! CC-BY-SA: Jim Drebert
Gu Eibartik etortzen giñan (beraniantiiiak) Sanjuan partian, eta Sanantoliñetararte hamen egoten giñan; aitta be hamendik juaten zan tallarrera. Gauza bi aittatzen zittuezen herriko berezittasun modura: ez zeguala semafororik (oin bez, ezta?) eta jentia kamiño erdittik ibiltzen zala.
Goguan dakat, bai, Seat 131an atzetik ikusten nebala, asientuen bittartetik (artian umiak zintturoi barik juaten giñan) Eskolapetik Antiguako Amarutz, esate baterako, eta andra zahar bi igual, bide erdittik oiñaz –ez bidia zeharkatzen, bidian oiñez baiño-. Aittak eta amak hasperen/barre bat egitten zeben eta hantxe juaten giñan, 1km/orduko edo, andren atzetik harik eta nunbaittera sartu arte. Izan be, klaxona jotia pentsaueziñezkua zan! Andra bixak bakarrik ez: inguruko jente guztiak bildurtzeko moduko begirada asesinua botako zetsuan bestela.
Igeslari batena
Hamen be errelebuzko zaldi-garraiuak garrantzi demasa daka. Irudixa: http://www.ozebook.com
Best sellerren formula engantxadoria ez badaka be, liburu honen gatz eta pipar nagusiña bere benetakotasunetik jatork. Errusiar Iraultza osteko gerra zibillian, bolshevikengandik iges doian poloniar baten ibilbidia dok, Errusiatik Mongoliara urten, eta Tibetetik zihar Pazifikora urtetzeko asmotan. Tarte horretan, herri desbardiñetatik ziharko bidai basatixan, errusiar igeslari eta kolonuak nahastauta agertzen dittuk, bide batez Txinak eta Errusiak tarteko herrixetan egitten jiharduen injerentzien barri emonaz. Ossendowskin idazkeria tenplaua eta garbixa dok: azaltzen dabena ondo azaltzen saiatzen dok, modu kronistikuan baiña kazetarixan apasionamendu barik, baitta bere pentsakera pertsonalari buruz be (menshevika).
Jarkera hori mesederako dok hango relijiñuei buruz idazterakuan. Bistan da idazliari ez detsala asko ardura “beste mundua”, baiña era berian errespetua erakusten jetsek espirituzaliei. Halan, artian indartsuen zan budismuari buruz jiharduk, modu deskriptibuan beti, eta basarri giruan dagozen antxiñako relijiñuan arrastuak be interesatzen jakoz (“El Rey del Mundo”-eta, budistak ezin ikusi dittuezen siniskerak).
Buruan geratu jatazen gauzak: Siberiako basomutillak sua ixotzeko modu berezixa (naida izeneko prozedimentua: enbor bi eskuadran ebagi, anguluan txingar txikixak egin, egitturia txabola probisional bat egitteko aprobetxauaz... halan be ez dot lortu interneten halako ezerri buruz informaziñorik!); Ungern von Sternberg iluminau karismatikua; Urianhai eskualde bukoliko galdua, jauntxo guztiengandik urrin...
Miguel Strogoffen asmakizunan eta honen errealidadian artian, iñoiz Siberia-Mongolia aldia ezagutzera hurreratu biharko gaittuk ba!
Cake in the frakes'
Irudixa: http://www.risasinmas.com
Hanburgesa gozuak! Osasunerako onenak ez dirazela jakinda be, gustora irunsten jittuadaz nik. Halako liburu-kleenexak be bardin.
Nere ustez erreza izango litzakek (eginda ez badago behintzat) bestseller iparramerikarren erretratu-robota egittia: umetako drama familiarren aurrekarixak (tratu txarrak eta alkoholismua, barrena) + ume xaloen ahalmen mugagabea terrore bildurgarrixenei aurre egitteko + ahalmen paranormal pizkatxo bat (ez larregi) + zoramenian ertzeko aluzinaziñuak (aurrekuakin lotuta eta ezin-oso-ondo-bereiztuta) + Vietnam + komentario umoretsuak egoerarik larrixenetan + baltz kanpetxanuak = 3 pisuko hanburgesa gozo gozua, ketchupa darixola. Oso ondo pasau dot, egixa esan, eta 4 egunian “garbittu” dittudaz 652 pajinak.
Hori bai, liburu osua pasau juat biki siniestruak noiz agertuko (bildur gehixen emoten zestan irudixa –nahiz eta pelikulia ikusi ez doten, eta nahi bez-). Hara nun amaittu eta gero jakitzen doten liburuan ez dirazela agertzen: 1980ko pelikularako Kubrickek gauza pillo bat aldatu ei jittuan. Gaiñera, esango najeukek liburuak ez dabela hainbeste “susto” emoten; 217 gelako hildako andria, esate baterako, ez dok liburu erdiraiñok agertzen, eta geroko momorruak be ez dittuk hain-hain-hain bildurgarrixak. Bueno, pizkat bai :-) Nik, badaezpada, egunotan 20:00etatik aurrera beste liburu batzu hartzen egon nok, gabian ez kikiltzeko!
EGUNERAKETA: nik ikusiko ez badot be, hamen dakazue The Shining (1980) ikusteko aukeria, bertsiño orijinalian eta euskerazko azpitituluekin.
Gipuzkoako ijitoak 1899an
Kautera familia bat Euskal Herrian.
Aurreko baten Galarrako kobazuloa esploratzen agertu zitzaigun Soraluze. (6) Oraingoan, berriz, Gipuzkoa inguruko ijitoei buruz dihardu, nahiz eta testuan datu fidagarriak biltzea zaila dela aitortu. Kontuan hartu dezagun XIX gizaldi amaierako gizartea gaur egungoa baino arrazistago eta klasistagoa zela (idazleak berak ijitoei buruzko hainbat aurreiritzi erakusten ditu, natural-natural gainera). Horretara, ulergarria da ijitoak mesfidati agertzea Soraluze bezalakoen peskisa antropologikoen aurrean.
Aurreiritziak aurreiritzi, idazlan honetan erromintxelei buruzko datu hauek ditugu:
• Ijitua berbaren parekotzat ematen du asiaganbaria hitza.
• Haien jantzi arruntak zeintzuk ziren diosku: panazko prakak eta brusa urdina, gizonek; emakumeek, berriz, painelu horia eta mantoia.
• Euskaldunak direla dio, euskalki bereziarekin (nafar-lapurtarra seguraski)
• Nomadak izan arren, tarteka bilerak adosten dituzte herri desberdinetan.
• Gipuzkoa eta Bizkaiko ijitoen artean foruei (¿?) buruzko desadostasuna omen dago.
• Gipuzkoako ijitoen burua Bonifacio izeneko bat izan zen aintzinan; gero, Matias; eta azkenaldian Benigno deritzona, bere portaerarekin ijitoentzat fama txarragoa ekarri omen duena.
Ijitoak baskoekin nahasteko joera naturala da; eta gaur egunean nekez igar daiteke haien ondorengoen jatorri etnikoa. Hau, zalantzarik gabe, mesedegarria da bazterkeria ekiditen duen neurrian, baina tamalez galera kulturala ere ekarri du. Zorionez, bada geratzen den apurra jagoteko lan egiten duen jenderik. (7)
(1) Auñamendi Entziklopedia. Ramón Soraluce. http://www.euskomedia.org/aunamendi/109457
(2) Hemeroteka. Donostia Kultura. http://liburutegidigitala.donostiakultura.com/Liburutegiak/?LANG=eu
(3) BiblioETeca. http://www.biblioeteca.com/biblioeteca.web/escritor/ramon-soraluce-y-bolla
(4) Revista General de Enseñanza y Bellas Artes. 1915-XI-1. http://tinyurl.com/ojjs62o
(5) San Telmo Museoko aktak. 1918-IX-30. http://tinyurl.com/kmtwpga
(6) SORALUCE, Ramón. 1899. La Cueva de San Valerio. Euskal-Erria. Revista Bascongada XL:15-20. Donostia. Eta gure iruzkinekin, hemen: http://saguzarrak.blogspot.com.es/2014/09/galarrako-koba-1899ko-kronika.html
(7) Wikipedia. Erromintxel. http://eu.wikipedia.org/wiki/Erromintxel
PDF dokumentua hemen.
Feministia baiña ez tostoia
Hainbat bidar eskutan izanda, beti alboratu izan juat tostoi feministia zalakuan. Baiña ez, eta asko gustau jatak! (feministia bada, baiña ez tostoia). Idea jenerala sinple xamarra dok, hori be hala da: epikiak hala eskatzen jok (etxagok iraultzaille gaiztorik, danak noble-nobliak), eta emakume-gizonen auzixa be nahikua konbentzionala dok gaur egungo ikuspegittik. Plano biko kontakizunanak ez nok asko konbentzidu hasieran (pentsaeria eta sentimentuak nahastatzeko ustez-femeninua-dan-forma-horrekin), baiña liburuan erdikaldetik aurrera iritziz aldatu juat, Yarince/Itza eta Lavinia/Felipen historia paraleluak argittu diranetik. Hori liburuan plano “esoterikuan”; izan be, plano “erreala” hasiera-hasieratik gustau jatak, eta ustez-maskulinua-dan-forma-horretan (biharra, militantzixia, tiruak) oso ondo konpontzen dok Gioconda, ez jaukak alperrik Belli apellidua! ;-)
Mendaroko zubixak
PIRALA, Angel. 1899. Antiguo puente sobre el Deva (Mendaro). Euskal-Erria. Revista Bascongada XLI:322. Donostia.
Ez nabil aldizkarixa zorrotz-zorrotz arakatzen: aurkibidia da irakortzen nabillena, eta hortik noia interesatzen jatazen artikuluetara. Honen arazo nagusiña hauxe da: izenburu inespezifikua daken artikuluak (“Una cuestión interesante”, edo “Nuestra misión” estiloko titulo asko dagoz) bahetik iges egitten destela. Baiña tira, speleo artikulu gehixenak harrapatzen nabillela esango neuke; bestiak, barriz... aldizkarixa oso-osorik sosiguz irakortzeko astixa hartzen dabenak topauko dittu.
Gaur “peskau” doten irudi honek Mendaroko zubi zaharra erakusten desku. Hasieran Sasiola-Astigarrabikua izango zala pentsau dot, baiña gero konturatu naiz ezetz: herri erdikua izango zala. Horri buruzko informaziño billa hasi naizenian konfirmau dot.
Mendaroko zubi hori ezagutu neban nik, 1991an eraitsi zebelako. Gaur jakin dot San Antonion zubixa esaten zetsela. 19 urtetxo izan arren, ordurako harri zaharrak maite nittuan. Badirudi neri bakarrik ez zestala miñ emon.
Sentimentuori biderkatu egin jatan bere ordezkua ikusi nebanian. Gaur egunian be, nekez irudikatu neike zubi hau baiño zatarragorik. Begiratzen doten bakotxian, kartzela bateko korredoria begittantzen jata.
Esan bihar zubi barrixau ez zala egin aurrekuan lekuan. GoogleEarthen airez hartutako irudixotan nahikua ondo ikusten da hori.
Halan be, ez zirudixan 1991an apurtutako zubixori oso zaharra zanik (eta seguraski honek eraisteko erabagixian pisua izan zeban, ufalen asuntuaz gain). XIX gizaldiko hasierako trazia hartzen netsan, eta horren datu billa nenbixala, hara zer topau doten.
Irudixan informaziñuak 1857xan Pedro Perez de Castrok egindako marrazkixa dala diño, 1850ko zubixa irudikatuz. Tarte horretan eregiko zan 1991an apurtutakua? Badirudi, gaiñera, Angel Piralan marrazkixa irudi honen kopixia dala, zubi zaharra ezagutu izan zeben irakorle nagusixenei kiñu bat.
Argazkixa: Antxon Agirre Sorondo 1990.
(Bide batez, zelako poza http://www.albumsiglo19mendea.net webgunian barri izatia! Zoriontzeko moduko ekimena benetan)
Zeozer nahi badok... kontrakua egin
1943ko pelikulako kartela
Kili-Koluak Ermuan egindako ikastaro harekin gogoratu nok behin eta barriro: Melodrama. XIX gizaldiko antzerki klabia, gaur egunian gehixenbat ziniangaittik ezagutzen dana. Gogoratzen dittudazen arauak: etenbako begiradak Pariseko Populuari (antzokiko “oillatokira”); tristura begixetan baiña irribarria ezpaiñetan (herixotzako momentuan batez be)... Hortaz gain, liburu gitxittan ikusi doten autorepresiño mallia topau juat hamen: pertsonai nagusi guztiak bere goguen kontra burrukan bizi dittuk, halako autozigor ariketa zoruan: gustoko pertsoniangana jo biharrian, bakardadia eta gabezixia aukeratzen juek (beste batekin enrollatzen ez diranian, penitentzia modura)... Zenbat kalte egin daben, gero, judu-kristauen herentzia txarrenetako honek.
Idazliak indar haundiña sentimentuen zurrunbillo horretan jartzen jok. Zoritxarrez. Izan be, eziñezko maittasunen zorabixo horretan, etxok asko sakontzen neri gehixen interesatzen jatan arluan: Argentinako basarrittarren bizimoduan, hots, gure aittitta Hilario eta Bautista moduko bakeanuen bizimoduan. Zentzu horretan, askoz be gehixago gustau jataan Desierto de Piedra.
Benetan txarto zahartu dan nobelia dok hau.
Relijiño igeslarixak
Laster halako itxuria hartuko dot.
Judu xamarra nabil azkenaldixan, eztok? Etxakixat, etxakixat, txapeltxua jantzi eta torah rolluak irakortzeko zaletasuna ez doten hartuko... ;-)
Abentura nobela politta, XV gizaldi amaierako Espainian kokatzen gaittuana, Errege Katolikuak juduak bialdu ostian. Toledoko igeslari baten ibilbidia kontatzen dok, bide batez judu izandakuen egoera barrixak azalduta: katoliko bihurtutakuak (bazterkerixa eta guzti), eta papeladia egin baiña pribauan gurasuen elijiñuakin segidu zebenak (jazarpen eta guzti). Interesgarrixa, gauza barrixak ikasten dittuk (ez bakarrik ritualak). Bizirauteko peripeziak, modu arin eta irakorterrezian kontauta.
The last irratsay
Elorrixoko Txintxirri Ikastolakuak.
Euskadi Irratiko Faktoria saiuan kolaboraziñua, uda honetako azkena, 040902, Oihane Yustos eta Iban Garatekin.
Saio osua hamentxe (guria 1:34:20-2:00:00 tartian).
Erreferentziak:
- Zergaittik lotuko dira beti umetako oporrak zeozelako usaiñekin? Neri be pasatzen jata eta! http://zienziayharte.blogspot.com.es/2014/08/vacaciones.html
- Txintxirri haurreskola http://elorriokoikastola.net/?p=2384 eta UK Natura bioeraikuntzak http://uknatura.org/
- Oporrak sendagarriak egin al zaizkizu? Bada, urte osoan oporretan lez ibiltzea proposatzen dizut. Hona gakoak: http://experienciasreflexiones.wordpress.com/2014/08/23/disfrutar-haciendo-nada-2/
