Garagoittiko Orakulua

Oñatin zapatuan ospatutako Fan Hemendik Eguna dala eta, zalaparta politta montau da. Danak emon dabe bere iritzixa, eta txiolandian be trending topika izan da #YoSoyGuardiaCivilDeOñate traola sutsuakin. Bistan da, pikoluekingo elkartasun mezuak etenbakuak izan dira Espainia aldetik, zeozelan eurak betetzen daben papel sinbolikua (Flandriako pikiana) aldarrikatuz; baiña nik, hain zuzen be, oso ondo ulertzen dot kontrako jarreria. Sinbolo kontuak halakuak diraz.

Kuriosidade moduan, egun eta leku berian (zapatuan, Oñatin bertan), Euskal Espeleo Laguntzako billeria izan genduan, Jose Gambinoren istripuan egindako interbentziñua baloratzeko; eta bertan (speleo kide oñatiarren sarkasmo eta guzti), Nafarroan guardia zibillen GREIM-akin izaten doguzen harremanak hobetu biharrari buruz jardun genduan. Eze, kalian harrika ibilli bageinke be, nik behintzat argi dakat emerjentzia egoeretan hórrek gauzak alde batera laga bihar dirazela (eurak guri buruz izaten dittuezen prejuiziuak barne), danok batera modu koordinau eta bizkorrian jarduteko. Eta beste koloretako talde armatuekin, bardin.

Bestalde, galtzaillien alde jartzeko joeria dakat, eta askotan tokau izan jata, guardiazibil kontuetan gabizela, beste datu ezezagun xamarra aittatzia: 1936xan, Beasaiñen, guardia zibillez osatutako talde batekErrepublikian alde burrukatu zebala, Alejo Beñaran komandantian aginduetara, gero golpisten mendeku basatixa ekarriko zetsena. Halakuen aurrian, errespetu osua.

Baiña hau salbuespena da, jakiña; ordutik hona gure “lagun” orlegien portaeriak illuntasun gehixago izan dau-eta, esker ona emoteko motibuak baiño. Goguan dakat Angiozarko senidiak kontautakua: gaur egunian be, guardia zibillak tarteka Intxortako monumentua apropos apurtzera juaten dirala; gerria zeiñek irabazi zeban gogorarazteko, kontizu. Eta hori baiño ondorixo larrixagoko gauzak ezin konta ahalakuak diraz...

Beraz, oso egokixa eresten detsat asteburu honetako mobidian kontura, oin dala gitxi irakorrittako liburu baten ikusittako komiki/fanzine hau gogoratzia.

Oñatin bertan, 1967 inguruan bizi zan girua isladatzen dau eta, modu xelebrian, euskal #speleo historixiakin lotura bikotxa daka: ia igartzen detsazuen ;-)

Zer, igarri detsazue? Hala bada, bi puxtarri. 

Kontua da bai Oñatiko alkatia, eta bai ETA-ko komandokuak... espeleologuak zirala; belaunaldi desbardiñetakuak, bistan da. Alde batetik, Reyes Korkostegi Aranzadiko kidiekin Gesaltzako Lizuna esploratzen ibilli zan 1950 hamarkada hasieran (argazki honetan, goiko filan, eskumatik lehelengua da). Eta bestetik, ETA-ko lehelengo komando hartako kide gehixenak Zornotzako GEAC speleo taldekuak ziran. Urte horretan hasitta zeguazen, eta Oñatin zehazki, txibatuen eta guardia zibillen kontrako kanpaiñia abixau zeben, urte horretako jaixak boikoteatzeko deikadia egiñaz. Kanpaina horren barruan argitaratu zeben komiki/fanzine hau.

Bistan danez, espeleologuak gizarteko alde guztietan sartuta gagoz. Guzti-guztietan gero...

Liburu honekingo nere interes nagusixa espeleologikua zan, eta zentzu horretan dokumentaziño hutserako irakortzeko hartu neban. Halan be, EH-ko historia kontuengaittik be oso interesgarrixa topau dot. Nik kriston “entsaladia” dakat buruan 60 eta 70 hamarkadako politika kontu eta siglekin; berez, “Los Cabras”en barri banekan be, ez nekan oso argi ETA-kuak ziran edo ez; ze papel jokatu zeben; ezta hori noiz izan be. Sorpresa haundixak hartu dittudaz horren guztian kontura.

Sorpresan harrapatu nau, esate baterako, Zumaldek kontatzen dabena 1965 inguruko herri giruari buruz. Geroko “esnatzia” gertatu aurretik, herrixetan bildurra zan nagusi. Apatia. Lotsia. Hain zuzen be, “Kabren” hasierako asmo nagusixa jentia suspertzia zan: xalotasun haundiz, uste zeben herrixetan agertu eta ixa bibaka hartuko zittuezela. Justu kontrakua gertatu jaken: jentiak iges egitten zetsen; eta horren kontura etsitta agertzen da Zumalde.

Zeozer entzunda banekan be, burruka armauan hasieriana ondo azaltzen dau: 1958xan sortu zanian ETA erakunde politikua zan; 1965 arte ez zan burruka armauakin hasteko erabagirik hartu. Eta hortxe lotzen da nere intereseko gaixakin: hain zuzen be, lehelengo “protokomando” hori lau espeleologoren inguruan bildu zalako: Xabier Zumalde burua, Benito anaia, Lucio Solaguren eta Javier Ibañez. Laurak zornotzarrak, GEAC taldeko kidiak; duda barik, mendixan eta kobazuluetan zeken esperientzixia oso erabilgarrixa izango jaken superbibentzia eta gordeleku kontuetarako; taldian ezizenak berak be (poliziakuak ipiñi ei zetsen) argi erakusten dau hori.

Deigarrixa egin jata, baitta, hasiera ezin prekarixuagua. Bistan da 1936ko esperientzia militarra zihero galduta zeguala ordurako: “Como suele ocurrir siempre en estos casos, al empezar con el Frente Militar de ETA fuimos cometiendo una serie de errores que luego habrían de costarnos bien caros. Ello fue así porque realmente no podía ser de otra forma. A mí me nombraron jefe militar, pero de una fuerza que no existía... Me dijeron: “Crea el Frente Militar”, aunque sin detallarme la forma de hacerlo... Conseguí armas, municiones y explosivos, pero no me dijeron ni cómo ni dónde debía utilizarlos. En esa época, la infraestructura de ETA estaba en pañales. Lo peor de todo, era que sus dirigentes no tenían ni idea de cómo funcionaba una organización militar. No sabían el modo de crear y formar los comandos, la manera en que se debían coordinar éstos, ni cómo teníamos que hacer los cursillos. Carecían totalmente de información sobre zulos, depósitos, buzones, comunicaciones, códigos y logística. Creo que el Comité Ejecutivo de ETA ni había oído hablar de todo esto; ante este sombrío panorama, tuvimos que empezar de cero”. Gauzak halan hasitta, atentziñua deitzeko modukua da 2-3 urtian lortu zeben sofistikaziñua, azpiegitturia... Kontuan hartu bihar da, gaiñera, Cabra guztiak “legalak” zirala; hau da, danok zeken bere biharra, eta ETA-ko zeregiñak denpora librian eta asteburuetan egitten zittuezen (¡!).

Zumaldek kontatzen dau hasieran ez zekala politikaz idea haundirik, ezta interesik be; armazalia zala, soldautzara boluntario juan zala armekin ibiltziarren; eta horrexegaittik enkargau zetsela ETA-ko ardura militarra. 1965-1968 artian, ETA-ko komanduen aktibidadiak batez be instrukziñokua (entrenamentuak), propagandia eta sabotajia izan zirala. Oker ez banago, hórrek urtietan ez zeben iñor hil, eta poliziakuekin enfrentamendu zuzenik be ez zeben izan, alkarrengandik iges ibiltzen ziralako. Izan be, hasieran danak zeguazen berde: Zumaldek berak umorez aitortzen dabenez, eurak boy scout tipoko batzuk ziran; baiña guardiazibillak eta BPS-kuak be ez zeken eurei kanpuan aurre egitteko ahalmenik eta entrenamendurik (barruan diferentia zan, torturak-eta). 36xa oso urrin zeguan, eta orduan burrukatutako jentia zaharra zan. Gaztiak ez zekixen ez insurjentziarik, ez kontrainsurjentziarik.

Zentzu horretan, gaur eguneko egoeraraiñok salto eginda (alfatik omegara), bildur pixka bat emoten desta Bakearen Artisauak sakatutako resortietako bat. Orokorrian ekimen txalogarrixa begittantzen jata, baiña burrukatzeko tekniken transmisiñua etetian asunto hori... ez dot argi ikusten. Momentuz Hegoaldekuak Espainian bizi gara, Carreron txistiak kondenatzen diran lekuan, Cara al Sol kantatzia gero eta libriagua dan lekuan, 36ko golpisten ondorenguak gero eta harruago dagozen leku honetan... Ni neu bakezalia naiz, gaur eta hamen; baiña egoeria bestelakua balitz, ni ez nintzake beste matralla ipintzeko zalia izango. Gandhiren bidiak sekulan ez nau guztiz konbentzidu.

Sinpatikua egin jata Zumalde, liburu osuan zihar. Estilo argixa daka, zintzua, floriturarik bakua. Umoretsua. Joseba Elosegiña gogoratzen zestan, eta haren modura honek be, errealidadian pultsuak fikziño onena gainditzen dabela ondo erakusten dau. Bere autobiografian hurrengo atalak irakortzeko gogoz...

Liburua Honoré Balzac-en aipu batekin hasten da: “Detrás de cada gran fortuna hay un crimen”. Interesgarrixa, aberatsen mundu lilluragarrixa (ai instintuak!) distantzia batekin begiratzeko aukeria emoten daben pentsamentua. Izan be, odol urdin konturik ez dago hamen, ez bada eze, aukeria aprobetxau eta aberastu dan jentia baiño. “Noble” esaten jaken familixak, aspaldi (Erdi Aruan edo); hortik aurrera, izan Europako gerretan, izan azken urtietan... Euren artian ahuskan ibiltzen dira, zein dan “aberats berri” (o iraina!) eta zein aspaldikua; oso kuriosua izaten da antxiñako bully zaharren oiñordeko etxekaltiak ikustia...

Liburua bera gozadia izan da, dana tiroi baten egun gitxittan amaittu arte irakortzekua. Siziliako mafian mundua berez da oso literarixua, eta horrek asko laguntzen dau; bere tentakuluen hedapena harrigarrixa da; ohorian oiñarrittutako egittura testikularra be xelebria da (Alfredo Perez Reverteren gustoko gizonak izango litzakez, espainolak balitzaz); eta guztian azpixan, haundiki bihurtu dirazen oiesen historiak dagoz (jakiñekua da, ugezabarik txarrena dala antxiñan morroi izandakua). Edozelan be, liburutik interesgarrixena aittabitxixan arazuak konpontzeko sistemia izan da: berba zazkarrik ez, arrazoitzen beti, gauzak modu onian esaten... (eta gero taka). Zentzu horretan, azkenaldixan esku artian darabixadan zenbait korapillo diplomatiko askatzeko balixo izango desta, orraittiokan!

Uste dot “umore ingles” famosuan ezaugarrixa dala zer kontau baiño, zelan kontatzian oiñarritzen dan ironia fiña. Karkaria baiño, irribarria etaratzen dabena: eta liburu honek hala egin desta, irribarre asko etara, eta oso gaiztuak gaiñera. “Enredo” komedien egittura tipikua daka, transatlantiko baten topatzen dan jentian kontura, kontrabanduan pasau nahi diran pitxi garesti batzuk dirala eta. Hori dala eta, parte dibertigarrixena lehelengo bi herenak diraz (azken herena, “enreduan” hari soltiak lotzera eta ohizko happy enda prestatzera zuzenduta dago). Gozagarrixena pertsonak eta euren erretratuak dira: zinema ekoizle ahalguztiduna, kultura gitxikua; familia onetako gaztiak, batzuk aberatsak eta iñuxentiak, bestiak arruinatuak eta azerixak; klase haundiko eta hizkera gongoriarreko maiordomuak... Irakorri dotenangaittik, badirudi giro horretako faunia zala idazle honen espezialidadia, eta asko gustau jata; Aldous Huxley eta George Orwellekin bat nator, beraz ;-) (eurak be Wodehousen jarraitzailliak izan ziran).

Oin dala gitxi ezagutarazi da Plentziako Udalan enkarguz egindako uhin elektromagnetikuen (EMG) mapia. Lan honek arazua begibistan laga dau: Europako Batzordiak EMG uhiñen mailla batzuk markau dittu, osasun arazorik ez izateko segurtasun margena; baiña Espainiako araudixak mailla hori baiño 4.500 bidar altuagoko baloriak onartzen dittu. Horretara, Plentziako Udalerriko puntu konfliktibuenak (EB-ko marjena bider 30) lege barruan dagoz. Baiña... osasunari begira kontuak oso bestelakuak diraz.

Nere aldetik, 2016 urtia ez ahazteko moduko annus horribilis izan da. Batetik Ondarruko Udalan negligentzian kontu ha, ozta-oztan ez deskuana enpresia popatik hartzera bialdu; eta bestetik, piso bat erostera juan eta EMG-en ostikeri honekin izandako sustua, urtebetez aidian euki gaittuana.

Oin dala hiru bat urte kontrarixiak eta bixok gure egoera zibilla betikotzeko erabagixa hartu genduan, hasta que la muerte nos separe (hau da: pisua erosteko hipotekatzera dezididu giñan), eta beraz gure lau sosak tentuz gastatzeko merkatu-ikerketan hasi giñan (ene, zenbat buelta inmobiliarixara, Pili Lopez eta gremixokuen pazientzia froga gogorrian jarriz; eskerrikasko Pili). Halan, erreparo askoren ostian, 4-5 pisok gure gustuen eta ahalmenen orekia betetzen zebela ikusitta, euretako batekin aurrera egittia pentsau genduan.

Erosi aurretik, baiña, nik enpeñu bat nekan: ikustaldi geobiologikua egittia. Esparru hori zeharka ezagutzen neban; ez naiz espezialistia, baiña hortan diharduan jentia biharrian ikusitta nekan UEU-ko Medikuntza Fisikuan ikastaro ha emoten ibilli nintzanian; gerora, Carlos Pellon espeleologuan esperientziak alderdi teknikuaguak argittu zestazen; eta gaiñera, Asier Arregi laguna hortan dihardu beraz sosak soltau aurretik ikustalditxua egittera etortzia eskatu gentsan.

Horretarako, guk pisua pixkat “inbestigauta” genkan aurretik. Gure esperientzia inmobiliarixo txikixian, bagenkixan piso jabe batzuk pisuan kargak ezkutatzeko joeria izaten dabela (auzokide zaratatsuak, hezetasunak, kañerixa zaharrak, pipia, plan urbanistikuak... zer dakitt ba nik). Eta, zorioneko pisuan azpixan lokal bat zeguanez, peskisetan inbestigau genduzen gauzetako bat horixe berori izan zan: zeiñena zan lokal hori, eta zer zeguan bertan. Inmobiliarixakuak berak zekixana esan zeskuan: Iberdrolakua zala, baiña besterik ez zekixala; beraz haren bittartez pisoko jabiari egin gentsen galderia (guk artian ez genkan berakin hartuemon zuzenik) eta hauxe izan zan erantzuna: “ez zeguala garrantzizko ezer; almazen modukua zala, kabliak eukitzeko-eta; lantzian behin baiño ez zirala bihargiñak sartzen, gauzak gordetzera-eta; pisuan igarri be ez zala egitten”. OK, baiña guk zeozer konkretuagua nahi genduan. Halan, Iberdrolan galdetu nahi izan genduan (telefonoz telefono... bulegoz bulego... badakizue zelakuak izaten dirazen halako erraldoiak, iñok ez daki ezer); komunidadeko jentiakin be egon giñan, ia presidentiak ezer zekixan... aste asko pasau ziran, ez genduan ezer argitzen, eta erosketan zirt edo zart egitteko sasoia allegau zan.

Lokal hori zan txintxilizk geratzen jakuan fleko bakarra; beste guztia gure gustokua zan: pisuan egoeria, lekua (argitsua, gune berdera begira), auzokide majuak, preziua... Jode, ezin genduan aukeria galdu. Halan be, nik Iberdrolan lokalorrena sigurtatzeko premiñia nekan, eta Arregikin txandia hartu neban.

Puntu honetan, hankia sartu neban: pisoko jabiak egun bat señalauta zeskuan kontratua siñatzeko; baiña Arregiri galdetuta, ez zekan etortzeko aukerarik hurrengo asterarte. Kontratuana atzeratu biharrian, aurrera egittia pentsau neban, arazorik egongo ez zalakuan. Izan be, nik geobiologian interesa badot be, ez naiz oso paranoikua (elektrosensibilidade kontuetan sarrixegi ikusten dan lez), eta zeozelan pisoko jabiak esandakuaz fixatzen nintzan; gaiñera eibartarra zan, gure familixako ezaguna...

Firmau genduan ba; baitta 15.000 euruei agur esan be. 4 egun geruago, Arregi etorri zan. Ez netsan nere susmuari buruzko ezer be esan. Bera pisua neurtzera zetorren, beste barik, Hartmann lineak, ur korrientiak, telefonia antenak, routerrak, bla bla bla... gelen distribuziño egokixena erabagitzeko. Iberdrolari buruz ez netzan txintik be esan.

“Soltau” genduan Arregi etxian zihar, ta hor ibilli zan bere aparatuekin aurrera eta atzera. Denpora guztian poker arpegixakin ibilli zan (honetan bere profesionaltasuna azpimarratu nahiko neuke: irakurketak kezkagarrixak izan arren, ez zeskuan harridura arpegirik ipiñi, ez komentario alarmistarik egin). Handik ordu larenera edo, galdera batekin etorri jakun: “Badakizue nun dagon Iberdrolako transformadoria auzo honetan?”. Andria ta bixok alkarri begiratu, eta esateko momentua zala ikusi genduan: “Ba... ez dakigu, ez; halan be, esan deskuenez hamen azpiko lokala Iberdrolana da; baiña ez dakigu zehazki barruan zer dagoen”. Arregi kategorikua izan zan : transformadoria hortxe egon bihar zan; etxeko sukaldian eta logela baten neurtutako EMG balore ikaragarrixak horrekin bat zetozelako.

Modu sintetiko baten esatiarren:

• EMG eremuak nanoteslatan neurtzen dira (nT).
• Etxe baten ez da gomendatzen 100 nT baiño gehixago egotia; eta logelatan 20 nT baiño gitxiago egotia komeni da, deskantsua ez oztopatzeko.
• “Gure” etxian, 3 logeletatik 2ttan Arregik 100 nT inguru neurtu zittuan; hirugarren logelan... 2100 nT (!!!). Etxeko beste hainbat puntutan (Iberdrolako lokalan kontrako partian), baloriak 600-2000 nT artian zeguazen.

Arregin esanetan, hórrek baloriak hobetzeko formak badagoz. Bereziki, transformadoria apantallatzia gomendatzen zeskuan, halan EMG irradiaziñua modu nabarmenian jaitsi leikialako. Halan be, hori transformadorian arduria dakanak (Iberdrolak) egin biharreko lana izango litzake. Eta enpresa horren jokabidia ezagututa, batek daki zelan, eta batek daki noiz izango zan hori...

Orduan, zer egin? Erosketiakin aurrera segidu, dagokixon neurrixak hartzeko mobida horretan sartuta? Ala... atzera egin, 15.000 euruak galduta noski? Negar eta buruhauste asko izan genduzen egun batzutan, harik eta erabagixa hartu genduan arte: ez genduan arrisku hori hartu nahi. Neri, partikularki, jasaneziña egitten jatan gure umiak transformadore baten onduan hazteko ideia, etorkizunian leuzemia edo bestelako gaixotasunen bat agertzeko bildurrez bizitzeko. Bagenkixan Espainiako legedixia kontra genkala (EMG uhiñen baloriok legian barruan zeguazelako), beraz dirua galdutzat emon genduan... hasiera baten.

Izan be, segiduan konturatu giñan bazeguala zer erreklamau. Egin kontu, guk kontratua siñatzerakuan, ez genkala informaziño osua. Eta ez galdetu ez gendualako! (gogoratu aste batzuk emon genduzela Iberdrolako lokal horretan ze kristo zeguan jakin nahixan, eta jaso genduan erantzun bakarra “garrantzi bako kable batzu” zirala izan zala). Transformadoriana jakitzera, ez genduan iñondik iñora hasi be egingo erosketa prozesua. Beraz, abogauekin kontsultau eta argumentu hori (“vicio en el consentimiento”, teknikoki) erabiltzia pentsau genduan, siñatutako kontratua bertan behera lagatzeko eta diru-seiñalia atzera bueltatzeko eskarixa egitteko. Kasuaz Jose Alberto Arrate enkargau zan, uhin asuntuetan esperientziaduna.

Urtebete kostau jaku: pisuan jabiak ez zeban arazua onartu nahi, eta hartzekuekin zeguan gaiñera: geuk berari faenia egin izan bagentsa legez, dirua gorde nahi zeban. Akabo! Hilliak juan, hilliak etorri; burofaxak, rekerimentu notarialak, abogauen arteko hizketaldixak, akordio zirriborruak eta kristuak, ez zan ezer gauzatzen; eta azkenian pisoko jabiak juiziora giñoiazela ikusi ez daben arte, ez da asuntua konpondu. Urtia betetzeko ozta-oztan, tratua siñatu eta diru gehixena bueltau desku (dana ez, “berari egindako kaltiengaittik”; orraittiokan...); hori eta abogauetan gastau doguna, azkenian ixa 4.000 €tako bromia izan da.

Jabian jarreria ulertzen dogu: bapatian, 180.000 €tan saldu nahi zeban pisuan preziua asko bajatu jakola ikusi dau (izan be, guk pentsau nahi dogu berak benetan ez zekixala etxe onduan zer zekan; eta, hurrengo erostailliari ez detsala egoeria ezkutatuko). Horren aurrian, diru galeria murrizteko, eskutan zekan diruari oratu nahi izan detsa kosta ahala kosta. Baiña... enpatia ariketak eginda be, ulertu bihar da pisua beria dala, eta beraz galera honen kargia berak hartu biharko dabela bere gain. Horretara, gu ez gara poz-pozik geratu berari diru hori erregalatziakin; baiña tira, pakiangaittik onartu dogu.

Ez dot uste bizitzan etxe asko erosteko aukeria izango dotenik (kar, kar). Halan be, mobida guzti hau artikulu honetan luze eta zabal kontau nahi izan dot, etxebizitza bat hartzera doian jentiak kontuan hartu deixan.

Gerora jakin dogunez, transformadore asko dagoz hortik zihar sakabanatuta (artikulu honetako argazki guztiak Lekeition eta Ondarroan hartuta dagoz). Badirudi oin dala urte batzu Espainiako legiak derrigortzen zebala, etxe moltzo bat eraikitziakin batera, elektrizidade sarerako halako lokal bat gordetzera (gogoratu lehen elektrizidadia saltzia estaduan monopoliua zala). Eta horren ondorixoz, Espainiatik zihar behintzat, millaka eta millaka etxe dagoz kaso honetan: jentia bizitzen, eta EMG uhinen eraginetik babestu barik. Ausartzen bazarie, halako baten inguruan auzuan egon dirazen gaisotasun kronikuen kontua etara zeinkie. Ausartzen bazarie.

Iberdrola, bistan da, badaki zeozer. Horregaittik, transformadore barrixak ipintzian, hau guzti hau kontuan hartzen dau, etxebizitzetatik aparte edo bihar dan moduko babesakin ipiñitta. Baiña etxe zaharrak, zer? Noiz aurre egingo detsa hori guzti hori ondo ipintziak ekarriko daben gasto itzalari? Zer gertatuko litzake jentiak gaixotasunengaittik demanda masibuak egingo balittu? Desastre bat enpresiandako, eta Estaduandako bebai (arduradun subsidiarixo moduan). Horregaittik, imajinatzen dot momentuz arazua ixilaraztia komeni dala, legerik ez aldatzia, eta reklamaziñuak banan-banan diskreziñoz eruatia.

Ulertu nahi dabenak, ulertu deixala.

Oharrak:

• Lekittoko piso horren barri zehatza ez dot hamen argitaratu, jabiakin mobida gehixago ez izateko; bateronbatek informaziñorik nahi badau, pribauan galdetu.
• Bestalde, gu oiñ arte piso baten alkilerrian bizi izan gara; guk dakigula, jabiak ondiokan ez dau alkillau, eta iñok nahi badau haren kontaktua be pasau neikixo.
• Dokumental bat horri buruz, “La Guerra de las Ondas”. Bertan Jose Alberto gure abogaua be agertzen da, Donostiako anteniari buruzko txatalian.

1990 hamarkadan oraindik jende gehiena mugikor barik bizi zen; eta “segapotoa” zutenek (horrela esaten baikenien telefono eramangarriei, bere formarengatik), bilera iraultzaileetan, ez zuten itzaltzen bakarrik: bateria ere kentzen zieten, zeren eta (kontatzen zenez) poliziek-eta aukera baitzuten itzalitako mugikorretatik soinu seinalea hartzeko. Bateria kenduta berri, ezin omen zuten ezer entzun. Entzuna dut, baita ere, “liberatuak” zeuden militanteek (ETA-koak, eskuarki) sarri izaten zituztela etxean poliziek jarritako mikrofono ezkutuak. Seguritate neurri modura, kontu sekretuak aipatu behar zituzten bakoitzean irratia ozen jartzen zuten; honek entzuleen lana oztopatzen omen zuelako. Ez dakit egia den ala kondaira urbanoa; eta uste dut ez dugula sekula  jakingo, harik eta, hemendik 40 urte, ahotsak.com-eko ikerlari gazteek euskal “gatobazka” bizi izan genuen atso-agureak elkarrizketatzen hasten diren arte.

Urte haietan, nik ere banuen zelatatua izatearen errezelo hori; batez ere lagunak eta biok 2002 urtean botere exekutibo-judizialarekin arazoak izan genituenetik. Ez dut ondo gogoratzen nola iritsi ginen espiatuak ginela ziurtatzera; agian eguneroko bizitzan gertatutako pasarte xelebre, susmagarri eta kointzidenteak. Kontua da, une batetik aurrera, bagenekiela telefonoak “ziztatuak” genituela. Gure mobidengatik (abokatuak, baldintzapeko askatasuna...) sarri telefonoz berba egin behar izaten genuen, laguna Zaragozan bizi baita; eta gogoan dut beti gauza bera egiten genuela: solasaldia hasteko eta amaitzeko, “Arriba España!!” zalu eta sendoa botatzen genuen, eta hizketaldian zehar ere, behin eta berriro, hirugarren lagun mutuari berba adeitsuak eta goraintziak eskaintzen genizkiola. Berarekin bat gentozela argi izan zezan. Guk umorez hartzen genuen, bistan da, eta zorionez gure auzia pare bat urtez bakarrik luzatu zen; baina esan behar da halako egoerak luzaroan jasatea oso gogorra izan daitekeela, eta ez dela arraroa izaten burutik nahastua amaitzea.

Baina, esandako moduan, hori asko aldatu da azken urteetan. “Alasbarricadas.org” atari anarkistako lagunek dioten bezala: “...jada ez digute geolokalizazio txip-ik ipini beharrik; 700 € ordaintzen baitugu soinean eramatearren. Gure datuak gustura oparitzen dizkiegu enpresa handiei, haiek sal-erosiz aberastu daitezen. Gaur egunean, jendearen gehiengoak momentu oro zelatatua izatea onartu du”.

Horixe da alde nagusia, beraz; lehen monitorizatuak baginen ere, nolabait ere kontrolari ihes egiten saiatzen ginen. Orain, berriz... gustura gaude segurtasun-kameretan agertuz, txartelekin arrastoa utziz, interneten cookie-ak onartuz... “big data” multzoetan datu bat gehiago izaten.

Kasu gehienetan ez da ezer larririk gertatzen: propaganda gehiago jasoko dugula, supermerkatuan deskontu txartel pertsonalizatuak aterako zaizkigula... Baina gaizkileek, ai gaizkileek! Bizimodu zaila dute. Gaiztakeriak egiten dituztenek, eguneroko bizitzan, ibilbidea urratsik urrats jarraitzeko adina aztarna uzten baitituzte eguneroko bizitzan, eta ekintza bat egin eta ordu erdi barruan atxilotuta amaitzeko moduan daude. Bai ongi! Hiritar eredugarriok lasai bizi gaitezke... inork gaizkiletzat seinalatzen ez gaituen artean.

Info7 Irratiko "Talaiatik" saiorako, 2017ko martixan 22xa.

Juan dan egunetan diskua pizkaka-pizkaka entzutzen jardun dot, ixa modu relijiosuan, aurkezpenak bebai (kantu bakotxan aurretiko parrafada luzia). Gaur egunian musika gehixena diskografiaka irunsten dala esango neuke, neuk kontsultarako ekartzen dotena bai behintzat: takada baten igual 100 kantu sartzen dittudaz, gehixenak sekulan entzun bakuak. Ez neban halakorik nahi disko honendako.

Ez naiz damutu. Ez dakitt zer sentiduko zeukian euskaldun batek 1975an, ordurarte sekulan entzun bako Ez Dok Amairukuak estrainekotz entzutzian; baiña nik entzunaldi honetan igarri doten zirradian erdixa bazan, ez ahaztutzekua seguru! Eta behin bakarrik bizitzekua, bistan da: lehelengo entzunaldittik aurrera, kantuak ezagunak bihurtzen diralako, onak bai, baiña sorpresa elementuan faltan. Horregaittik jaso nahi izan dot idatziz. Seguraski, nere bizitzan barriro ez dotelako Xabier Leten lehelengo entzunaldirik biziko (hónen kantuena ez, behintzat).

Lete da Ez Dok Amairuko sasoikuen artian nere gustokuena. Haren izaera poliedrikuan ikusi dot onduen nere burua isladatuta: seriotasun fondo baten gaiñian –tristuria, askotan- umorezko ezten gaiztuakin. Etxekuen artian, adarra jotzeko, Lete “la alegria de la huerta” izentatzen neban; eta disko honetan ikusi dot, atsegiñez, berak be bazekala bere buruan gaiñeko ikuspegi sarkastikua (umorez, bera “oso optimista ez dala” aitortzen dau disko honetako aurkezpenetako batian).

Disko bikotx honetan kantu apartak dagoz. Ez dittudaz banan-banan komentauko, bistan da; bereziki inpresionau naben hiru kantu aittatuko dittudaz bakarrik, lehelengo entzunaldixan ostian idatzittako zirriborruetan.

Malkoak euri balira

Kotxian entzutzen netorrela, kantu batek blastiau egin nau, literalki, bistia lausotu arte. Motibuak asko izan dira, ezkez-eskuma-ezker-eskuma, boxealarixan modura:

• Musikian egillia, berez hunkigarrixa jatan pertsonajia.
• Mezua, negar garbitzaillian metafora ezaguna baiña indartsua.
• Tango musikia: bortitza, adierazkorra eta gure aittitta-amamen herriko oihartzun zaharra.
• Letrian egillia bera, bistan da, indar ikaragarrixa gorputz ttattarrian.

Hurrengoa

Lehen normala ei zan mutillak lehelengo harreman sexuala putetxian izatia (nere edadetsuko jentia be ezagutzen dot nik, halan hasittakuak, eta bizitza osorako markatuak –neskekingo harremanei dagokixonez behintzat-). Kantu honetan Brelek bere lehelengo esperientzia sordido ha kontatzen dau, eta “au suivant!” diarran errekurtsuak alienaziñua maisuki azpimarratzen dau (justu egunotan horri buruz pentsatzen nenbixan, beste adibide hau dala eta).

Etxera allegatzen nenguan kotxeko radiokasetian jotzen hasi danian, eta kotxian motorra geldittuta ahozabalik (sic) geratu naiz kantua amaittu arte. Lete bere alde histrionikorik onenian, irudi inpresionista ezin indartsuaguan. Interneten ez dot topau kantua, eta nik neuk ipiñi dot Youtuben, Leten hitzaurre eta guzti.

Amsterdam

 Amsterdameko portuko kantuakin be, noraezian ibilli izan naiz ni. Jacques Brelena izanda be, nik ez netsan berari adittu estrainekotz, David Bowieri baiño. Doiñuak berak, melankolikua eta bortitza era berian, erakarri ninduan. Handik urte batzutara, binilo merke montoiak arakatzen, Brelen disko bat harrapau nebanian –eusnoba ni-, hara nun topau neban kantua, eta beria zala ikasi. Xabier Leten disko hau entzun arte ez nekixan letriak zer esaten zeban zehazki; hamendik aurrera gehixago gustatzen jata “kantu kanalla” hau, berak esaten daben lez.

Oinguan be antzerakua gertatzen jata. Arrainzalia ez naiz, baiña “Legatza Ondarrutar Erara” salbuespena da: izugarri gustatzen jata kanpo kurruskarixan eta barru gurixan arteko kontraste hori. Juan dan astian hori prestatzeko gogua sartu jatan, baiña legatza barik bakillaua ofertan zeguanez, aldaketa “txiki” hori egittia pentsau jatan. Arraiñakin etxera allegautakuan, baiña, beste arazo bat: limoirik ez. Eta, noski, nere sukaldian inprobisaziñua nagusi danez, behiñ aldaketak egitten hasitta, eskura nittuan beste zitrikuak erabiltzia pentsau neban, jakiña. Laranjak.

Hatzapar puntak txupatzeko moduan geratu jatan; hain da eze, eserialdi baten kg 2 inguru bakillaua jo-ta-garbittu genduan etxeko lauron artian. Penia hartu neban erretratua etara ez izanaz, eta hori dala eta aste honetan esperimentua errepikau dot, pare bat argazki eginda. Jakiña: “Legatza Ondarrutar Erara” ez da plater honendako izenik egokixena, beraz beste bat asmau biharko dogu. Zer moduz “Bakillaua Eibartar Erara”?

Errezetia ez dot azalduko: legatzan berbera da, baiña legatzan ordez bakillaua, eta limoian ordez laranjia. On egin, eta kontaukozue ia zelan urten jatsuen!

Gogoratzen al duzue joan den hilean aipatu nuen kartzelakidea? Kalean ikusita kasu egitera ausartu ez nintzaiona? Egun gutxitara berriro ikusi nuen, autobusean. Oraingoan arnasa sakon hartu eta berarengana joan nintzen; adeitsuki hartu ninduen. Hasierako isilune normalen ostean, naturalena egin genuen: gai monotematiko talegeroari heldu. Gero ezin isildu!

Kartzelakide hau ere disidentea da, eta urte luzez etsaien ituan egotetik kide ohien jopuntura pasatu da. Horri guztiari buruz berriketan aritu ginen, harrapaladan. Izan ere, duela 15 urte Valdemoroko transito guneko “ziega amerikarretan” legez, oraingoan presa Berriatua eta Ondarroa arteko tarte laburrak sartzen zigun. Solasaldi motza baina niretako lasaigarria izan zen; izotza haustekoa behintzat. Eta ez dadila azkena izan!

Ez dagokit niri ezker abertzaleak disidenteekiko izan duen jarrera juzkatzen hastea (kanpotik epaiak errazegi eman ohi dira, etxe barruko detaileak ongi ezagutu barik). Halere, zuzena edo okerra,  nire iritzia badut. Adibidez, asko gustatu zitzaidan “Pitu” Llamas irratikide eta sukaldariak idatzitako artikulu bat: “Un menú desagradable pero necesario en el proceso de paz” izenburukoa. Balore berezia ematen diot gainera, borrokalari batengandik datorren neurrian. Halere, hori irakurrita, segituan gogoratu nituen iraganean horrelako ideak erabili zituzten pertsona asko, garesti ordaindu dutenak. Izen batzuk etorri zitzaizkidan, anabasan: Dolores Gonzalez, Imanol Lartzabal... traidore bezala hilak; Agustin Ibarrola, oraindik bizi dena... Edo, Piturengandik hurbilagoko kasuak aipatzearren, nire kartzelakidea bera (Joseba Urrosolo) eta bere kintakoak, oraindik orain bere kide ohiak seinalatuak eta marjinatuak dirautenak. Zorionez gaur egunean fundamentalista gutxiago dago, eta gutxienez kaletik ibil daitezke...

Bada ezker abertzalean jarrera “gogorra” mantentzearen aldeko jendea, batez ere EPPK-aren estrategia kontuetan; agian oker nago, baina kanpoan jarrerak gero eta malguagoak diren honetan, presoei oraindik erabateko koherentzia eskatzen zaiela iruditzen zait, nolabaiteko heroiak izatea. Horrelako zerbait ulertu nion Josebari, eta uste dut bere iritziak errespetua merezi duela, haren esperientziarengatik eta kurrikulum militarrarengatik bada ere.

Izan ere, nik behintzat ez ditut ahazteko 80.ko hamarkadako urteak (agian ETA eta Espainiako Indar Armatuen arteko gerrako gogorrenak). Artean politikaz ezer ulertzeko gaztetxoegia,  ez dut esango ETA-ren aldekoa nintzenik, baina bai ostera haiek polizia eta militar guztiak garbitzea ez nuela txartoegi ikusten; nire inguruko jende gehienak bezala, bide batez esanda. Eta behin eta berriro ikusten genituen aurpegi haien artean (egunkarietan, zein far westeko tipoko karteletan: “wanted”, badakizue...), Josebarena nolabaiteko pop ikonoa bihurtu zitzaigun; horregatik 20 urte geroago kartzelan aurrez aurre aurkitzean, autograforik ez genion eskatu, baina...  ia-ia. Baina urteak ez dira alferrik pasatzen; haiekin batera, gu ere pertsona helduagoak gara. Horregatik, oraingoan, autografoa ez, baina autobusean berarekin selfiea ateratzeko tentaldiari eutsi beharko diot.

Info7 Irratiko "Talaiatik" saiorako, 2017ko zezeillan 20xa.

Etxian biharreko ordutegixak moldatu doguzenetik, gabeko irakurtaldixak asko urrittu dittuk; eta bestetik, udatik hona darabiltten esmarfonak kaletik erabiltzen nittuan liburutxuei lekua kendu jetsek... aldaketihau begibistakua dok hamen idazten dittudazen arrantza literarixo kopuruan be.

“Okuko bidezidorra” (Basho). Liburu honetan, zatirik haundiña “pikuak” hartzen jok (“basho” horixe esan gura dok, idazlian gatxizena ei zuan). Kuriosua dok benetan, XVII gizaldiko japonesari bidaiatzen jarraittu ahal izatia, 500 urte lehenago gertatutako gauzei erreferentziak egiñaz... Baiña neri astun xamarra egin jatak, seguraski lekuak ez dittudazelako ezagutzen, eta gitxiago bertako historixia. Beraz, irudi politten sekuentzia luze xamarretik aparte (liburuan bi herenak hartzen jittuk), etxok neretako esangura berezirik izan.

“Ixtorio bat” (Thomas). Igual kuriosidade gehixena idazle honekin banekan be (Bob Dylanen referentia izan zalako, bla bla bla), historixiak berak hotz xamar laga nok. Egin kontu, Mark Twainen haren moduko biajia, baiña herri txiki bateko jubilau alkoholiko batzuk ondoko herrira autobusez egindakua. Superbanguardistia seguraski, baiña neri behintzat, bost axola destana.

“Egun bateko lana” (Capote). Hau, barriz, asko gustau jatak. Capoten liburu bakarra nekan irakorritta oiñ arte (“A sangre fría”), eta inpresiño ona laga jestan. Oin, 25 urte geruago, banaiz kapaza kazetaritza/literatura arteko nahastian barrikuntziaz jabetzeko. Idazliak etxe-garbitzaille batekin arratsaldia pasatzen jok, etxerik etxe, harekin bizittakua kontauaz. Hiri haundi bateko estolden berezko xarma horrekin.

“Ehun Atsekabeen Atea” (Kipling). Harrittu egin nok, oin dala gizaldi biko idazle batek egindako yonkixan erretratu hau. Opixo erretzaille batek bere bizitzia kontatzen jok, lehengo bizimoduko gomuta lausoak, erretokiko jabiekin harremanak, beste bezeruen barri be emoten jeskuk... heroinazaliak behiñ eta barriro etortzen dittuk gogora, baiña ez dok kontakizun dramatikua. Ostera, erretoki hauei buruzko kuriosidadia be asetzeko balixo jok, barruan jentiak izaten daben konszientzia estaduan barneratuz.