Garagoittiko Orakulua

Erromatar Imperioko vaudevila, benetan, antzezle moduan Paco Martinez Soria, Gracita Morales, Pedro Osinaga, Lina Morgan edo Arturo Fernandez morokuak irudikatzen najittuan. Egixa esan, xelebria dok zelako aktuala dan, gizakixan mizkinttasuna ez da 2000 urtian asko aldatu kontizu. Gustora irakorri juat, entretenigarrixa dok. Kuriosidadia ixotu desta pertsonajien hizkeriak (aittittan fantasmia latiñez), eta itzultzailliak egin dittuan hautuak (kaleko hizkerarako txulo madrildarren errejistrua, vaudeville sentsaziñua indartzen).

Goguan dakat, 16 urtekin Lekeittioko kuadrillako 40 lagunetatik, 2 edo 3kin baiño ez nebala euskeraz egitten. Nik banekixan gehixenak bazekixela. Baiña erderaz egitteko joera haundixa zeken, bai euren artian, baitta (zelan ez) kuadrillako giputz bakarrakin be. Neu, bistan da, korriente nagusixa jarraitzen neban; erderaz egittia guay zan, eta halako edadiakin batek da artaldetik nabarmendu nahi izaten; baiña, petit comitean, esandako 2-3 hórrekin bai jarduten neban.

Iñoiz berba egin izan dot kuadrilla honen izaera kanonikuaz; gauza onak eta txarrak badittu horrek, kaso honetan esandako hizkera ohitturen jarraipena egitteko aukera bikaiña emoten dau, 30 urteko ikuspegixakin. Halan, esan neike gaur egunian hónek 40 lagunetatik 5-6kin baiño ez dotela erderaz egitten. Hau da: proportziñuak bueltia emon dabela.

Zergaittik izan dan, hizkuntzalarixak esango dabe igual (ni berbologo hutsa naiz). Seme-alabak izatiak, duda barik, badaka pisua; halan be, ez da izango hori bakarrik, fenomenua mutilzaharren artian be ikusi dotelako, 30 urteko edadetik aurrera gitxi gora behera (gehixenok umerik ez genkanian).

Zumitz ona -zenbat erreferentzia!- baiña otzaria ez da modu egokixan osatzen, nere gusturako. Biharbada neu baiño sibaritagua dan jentiak gehixago gozatuko dau liburu hau. Bestalde, harritzekua be bada pederastia kasu bat hain lasai azaltzia ("Lolito" bat dalako?), gaur egunian ez dakitt nik halako gauza bat argitaratuko litzaken. Bestalde, hain kontakizun eta plazer eta ames sofistikauen ostian pixkat arrarua egitten da happy end trazia dakan amaieria -nahiz eta azkenian ez dan hain happy-. Bueno! Ez da etxerako gordekoten liburu bat, hor laga dot Aixebeko sarrerako mahaitxuan, nahi dabenak hartu deixan.

190919 eguneraketa:

• Txakur jabia kontaktuan jarri da (ikusi beheko erantzunak) kontakizunakin konforme ez dagola esateko. Euren bertsiñua kontatzeko eskatu detsat, eta hamentxe argitaratzeko prest nago.
• Konturatu naizenez, cani / choni / poligonero etiketak eurendako iraingarrixak dira; beraz artikuluan berba batzuk aldatu dittudaz.

Lea-Artibaiko leku batian gertatua:

• Txakurra, artzain baten terrenuetan sartzen da eta ardixak hiltzen dittu. Behiñ baiño gehixagotan.

• Artzaiñak txakurdunari: "Lotu txakur hori, ardixak hil jostezek-eta".

• Txakur jabia: "Ez dok nere txakurra izan!".

• Artzaiñak: "Hurrengo ikusten dotenian tirua botakotsat; orduan ikusiko juau hire txakurra dan edo ez dan".

• Txakurra barriro sartu, eta ardixei barriro eraso. Artzaiñak txakurra tiroz hil.

• Artzaiñak txakurdunari: "Txakurra hil juat; juhari larrera eta ikusi, heuria dan edo ez dan".

Gaur paziente batek kontau desta atzo (ekaiñan 4a) txakur jabiak eta artzaiñak basarriko jeneroko saltoki baten alkar topau zebela. Txakur jabiak: "Txakurra ordaindu biestak!". Artzaiñak: "Bai. Heuk ardixak ordaintzen destaazanian". Txakur jabiak -arte martzialak be egitten dittu- kerten bat hartu (atxurretarako, aizkoretarako saltzen dirazenak) eta artzaiña blastiatzen hasi; saltokiko jentiak geratu, errematau baiño lehen; gaur artzaiña ospittalian dago, eta txakur jabia atxilotuta.

Ez dakitt zer gertatuko dan, baiña nik neuriakin segitzen dot: pertsona batzuei txakurra eukitzeko baimena emon baiño lehen, adimen frogak pasauarazi biharko litxakixo.

Oharra: lagun batek kontautako moduan ipiñi dot hamen, amorratu xamar; badakitt zein dan artzaiña, ezagutzen dot basarrixa, eta euren gaztaia be oso ezaguna da inguruotan; halan be, nahixago dot izenik ez aittatzia, ondiok ez dakittelako eurak gertatutakua argitaratzeko edo publikoki salatzeko asmua daken. Baiña nik neuk hasarre honi salidia emon bihar netsan!

Ez nebalako ezer espero, igual atsegiñagua izan da liburu honetako jokuan sartzia: txatal soltez osatutako puzzle hasieran ulerteziña, baiña bigarren kapitulutik aurrera tentsiñua eta jakinmiña maisuki txirikordatzen dabena, erdittik aurrera literalki ezin irakortziari lagatzeraiñok. Erreloju madarikatu baten atzera, protagonistiak argittu nahi daben misterixua argitzen doia, Poloko izotzetatik Afrika Erdira garoian bide interesgarrixa eginda, espediziño glaziologikuen eta GKE-en biharran detalle asko jakinda. Ondo dokumentatua bada, behintzat. Liburuan huts bakarra autoazalpenak diraz: sekretuak gordetzen dittuezen pertsonaiak, halako baten, eta asko sakatu barik, parrafada luzietan sekretuok argitzen dittuez, modu ez oso berosimillian; azken kapituluan bereziki (supergaiztuak hori egitten dabenian), liburu osuan mantendu dan tentsiño hori derrepentian galtzen da. Baiña tira: horrenbeste barkatuko detsagu, liburu osuan mailla altuan mantentzen dan interesa kontuan hartuta.

"Danok bardiñak garan" american dream horretatik esnatuta, jauzi kualitatibo politta da konturatzia Euzkadin diru gehixena 2000 pertsonan artian manejatzen dabela (euretako bakotxak 2.500.000 eurotik gorako ondasun deklarauekin), eta 800.000 pertsonak, ostera, hillian 1000 euro baiño gitxiagokin konpondu bihar izaten dirazela. Jauntxo aberatsotatik askok dirua paradisu fiskaletan dake, Foru Ogasunari zergarik emon barik, eta ez dira gitxi berakin zor itzalak daukezenak. Ogasunak, baiña, morroi modura jokatzen dau: haundikixekin bigun -zein da zeiñen bezero?- eta falta dan diru-zulo hori txikixen zergekin bardintzen. Liburu honetan egoera iraingarri honen panoramia ederto pinttatzen da, eta ez naiz harritzen ez, mainstream komunikabidietan eta Euzkadiko hainbat liburutegittan betoa jaso izana. Izan be, horretaz jabetzia, eta gillotinia erabiltzeko gogua piztia, dana da bat...

Irakorketa abrupto xamarra. Oiñ hartu, oiñ laga, oiñ iruntsi. Ipoiñak hori jaukek. Baiña gatxa egitten jatak esplikatzia zer gertatu jatan... Zeozelan esateko, arte abstraktuakin gertatzen jatana pasau jatak. Etxatak arte abstraktua gustatzen, berez; baiña iñoiz kuadroren bat topau juat, jo-ta hipnotizau egin nabena. Bueno, ba honekin antzera: ipoin gehixenak traketsak egin jataaz, hilvan narrasekin lotutakuak, txaplata-egittura ez oso erakargarrixakin -oi planteamiento, nudo, desenlace, non hago!-. Kontserbadore xamarra ni. Baiña.... baiña. Euretako batzuk, halan be, lilluragarrixak egin jataaz, eta danen artian “Urtebetetze festa”, asko asko gustau jatana. Eta, arraixua, ezin juat esan zergaittik. Perplejo laga nau liburu honek.

Badirudi Zuzeukuei aurreko egunian egindako laginketia interesau jakela. Ba hara: bigarren zati bat egitteko moduan nago, astion Eibarrera juan naizelako ama medikuanera laguntzera.

Lehelengo lagiña: Eibarko Ospittale barrixan. Bai erizaiña, bai kardiologua be, euskeraz (guri, eta euren artian). Etara kontuak, neuk eskatu bihar izan detset amari erderaz egitteko!

Bigarren lagiña: Ibarkurutzeko taberna modernillo batian, barrakuak bezeruekin erderaz (itxura poligoneroko ugezaba, eta hegoamerikar itxurako zerbitzarixa). Nik “ebaki deskafeinatu bat” eskatu, erderazko erantzuna jasotzeko prest, eta... euskeraz erantzun! Bai ugezabak, bai zerbitzarixak.

Hamen be, ez naiz interpretatzen hasiko.

Antiheroien bidetik, emakume gazte baten kezka fribolo-neurotikuen egutegi bat (lehelengo atal baten jarraipena, uste dot). Ez da literaturako antologietan agertuko, baiña tira: karkara batzuk gustora bota dittudaz.

Lehenengo lagiña.

Speleo kontuak dirala eta, bezperan ezagututako Urdiñarbeko familia batek etxian bazkaltzera gonbidatu gaittu: familia giruan, sutondo goxuan, ez ahazteko moduko otordua izan dogu. Arratsaldian, etxeko alhaba Baionara eruan dogu, astian zihar han bizi da eta. Bidian, bestiak beste, berak esandako gauza bat oso deigarrixa egin jata: “Züek, Lekeition eta Ondarroan, dendetan-eta eüskaraz egin dezakezüe?”. Miresmenez galdetzen zeban, guria pribilejio haundixa balitza legez. “Gürean, gaur egün, ia ezinezkoa beita ogia eüskaraz erostea...”.

Bigarrengo lagiña.

Lekitton, egunero moduan, umiak eskolara eruan ostian, guraso asko bi-hiru lagunetako taldetan juntatzen dira herrirutz juateko. Kafia hartzera edo errekauetara doiazen bittartian, barriketan doiaz. Hiru begiz jota dittudaz: hirurak euskaldunak dira, hirurak euren umiekin euskeraz egitten dabe, baiña umiak eskolan laga eta gero, halakuak esaten juaten dira:

• Ya bas?
• Ssi! Hai ke aprrobetxarr! Buen tienpo haze y.
• Los rrekaos tambien ai ke azerr peró.
• Ya e etxo yo la buelta de Eroski.

Eta holan doiaz, txor-txor-txor barriketan, bistatik galdu arte.

Interpretaziñuak, zuen esku.