Nire uste harroan

Polita izango zen, Juan Jose Ibarretxeri, otsailaren 1ean, Madrilgo San Jeronimon andafuerako soinekoa eman ziotenean, berehala deitu balu herri-galdeketa bat, berak aginpidea daukan hiru herrialdeetan besterik ez bada ere. Data ere, aproposa zeukan: otsailaren 20a, Europako Konstituzioaren erreferendumaren eguna. Boto-ontzi bakarraren ondoan bigarrena jartzea errazago da betiere gauzak hutsetik sortzea baino, eta bata egin beharrekoa bada zailago da bigarrena galaraztea.

Polita izango zela diot, besteak beste, hautaketa-konbinazio ugari proposatuko zirelako: PNVkoek, adibidez, Ibarretxe bai, Europa bai. EAk eta EBk, Ibarretxe bai, Europa ez. PPk eta PSOEk Ibarretxe ez, Europa bai. Batasunakoek beharbada Ibarretxe abstentzioa Europa ez; edo auskalo. Abstentzio eta boikot deiak ere izango ziren. Kontuak kontu, orain artekoari sumatu ez zaion xarma izango zuen igandeko bozketak.

Dena dela, ez da hala izan, eta ezin hasiko gara hemen izan ez zen baina izan zitekeenaren minez, hori literaturaren erresuma baita (bide batez esanda, gure politikaren gaitzetako bat da, izan zitekeenari begira denbora gehiegi galtzen dugula, aurrera begiratu beharrean). Bide horretatik, azken aldian deskubritu dudan autore bat aipatu nahi nuke, Europako Konstituzioaren erreferendum hau aukera egokia delakoan.

Jaroslaw Iwaszkiewicz du izena egileak. Poloniarra, 1894an jaioa eta 1980an hila. Autore oparoa, eta Polonian oso inportantea. Niretzat, berriz, ezezaguna. Zenbat holako ote daude orain auzo eta komunitatekide ditugun herri horietan: Finlandian, Estonian, Eslovenian, Eslovakian...? Utz ditzadan ordea orokorkeriak. Munduko mixeria deitoratzea aitzakia ona izaten da aldameneko behartsuari txakur txikirik ez emateko. Gatozen bada Iwaszkiewicz-engana.

Izan ere, haren liburu bat kaleratu berri da euskaraz. "Wilkoko andereñoak", Adam Zawiszewski-k itzulia. Euskara Polonian ikasten hasi eta Zornotzako barnetegian hobetu dutenetakoa den ez dakit, baina ez dauka meritu makala. Gure artean nork daki hitz bi esaten polonieraz?

Wilkoko andereñoekin ari nintzen, adarretara Tarzan baino errazago joaten naiz baina. Nobela labur bat da, 1933an kaleratu zena (Andrzej Wajda-k 1979an zinemaratua, filma ezagutzen ez badut ere); argumentua, nola gizon gazte bat itzultzen den mutil gazte zela udaldi bat pasatako Wilkoko etxaldera. Tartean I. Mundu Gerra izan da, bere sufrikario guztiarekin, eta helduaroak garraztu ere egin du gazte sentibera hura. Wilkon, baina, garai zaharren lilura itzultzen zaio, edo itzul litekeela sinetsi nahi du. Lau ahizpa bizi dira bertan (oraindik ere bertara doaz uda-pasa), laurak eder eta sorgingarriak gizonaren begietara. Ardi joana eta aldi joanaren esaera betetzen da hemen ere ordea.

Sentsualtasuna eta oroimina, biziki maite ditudan bi sentimendu, literaturaren bidez elkarri eskua emanda.

Gaur egun ia inork ez du aipatzen Anthony Burgess. Entziklopedian begiratuta jakin dut 1917an jaio eta 1993an hil zela. Obraren hilezkortasuna amestuta ere denboraren herdoilak nahi baino azkarrago egiten du bere lana.

Burgess-i gertatu zaiona, gure garaiaren paradoxa horietako bat da: 1962an "A Clockwork Orange" izeneko nobela bat kaleratu zuen; handik 10 urtera zinemarako egokitu zuen Stanley Kubrick-ek, eta hain izan zen handia filmaren kalitate estetikoa non, nire ustez, liburuari propaganda egitearekin batera itzalean ere utzi zuen. Egia osoa aitortzeko, ni neu ere pare bat aldiz hasi naiz liburu horrekin, baina utzi egin dut bietan, Kubrick-en irudien indarra gogoan.

Bitxia da filmarekin gertatua ere: indarkeriaren apologia ez baina haren estilizazio eta estetizazio bat dagoelako-edo, guztiz bazterturik daukate. Ez dut uste telebistan inoiz eman dutenik (egilearen beste zenbait ez bezala), eta zine-klub eta antzekoei ez zaie bururatu berriz programatzea. Modurik ere ez beharbada. Agian neurriz gain baloratzen dut, azken batean gaztetxoa nintzen ikusi nuenean, eta nerabea erraz liluratzen da halako gauzekin.

Ez nuen "Laranja mekanikoa"z hitz egin nahi ordea. Aurreko batean pasadizo polit bat kontatu zidaten Burgessi buruz, eta hona ekartzea pentsatu dut, mamia baduelakoan. Urtetan musika klasikoko kontzertuen kritikak egin omen zituen Burgessek "The Times" egunkarirako. Ba, aspaldi ez dela, munduko idazleei buruzko argitalpen frantses batek plazaratu duenez, Burgess ez omen zen aipagai zituen kontzertu horietara sekula joaten.

Taxista bati azaldu omen zion behin kritiken kontu hori: "Begira: nik kontzertu hori buruz dakit, eta antzokira entzutera joateko batere gogorik ez. Hortaz, nahi baduzu, emango dizut nire sarrera, emango dizut ordaintzen didaten diruaren zati bat ere, eta zuk, trukean, bertan ikusitako bitxikerien berri eman behar didazu: zuzendariak estropezu egin ote duen, Miss Pipermin kapelu berri batekin agertu ote den, bonba-mehatxuengatik beranduago hasi ote den..."

Badirudi ez egunkariko arduradunak ez irakurleak ez zirela inoiz kexatu Burgess-en kritikez; seinale sistemak funtzionatzen zuela, edo halako idazkiak inor gutxiri axola zaizkiola. Politena, baina, taxistak amaieran kontatutakoa: berak ez omen zuen aurretik inongo kultura musikalik, baina, kontzertu haiek denak entzutearen poderioz zaletu, gehiago ikasi, eta orain benetako melomanoa bihurturik omen zegoen.

"The Times"ek taxistaren sarrera ordaintzen jarraitu beharko luke, ez duzue uste?

Osteguna zinemaren eguna da niretzat, aspaldidanik. Batetik, gure herrian zine-klubaren emanaldiak egun horretan izaten direlako, hamabostean behin. Bestetik, azken hilabeteotan Espainiako La2 katean film onak ematen ari direlako ostegun-gauean, "Off Cinema" izeneko programan. Batean edo bestean huts egin behar izaten dut batzuetan, baina beste zenbaitetan saio bikoitza izaten dut.

Joan den ostegunean, adibidez, Manoel de Oliveiraren "Un film falado" ikusi nuen zineman, eta ondotik beste bat etxean. Oliveira, 96 urte beteak dituen zuzendari portugaldarra, gerontosorkuntzaren adibide miragarria da, baina beste batean aipatuko dizuet film hori, ezeren okerrik ez dela. Etxeko epelean eta Gasset jaunak aurkeztuta ikusi nuen pelikula suediarraren txanda izango dugu gaur.

"La belleza de las cosas" zuen gaztelaniazko izena filmak. Zuzendaria, Bo Widerberg, berriki hila nonbait. Sari handi bat eman omen zioten 1996an, ez naiz oroitzen Berlin, Venezia edo Cannes-en. Filmaren gaia, azkar eta zakar esanda, 16 bat urteko mutiko gaxtea maixtrarekin nola enrollatzen den.

Bigarren mundu-gerran dago girotua istorioa, 1943an. Suedia herrialde neutrala zen, eta, pelikulak gauza hauetaz hitz egiten ez badu ere, polita da giroan nola sumatzen diren anglofilia eta germanofilia elkarren arteko lehian: jendeak ikusten dituen filmak eta entzuten dituen irrati-emisorak hizkuntza horietako batean edo bestean izaten dira, adibidez.

Eskolako mutilek, baina, tankeen gerra ez baizik hormonena daukate buruan. Obsexu hutsak direla, alegia (parentesi bat: sekula hitzik ez nuela asmatu esan nuen halako batean, baina "obsexu" zorioneko berbaren aitatasuna aitortu beharra daukat). Burura etorri zitzaidan "Obsexuen kluba" izeneko nire nobela, baina ez inola ere hartaz harrotzeko: izan ere, liburu horren pareko zinematografikoak kasik hurbilago daude "Porkies", "American pie" eta antzeko narraskeria amerikarretatik, nire lotsarako.

Haurtzaroaz idatz liteke haurrentzat, baina helduentzat ere bai; gaztetxoez gaztetxoentzat, baina helduentzat ere bai. Perspektiba-aldaketa nabarmena dakar ikuspegi bat edo bestea hautatzeak (gauza mistoak edo denentzakoak ere egin litezkeen arren). Mutil gaztearen eta irakasle emakumezkoaren arteko harremanarena nire sorkuntza-lanetarako gai posibleen artean neukan aspaldidanik, baina zalantza bat neukan: nerabeentzako kontakizunen saileko beste bat egin ("Irakasle alu bat", "Obsexuen kluba", "Kanibalaren kaiolan", "Txakurraren alaba"), ala anbizio handiagoko obra bat egiten saiatu. Lehenengo aukeran badakit zerbait txukuna egingo nukeela, baina mugatua; bigarrenak arrisku handiagoak ditu hanka sartzeko, baina, arriskurik hartu ezean, zertarako hasi artea egin nahian?

Pentsatzen jarrita, aurrekari literarioak badira, kontuan hartzekoak. Hala nola "Le diable dans le corps", Raymond Radiguet-ena, I. Mundu-Gerran soldadu dagoen gizon baten andrearen eta mutil gazte baten arteko harremana kontatzen duen nobela ederra, edo "Die Klavierspielerin" ("La pianista" gaztelaniaz), azken Nobel saridun Elfriede Jelinek-ena, musika irakaslearen eta dizipuluaren arteko aferaz ari dena, kontzesio gutxiko idazkera batez eta irakurle gehienak aztoratzeko moduko morbosidadeaz.

Pelikulaz hasi naiz, ordea, eta ez dut ia ezer esan. Inork ikusteko aukera badu gomendatzekoa da: sentibera da "Gauzen edertasuna"delakoa, baina ez inola ere gozoa. Gordina da, gogorra ere bai, eta nahasi samarra tarteka (gehitxo luzatzen ote den...). Baina film bati eskatu behar zaizkion funtsezko osagaiak dauzka: indarra, emozioa, giza ariman arakatzeko eta hartaz gogoeta eginarazteko gaitasuna.

Daniel Landartek kontatzen zuen, "Aihen ahula" bere oroitzapen-liburu ederrean, mezaren ikuskizuna izan zela bere lehenengo antzerkia, eta apaizaren mugimendu eta hitzak antzeztera jolasten zela gero. Gehiagori ere aditu izan dizkiot antzeko adierazpenak, eta argi atera dezakegu hortik berezkoa duela gizakiak antzerkirako jaiera, eta ikusleen aurrean egiten den edozein funtzio sar daitekeela zaku zabal horretan.

Zaku horrek zabala izaten segitzen duelako beste bi froga izan ditut azken asteotan, biak ere literaturarekiko maitasunez eginak. Bateko, "Tramankuluak" izeneko obra bat, haurrentzat, hauen artean liburuarenganako zaletasuna piztu nahi duena; besteko, "Quien lo probó lo sabe", poesia-testuetan oinarritutako antzezlana. Komenta ditzagun banan-banan.

Atrezzoaren magia

"Tramankuluak" antzerki-frankizia moduko bat da, Kataluniatik datorrena. Jose Antonio Portillo deritzan idazle batek asmatu zuen ideia eta sortu testua; han egin zioten eszenografia, dramaturgia, argia, musika... Orain, berriz, Tanttakak inportatu du, Bernues-en eskutik, Harkaitz Canok itzuli eta moldatu, eta Aizpea goenagak zein Jose Ramon Soroizek interpretatu (txandaka egiten baitute, aldiko bat edo bestea ikusten dugula). Koldo Mitxelena kulturunean eskaini berri dute, eta toki gehiagotan ematekoak izango dira.

Monologo honen funtsa haurrei ipuin bat kontatzea da, zenbait tresnaren laguntzarekin (izenburuko tramankuluak, alegia), istorioak kontatzeak duen garrantziaren inguruan. Jokalekua da, izatez, ederrena: egurrezko txoko bildu bat, ikusle eta antzezle sabel babesle batean elkartuko balitu bezala; aulkiak, argiak, soinuak, egurraren usainak berak... guztiak giro magiko bat sortzen du, haurrak ez ezik helduak ere liluratzeko modukoa.

Hala ere, kontatzen den istorioa ez dago eszenografiaren pare. Txukuna da kontagaia, egokia itzulpena, polita interpretazioa ere, baina ohiko ipuin kontaketen mailan jarriko nituzke horiek denak, ez inor txunditzeko, nire ustez behintzat.

Los mil mejores poemas de la lengua castellana

Donostian bada, gure beste hiriburu guztietan bezala, bertako erdaldun kulturazaleen tradizio bat, euskarazko kulturgintzan gabiltzanokin zerikusi gutxi izan arren bere lantxoak egiten dituena. Horren adibide bat dugu "Quien lo probó lo sabe", joan den asteburuan Lugaritzen estreinatu zen ikuskizuna, testu poetikoen errezitaldi modukoa.

Hiru aktore oholtzan: Ana Miranda, Jorge Carrero eta Romualdo Salcedo, lehenengoaren zuzendaritzapean. Esan bezala, poemak errezitatzea da emanaldiaren funtsa, poemen artean antzerki-elementu batzuk sartu arren: aktore gizonezkoen arteko ika-mikatxoak andrazkoa dela-eta, poeten bizitzen inguruko txutxu-mutxuak eta abar.

Poemen hurrenkera kronologikoa da, erromantze zaharrekin hasi eta azken aldiko poetekin amaitzeko, eta, lehenengo partean batez ere, literatura espainolaren klase praktiko baten itxura hartzen du antzezpenak, eskolan ikasgai horrekin ohituak berehala ezagutuko baititu botatako testu asko eta asko: "El conde Arnaldos", "Que por mayo era por mayo", "Recuerde el alma dormida", "Vivo sin vivir en mí", "Noche oscura del alma", "Poderoso caballero es don Dinero", "Erase un hombre a una nariz pegado", "Volverán las oscuras golondrinas", "Mi infancia son recuerdos de un patio de Sevilla"... Eta abar (eta abar luze bat, hobeto esanda, Euskaltzaindiak esamolde hau espresuki gaitzetsi arren).

Azken partean, 27ko belaunaldikoen ondoren, azken berrogeita hamar urteetako poetak iritsi ziren: ez hain akademikoak eta ezagunak batetik, neurriz libreak izaki ez hain errezitatzekoak bestetik, eta horrenbestez originalagoa izan zen amaiera. Bestalde, kastizismo kastillanoaren salbuespen gisa, Bukowski sartu zuten, eta Gabriel Arestiren poema bat euskaraz ("Egia bat esateagatik").

Emaitza txukuna izan zen, fantasia handirik gabe hala ere. Musika konbentzionalegia izan zen; poemetatik aparteko jardunak topiko samarrak, baina poetikotasun gehiegizkoaren kontrentrazioa arintzeko aproposak. Poesia bera izan zen protagonista, eta hori ondo dago.

Hala ere, duda geratzen zait, ipuin-kontaketatik eta poema-errezitalditik harago joateko saio hauek behar hainbateko justifikaziorik ote duten. Justifikazio beharrik ez dago berez, antzerkia zaku zabala dela esan baitugu, gaur egun mezarik ez dagoenez askoz gehiago. Baina sustantzia gutxiko ikuskizunak sortzen ote diren...

Iñigo Aranbarriri

Hizlandia egitera jolastuko naiz gaur, kazetetako hutsak agerian jartzera.

Azken Aizu! hartu, eta elkarrizketa txiki bat Jose Luis Mendilibar Eibar taldeko entrenatzailearekin (elkarrizketa luzea Agurtzane Ormatza sexologoari egin diote, eta mamitsua atera zaie zinez). Gatozen Mendilibarrengana ordea.

Hasieran bere fitxa: "Zaldibian jaioa (1961)". Zaldibar esan nahiko zuen, ezta?, pentsatzen du batek berehala. Barkabera jarriz gero, errata dela pentsatzen duzu ondoren. Gaizto jarriz gero, berriz, goierritarroi euskal gauzetan leporatu ohi diguten inperialismo zabar hori ote dagoen. Bada hirugarren aukera bat: deskuidoan Zaldibian jaioa izatea, nahiz gero handik alde egin.

Elkarrizketa barruan, baina, desegin egiten dira posibilitate horiek guztiak: Mendilibarrek berak dio gaztetan pilotan ibiltzen zela, eta birritan atera zela Bizkaiko herri artekoan txapeldun, Zaldibiarekin. Bizkaiko herri artekoan Zaldibiarekin! Erratarik ez, deskuidoko jaiotzarik ez, eta goierritarren inperialismorik ere ez. Kazetariak ez daki Zaldibar existitzen denik ere, eta Zaldibia berriz oso toki euskaldun eta exotikoa irudituko zaio, Mendilibar bezala mendebaldeko euskaraz primeran mintzatzen den tipo bat pilotan aritzeko modukoa.

Aizu! euskara-ikasleentzako aldizkaria da, baina, baten batek aspaldi esan zuen bezala, euskara gutxi daki euskara besterik ez dakienak.

"Misiolari baten moduan" hasten da Txirritaren bertso-sorta zoragarri bat, "Proportziyo bat izandu nuen" izenez ezagutu ohi dena. Misiolari horiek zer diren nik ez dut ezagutu izan, eta gazteagoek aditzerik ere ez: Afrikara gabe, herriz herri sermoigintzan aritzen ziren fraideak izaten ziren, beren hitz suharrez gure guraso zintzo eta inozenteei infernuaren beldurra sartzen espezialistak.

Beste berri on klase batekin, "misiolari baten moduan" ibiltzen dira gaurko bertsolariak plazarik plaza, eta idazleok ere bai, noizbehinka. Badut nik lankide bat, inora hitzaldi bat ematera joan behar duenean bertso horiek kantari hasi ohi dena: "Misiolari baten moduan / joan dan lau hilabetian..."

Gure misioak eskoletan egin ohi ditugu, gehienbat. Halako ikastola edo institututik deitu digutela-eta, hara goaz, gure liburua irakurri duten neska-mutilak toreatzera, ilustratzera edo dena dela. Eginkizun gazi-gozoa izaten da, niretzat behintzat. Batetik poztu egiten zara, egiazko irakurleak ezagutzeko irrikaz egoten baita idazlea maiz; bestetik, baina, erdi entretenigarri erdi leziatzaile sentipen bat sortzen zaizu, zeure tokian ez zaudelako irudipena edo. Antzeko sentimenduak izango zituzten tarteka egiazko misiolariek, bertsolariek eta batetik bestera dabiltzan komeriante guztiek ere.

Nik gaur egin dut urteko lehen misioa, Hondarribiko Talaia eskolan, Lehen Hezkuntzako seigarren mailako neska-mutilekin. Saioa, ondo. Gaztetxoak, jator. Baina, berriketaldiaren aurretik eta ondotik, beste kontu bat neukan nik gogoan, orain dela hilabete batzuk herri hori askoren ahotan ibili zuena, eta "bullying" berba ikasarazi ziguna.

Ez naiz holakoez idatzi zale. Berez sakon eta mingarri diren uretan axaletik ibiltzen baikara ia beti, topikoen arraunekin. Axalkerietan demasa iruditu zitzaidan Lamarka arartekoak orain dela aste batzuk botatakoa: gai horren inguruko txostena egin omen zuen, eta neurri batzuk proposatu, ez bakarrik eskolako tratu txarrak amaitzeko, baizik eta, horrez gain, baita eskolan izaten diren trufa eta irainak ere.

Hori aditu nuenean burura etorri zitzaidan borondate on bezain entendimendu gutxiko errege hura, basapiztien artean gertatzen ziren bidegabekeriek errukituta arau zorrotza plazaratu zuena, axeriak ez zezan oilorik jan, ez otsoak ardirik, ez zapelatzak usakumerik.

Lamarka jaunak ahaztuta izango ditu beharbada bere eskola-garaiak, edo oraindik bizi-bizi oroitzen ditu eta orduan egin zizkioten ezegitekoak nahiko lituzke konpondu. Nolanahi dela, ez da giza jokaeretan aditua izan behar jakiteko besteari (diferenteari, ahulari, gizajoari) barre eta kalte egiteko joera berezkoa dugula gizon-emakumeok, taldean behintzat, eta are nabarmenago ikusten dela hori umetan, hezkuntzaren errepresioak gure sen jator eta zitalak ematu baino lehen.

Ez lukeela hala izan behar? Jakina! Berdin esango luke oiloak axeriaz, edo ardiak otsoaz. Burlatik bortizkeriara doan tartea mozten saiatu behar dugula? Dudarik gabe, eta ea denon artean asmatzen dugun. Baina ez ditzagun gezurrezko ontasun baten antiojoak jantzi, errealitatea estaliko digute-eta.

Edo bestela, eska diezaiogun Arartekoari beste injustizia batzuk ere konpontzeko: adibidez, gizon-emakume itsusiek, eskolan besteen ziriak jasotzeaz gain, arazo handiak izaten dituzte amodiozko harreman gustagarriak lortzeko; ez ote dute horiek ere bizitza sexual asegarri baterako eskubiderik?

Betidanik ez dakit baina aspalditik interesatzen zait artea. Hala ere, erakusketak ikusten gustura ibili arren, ia inoiz ez dut idatzi horretaz. Gutxi dakidalako, batetik, eta arte garaikidearen ajeetako bat den berritsukeria ez gizentzearren, bestetik. Izan ere, XX. mendean zehar, eta mendearen azken aldera artearen desmaterializazioarekin (bideoak eta) askoz gehiago, obra bera baino inportanteago bilakatu da haren inguruko diskurtsoa.

Orain dela dozena erdi bat urte gogoratzen naiz idatzi nuela artikulu bat Garan, Gipuzkoako artista berrien lehiaketako erakusketa zela-eta. Bazen han obra deigarri bat, Mendizabal ordiziarrarena oker ez banago: bafle handi bat zen, plastiko zuri batean bilduta, eta plastiko hori sokaz lotuta; bafleak urruma-hots bat botatzen zuen uneoro, baina obrari indarra eta artegatzeko gaitasuna ematen ziona, giltzarria, plastikoan idatzitakoa zen: letra handi-handitan, Ulrike Meinhoff. Kapitalismoaren kontra matxinatutako piztia menderatua zela esan nahi zuen? Oraindik atezuan dagoela atzaparkada emateko prest? Polisemiak ematen dio arte-kategoria bestela probokazio erraza litzatekeenari.

Probokazioa balio positiboa da artean, baina egia da fribolitate-puntu bat ere baduela artista jendeak, eta ez naiz ari arte plastikoaz bakarrik. Orain dela gutxi Frantzian bizi den lagun batek komentatzen zidan haur literaturan mundu zabalean arrakasta izaten ari den liburu bat, eta nola nobela horretan ume batek une batean esaten duen: "Ze pena ez dugula gasolinarik, bestela Molotov koktelak egingo genituen". Mundu zibilizatuan, hori irakurri eta irakurle progreak irribarretxoa egiten du, zuzentasun politikotik urruti dabilela-eta poz-pozik. Gaztetxoek benetan koktelak egiten dituzten toki batean, ordea, jubilazioraino bitarteko ostatua eta mantenua debalde lortzeko arriskua du gaztetxo horrek.

Frantsesak oso zaleak dira horrelako boutade eta epatatzeekin. Surrealista frantziar batek uste dut esan zuela, ekintza artistiko gorena litzatekeela, errebolber kargatu batekin kale erdira atera eta jendeari aliritzira tiroka hastea. Surrealista usteko hori, edo psikopata arriskutsu bat zen, edo -errazago- sekula pistola bat ikusi ez zuen txilibitua.

Horrelako kontuak etorri zitzaizkidan atzo burura, ETAk jarritako azken bonba-autoaren berri entzutean. Arco azokaren egoitzaren ondoan, inaugurazioaren egunean. Hura dena gezurretakoa izan balitz, eta fikzio moduan grabatuko balu bideo-artea egiten duten figura horietako batek, egundoko txaloak jasoko zituen, eta sekulako filigranak idatziko zituzten estetikaren katedratikoek. Errealitatea izan ordea. Benetako performancea, Berrian gaurko beren marrazkietan Montxok eta Zaldieroak adierazten diguten moduan.

Joan den ostiralean, Bilbora nindoala laneko bilera pare bat egitera, autoa matxuratu zitzaidan. Bat-batean, sistema elektrikoak huts eginda. Suerte txarra, esango nuke.

Pentsatzen jarrita, ordea, suerte ona ere izan nuen. Bilbon sartuta nengoela gertatu zitzaidan ezbeharra: okerrago izango zen autopistaren erdian gelditu banintz. Gainera, Begoñako tunela pasa eta geroxeago izan zen, eta beherakako aldapa pixka bat zegoenez, enbarazurik egiten ez nuen bazter batean utzi ahal izan nuen autoa, bestela bide erdian geratuko nintzen eta egundoko nahastea sortuko nuen Udaletxe aldera zihoan trafikoan. Bestalde, ni beti segapotorik gabe ibili naiz, eta egun horretan hartu egin nuen badaezpada ere. Azkenik, egun batzuk lehenago garabien grebak harrapatuko ninduen.

Beraz, autoa garajerako bidean bidali eta gero, bileretarako behar nituen karpetak beso artean nola-hala hartu, eta Plaza Barrirantz abiatu nintzen. Hotzean neurtu eta pisatuta, izorratuta baina kontentu.

Automobilaren aberia horrek bizitzaren analogiatzat ere funtziona lezake. Hor gabiltza gu, eguneroko zeregin txiki eta handietan, gure lana, gure harremanak, gure gorputza betirakoak balira bezala, ohartu gabe edozein unetan gerta litekeela istripu koxkor bat, kalamidade ezdeus bat, horietako edozein hankaz gora jarriko diguna.

Ezbehar txikiek gauza on bat daukate hala ere. Ez dakit nongo bilerara berandu iritsiko garela-eta, deskalabru gaitza irudituko zaigu hori beharbada; handik pixka batera, eskapada baten ondorioz bidebazterrean geratzen bagara, autoaren muturra txikituta baina gu osorik, poztu eta guzti egingo gara akaso, benetan inportantea zer den ohartuta.

Gaiak ematen du-eta, hurrengoan jarraituko dut... okerrik ezean. (Txikiak ginela, agur polit hau erakutsi zigun amak oherakoan: "Ondoloin ta bihar arte" esaten zuen lotara zihoanak; "Jaungoikoak nahi badu" erantzun besteak.)

Patxi Gaztelumendik eztabaidarako gaia plazaratu du bere blogean: blogintza eta nia, edo zenbateraino agertu gauza pertsonalak bitakoretan, non dauden intimitatearen mugak... Gai polita, eta era berean labaina, eta lanbrotsua, zaila baita mugak zedarritzea.

Hasteko, blogak idaztea ez da inorentzat derrigorrezko; beraz, halakoekin gustura sentitzen ez denak aski du berak ez egitea, horretan sartu direnak kritikatu beharrik gabe. Bestetik, idazleak bere pentsaera, edo sentimenduak, edo bizitza pribatua agertu nahi badu, berea da erantzukizuna. Libre da ez irakurtzea ere.

Non dago beraz koxka? Ba, lehen pertsonako idazleak bere ingurukoak ere sartzen dituela maiz berak sorturiko lanetan. Patxik eta biok badugu lagun bat, kontu honek aztoraturik dabilena (hau esatea bera, aztoratzeko modukoa irudituko zaio). Eta egia da gure lagunek, maitaleek, lankideek eskubidea behar luketela inoren istorioetan ez azaltzeko, haiek hala erabaki ezean.

Ez dut uste arazoak konponbide errazik daukanik. Zentzuna erabili beharko du idazleak, kasu bakoitzean, inor ez mintzeko, behar ez denik ez esateko. Kontu hau, hala ere, ez da blogintzaren arazo partikularra: medioa da berria, baina gorabehera berdintsuak ibili izan dira kazetaritzan, eta baita literaturan ere, behin baino gehiagotan hartu baitu honek norberaren bizikizunak kontatzeko joera.

Gaur, adibidez, nire lagun bi dauzkat gogoan. Buruan daukadana kontatzeko gogoa daukat, eta haien kasuarekin du zerikusi zuzena, baina konturatzen naiz ezin dudala arrastorik eman. Ea asmatzen dudan.

Oier Gorosabel eibartarrari orain dela hilabete batzuk irakurri nion bere blogean, "Militantearen sindrome" moduko bat ikusi izan duela bere masajista kontsultan. Jende asko, urteetan eta urteetan herriaren alde lanean aritu dena, bere baitatik eman eta eman etengabean, ezer gutxi eskatuz eta gutxiago jasoz ordainetan. Gorosabelek zioen gorputzak tentsio horiek guztiak gorde egiten dituela, eta halako batean zart egiten dugula.

Bi pertsona dauzkat hurbilean, baja hartu dutenak. Ez kalenturagatik, ez hezur bat apurturik, baizik eta antsietatez, edo lan gehiegiz, edo depresioz... Euskaldunon burua oso estua da gauza hauetarako. Zehatz dezadan (niaren literaturak zintzotasuna eskatzen du halakoetan): ni oso estua naiz, edukazioz edo ez dakit zergatik. Beti gehiago eman dezakegula pentsatzera ohitua nago, eta ahuleziak ezkutatzera, eta beheraldiak lan geihagorekin konpontzera. Baina ez gara burdinazkoak, argi dago.

Nire lagun horiek lehenbailehen eta bere onean ikustea espero dut; eta bitartean, haientzat eta denentzat (neure buruarentzat lehenengo) aholku bat: saia gaitezen gauzak lasaiago hartzen, eta geure burua gehixeago mimatzen.

Pentsatzen jarriz gero, sasijakintsu snob batena dirudi txoko honek: liburuez eta idazleez aritzea normaltzat hartuko genuke, horretan aritzen bainaiz lanbidez ere; kulturako bestelako alorrak aipatzea, tira, baina dagoeneko bertsolaritzaz, trikitiaz, pop musikaz, zinemaz, komunikabideez, antzerkiaz eta azkenik dantzaz ere jardun dut; arte plastikoak bakarrik falta zaizkit, eta horiei ere iritsiko zaie txanda, egunen batean. Kulturaren euskal plana gizon batengan gorpuzturik, hona hemen kulturman!

Bada adierazpen kultural bat, ordea, ikusle moduan maiz samar kontsumitu arren inoiz aipatu ez dudana, eta gaur aipaturik ere ez orain ez gero komentatzeko asmorik ez dudana, errespetu handia baitiet horretaz nik baino gehiago dakitenei. Musika klasikoaz ari naiz. Joan den asteartean Gasteizko Principal antzokian izan nintzen Euskadiko Orkestra Sinfonikoa entzuten, eta ostiralean RTVEko orkestra ikusi nuen Donostiako Kursaalean. Bietan ere pianoa zen gonbidatu eta protagonista, Gasteizen Marta Zabaleta legazpiarra aritu baitzen Schumann-en orkestra eta pianorako kontzertuan bakarlari, eta Donostian, berriz, Joaquin Atxukarro bilbotarraren eskutik iritsi zitzaigun Beethoven 5. kontzertua.

Mundu gogorra da musika klasikoarena. Interprete batek, maila bikaina lortzeko, talentu aparta eta urtetako ikasketa jarraitu eta sakrifikatua behar izaten ditu. Maila on hori erakutsi eta frogatzeko, berriz, ahalegin berezia eta baita suerte apur bat ere. Hori dela-eta, tartean marketing-operazioren bat izan ezean, heldutasunera iritsi behar izaten du musikariak bere lanaren saria jasotzen hasteko, jasotzen badu. Marta Zabaletak, zorionez, lortu du estatus hori, baina gogoan hartu behar da 40 urte beteko dituela aurten eta "gaztearen" etiketarekin ibili dela oraintsu arte, baliteke baten batek "promesatzat" hartzea oraindik ere.

Atxukarrok aspaldi jantzi zuen ospearen erramu-boneta. Izenaren oihartzunaz bakarrik bizi nahi ez, ordea, eta jotzen jarraitzen du. Hirurogeita hamabi urte asko edo gutxi izan liteke, nondik begiratzen den, baina miresgarria iruditu zitzaidan nola gizona, ibilkeran baldar samar moldatu arren, pianoaren aurrean gauza izan zen horrelako kontzertu batek eskatzen dituen kontrentrazioa eta indarra ateratzeko.

Musika klasikotik kulturaren alor zabalagoetara pasatuz, ohikoa da gure artean gazteen etorrera eta haien berrikuntzak txalotzea. Nik ere hala egin ohi dut. Baina ez da inondik ere ahaztekoa adinekoaren jarraikortasuna. Nahi nuke nik ere, hogeita hamabi urte barru, istorioak asmatzen jarraitzeko osasuna eta aldartea izango banitu. Nahiz eta gazteak atzetik fuerte etorri, nire tronu edo aulkitxotik botatzeko: "Hi, zaharra, kendu hadi hortik". Bizilegea deitzen zaio horri.