Nire uste harroan

(Aurrekoan jarri nuenaren ordez, artikulu hauxe da aste honetan Goierriko Hitza-n aterako dudana)

Lehenago ere arrazoiak sobran genituen Abiadura Handiko Trenaren kontra egoteko: txikizio izugarriak egingo ditu aurretik ere nahiko hondatua dagoen gure bailaran eta beste askotan; egundoko gastua dauka, denok ordaindu beharko duguna, gutxi batzuen mesederako; ez du lurralde osoaren garapenik ez ongizaterik ekarriko, hiriburuetan bakarrik erabiliko denez gero.

Segitzea era baneukan, baina hortxe utziko dut zerrenda. Orain, ordea, kontra egoteko arrazoi berri bat eman digute, lehenaz gainera: berehala hasi nahi omen ditu obrak Eusko Jaurlaritzak, nondik eta Goierritik, Itsasondo eta Ordizia bitarteko zatia eginez, finantzamendua ziurtatu gabe oraindik.

Ederki, mutilak! Ondo ari zarete! Zuek imajinatu, momentu batez, gauzak okertu egiten direla: politiko gehienak AHT zoro horren kontra jartzen direla, edo bidearen nondik norakoa aldatu nahi dutela, edo trenbideetako teknologia aldatzen dela, edo azkenean ez Madrilen ez Europan ez dutela dirurik jarri nahi.

Ez dakit halakorik gertatuko den baina posible da, izan. Zer gertatuko litzateke orduan? Ba, Ordizia eta Itsasondo artean sekulako obratzarrak, tunelak, zubiak, lur-mugimenduak, zabortegiak eta abar egingo zirela, alfer-alferrik. Nori eskatuko dizkiogu kontuak orduan? Alvaro Amann sailburuari? Nik ez nekien, ez nuen uste... esango liguke.

Ondo pentsatzen jarrita, hori ere Goierriren promoziorako erabil genezake. Turismo-gidetan idatziko genuke: "Zatozte denak erokeriaren monumentua ikustera". Eta txu-txu tankerako tranbia koxkor bat jarriko genuke, Itsasondoko lurpean arbel meategiek utzitako zuloetatik abiatu eta San Juan inguruan argira aterata Txindoki alderako bistak edukiko lituzkeena.

Pena eta guzti emango digu orduan trenak aurrerago jarraitu ezinak.

Iruñeko artzapezpiku Fernando Sebastian ezaguna da gure artean bere adierazpen atzerakoiengatik eta euskal gauzekiko maitasun urriagatik. Nik ez dut ezagutzen eta ez nuke epairik eman nahi (hori ere agindu ebangelikoa da), baina batzuetan gizonak esaten dituen txorakeriak ezin dira isilik pasatzen utzi, irribarre bat behinik egin gabe.

Aurreko batean Iñigo Lamarka Euskal Komunitate Autonomoko arartekoa maiseatu nuen hemen, bullying-aren inguruak esandakoak zirela-eta. Lamarka homosexualen eskubideen aldeko jardunagatik egin da batik bat ezaguna, eta Sebastian monsinoreak homosexualitatearen gainean bota du markatik fuerako ergelkeria.

Homosexualen arteko ezkontzen kontra egotea edo adopziorako eskubidea murriztu nahi izatea ideien mailan uler liteke, norbere uste eta sentiberatasunen arabera. Sebastianek iritzi horiek izatea ez da beraz harrigarria; baina ondoren bota zuen, horrela segituz gero, "homosexualitate-izurri bat" gerta daitekeela gure gizartean.

Baieztapen horrek pentsarazten du, hasteko, Sebastiani berari gizonezkoak gustatzen zaizkiola, eta eutsi beharra daukala akolito gaztetxoei ez erasotzeko; txantxak alde batera utzita, ordea, elizaren dotrina guztia ukatzen du: zeren, naturak (Jainkoak) egin bagaitu heterosexual eta hori baldin bada "normala", nondik nora da posible izurria? Biologia bera behartu al dezake modak?

Nire lagun batek kontatu ohi du bere herriko pilotari ezagun batek semeari esan ohi ziona: "Hi, larru kontuetan, ahal den guztia saia hadi. Baina gizonezkoekin, ezta probatu ere. Probatzen duten guztiei gustatu egiten zaiek eta". Horra, monsinorearen irizkide bat.

(Asteburu honetan, Goierriko Hitza-n argitaratzeko iritzi-artikulua)

Ez da Beasain arkitektura-balio handiko monumentuak dituzten herri horietakoa, ez. Gure apurrari zukua ateratzen saiatzen gara ordea, Igartza inguruan egin den bezala: jauregia, zubia, errota, ola zaharra, Dolarea... turismo-gidetan agertzen dira behintzat, eta bisitan datozen kanpotarrentzat badugu zer erakutsi.

Ezagutzen ez duenarentzat, Dolarea Igartzaren parean baina zubiaz bestalde dagoen etxe karratu handi hori da, lau isuriko teilatuduna. Etxe sendo eta dotorea, urtetan baserri soil izana eta gaur udalak erosia.

Udalak erostea ondo dago, gisakoa baita gure toki seinalatuenetakoa guztiona izatea eta guztion arduraz zaintzea; herriaren jabetza bihurtzea ez da nahikoa halere, asmatu egin behar da zer egin gero ondasun horrekin. Nik entzun dudanez, eta nahiago nuke oker banengo, Beasaingo udalak egina omen du Dolarearentzako plana. Zein? Etxea hotel bihurtzea.

Xoxei begiratzen dien jestorearentzat, plan biribila: etxearen mantenimenduan txakur txikirik gastatu beharrik ez, kontzesioagatik dirutxo bat lortzeko bide polita, eta gainera, hotela leku berezian kokatua dagoenez, herria promozionatzeko aukera aparta. Marmarrak dioenez, Realeko jokalari batzuekin hitz egin omen dute dagoeneko, inbertsore izan nahi ote duten ikusteko.

Nire ustez, berriz, egundoko hanka sartzea litzateke: herri honen ondare historiko eta artistikoari emandako hamaikagarren aizkorakada, jauntxokeri kutsu dexentekoa daukana. Beste nonbait ere esan nuenez, gutxi izango dira Beasainek adina bizilagun eduki, eskualde-burua izan, eta horren azpiegitura kultural eskasak dituzten herriak.

Gero ere arlotekerian txapeldun jarraituko dugu, dauzkagun etxe publiko bakanak behar bezalako kultur etxe bat egiteko erabili ordez negozio-gizonei alfonbra gorria jartzeko uzten baditugu.

Jon Mirandek maite zuen kantua, nonbait, eta maite zuen gustuko kantuak euskaraz moldatzea. Horren froga ezagunena, "Kattalin" deritzan abestia dugu, gerora Oskorri taldeak grabatua. Hona kantu horren hitzak, Miranderen gaiztakeria parerik gabeaz onduak:

"Etxe txiki txukun baten / Zure aitetamekin / Zinan bizi, zintzo bizi / Ene maite Kattalin. // Ene maite, ene maite / Ene maite Kattalin / Sekulako ta betiko / Galdu zaitut Kattalin. // Bainan eder zinan zinez / Zine izar bat bezin / Ile gorri (baita zorri) / Zu bazenun, Kattalin. // Ibaiera zinan joaten / Zure ahate beltzekin / Boiz batean, bat-batean / Ito zinan Kattalin. // Lehertu arte zenun edan / sabel bete ur zikin / Nik bai minez, min saminez / Negar egin Kattalin. // Hilerrian bada lore / Euzki-lili krabelin / Zu zaituzte badut uste / Ongarritzat Kattalin."

Kantu horren jatorria anglosaxoia da nik dakidanez, "Oh my darling Clementine" delako abestia. Oskorrik, berriz, ideia biribil bat eduki zuen: "Kattalin" izenaren soinuak erakarrita, nonbait, kantu hori errusiarren "Kalinka" ezagunarekin uztartu zuten, gerra hotza garaitzeko keinu gisa edo.

Berriki, Oier Gorosabel igurtzilari eibartarrak kontatu zigun, Eslovakian barrena egindako bidaian, gure "Kattalin" horixe zela afalosteetan arrakastarik handiena lortzen zuen kantua. Clementineri ostutako doinua ez omen zuten ezagutzen eslovakiarrek, pozik entzun arren, baina Kalinka-ren txanda iristen zenean, orro batean ekiten omen zioten denek. Hartz sovietarraren atzaparra gainetik kenduta ere, kolonizazio kulturalak erro sakonak uzten dituen seinale.

Aurreko batean elizgizon pare batekin egokitu nintzen, eta, bilduta geunden tabernako telebistan Joan Paulo II.aren osasunaz ari zirenez, gai horretara joan zen gure solasa ere. Elizgizonetako batek, aho-bizarrik gabe kontatu zigun, berriki, Aita Santuak bere postuan hainbat urte betetzen zituela-eta, mezu bat bidali ziola Vatikanora, ez dakit berari bururatu zitzaiolako edo ohitura hori izaten delako: "Ez duzunez joan nahi zeure borondatez, Jainkoak eraman zaitzala bere altzora lehenbailehen" edo antzeko zerbait omen zioen delako mezuak, eta Karol Wojtilarengana iritsi ez bada ere baten batek irakurriko zuen kuria santu hartan.

Bigarren elizgizonak, errukitsuago, komentatu zuen elizaren gaur egungo egoeraren irudi garbia dela Joan Paulo II.a, eta berehala erantsi zuen hitz horien argibidea "Zahar, gaixo, penagarri, ezertarako gauza ez dela".

Biharamunean, lagun batekin nengoela, hizpide bera atera zen; zehatzago esanda, nola atera zen Navarro Valls bozeramaile opustarra fededunak lasaitzera, Aita Santuak gosaltzeko jogurra eta hamar gaileta jan zituela-eta. "Hola hasten direnean, malo! "esan zidan lagunak". Francorekin ere, ia hilda zegoela, egundoko mejora egin zuela esan zuten, eta saltxitxoi-bokadilloa eskatu zuela jateko. Handik gutxira akabatu zen".

Baliteke nire lagunak arrazoia izatea, eta hamar gailetena azken bidaiaren atarikoa izatea, goiko lehen elizgizonaren lasaitasunerako; baina baliteke bestelakoa izatea jainkoaren borondatea, alegia, Joan Pauloren antzirudi jarraitzea eliza katolikoak: gero eta zaharrago, gaixoago eta penagarriago.

Zer isildu eta zer kontatu jakitean datza, neurri handi batean, kontatzearen artea. Idazketa-tailer zibernetiko bat antolatzen hasi gabe ere, edonork ulertzen du, zerbait txukun kontatzekotan, garrantzirik gabeko kontuak alde batera utzi behar direla. Zenbat kendu eta zenbat utzi, berriz, idazleen arabera aldatu ohi da: batzuk oso elipsizaleak dira, beste batzuk esplizituak, eta tartean tartekoak.

Pernandokeriak esaten nabil ordea. Nondik nora hau dena? Ba, aste honetan nire herrian pintada bat ikusi nuen pareta batean, elipsi adibide zoragarria iruditu zitzaidana. Elipsirik egiteko asmorik gabe gainera. Baten bat esprai-potearekin joan zen, nonbait, banketxe baten marmolezko hormara, mezu bat idazten hasi, eta hauxe da bertan irakur litekeena: ERREPR

Zer gertatu da? Zer idatzi nahi zuen? Zergatik ez du amaitu? Ez dakigu, baina suma dezakegu. Zena zela, erdizka utzitako pintaketa horrek indar handiagoa du amaitu balu baino; nekez asmatuko zuen inork zapalkuntza salatzeko mezu biribilagorik, garai honetako inkisizio berriaren metafora beteagorik.

Lastima da, egunen batean garbiketakoak joan, hormako letrak ezabatu eta, elipsiaren elipsiaz, mezurik ere ez dela geldituko banketxeko marmolean. Baina bai, nire gogoan behintzat, zentsuraren oroipena.

Suerte on eta suerte txarraz jardun nuen aurreko batean, autoaren matxura bat zela-eta. Patuaren esku igarrezina sumatzen dugu halakoetan, eta gogora etorri zitzaidan nire haurtzaro katolikoko esaldi bat: "Ondoloin ta bihar arte / Jaungoikoak nahi badu" (Juan Luis Zabalari bertsio laikoago bat oroitarazi ziona: "Ezeren okerrik ez dela"). Beste esaldi kristau batez akordatzen naiz orain: "Ezbeharrean zorion", Loiolako Herri Irratian goizetan egiten zuten saio baten izena, gaixo zeudenentzako otoitz, animo eta agurrez osatua, oker ez banago.

Oximoron deitzen zaion horietako bat da "ezbeharrean zorion" esamoldea, barne kontraesan hutsa, eta kontraesankorrak dira sortzen dizkidan sentimenduak ere: batetik, zoritxarraren erdian pozari eusten jakitea miresgarria iruditzen zait, zeinahi dela ere poz-iturri hori; bestetik, baina, sufritzen ari denari esatea sufirmendu hori gogo onez jasan eta jainkoari eskertu behar diola, kontsolamenduaren funtzionario bihozgabeen lana iruditzen zait zinez.

Serioegi jarri naiz, ordea; gatozen gai arinagoetara: patuaren esku automobilistikoak beste atzaparkada bat eman zidan joan den asteburuan, kotxearen direkzioa hondatuta, baina -ezbeharrean zorion!- kale artean nengoela gertatu zitzaidan, ez autobidean ziztu bizian edo mendate batean kamioi artean nindoala.

Urte asko eta kilometro gehiago auto xaharrak, eta aldatu egin behar izan dut azkenean. Gaur bertan naiz auto berria hartzekoa baina -nostalgiko erremediorik gabea naizela onartu behar- handiagoa da kotxe zaharraren oroimina berriaren ikusmina baino. Tresna bat besterik ez da kotxea, badakit, baina hainbeste ordu pasa ditut bertan, hainbeste pertsona eraman nirekin, hainbeste liburu atzeko eserlekuan edo maletegian, hainbeste kantu entzun, hainbeste tarte on... Kontakizunen baten oinarri egin beharko nukeela beribila aipatu zidan lagun batek; baliteke, baina ez dakit. Nolanahi ere, bego hemen nire oroitza, SS-0699-AT.

Zein da arte-lan baten luzera, denborari dagokionez? Teorian, segundo erdi batetik bizitza osorainokoa izan liteke aukera, sorkari jakin horrek berez eskatuko lukeen iraupenaren arabera; praktikan, baina, bataz besteko estandar bat finkatu dela esan liteke, ordubetetik bi ordura bitartekoa. Ordu eta erdi horrexen bueltan ibili ohi dira musika-kontzertuak (klasikoak nahiz modernoak), antzezlanak, filmak, bertso-saioak, dantza-ikuskizunak; luzera berdintsua izaten dute, nahiz eta hauek jarduera artistikoak ez izan, hitzaldiek, mitinek, futbol edo pilota partidek... Gizakiaren arreta-ahalmenarekin izango du zerikusia, hortik aurrera txoritan geratzen zaigula gogoa edo.

Badira, hala ere, denboratik kanpo dauden sorkuntza-lanak. Arte plastikoak, esaterako: koadro batek, eskultura batek, argazki batek espazioa betetzen du, baina denborarik ez, eternitate osorako dago ikusi nahi duen begiaren menera (bideo-instalazioak salbu, eta horixe izan daiteke halakoei diedan estimu urriaren arrazoietako bat). Hala ere, obrak bakarka ez baizik erakusketa antolatuetan ikusten dira gaur, museo, galeria nahiz bestelako aretoetan, eta bisitaldi horietako bakoitza lehen esan dugun tarte horretan ibili ohi da.

Literatura irakurtzeak ere denbora eskatzen du, ezinbestean, baina oso laxoak dira horren mugak. Badira hiru orduan amaitzen diren liburuak, eta badira hogeita hamar ordu eskatzen dutenak; irakurleetan ere, mantso eta arineketan ibiltzen direnak. Neurria, baina, ez da liburu osoa, baizik eta eserialdia (eserita irakurtzen duenarentzat: Markos Zapiainek etzanda irakurtzen omen du, Txilikuk oinez paseatuz, eta izango dira beste aukera/jarrera batzuk ere). Irakurtzera jarri eta horretan ematen dugun aldia zenbatekoa izan ohi da? Bakoitzak izango ditu bere azturak eta ohiturak; nik, hala ere, beste alde batetik heldu nahi nioke auzi honi: zenbatekoa den irakurgai bakoitzak eskatzen duen neurria.

Irakurgai guztiak ez baitira berdinak. Poesia-liburuetan, adibidez, nik uste neurria poema bera dela. Irakurri poema solte bat, eta horrek buru-bihotzetan sortzen duen sentipenari edo egoera animikoari utzi egin behar zaio, pixka batean blaitu edo gutxienez zipriztindu gaitzan (poema ona bada); askotan berrirakurketa eskatzen digu poemak, edo bestela gogoeta, edo leihotik begira gelditzea. Patxadaz, nolanahi ere. Horregatik uste dut naizela ni poema-irakurle kaxkarra, presaka ibiltzen naizelako orrialdeak irentsi beharrean.

Ipuinetan ere, Edgar Allan Poek zioenez, efektu-batasun bat lortu behar du idazleak, eta horretarako eserialdi bakarra komeniko litzateke, poemen antzera, ez dakit hala izaten den baina. Eleberrietara pasatu nahi dut hala ere, artikulu hau neurriz gain luzatuko ez bazait (beste baterako edo beste batentzako gogoeta: blogetako edukien luzera)

Eleberriak argi dago ezin direla eserialdi bakarrean amaitu. Irakurtzeko ere, nork bere erritmoa ezarriko dio: badira gauero bost minutu eskaintzen diotenak, bizpahiru orri aldi bakoitzeko, eta badira obra bukatu arteko onik izaten ez dutenak. Faktore askoren baitan izaten da hori: norberaren izaera, daukan astia, eta liburuak sortzen dion jakin-mina.

Dena dela, badira liburuak irakurketa-erritmo bat eskatzen dutenak. Andoni Egaña, bertsolaritzako jeinua ez ezik, pertsona argia da beste kontu askotan ere. Xabier eta Martin Etxeberriaren "Itxoidazu Café de Passy" nobelaz hizketan ari ginela, komentatu zidan liburu ona zela, baina zukua ateratzeko takada luzetan irakurtzea eskatzen zuela. Pixka batean pentsatu, eta bai, arrazoi zuela ohartu nintzen: bi hari diferente ditu nobelak (gaur egungoa bata, duela 30 urtekoa bestea), eta txandakako kapituluetan garatzen dira biak, bataz beste 15 orri dituzten ataletan. Mantso ibiliz gero, kapitutu bat irakurtzeko zenbait egun hartzen duenak, hurrengo kapitulura iristerako erdi atzendua edukiko du beste hariari zegozkion giroa, trama, pertsonaiak... Ez da liburua bertan behera utziarazteko traba, baina bai irakurketaren poza zaputz bihurtzekoa, batzuentzat behintzat.

Hori izan liteke berez ederra eta gustagarria den liburu batek merezi zuen arreta eta oihartzunik lortu ez izanaren arrazoia.

"Medikuak esan dit minbizia dudala" izeneko liburua atera berri du Joxe Aranzabalek, esaldi horrekintxe hasten den aitorpen eta lekukotasuna, lehenengo Sustatu.com-en atalez atal argitaratuz joan zena orain liburura bilduta. Hona egilearekin izandako solasaldia.

Nola etorri zitzaizun burura, minbiziaren berri eman zizutenean, hori ?Internet-en kontatzea? Bat-bateko erabakia izan zen, ala bere ?on-gaitzak pisatu zenituen?

Nahiko bat-batekoa izan zen, bai. Ordurako nik idatzi egiten nuen Sustatun, albistegi bat Interneten, eta pentsatu nuen interesgarria izan zitekeela han nire gaixotasunaren berri ematea. Alde batetik, idazteak lagundu egingo zidan nire barruko demonioak askatzen, eta albistea jasotzean izan nuen zurrunbiloa antolatzen. Hori batetik, baina horrekin batera, pentsatu nuen nire testigantza Interneten uztea ona izan zitekeela beste batzuentzat, ez baikaude ohituta minbiziaz argi eta garbi hitz egiten.

Ez da antzeko esperientziekin egiten den lehen liburua, baina zurearen ?berezitasuna da gauzak gertatu ahala kontatzen direla, desenlazea ?ezagutu gabe beraz...?

Hori da. Armstrong-ek eta Suarez-ek, adibidez, idatzi zituzten beren liburuak prozesu guztia amaitutakoan. Kasu horietan denborak ezartzen du galbahe moduko bat. Nire kasuan, ostera, gauzak gertatu ahala kontatzen ditut. Zazpigarren atalean, adibidez, garbi ikusten da haserre nagoela, gida baimena kendu didatelako. Hori idatziko banu orain, seguruenik beste modu batean idatziko nuke. Bada beste berezitasun bat: liburu hau sortu da Interneten, eta hantxe garatu da, ziklo oso bat osatu arte. Eta akaso aipa daiteke hirugarren berezitasun bat: oso gizon gutxik idatzi dute horrela gaitzaren gainean. Esan liteke era horretako aitorpenak gehiago dagozkiola emakume bati gizon bati baino. Batez ere euskaldunon artean.

Zirrara eta babesa

Hasieratik jaso zenuen jende askoren animoa eta berotasuna. Espero ?zenuen?

Egia esan behar badut, ez nuen horrelako zaparradarik espero. Antza denez, artikulu horiek zirrara berezi bat eragin zioten jende askori. Horietako mordoak erabaki zuten erantzutea, animoa-eta emateko. Beste batzuk, berriz, teknologia berrien beldur oraindik, edo lotsatiagoak direlako, geratu ziren erantzun barik, nahiz eta hunkituta egon irakurritakoarekin. Niri on handia egin zidan babes hori jasotzeak, indarra eman zidan aurrera egiteko. Gaixoarentzat oso inportantea da sentitzea jende asko duela atzean, deseatzen lehenbailehen osa dadin.

Erantzun zaparrada hori gorabehera, momentu txarren batean damutu ?zinen zure bizitza jendaurrean erakusteaz? Zalantzarik izan duzu, ?aurrera jarraitu ala ez?

Ez. Behin erabakia hartuta, nik garbi nuen jarraituko nuela idazten, gaixotasunak uzten bazidan, behintzat. Beste bi eragozpen izan nitzakeen, ordea: nire familia, eta Sustatuko erredakzio kontseilua. Familiak hasieratik adierazi zidan nik nahi banuen aurrera egiteko. Eta Sustatuko lagunek ere arriskatu egin zuten, eta askatasuna eman zidaten, nahi nuena idazteko. Behin bi faktore horiek gaindituta, ez zegoen beste trabarik. Eta nire partetik, inoiz ez naiz damutu esandakoaz. Saiatu naiz garbi hitz egiten, eta hori izan da guztia.

Liburuak irakurle-mota diferenteak edukiko ditu: antzeko gaitza ?gertutik ezagutu dutenak, eta halakoak urrundik bakarrik ezagutzen ?dituztenak. Ze irakurle izan duzu zuk buruan hau guztia idaztean?

Gero eta jende gehiago dago gure artean, gaixo bat ezagutzen duena hurbiletik, laguna delako, edo familiartekoa. Nik neuk horixe ikusten dut Elorrion bertan. Nire emaztearen koadrilan hiru lagunek izan ditugu gorabeherak minbiziarekin. Eta begiak apur bat jasoz gero, nire adineko jende dezente dabil minbiziak jota. Horiek eta horien ingurukoak izan ditut gogoan artikulu sorta hori idatzi dudanean, sarri ez baitakigu nola jokatu horrelako gaitzak hurbiletik tokatzen zaizkigunean. Liburuari esker jendea hasiko balitz askeago hitz egiten minbiziaren gainean, horrengatik bakarrik, esango nuke merezi izan duela liburua idaztea.

Baikortasuna eta umorea

Une txarrak eta aldi gogorrak ezkutatu gabe baina ikuspegi baikor ?batez daude idatzita kronikok. Berezko ezaugarria duzu hori, ala ?gaitzari aurre egiteko jarrera egokiena delako aukeratu duzu?

Seguruenik, bietatik apur bat. Hasiera-hasieratik konbentzitu nintzen borroka egin behar niola gaitzari, eta horretarako ezinbestekoa nuela jarrera positiboa izatea. Gaixoak pot egiten badu, ingurukoek ere pot egiten dute. Beraz, nik ezin nuen pot egin. Hala ere, nire ingurukoek ere sekulako indarra eman didate, batez ere Bego emazteak eta Miren alabak. Gero baikortasun hori ispilatu egin da nire idatzietan, alde batetik egia delako baikortasunez bizi izan dudala gaixoaldia, eta bestetik desdramatizatu nahi izan dudalako gaia, eta horretarako zenbait unetan umorea erabili dut.

Lehen Internet-en azalduak liburu gisa dakartzazu orain. Ze alde dago ?medio batetik bestera? Ezertan aldatu al duzu lehen idatzitakoa?

Lehenengoa bizkorragoa da, eta hor bat-batekoak sekulako garrantzia du, gauzak gertatu ahala esan daitezkeelako. Aldi berean, Interneten elkarreragina garbiago ikusten da: zuk zerbait idazten duzu, eta irakurleak erantzun egin diezazuke; eta hor elkarrizketa bat sortzen da, oso aberatsa. Liburuak, berriz, ez du ematen aukerarik horretarako. Aitzitik, liburuak patxada eskaintzen du, lan osoa batera irakurtzeko aukera. Garbi dago oraindik zenbait jende erosoago sentitzen dela liburuarekin. Hala ere, gauza gutxi aldatu dugu batetik bestera, ez dugu-eta ezkutatu nahi izan liburu hau sarean sortu zela. Horregatik, hain zuzen, kronika bakoitzaren ostean erantsi ditugu Sustatun agertutako hainbat erantzun, adierazgarrienak.

"Tresilloko teatroa" esaten zitzaion, mespretxu-punttu nabarmenez, joan den mendeko antzerki burges, konformista, bertangoxo horri. Azken aldian, berriz, izurria bezala zabaldu da, nire ustez, "tabureteko teatroa" (stand up uste dut deitzen zaiola ingelesez): badakizue, tipo bat aulki handian eseri eta txiste ustekoak bata bestearekin kateatzen joatea. "Atrileko teatroa" deitu dakioke Harkaitz Canok "Ahulkiak" obran eskaini berri digunari.

Bi aktore ari dira taula gainean (Itziar Lamuedra eta Patxi Santamaria) eta horiez gain, egiazko protagonista, Harkaitz Cano bera errezitatzaile lanetan. Atrezzoa, berriz, ezin soilagoa: aulki batzuk, eta atrila. Ez partiturak baizik paperak jartzeko, eta bertatik irakurtzeko. Testuen irakurketa izan baitzen obraren funtsa, azken laurdenean izan ezik, hor aktoreen arteko solasa nagusitu baitzen, estilo beckettar betean ("Barkatu, jauna, ixtera goaz". "Zauriak?").

Antzerkiaren gaia ez da erraza azaltzen. Aulkia litzateke bizkarrezurra, edo aitzakia, zenbait istorio korapilatzeko. Argumentu jakinik gabe hala ere: giro bat, "atmosfera" esaten zaion hori kutsatzen digu, Canok bere lanetan ohi duen bezalakoa: jostalaria, erdi ironiko erdi onirikoa, irudi harrigarriz eta mikroistorioz betea.

Poesiaren azken urteetako berrikuntza aipagarriena, euskal munduan, ez da izan halako edo bestelako joeraren indartzea, aurrez aurreko sozializazioa baizik: lehen liburu bidez transmititzen dena errezitaletan ere zabaltzen da gaur, eta dudarik ez dago asko ikasi dutela gure poetek arlo honetan: egoten, esaten, arnasa hartzen... Pauso bat harago emanda, errezitalaren eta antzezpenaren arteko hibridoa proposatzen digu orain Harkaitzek.

Baloraziorik? Ez dakit zer esan. Niri asko gustatzen zait Cano idazlea: bere asmamen txundigarria, indar poetikoa, sujeritzeko ahalmena... eta horiek denak topatu nituen obra txiki honetan. Hala ere, testuen saturazio bat ote zegoen iruditu zitzaidan, mugimenduaren eta ekintzaren kaltetan. Arazo pertsonala ere izan liteke: belarri hutsezko arreta eskasa daukadala nik; ikuskizunaren ostean bizpahiru lagunekin mintzatu eta denei gustatu baitzitzaien izugarri.

Belarriak belarri, neure oharmen eta sentipenei zor natzaie ni, eta, zintzo jokatzekotan, aholkua emango nioke Harkaitz Canori, obra honi begira ez bada hurrengoetarako, testu poetikoen eta zati dialogatuen proportzioa alderantziz ipin dezan alegia.