Nire uste harroan

Joseba Zulaika (Itziar, 1948) bere garaiari aurreraturiko idazlea izan dugu, dudarik gabe. Gaur, edonork onartuko dizu, komunikabideetan saltzeko moduko irudia daukan artista behar da: guapoa ez bada, nortasun nabarmenaren jabe gutxienez. Zulaika berez beste sasoi bateko idazlea dugu, testu serioa baloratzen omen zenekoa, eta, bere garaian, haren txima harroak, haren jarrera desinhibitu eta hizketa lotsagabeak fribolitatetzat-edo hartzen ziren eta gaztetxoaren bihurrikeria moduan barkatzen.

Bada gauza bat, hala ere, Zulaikari beti eskertu izan diodana: antropologia-testuak interesgarri bihurtu izana, berez helburu akademikoa zuten liburuak nobela baten bizitasunaz jantzi izana. Polemikaren lustrea bilatzea aurpegiratuko dio baten batek, beharbada, baina eztabaida unibertsitarioa goiko tenplutik beheko plazara ekartzea beti iruditu izan zait txalogarria.

Alde horretatik, "Violencia vasca. Metáfora y sacramento" egilearen tesi izan zena, euskal gatazka armatuaz inoiz idatzi den testurik eder eta sujerikorrenetako bat da oraindik ere, eta era berean dira kilikagarri ehizari, Guggenheim museoari eta beste hainbat gairi buruz idatzi dituenak. Behin baino gehiagotan izan dut sentipena idazleak tranpa txikiak egiten dituela: tesia formulatzen duela bere baitan hasteko, eta hura berrestera datozen datuen bila abiatzen dela gero, errealitatea apur bat behartuz hala behar izanez gero. Zientzialari guztiek egiten duten gauza bera omen da ordea, eta grazia gutxiagorekin gainera.

Bertsolaritzari buruzko kontuak dauzkat gaur aipagai. Orain dela hogei bat urte hautsak harrotu zituen Zulaikak "Bertsolariaren jokoa eta jolasa" liburuxka argitaratu zuenean Baroja etxean: bertsoak jolasa behar zuela eta lehiaketa arautua arrotza zitzaiola defendatzen zuen, hitz gutxitan, saiakera horretan, eta bazterrak nahastu zituen Bertsolari Elkarte sortu berria Txapelketa Nagusia antolatzen zebilenean.

Testu hori aspaldi zegoen galdua, eta erreskatatu egin du Bertsolari argitaletxeak (izen bereko aldizkariaren liburu-sailak); benetako sorpresa, baina, ez da testu hori, horrekin batera atera duten bestea baino: "Bertsolariak eta idazleak: aita-semearen arteko kondaira zaharra", Renoko Unibertsitatean 2003an ingelesez emandako hitzaldia, liburu honetarako Aiora Jakak euskaratu duena.

Aita-semeen lan horretan, bere aita gogoratzen du Zulaikak: Uztapideren adiskidea, lagun arteko bertsolaria, etxeko sukaldean bertso-paperak eta Auspoako liburuetakoak kantatu ohi zituena. Maitasunez beteriko erretratua egiten du itziartarrak, baina hortik abiatuta ikerketa antropologiko bat ere bai: ahozko kulturaren eta letra idatziaren kulturaren arteko desberdintasunak, bakoitzaren inplikazio eta ondorioak, kulturaren transmisiorako estrategiak...

Josebak bere burua gaur egun gurasotzat ikusi eta aitarekin konparatzen ditueneko pasarteak dira hunkigarrienak; beste zati batzuek lehortasun akademikoaren usaina dute, baina batekoz beste gustura irakurtzen den liburua da "Bertsolaritzaz bi saio" izenekoa.

"Editore lanak" izenpean hainbat idazki atera ditut hemen, argitaratu izan ditudan idazleekiko elkarrizketak batez ere. Nire editore-lanak badu beste alderdi bat, ordea, inoiz agerira ateratzen ez dena: kaleratzen ez diren liburuez ari naiz.

"Entre copas" filmeko protagonista, Miles (Paul Giamattik bikain antzeztua), idazlea da. Hala esaten du berak inguruan: idazlea dela, nobela bat amaitu duela, agente batek itxaropenak eman dizkiola... baina oraindik ez du lortu bere obrarik argitaratzea. Eta ni, pelikula ikusten ari nintzela, une batez Milesekin identifikatzeari utzi eta gizajoari belarrian pixa egiten dion putasemea sentitu nintzen.

Liburu bat idazteko lana hartzen duenak egundoko zama hartzen du bizkar gainean, emaitza edozein dela ere. Eta obrarik txarrenaren egileak ere ilusio guztia jarri du idazlan horretan, bere ordu libre gehienak pasa ditu hura ontzen eta biribiltzen urte erdian edo urte bian. Eta gero hor etorriko zaizu editore harroputz eta kalamidade bat, zure lanak pitorik ez duela balio esatera.

Gaitz erdi gainera, atzera botatzen ditugun lanak argi eta garbi txarrak badira. Askotan ez baitira garbi ikusten mugak. Hau kaxkarra da baina badu bere zera. Horrek ideia politak ditu baina hizkera txarra, edo alderantziz. Kontua da norbaitek egin behar duela bahe-lana, irakurleak ere ez baitu edozer irakurri nahi, eta editoreari tokatzen zaiola gaiztoarena egitea. Hagina atera behar duen dentistaren moduan, lana zintzo eta azkar betetzen ahalegintzen naiz behintzat, zain egon eta gero ezezkoa jasotzea krudelagoa delakoan.

Hala ere, neuk aukeratutako lana da; beraz, ezin hasiko naiz lantua jotzen, edo paparretik dominak zintzilikatzen.

Denok dakigu ipar amerikarrek menderatzen dutela zinema-industria, eta mundu osoko aretoetan ez dela Hollywoodeko estudioetako emaitzak besterik eskaintzen; egia da halaber, super produkzio garesti horietatik aparte, tarteka iristen dela gugana produkzio estatubatuar independienteren bat: besteen aldean txikiago eta apalagoak, baina gidoi on batean oinarrituak, ideiaz eta sentimenduz ongi hornituak. Horietako bat da "Entre copas" (Sideways), larunbat gauean Joan Paulo II.a hil berria zela entzun nuenean ikustera joan nintzen filma.

Planteamendua xinplea da: berrogeita piko urtera iritsi diren bi gizon, lagun zaharrak direnak, astebete pasatzera doaz elkarrekin, haietako bat ezkontzekoa dela-eta despedida moduan. Bietako bat, Miles intelektual eta ardoetan aditua, zapuztuta eta frustratuta bizi da: emazteak utzi egin zuen duela pare bat urte eta oraindik ez du ahaztu, bere irakasle-lanak ez du asetzen, eta idazle sentitzen bada ere argitaletxeek ez diote bere obrarik onartzen. Bestea, Jack aktore ezkongaia, zokor-mazo hutsa eta andrezale itsua da, baina osterantzean jator samarra.

Horra ba, bikote heterogeneo bat abenturazko bidaian, zineman aurrekari ugari eta onak dituen eredua (narratiban oro har esan beharko, Kixoteren mendeurrenean gaudenez gero). Kaliforniako ardo-lurretan ibiliko dira biak, mahasti eta bodega artean, ardoak probatzen, miresten eta erosten. Horretara mugatzen da Miles koitaduaren plana; Jack guapoak, ordea, larrujotze bat behar du ezkondu aurretik, eta lagunari ere bilatu nahi dio txortaldi on bat, horrek depresiotik ateratzen lagunduko diolakoan.

Egundokoa izan gabe, film txukun eta polita Alexander Paynek idatzi eta zuzendutakoa, tarteka mikaztasun dexentekoa hartzen duen komedia, hainbat gai proposatzen dituena gogoetarako: gizonezkoen 40ko krisia, gizon-emakumeen izaera eta behar diferenteak sentimenduen aurrean eta abar. Kontu horiek denak aski jorratuak daude ordea, eta ez dut horietaz aritu nahi; beste zerbaitez jarduteko hizpidea ematen dit pelikulak, baina horrek (barkatu teknika publizitarioa) hurrengoan izan beharko du.

Beldurra gauza serioa da, gure herrian jende askok nozitzen duena, arrazoi askorengatik, eta ez nuke hartaz txantxarik egin nahi.

Hala ere, gaur beste beldur txikiago batez jardun behar dut. Idazleek aspalditik dute beldurra gai literariotzat hartzeko ohitura. Gonzalo Bertzeokoak Don Bildur izeneko pertsonaia sortu zuen, gero Atxagak berrartu zuena; XIX. mendean, berriz, bizirik lurperatutakoaren gaia behin eta berriro erabili zuten idazle erromantikoek, Allan Poe denen buru zela.

Idazlearen beraren beldurra beste bat da ordea. Ospea, dirua edo oihartzuna lortzea esperantza izan liteke, amets hutsa gehienetan, eta horiek gabe geratzea ez da berez beldurgarri. Ofizioari dagokion berezko beldurra norbere lanak guztiz galtzea da, eta hori aski beldur berria da, teknologia berriek sortu edo gutxienez areagotua.

Garai batean posible zen idazleak bere lanaren eskuizkribu bakarra edukitzea eta hori, inork kopiatu eta inprimatu aurretik, suak edo urak betiko suntsitzea. Posible ez ezik gertatu ere gertatuko zen inoiz edo behin. Jendea ordenagailuz idazten hasi zenetik, baina, biderkatu egin zen egindako lana galtzeko beldurra, baita egiazko galerak ere: halakori ordenagailua bat-batean itzali eta arratsalde horretan idatzitako guztia galdu zitzaiola; beste hari disko gogorra hondatu eta urteetako lana pikutara... Teknikariek beti emango zizuten errezeta: tarteka "save" sakatzea, segurtasun-kopiak egitea... hala ere, ezin beldurra guztiz uxatu.

Paranoiko samarrak ote garen pentsa dezake norbaitek. Ez zait iruditzen. Idazlan bat galtzea ez baita horretan emandako orduak alferrik izan direla sentitze hutsa; askoz gehiago da: zure sorkari izan den obra guztiz desagertzen bada, zure existentziaren zati handi bat lapurtu balizute bezala sentitzen zara, eta zure hitz, esaldi, argudio horiek non dauden galdetzen diozu gauari, isiltasunari, ezerezari...

Ordenagailuak hobetu egin dira, dudarik gabe, eta askoz gutxiago entzuten dira horrelako istorioak. Dena dela, beldur berriak ere sortzen dira. Adibidez, blogetan idazten duenak, bere lana hor gelditzen eta geldituko delako sentipena du, baina sentipena irudipen eta irudipena liluramen bihur litezke. Horra zer gertatu zaion Katixa Agirre idazle gasteiztarrari: bere blog bien ardura zeukan enpresa lorrindu egin da bat-batean, eta bertako lanak betiko linbo batean desagertu.

Eskerrak Katixa Agirre idazle kementsua den eta txoko berri bat sortu duen: katixe.blogspot.com

Elgoibarko astekaria da "Barren", herri prentsan egiten direnetan onentsuena, eta berriki Susana Mujikari egindako elkarrizketa irakurri dut bertan. Susana Mujika kazetari handia da; beste komunikabide-mota batean ere ez litzateke seguru asko gaizki moldatuko baina irratian egundokoa da, mikroa eta ahotsa bata bestearentzat eginak direla pentsarazten dizutenetakoa.

Ez nabil ez Barren ez Mujika aparrez eta abarrez igurzten ordea. Xehetasun txiki bat komentatu nahi nuen. Galdetzen diote Mujikari nor elkarrizketatuko lukeen gustura, eta berehala erantzuten du Susanak: "Mikel Laboa eta Xabier Lete".

Laboak eta Letek gauza asko dituzte elkarren pareko egiten dituztenak: inguru berean jaioak dira, denboran ez oso urrun; biak ere kanpoan ikasten ibilitakoak, 1960tik aurrera euskal kultura berpizten eta berritzen lan handia egindakoak, biak ere "Ez dok amairu" mugimenduko kideak, euskal kantari ezagunak, nortasun bereziko ahotsen jabeak, gu denon oroimenean dauden abesti hilezkorren egileak.

Pixka bat ezagutuz gero, ordea, antagonikoak dira. Izaera kontuetan gehiegi sakondu gabe, Susana Mujikari gehien axola zaion arloari dagokionez, Xabier Lete dela, esango nuke, euskaraz ezagutzen dudan komunikatzailerik onena: hiztun oparoa, ideien kateatzaile bikaina, ahots sendo eta esateko modu zoragarria duena... Leteren kantaldi batean (aspaldian halakorik ikusteko zorterik ez) gozamen hutsa izaten da kantu bakoitzari egiten dion sarreratxoa ere.

Laboa, berriz, guztiz kontrakoa. Esan nahi baita, hiztun txarra, txarrik bada. Hau ez da kritika bat, konstatazio hutsa baizik, eta Mikelek ondo asko daki zein diren bere dohainak eta bere mugak. Norbait harengana baldin badoa bere kantuek isurtzen duten sentiberatasunaren pareko argitasuna aurkituko duelakoan, zapuztuta geratuko da, gizon horrek aura hori nondik nora daukan galdezka. Eta hala ere, magikoa da Laboak bere abestiei ematen dien ukitua...

Susana Mujikarentzako erronka...

Paveseren poeman edo harekin Letek egin zuen abestian bakarrik izan liteke heriotza ederra. Errealitatean, askoz gauza xaxtarragoa da, arruntagoa, tristeagoa. Hurbil tokatzen zaigunean, ez zaigu etortzen burura ideia liriko ederrik; pena handi bat soilik, hutsune moduko bat; hori betetzeko asmatu omen zuten erlijioa...

Orain dela aste batzuk Zorroagako beilatokiko 8. gelan izan nintzen, hantxe baitzegoen nire lankide baten emaztea, urtetan pairatu zuen gaitz endekapenezko baten ondorioz hila.

Gela berean egokitu nintzen atzo, bat-batean bihotzekoak emanda hil zen lagun baten gorpua ikusten eta haren etxekoei besarkada bat ematen.

Bereak eta bi sufritu zituenaren pena batean; ez oinazerik ez abisurik gabe joan zen bestea, baina despeditu ezinaren mina geratu zaie familiako eta lagunei, zenbat maite zuten esan gabe geratu direla...

Eta poetak halakoetan ez daki zer esan. Eta hobe du isilik geratu.

Orson Wellesek 1955ean film dokumental bat egin zuen Euskal Herriari buruz, "The Basque Country" izenekoa. Orain dela urte batzuk ikusi nuen ETBn, eta berriki aipatua ikusi dut Argia-n. Buruak huts egiten ez badit, foklore kutsuko irudi xarmagarriz osatua zegoen, Larruquert, Medem eta abarren tradizioaren aitzindari moduan edo. Deigarriena, baina, beste zerbait egin zitzaidan, eta xehetasun hau argi asko daukat oroimenean iltzatua.

Filmaren hasieran, Orson Welles bera ageri da, Nafarroa Garaia eta Lapurdi arteko mendi-gain batean (Ibardin, Lizuniaga edo halakoren bat), alde bietara paisaia zabala ikusten dela. Eta, eskuaz kamerari erakutsiz hartu beharreko bidea, hala dio: "Hau Espainia da; beste hau, berriz, Frantzia da. Baina alde honetako bizilagunak ez dira espainolak, eta alde honetakoak ez dira frantziarrak".

Definizio polita da, dudarik gabe, zuzentasun politiko gutxikoa izan liteke baina. Gaur egun, berriz, beste formula bat erabili ohi dugu, antzekoa baina ez igualekoa. "Hau ez da Espainia, ezta Frantzia ere", esaten da. Eta, egia osoa aitortzen hasiz gero, beste hau erantsi beharko genuke: "Baina alde honetako bizilagunak gero eta espainolagoak gara, eta alde honetakoak gero eta frantsesagoak".

Orain aste batzuk pelikula bat aipatu nuen hemen, "Um filme falado" Manoel de Oliveirarena; ikusi berria nuen eta hartaz zerbait komentatu nahi nuen, baina, orduko hartan esateko gauza askotxo, nonbait, eta hurrengorako utzi nuen. Gauzak beti geroko uzteak zer dakarren badakigunez, heldu diezaiodan behingoz agindutakoari.

Oliveira portugaldarra sormenaren iraunkortasunaren kasu harrigarri bezain ederra da: 95 urte beteta, zinema egiten jarraitzen du, oso modu pertsonal eta fresko batez, eta Europako kritikaren txaloak jasoz. Nik, hala ere, ezin epairik eman, hauxe baita ikusi diodan lehenengoa.

"Un filme falado" hau pelikula bitxia da berez, bidaia baten kontaketa izan arren film estatikoa, ia narraziorik gabea; ekintzarik ezean, hitza da protagonista nagusi, baita seguru asko sakoneko gaia ere. Argumentua erraza da laburtzen: ama gazte bat, Rosa Maria, historia-irakaslea unibertsitatean, bere alabarekin batera doa bidaian, senarra zain duten lekurantz; presarik gabeko bidaldia da, Mediterraneoan zehar itsasontziz egina, eta geldialdi ugari egingo dute tartean, tokian tokiko berezitasunak ikusteko eta jendearekin hitz egiteko baliatuko dituztenak: Marseillan, Ponpeian, Atenasen, Istanbulen...

Solasaldi horietan gure mendebalde honetako historia laburbiltzen da, antzinatik gaur egun arte, eta zibilizazio honen erroez hausnartzen da, nolabait. Filmaren bigarren erdia are estatikoagoa da, eta lehen parteko proposamen eta gaietan sakontzen du: solasaldi luzean arituko dira itsasontziko kapitaina (John Malkovich, jatorri poloniarreko anglosaxoiarena egiten duena, Joseph Conrad berri bat balitz bezala) eta eskaletan barrena bertara igo diren hiru bidaiari, hiru dama handi, beste hainbat herrialderen ordezkari: Catherine Deneuve frantziarra, Stefania Sandrelli italiarra eta Irene Papas greziarra.

Hizkuntz nahasketa xelebrea daukagu filmean, nor bere hizkuntzaz mintzo baita: portugesez, ingelesez, frantsesez, italieraz, grezieraz... Rosa Maria pertsona jantzia eta poliglota da, eta naturaltasunez jasotzen dugu hizkuntzen anabasa hori (grezierarena geratuko litzateke errealismotik aparte samar). Berriketa bera, nire ustez, ez da bereziki interesgarria, eta amaieran helarazi nahi zaigun mezua hitzaren eta basakeriaren arteko kontrastea izan liteke. Deigarriena, baina, ez da pelikulan dagoena, ez dagoena baino. Ez al zarete ohartu? Tokietan, pertsonaietan, hizkuntzetan... Mediterraneoaren alderdi europarreko herri nagusi guztiak aipatu ditugu, salbu eta... espainiarrak.

Eslaviarrak eta albaniarrak ere falta dira, egia esanda, baina kasu honetan ezezagun samarrak zaizkigula aitortu behar. Espainolen kasuan, ordea, ezin esan Oliveirak Espainia ezagutzen ez duenik. Zergatik ahaztu ote ditu hortaz penintsulako bizilagunak? Erantzuna Oliveirak berak eman beharko luke. Nik, besterik gabe, euskal literaturaren historia txikiko pasadizo bat agintzen dizuet, honekin loturaren bat eduki dezakeena, eta ea ez naizen aurrekoan bezainbat berandutzen agindutakoa betetzen.

Joxe Azurmendik 1968an idatzi zuen bere "Manifestu atzeratua" ospetsua, hitz hauekintxe hasten zena: "Gure herriak ez dauka kondairarik. / Pobrea da. Ez dauka / pirata koxkor pare bat / langile sofritu batzuk, / muga zentzugabe asko, / mila zorigaizto / besterik. Ez da gutxi." Hitz horien atarian, baina, ohar bat ipini zuen: "Panfleto bat idatzi nizun / kondenatu nahi banauzu / injustiziarik kometa ez dezazun."

"Manifestu atzeratua" euskal literaturako testurik inportanteenetako bat iruditzen zait: kalitatez, indarrez, eraginez... Eta ez naiz ni hori dioen bakarra. Sarreratxo horrek, berriz (eta oraintxe ohartu naiz horretaz), Joxe Azurmendi gure arteko lehenengo idazle postmodernoa bihurtzen duela esango nuke, nolabait (nolabait hori azpimarratu behar, badaezpada).

Intelektualen tradizio modernoak edozein kausaren aldezle kualifikatu bihurtua zuen idazlea, gutxienez Emile Zola-ren "J'acusse" ezagunaz geroztik. Idazlea libre izango zen bere gogoko kausa hautatzeko, eta baita isiltzeko ere, baina denek hartuko zuten aintzat haren hitza, sinesgarritasunezko plus bat balu bezala, eta gizartearen gainean eragin zalantzarik gabea. Azurmendiren jarrera postmodernoa da, kontzepzio horren kontrakarrean ironia sartzen duelako: ez du konpromisoa ukatzen, baina ez du fede handirik bere hitzen ahalmen konbentzigarrian, aldez aurretik ematen baitie "panfleto" izena.

Niri ere egokitu izan zait inoiz edo behin panfletoren bat idatzi beharra. Azkena, atzo bertan, AHT Gelditu Elkarlanekoek eskatuta. Agintariren batek esan omen du, AHTren kontrakoek ez dakitela zer nahi duten, ez dutela logikarik eta ea astoz ibiltzera itzuli nahi ote duten. Lemoiz egin ezean azak jan beharko genituela esan zutenean bezala, gutxi gorabehera. Ba, hari erantzuteko testu ironikoren bat idatziko ote nuen edo.

Ezetz esaten baneki... "Ella siempre dice sí" filmaren bertsio maskulinoa naiz ordea. Eta egin nien testua. Panfleto hutsa, baina Azurmendirenaren kalitaterik gabea: demagogikoa, jeneralidadez betea... Nahiago nuke nire sinadurarik gabe geratu balitz, baina AHTren kontrakoek fedea dute nonbait idazlearen sinesgarritasun-plusean, eta umiltasunak, batzuetan, zintzilikatu nahi dizkiguten berunezko dominak onartzea eskatzen du.

Horra, beraz, delako testua, literaturaren inongo historiara pasatuko ez dena, eta hala hobe:

ASTAKILO BATEK JAUN ZALDUNARI

Jaun zaldun horrek dioenez,
ez omen dakigu zer nahi dugun
Abiadura Handiko Trenaren kontra egiten dugunean.
Arrazoi izango du berorrek: ez dugu jakingo zer nahi dugun
baina ondo asko dakigu zer nahi ez dugun:
lurraldea txikitzea, basoak porlanez betetzea, natura ezpataz akabatzea.

Jaun zaldun horrek dioenez,
ez omen daukagu logikarik
Abiadura Handiko Trenaren kontra jartzen garenean.
Gurea ez baizik berorrena bai logika ederra:
Datozela bulldozerrak eta bulldog txakurrak, motozerrak eta eskabadorak,
has daitezela denak martxan eta lanean,
haien burrunbak txin-txin soinua ekarriko baitu,
eta diruaren txin-txinak botoaren hotsa.

Jaun zaldun horrek dioenez,
astoz ibili nahi omen dugu
Abiadura Handiko Trenaren kontra ari garenok.
Berriz ere zuzen egongo da berori:
astakilook zer esango dugu ba astakeriak besterik?
Jaun zaldunak, ordea, bai ederki zaldi gainean, bai dotore bere limusinan,
bai azkarra bere abioian, bai bizkorra bere tren berrian...
Eta bai pozik gaudela astakiloak berorren zaldi, limusina, abioi eta trenak
ordaintzen dizkiogunean.

Aurreko batean lagun batek mezu bat bidali zidan eta, bertan, nik lehenago azaldutako kezka baten inguruan, neurekoiago jokatzeko aholkatzen zidan; ez dakit lagunak arrazoi zuen edo ez, kontu hark ez du garrantzirik gainera hemen agertzeko, baina lagunaren hitzek gogora ekarri zidaten aspaldi samar ikusitako film bat.

"Uranus" du izena pelikulak, eta Claude Berri zuzendari frantsesak egina da, Marcel Aymé-ren izen bereko nobelan oinarrituta. Kasualitate hutsez ikusi nuen, telebistan ordu txikietan, eta txundituta utzi ninduen. Berri-k joera eta sentiberatasun bereziak ditu lan literarioak zinemara egokitzeko, hala erakutsi zuen "Manon des Sources" eder hartan ere, baina "Uranus"ek bazuen beste interesgune bat ere, historikoa deituko nukeena.

Bigarren Mundu-Gerraren amaiera-garaian Frantziako herri koxkor batean dago kokatua filma. Hitler ez da oraindik errenditu, baina Frantzia aldetik uxatua dute dagoeneko. Herrian etxeen erdiak puskaila bihurtu dituzte aliatuen bonbardaketek, eta zutik geratu diren etxebizitzetan sartu behar izan dira, nola edo hala, eraikin hondatuetako biztanleak. Hala eta guztiz, halako bor-bor batean bizi da herri osoa, garai berri baten irakinaldian.

Hamaika filmetan ikusi dugu Bigarren Mundu-Gerrako Frantzia, eta denetan herri osoak egiten du Erresistentziarekin bat, Nazi malapartatuen kontra. Hori da bertsio ofiziala, eta ez hori bakarrik: herri oso batek bere buruari kontatu dion gezurra. Errealitatean hamarretik bat baldin bazen erresistentziaren aldeko eta beste bederatziak alemanekin lasai asko bizi izan zirenak, alderantzizko ipuina asmatu da gero: hamarretik bederatzi erresistente, eta bat kolaboa. Oso jakingarria da kontu hauetaz hitz egitea garai hura ezagutu izan zuen Iparraldeko jendearekin. Gaiak, hala ere, kasik tabu izaten jarraitzen du Frantzian, eta horregatik harritu ninduen horrenbeste Berriren filmak.

"Uranus"en ez da gerrarik ageri; gerraostea estreinatu berri dute, eta bere historia berrinterpretatuko duen mitoaren sorrera-prozesua ageri da. Ederki asko erretratatzen ditu filmak garaileen gurdira igo direnak: komunista sutsu bihurtu den moxkortzioa, alemanekin negozio oparoak egin ondoren agintari berriei eskupeko ederrak banatzen dizkien estraperlista...

Hala ere, eta hauxe zen nire gogoeten iturria, bada pertsonaia bat, filmean Philippe Noiret-ek gorpuztua, miseria moralezko ikuskizun horren aurrean halako jarrera kontenplaziozko eta gupidatsu bat hartzen duena. Haren lagun bat sinetsi ezinik dago, hainbesteko hipokrisia eta zurikerien aurrean, eta Noiret-ek esaten dio: "Zergatik asaldatu? Begira iezaiozu kattagorriari udazkenean: hurrak eta intxaurrak nondik inguratuko dabil heriosuhar, bere zuloa nola bete beste kezkarik gabe, eta berekoikeria hori hunkigarria iruditzen zaigu. Zer besterik egiten dugu ba gizakiok, taloa beste aldetik erretzen hasi denean?"

Horra egoismoaren ikuspegi errukitsua, zer pentsatua eman dezakeena; benetako egoistek ez dute halako aitzakien beharrik ordea.