"Watchmen", inoizko komikirik onena

Watchmen da niretzat inoiz egin den komikirik onena. Alan Moore maisu handiaren gidoia eta Dave Gibbons-en irudiak dituen nobela grafiko hau inoiz existitu den onena dela ez dut nik bakarrik uste, mundu guztian zehar jende asko da iritzi berekoa, eta bozketa bat egingo balitz onena zein den jakiteko, ziurrenik berak irabaziko luke. Horrelako gorazarrea merezi izateko zer duen jakin nahi baduzu, segi irakurtzen eta ikusiko duzu!

Watchmen eta ni

Azken urteetako komikien zinemaratze masiboa ez da komikizaleak bereziki pozten gaituen fenomenoa. Izan ere, Hollywood-ek komiki onenekin ere bere estiloko akzio-film kaskar horiek besterik ez daki egiten, kasu gutxi batzuetan salbu (Sin City, zeina duela gutxi gutxi komentatu dugun blog honetan, X-Men eta besteren bat). Zerbait ona izatekotan, jende arrunta komikien mundura hurbiltzea izan daiteke, nahiz eta hau eztabaidatzekoa den, izan ere film hauetako askoren kalitate eskasak agian komikien fama okertu besterik ez du egiten, ez dakit. Tira, nire kasuan behintzat, esan beharra dut film baten bidez ezagutu nituela nire komikigile eta komikirik kuttunenak.

2003an The League of Extraordinary Gentlemen filma estreinatu zenean ezin izan nion joateari utzi. Nahiz eta kritika guztietan txarra zela irakurri, fantasia, abentura eta zientzia fikziozko nobela klasikoen hainbeste pertsonaia (Mina Harker, Nemo kapitaina, Allan Quatermain, Jekyll eta Hyde, gizon ikustezina...) film bakarrean ikusi ahal izatearen tentazioa erakargarriegia zen. Beraz filma ikusi nuen eta oso txarra zela baieztatu nuen, akzio eta efektu berezi asko eta gidoi gutxiko (ez baitzuten komikia errespetatu) beste film bat besterik ez.

Baina filmaren kritiketan komiki oso on baten oinarrituta dagoela esaten zuten, eta horrela handik gutxira erosi egin nuen The League of Extraordinary Gentlemen komikia. Eta hau bai, hau oso ona dela baieztatu nuen, guztiz originala, heroi klasikoen berrirakurketa ezberdin bat. Haren gidoigile Alan Moore-ren izena gogoan gorde nuen, hurrengo baterako.

(The League of Extraordinary Gentlemen filmari eta komikiari buruzko bi komentario euskaraz irakurri nahi badituzu, hona Sustatun Iban Zalduak egindakoa eta The Baldekoek egindako beste hau)

Handik denbora batera, kasualitatez egile horren beste obra bat aurkitu nuen denda baten. Watchmen izena zuen, eta kontraportadan, oso ondo jartzeaz gain (hori beti egiten dute), hainbat sari irabazi zituela esaten zuen (Kirby saria, Eisner saria eta Hugo saria). Beraz, erosi egin nuen eta irakurri.

Irakurtzen amaitutakoan, ezin erreakzionatuta geratu nintzen, shock egoeran. Benetan gertatu al zen esperientzia ia mistiko hura? Konprobatzeko, jarraian berriz irakurri nuen osorik, eta berriz ere sentsazio bera, zeozer aparta, paregabekoa irakurri izanarena. Inoiz irakurri nuen komikirik onena zen zalantzarik gabe. Are gehiago, jarraitzen ditudan beste kultur adierazpideak (zinea, literatura eta musika) hartuta ere inoizko obrarik onentsuenetakoen artean jartzeko bestekoa. Posible al zen? Internetera jo nuen ziurtatzeko ez zitzaidala niri soilik gertatu eta ea beste batzuentzat ere hain obra ona zen ikusteko, eta hala zela baieztatu nuen. Jende askok dauka komikirik gustukoentzat.

Nik harrezkeroztik jende guztiari emozioz gomendatzen diot, eta diszipulu bati zerbait zoragarriaren iniziazioan laguntzen ari denaren ilusioaz uzten diet Watchmen lagunei. Eta ni horrelako sentsazio gazi-gozo batekin gelditu naiz, egia absolutua edo perfekzioa ezagutu duenaren pozarekin baina behin hori bizita inoiz berriro horrelakorik ezagutuko ez duzula jakitearen penarekin.

Alan Moore paregabeko jenioa

Alan Moore komikigilea da, bai, baina ez marrazkigilea, komikien gidoiak egiten ditu. Komikia literaturatik bereizten duena justu irudiak izanik, agian norbaitek (komikia literaturaren aldean anaia txikia dela uste duen norbaitek) gutxietsi egingo du Moore, benetan ongi idazten jakingo balu idazlea izango litzatekeela pentsatuz. Ba oker dago. Zaleon artean komikirik onena edo komikigilerik onena zein den eztabaida asko badago ere, gidoiei soilik erreparatuz gero ia inork ez du zalantzan jartzen onena Moore denik. Bere istorio landuek ikaragarrizko kalitatea dute, eta irudigilea dena delarik ere bere lanen kalitate orokorra izugarria da. Eta goiko norbait hori oraindik konbentzitu ez badut, esango diot literaturarekin ere ausartu izan dela (nobelak eta antzerki obrak ere idatzi ditu). Egia esateko, zer ez du egin gizon honek! Antzerki-talde baten ere aritua da, musikan ere ibilia da, magoa ere bada...

Britainiarra da Moore, eta bere jaioterrian aritu zen lanean hasieran, etapa honetako lanik ezagunena V for Vendetta izanik, David Lloyd-ek marraztua, bere kultuko lanetako bat.

Ondoren mainstream amerikarrera (hau da, superheroien komikietara) pasatu zen, DC-ra zehazki, eta hainbat serietan aritu izan zen (Swamp Thing, Batman, Superman...). Tarte honetan egin zuen 1986an Watchmen, bere maisulan handiena. DC 1989an utzi zuen, hainbat desadostasun medio.

Nahiko independente aritu zen aldi batez, argitaratzaile ezberdinekin (tartean berak sortutako bat zela) hainbat lan ateraz, eta aldi honetan egin zuen, 10 urtetan zehar, zenbaitentzat bere lanik onena dena, From Hell, Eddie Campbell-en irudiekin.

Aldi batez berriz ere superheroien komikien gidoiak egiten aritu eta gero (Marvel-ekoak gehienbat), bere lerro propioa sortu zuen, America's Best Comics, Wildstorm argitaletxearekin publikatzeko. Baina Wildstorm DC-ri saldu zion jabeak eta Moorek nahiko egoera ezerosoan aurkitu zuen bere burua, berriz ere DC-rentzat lanean. Aldi honetan atera zituen, dena den, The League of Extraordinary Gentlemen eta Top 10.

Alan Moore artista da, eta bere artera dedikatzen da soilik. Komikien munduaren alderdi merkantilista ez du batere atsegin. Antisistema bat dela esan daiteke. Ez da azoketara edo liburu-sinaketetara joaten, eta liskar ugari izan ditu DC bere argitaletxearekin. Horietako bategatik zuen utzia DC lehen, eta bere nahiaren kontra berriz bertan aurkitu denetik ere eztabaida asko izan ditu. From Hell eta The League of Extraordinary Gentlemen bere nobela grafikoetan oinarritutako filmak egitea proposatu ziotenean, nahi zutena egin zezaten utzi zien bera eta bere lana bakean uzten bazituzten. Emaitzak ikustean, halere, erabaki zuen aurrerantzean bere lanetan oinarritutako filmik egiterik ez zuela utziko eskubide guztiak bereak ziren kasuetan, eta eskubideak beste batzuenak ziren kasuetan, bere izena kredituetan ez agertzea eta berari zegokion dirua marrazkigilearentzat izan zedila.

Alan Mooren izaera berezia eta jenialtasuna ikusi nahi baduzue, hiru elkarrizketa dituzue hemen, hemen eta hemen.

Baina zer da Watchmen?

Watchmen Alan Moore jenioaren lan gorena da. Batzuk From Hell bere beste maisulana nahiago badute ere, niri gehiago gustatzen zait Watchmen. 1986an argitaratu zen 12 emanalditan, eta ondoren guztiak laburtzen dituen liburu mardul formatuan. Irudiak Dave Gibbonsek egin zituen.

Watchmen hainbatek (oker, noski) superheroien komikitzat jotzen du. Justiziero mozorrotuak agertzen dira, bai, baina Moorek justu balizko superheroien ikuspegi ezberdina ematen du. Agertzen diren mozorrotuak ez dira superboteredun superheroi superonak. Nobela errealitate alternatibo baten kokatuta dago, non superheroien komikien eraginak hainbat jende mozorroa jantzi eta justizia egitera eraman duen. Eta Moorek zalantzan jartzen ditu justizieroak, hauetako batzuk faszistak, indarkeriazaleak edo amoralak baitira, euren burua justiziaren gainetik ikusten dutenak. Obraren izenburuak berak horrelako "heroien" zilegitasunari egiten dio erreferentzia: latinezko "Quis custodiet ipsos custodes" esaldia du oinarri, ingelesez "Who watches the watchmen?" moduan itzultzen dena, hau da, "Nork zaintzen ditu zaindariak?"

Nobela grafiko honek abentura eta polizi-intriga ditu, baina hori baino askoz gehiago da. Gizartearen, filosofiaren, historiaren, zientziaren eta beste hainbat arloren erreferentzia ugari ditu, horien azterketa sakona egiten du, eta gauza askoren kritika fina ere. Gai horiei guztiei buruzko jakinduria ia entziklopedikoa erakusten digu Moorek (nahiz eta horretan bai irabazten dion From Hell-ek).

Haria maisutanez lantzen du Moorek lan honetan. Hilketa bat da dena abiarazteko aitzakia, baina inbestigazioak enmaskaratuak inplikatuta egon daitezkeen eta Gerra Hotzagatiko munduaren amaiera suposa lezakeen konplot handiago batera garamatza. Hari nagusiaz gain, lehen taldea osatu baina gero banandu ziren mozorrodun bakoitzaren background-a edo iragana kontatzen doa, eta horrela guztia poliki-poliki prestatzen doa denak batera konpondu beharko duten konplotaren bukaera zirraragarri apoteosikorako. Eta bukaera erabat ezustekoa da, Moorek nobela guztian zehar maisutasunez engainatu gaitu, utzitako pistekin iradokitzen duenak berak nahi duena pentsarazten digu espero gabeko amaiera emateko, Hitchcock-ek Psycho filmean bezalatsu.

Baina liburuak hari bat baino gehiago duenez, haria baino, liburua zoragarriki hilbanatutako oihala dela esan beharko genuke, non hari guztien artean osatzen den oihal hori. Pertsonaia nagusiez gain, bigarren mailako beste mordo bat daude, baina guzti horien istorioak ez daude hor puntualki argumentuak eskatzen duelako soilik. Guztiek dute garrantzia istorio nagusian, gero deskubritzen joango garen bezala. Eta ez pertsonaiak bakarrik, liburuan zehar agertzen doazen objektu edo detailetxo askok eta askok ere bere izateko arrazoia dute, ondoren ikusiko denez. Horrez gain, erreferentziaz beteta dago. Hainbeste eta hainbeste detaile, erreferentzia eta abar daude, non irakurtzen duzun bakoitzean gauza berriez konturatzen zaren.

Teknikoki ikusita ere lan aparta da. Komikien munduan diren errekurtso edo teknika grafiko guztiak erabiltzen ditu, eta berriak ere asmatzen ditu. Niri bereziki gustatzen zait bi istorio, biei antzekotasunak emanez, paraleloan kontatzen dituenean eta bi harien irudiak eta hitzak nahasten dituenean, tipo bat irakurtzen ari den pirata-komikiarena adibidez, edo Manhattan doktorearen elkarrizketa.

Gainera, jatorrizko komikiaren entrega bakoitzaren bukaeran kontatzen den istorioarekin zerikusia duten hainbat testu edo bestelako sartzen ditu. Adibidez, kontatzen den istorioko pasarteren bat agertzen den egunkari bateko orri batzuk, edo pertsonaietako baten txosten psikologikoa... Horrelakoak beste lan batzuetan ere egin izan ditu Moorek, eta asko atsegin dudan zerbait da, alde batetik horrela komikiak gehiago irauten dizulako (komikian baino gehiago irakurri behar baita ;-) eta bestetik istorioa osatu eta errealismo handiagoa ematen diolako.

Lan ezin hobea. Benetan.

Epilogoa

Tira, goraipamenetan pasatu egin naizela uste duzue? Baliteke, izan ere emozionatu egiten naiz Watchmen edo Mooreri buruz berba egiten dudan bakoitzean. Baina benetan pasatu naizen edo ez jakiteko modu bakarra duzue, obra irakurtzea. Beraz, irakur ezazue eta kontatuko didazue! (Online eros daiteke gutxienez FNAC-en; bestela liburutegietan maileguan hartu gutxienez Abadiño, Iurreta, Arrasate, Elgoibar, Errenteria eta Hernanin, Euskadiko Liburutegien Sistema Nazionalaren Katalogo Bateratua-ren arabera, eta beste herri batekoa bazara ere, sistema horren barruan dagoen edozein liburutegitan eska dezakezu eta ekarri egiten dizute; edo bestela eMule-n ere aurki daiteke).

Eta filmei buruz hitz eginez hasi dudanez artikulua, filmei buruz hitz eginez bukatuko dut. Azaroan pantailaratzekoa da V for Vendetta filma, Wachowsky anaiek egokitutako gidoi baten gainean egina. Ba Joel Silver ekoizleak prentsaurreko baten adierazi zuen Alan Moorek Larry Wachowskyri esan ziola oso proiektu interesgarria iruditu zitzaiola filma. Silver-en adierazpen hau guztiz gezurra da, noski. Mooreri gidoia "ergelentzakoa" iruditu zitzaion, eta Silverren adierazpenak zuzen zitzaten eskatu zuen. Horrelakorik egin ez zutenez, Moorek DC-rekin definitiboki hautsi zuen.

Eta Watchmen bera ere zinemara eramateko bazeukan proiektu bat nahiko aurreratuta Paramount etxeak, Paul Greengrass-ek zuzentzeko. Interneteko komikizaleen foroetan iritzi orokorra zen hobe zela ezer ez egitea, obra horren xehetasunak, zorroztasuna eta kalitatea zinera ezin zirela eraman, eta are gutxiago Hollywood-ek! Zaleak pozik uzteko, foro bat eta guzti ireki zuten zuzendariarekin zuzenean filmari buruz berba egiteko. Baina azkenean uztailean bertan behera utzi dute proiektua eta beste estudio batzuei eskaini die. Eurek beste arrazoi batzuk argudiatzen dituzte, baina ez dakit... Interneten bidez batu eta antolatuta herriak duen botereaz konturatzen hasi al dira boteretsuak?

Niri dagokidanez, koherentziagatik eta Moorekiko errespetuagatik ez nituzke bi filmok (V for Vendetta eta Watchmen, azkenean egiten badute) ikusi beharko, baina ez dakit agoantatuko dudan...