Hergé-ren defentsan

Izango da urte bat baino gehiago, Patxi Lurra adiskideak asaldatuta idatzi zidala. Tintin-en abentura zahar eta ezezagun bat deskubritu berria zen, Tintín en el país de los Soviets. Irudi "primitiboak" zituela esateaz gain, "propaganda anti-komunista lotsagabea" dela eta "errusiar guztiei Lenin-en traza" ematen diela eta "okerrena haurrentzako gehigarri baterako" zela ere ziostan.

Nik badut etxean album hori, duela urte gutxi berrargitaratu baitzen hemen (1930eko lehen ediziotik berriz atera gabea zen, horregatik da nahiko ezezaguna), eta Patxik arrazoi osoa du. Lan hori propaganda eta manipulazio hutsa da, ez du aitzakiarik.

Eta ez da hori Hergé-ri buruz entzun izan dudan akusazio bakarra, ezta grabeena ere: nazien okupazioan kolaborazionista izatea leporatu izan zaio! Horrez gain, kolonialista, antiekologista, matxista... eta beste ez dakit zenbat "ista" ere.

Nik inoiz ez ditut akusazio horiek sinistu. Tintin nire txikitako heroiaren sortzailea, beti ahulenak eta balore onak defendatzen dabilen horren egilea, ezin zen horrelakoa izan! Nire konbikzio hori frogatu edo errefusatzeko, Tintín, el sueño y la realidad: La historia de la creación de las aventuras de Tintín liburua irakurri nuen. Artikulu honetan daukazue liburu horren iruzkina eta, beragan oinarrituta, Hergéren gaineko akusazioen gezurtapen dokumentatua.

(Oharra: Egun egokia iruditu zait gaurkoa aspalditik pendiente nuen artikulu hau idazteko, gaur baita Georges Remi Hergé-ren jaiotzaren mendeurrena, azken aldian antolatu eta argitaratu diren gauza guztiengatik jakingo duzuenez; adibidez, Donostiako Zientziaren Kutxagunean Tintin eta zientziari buruzko erakusketa bat inauguratuko dute gaur bertan, uda amaiera bitartean egongo dena)

Lehen kargua: Manipulatzailea

Sobieten istorioa propaganda eta manipulazio hutsa da, eta ez dago horretarako aitzakiarik. Hergék berak ez du gustuko, gaztaroko bekatutzat dauka, eta horregatik da album bakarra gero 1945ean kolorezko bertsiorik izan ez zuena. Tintin-en abenturak Le Petit Vingtième aldizkari katolikoan (eta beraz antikomunistan) hasi ziren argitaratzen, eta Wallez apaiz zuzendariak agindu zion lana, ikuspuntu horretatik egiteko esanez. Gainera, erabili zuen informazio iturri bakarra liburu bat izan zen, Joseph Douillet-en Moscou sans voiles, horrela kontatzen zuena.

Bigarren kargua: Kolonialista

Tintin Congon albumean ikuspegi oso kolonialista erakusteaz akusatzen dute Hergé, eta onartu beharra dut hala dela. Berak ere onartzen du honetan topiko eta estereotipotan erori zela. Afrikar guztiak ezjakinak, sineskerizaleak eta abar bezala balira jartzen ditu. Honetan ere liburu bi soilik erabili zituen dokumentaziorako.

Hala ere, beste album batzuetan Tintinek indigenak kolonialisten gehiegikerietatik defendatzen ditu : Loto Urdina albumean rickshaw tiratzailea babesten du Gibbons-en jipoitik, eta Eguzkiaren Tenplua albumean berdin egiten du Zorrinoren adar jotzaileekin.

Horrez gain, Tintin beti ari da gutxiengoak eta zapalduak defendatzen: indioak Tintin Ameriketan albumean, indigenak Eguzkiaren Tenpluan, ijitoak Castafioreren bitxiak albumean, tibetarrak Tintin Tibeten albumean...

Hirugarren kargua: Topiko eta estereotipoz betea

Irudiak: ? / Hergé

Egia da Tintinen hasierako albumak estereotipoz beteta daudela (boltxebike denak gaiztoak dira, afrikarrak atzeratu eta superstiziosoak, amerikarrak kapitalista desenfrenatuak edo gangsterrak...). Baina Loto Urdina istorioan kontrakoa egin zuen: europarren txinatarrenganako estereotipoak apurtzen saiatu zen.

Album hori idazten hasi aurretik, Hergék Tchang Tchong-Jen ezagutu zuen, Bruselan ikasten ari zen txinatar gazte bat. Bere lagun handia egin zen, eta honek ireki zizkion begiak, Txinako errealitatea ezagutaraziz. Beraien laguntasuna omenduz, Hergék Chang Chong-Jen izeneko pertsonaia bat sartuko du albumean, eta eszena oso eder bat dago bertan non Chang-ek eta Tintinek elkarrez dituzten aurreiritziez barre egiten duten, Hergék eta Tchang-ek egingo zuten gisan. Album honetatik aurrera Hergé ederto dokumentatuko zen beti, komikietako dokumentazio lanaren eredu bihurtu arte, ia obsesioraino informatzen hasi baitzen.

Laugarren kargua: Naziekin kolaborazionista

Akusazio grabea benetan. Beronen oinarria hau da: naziek Belgika okupatu zuten garaian Tintin Le Soir egunkarian argitaratzen zen, Belgikako egunkari frankofono nagusian; okupazioa gertatzean Hergé ez zen erbesteratu, Erregearen deiari kasu egin zion eta herria altxatzen gelditu zen; Le Soir izan zen, ohikoa zenez, naziek bahitutako medioetako bat, eta euren propagandarako erabiltzen zuten; eta Tintinen abenturak eta Hergéren sinadura nazien goraipemenezko artikuluekin nahastuta agertzen ziren...

Baina Hergé-ren lana pixka bat aztertzen duen edozeinek argi ikus dezake beti nazien eta faxismoaren aurka egon dela: Loto urdina albumean Japonek Txina konkistatzea kritikatzen da, Irla beltza albumean alemanek gerra aurretik ezegonkortasun ekonomikoa sortzeko egiten zituzten diru faltsifikazioak salatzen ditu), Ottokar-en zetroa albumean alemanen anexionismorako azpijokoak irudikatzen ditu (azpilan guztiaren burua, Müsstler, Mussolini eta Hitler izenen nahasketa da)... Okupazio garaian arazoak izateko moduko lanak dira, baina zorionez naziak ez ziren konturatu (egiten den kritika askoz fin eta sotilagoa da, ez Sobiet-en albumean bezala).

Inbasioaren garaian Hergé Tintin urre beltzaren lurraldean albuma idazten ari zen, nazien petrolioa eskuratzeko trikimailuei buruzko abentura. Baina, noski, alde batera utzi behar izan zuen. Okupazio garaian inplikazio politikorik gabeko abenturak egin zituen (Urrezko hagindun karramarroa, Izar misteriotsua, Adarbakarraren sekretua, Rackham Gorriaren altxorra, Kristalezko zazpi bolak eta Eguzkiaren tenplua). Gero berriz heldu zion Tintin urre beltzaren lurraldean istorioari, baina oraingoan Gerra Hotzean kokatu zuen.

Beste karguak: Antiekologista, matxista...

Tintin Congon istorioan Tintin zoroen pare ehizan agertzen delako eta animali piloa akabatzen dituelako aurpegiratzen diote lehenengoa. Eta bigarrena bere albumetan emakumeek ez dutelako rol garrantzitsurik (Castafiorek izan ezik, baina a ze rola gainera...).

Tira, baina orduan gauzak horrela ziren! Kontzientzia ekologikoa ez zen existitzen, eta berdintasunarena apenas...

Epaia: Errugabea

Tintinen komikiak abentura, suspensea eta komedia baino askoz gehiago dira. Benetako gizarte- eta toki-erretratuak izateaz gain, kritika sozial zorrotza ere badute. Tintinen abenturetan indioen defentsa ausarta egiten da (Tintin Ameriketan), droga trafikoa salatzen da (Faraoiaren zigarroak), Txinaren okupazioa kritikatzen da (Loto urdina), lehen munduak hirugarren munduan eragindako petrolioagatiko gerrak eta arma trafikoa gaitzesten dira (Belarri hautsia abenturan Bolivia eta Paraguayren arteko Chaco-ko gerra dago atzean, multinazionalek bertako petrolioagatik eragindakoa, eta Tintin urre beltzaren lurraldean abenturan ere gauza bera denuntziatzen da; Irak-ekoa ez da hain berria ere...), aipatutako nazien manipulazioak erakusten dira, Gerra Hotzaren garaiko espioi istorioak daude Tournesolen auzia istorioaren azpian, esklaboen trafikoa kritikatzen du Ikatz stock-a albumak, txabolismoa eta multinazionalen manipulazioak salatzen dira Tintin eta Pikaroak istorioan...

Liburuaren iruzkina

Liburuaren izenburu osoa Tintín, el sueño y la realidad: La historia de la creación de las aventuras de Tintín da, eta kapitulu bakoitza Tintinen 24 albumetako bati buruzkoa da. Bakoitza nola sortu zen kontatzen du, bertsioen arteko ezberdintasunak, dokumentazioa zertan oinarrituta dagoen...

Sarritan parez pare agertzen dira dokumentatzeko Hergé-k erabilitako benetako argazkiak eta komikiko binetak, eta askotan harrigarriki antzekoak dira. Hori da niretzat liburuaren gauzarik politenetako bat. Hor ikusten da zenbateraino saiatzen zen Hergé dokumentatzen eta paisaia, pertsonaia, dekoratu eta abarrak ahalik eta errealenak egiten. Aparteko aipamena merezi dute ibilgailuek (hegazkin, kotxe, itsasontzi, tren eta abarrek). Hain dira errealak, non liburuak baitaude horiei dedikatuta (ikusi hau adibidez).

Baina paraleloan Hergéren bizitza ere kontatzen da, eta hori ere oso interesgarria da. Hergéren unean uneko egoera profesional eta pertsonala islatzen dira Tintinen albumetan:

• Garai bakoitzean interesatzen zitzaizkion gauzez idazten zuen: indioak (Tintin Ameriketan), Txina (Loto urdina), Ilargirako bidaiak (Ilargira bidean eta Ilargian oinez) , estralurtarrak (Sidneyrako 714 hegaldia), budismoa (Tintin Tibeten), artea (Tintin eta alfa-artea)...
• Loto Urdina istoriotik aurrera ongi dokumentatzeko obsesioa hasi zitzaion, Tchang Tchong-Jen ezagutu zuelako eta Txinarekiko aurreiritzien okerraz jabetu zelako. Ardura moduko zerbaiten kontzientzia hartu zuen.
• Izar misteriotsua albumaren hasierako giro itogarriak eta munduaren amaieraren iradokizunak, 2. Mundu Gerrak sortzen zion desesperazio sentsazioa islatzen dute.
• Gerra garaian, ezinbestean, konnotazio politikorik gabeko abenturak egin zituen.

Irudia: Hergé

• Gerra amaitutakoan, kolaborazionista izateaz akusatu zuten eta bi urtez debekatuta izan zuen lana egitea, eta pot eginda egon zen horregatik. Kristalezko zazpi bolak albumaren erdian izan zen hori, justu Tournesol desagertu zen unean, eta horregatik erakusten du Haddock deprimituta lagunaren alde ezer egin ezin duelako, bera zegoen gisara. Berriz lanean hasteko aukerarekin animatu zen, Haddock bezala.
• Ikatz stock-a eta gero deprimituta egon zen berriz, lanaren presioagatik eta 26 urteko ezkon-bizitzaren porrotagatik. Amets itogarriak izan zituen, dena zuri ikusten zuela. Psikologoak eta lagunek Tintin uztea aholkatzen zioten, baina berak ez zien kasu egin eta jarraitu egin zuen, Tintin Tibeten abenturari ekinez. Honetan, Tintin Chang-en bila ari da, etsitzeko esaten dioten guztiei muzin eginez, Hergé-k bezala. Eta amets zuriak ere agertzen dira albumean, Tintinek Chang-ekin egiten dituenak. Hergé-k lagunen beharra zuen, Tchang aspaldiko bere lagun handia botatzen zuen faltan, eta abentura honetan berriz Tchang agertzen da. Horregatik istorio hau laguntasunari egindako omenaldia da, bai Tintin eta Chang, Haddock eta Tintin edo Chang eta Yetiaren arteko laguntasuna. Gainera lana amaitzeak on egin zion, bizitza bideratzen joan zen, Germaine emazteaz banatzeko eta Fanny-rekin hasteko ausardia eman baitzion, bere aurreiritzi katolikoak gaindituz.
• Tintin eta Pikaroak egin zuen garairako oso nekatuta zegoen, eta Tintinek ere hala erakusten du albumean, etxean gelditu nahi du eta ez du abentura berri baten hasi nahi.
• Bere bizitzaren azken urteetan arte modernoaz interesatzen hasi zen, eta horrek badu isla azken albumetan, Sidney-rako 714 hegaldian eta Tintin eta Pikaroaken, baina batez ere Tintin eta alfa-arteaan.

Oso liburu gomendagarria, benetan. Ondo dokumentatua, argazki eta irudiekin majo hornitua, eta gauza benetan interesgarriak kontatzen dituena. Egun aproposa duzu gaur erosteko! ;-)