Markos Zapiain

Descartesek zentzumenez dioenaren ildotik, ez da komeni behin traizionatu gaituenaz berriro fidatzea. Eta Joseba traidore bat izan da. Bestalde, “Soinujolearen semea” Daviden beraren izkribu autobiografiko bat duzu funtsean, Josebak osatua, ukitua, aldatua. Ez da ezinezkoa Josebak Daviden memoriala ere traizionatu izana. Jarrera politikoari dagokionez, kasu. “Soinujolearen semea” onartzeko moduko ikuspuntua neofrankisten eta borroka armatuaren aldekoen artean koka liteke.

Ez litzateke ezinezkoa Daviden memorialak eskuin frankistaren jarrerak sustatzea, zergatik ez. Ohikoa izaten da gaztaroan aitaren aurka gogor jo ondoren aitaren jarrerak hain zuzen barneratzea heldutasunean. Bilakaera ezaguna da, egiantzekoa. Agian, Josebaren ukitu eta hobekuntzek, Mary Annen euskaraz ez jakiteak erraztuak, aita Angelen jarrerekin Daviden bat egitearen ezkutatzea izan dute helburu. Esaldi gutxi batzuk kendu eta erantsi, besterik ez litzateke behar Daviden bilakaerak aitarengana egin dezan, ETAtik frankismora.

Edonola ere, Daviden jatorrizko memoriala Obabako liburutegian dago. Esan nahi ote du horrek Atxagak “Soinujolearen semea”ren lehenbiziko bertsioa, “Anaiaren liburua” izenburukoa, Asteasuko liburutegiari eman diola? Zenbait enigma desestaltzen lagunduko liguke hura kontsultatu ahal izateak.

Daviden ametsak heriotzatik datoz (lehenbizikoa) eta heriotzara doaz (bigarrena):

Esan beharra dago, Trikuren ustea gorabehera, Josebak eta Davidek traizioak egin nahi izan zituztela. Eta, aurretik haziz joan baziren ere, Daviden ondoko amets telepatikoa izan zuten akuilu:

“Gau hartan akuario batean nengoela egin nuen amets, eta norbaitek arrain abisalen gunera eraman ninduela, eta esan: “Ikusten al duk hor errainu hori? Izena dik “chiasmodon”, itsasoaren hondarrean bizi duk, ilunpean”. Hasperen egin nuen: “Hola bizi beharra ere, harri lirdingatsu batzuen artetik atera gabe, leku argitsuak badirela jakin gabe”. Lubisen ahotsa erne zen: “Ilunpeagatik ari zara horrela? Lehenago gustatzen zitzaizun, ba, David. Ederki gogoratzen dut zure poza urmaelaren kobazulora joan ginenean”. Begiratu, eta ama ikusi nuen Lubisen ondoan. “Hori bestetik ez balitz! Baina seme hau aldatua dago, Lubis. Lehenago asko maite zuen ama. Orain berriz ez zait agur egitera ere etorri”. “Ez esan horrelakorik, ama!” “Ez dizut kargu hartu nahi, David. Gustatu egingo zitzaidan zuri agur esatea, hori besterik ez da.” “Agur?” “Ez al dizu inork esan, David? Hil egin naiz. Baina lasai nago. Ez naiz beti hemen egongo, arrain abisalen gunean. Berehala eramango nau Jainkoak pailazo-arrainaren eta koloretako beste guztien zeru epelera. Horregatik dago hemen Lubis nirekin. Berak gidatuko nau haraino.” (410-11 orr.)

Amets hau baino lehentxeago, ama Carmen Daviden jarrerez, keinuez eta hizkeraz jabetu da. Ametsaren bidez ulertuko du zergatik. Davidi ama hil egin zaio eta bere baitan du orain. Hizkeran, munta handia du mintzamolde kristauak: “ekar diezagula Jainkoak egun ona”, eta abar. Amaren heriotzak eta lehen ametsak zuzenean eragingo dute Daviden traizioa ETAri. Josebarena ere erabakiko dute, baina soilik unea. Daviden amaren heriotzaren berri jakinikoan deliberatuko da Joseba traizionatzera, aurretik puzten eta puzten zihoakion nazka baten erremate.

Davidek Altzürüküko amañirekin errosarioari biraka otoitzean ari dela hartuko du erabakia zehazki. Eta gero, astirik izan ez arren gauzatzeko, Joseba aurreratuko baitzaio, poliziari Iruaingo gordelekuaren berri emango dio, traizioa bere gain hartuko du, halaber irainak, errua, bakardadea, Jesukristok bezala, eta amnistiaren ostean Stonehamera joango da osaba Juanekin batera. Amaren heriotzak kristau balioak ariman txertatuko dizkio, kristau hizkuntza: “erredimitu nintekeen Heriotzaren erresuma bisitatuz. Getsemanin egon eta gurutzea ezagutu beharko nuen, baina iritsiko zen berpizkundearen egun zoriontsua, eta libre geldituko nintzen iraganeko zor guztietatik.” (444 or.) Kristautasuna, nerabezaroaz geroztik behintzat zeharo baztertua, berpiztu egingo zaio. Daviden traizioaren eta Daviden kristautzearen aldiberekotasunak Jesukristoren funtsetako bat traizionatzea eta traizionatua izatea izan zela oroitarazten digu: bere sendia traizionatu zuen aurrena, juduen Jainkoa eta juduak hurrena; gero, Judasek traizionatu zuen Jesus; eta azkenik gurutzean Jainkoak berak.

Bestalde, bada “Soinujolearen semea”n eliza anker bat: Fray Victor eroarena, beti bere pistolarekin, edo Hipo La Salleko prefektu krudelarena; baina bada aldi berean apaiz onbera: Don Hipolito Obabako erretorea, edota La Salleko zuzendari ulerkorra. Lehen ametsaren ondoren Davidek bigarren joera hau bere egingo du.

Bestelakoa da Josebaren traizioa, filosofikoagoa, egiaren saminari bakardadean gogoetaz aurre egin nahiaren ondorio. Horrexegatik da biziagoa, zakarragoa, baina hala ere aurreikuspen zuzen batean oinarrituko da: 76an gaude eta laster etorriko da amnistia: beraz, espetxera lehenbailehen joatea komeni da, berehala amnistiaz bertatik irteteko. Izan ere, ETAn bistan da militaristen ikuspuntuak nagusituko direla, borroka armatuari eutsiko zaiola, eta auskalo noiz etorriko den hurrengo amnistia. Alde horretatik, komando osoari litzaioke onuragarri Josebak traizioa albait arinen gauzatzea. Baina traizioaren ordaina ez da makala: gurutzea Davidentzat, burkideen arbuioa; eta Josebarentzat orbaina, buruan zein ariman. Atxagak ez du traizioaren apologiarik egin. Hara Josebak sentituko duena: “Traidoreak piztia likitsak gara. Dena barkatzen zuenak ez zuen bere dizipuluaren traizioa barkatu. Eta dizipuluak urkatu egin zuen bere burua.” (452 or.)

Hiru amets dauzkagu "Soinujolearen semea"n. Kronologikoki: ama hila (Davidek egina), Trikuren orbita (Trikuk egina), Redin hiltzear (Davidek egina).

Bigarren ametsak Josebak ETAri eginiko traizioaren ondorio baten berri emango digu. Komandoa Davidek, Josebak eta Trikuk osatzen zuten. Triku Agustin “Komarov” da, Komarov deitua errusiar astronauta bat izugarri miresten zuelako. Vladimir Komarovek sei bider eman zion Lurrari buelta oxigenoa galdu ahala, orbitan, eta azkenik hil egin zen. Gaztea zela, biziki hunkitu zuen Agustin Triku albiste honek, lagunei etengabe aipatzen zien eta azkenean “Komarov” jarri zioten.

Bada, Josebaren traizioagatik atxilotzen dutelarik nozituko dituen torturen ondorioz (ostikoak buruan eta zartakoak telefono gidaz, poltsa eta abar), komazko amets gisako batean abiatuko da espaziontzi batean Vladimir Komarovekin batera Lurrari birak ematera, orbita galdurik, oxigenoa ahitzen zaien bitartean, hilko direla etsirik. Areago, Trikuk nahiago du hil, poliziak esanik ohartu baita Josebak eta Davidek saldu egin dutela. Vladimir Komarovek bera “misioan hildako lehen astronauta” (438 or.) izango dela nabarituko dio Trikuri eta honek bere burua martirien segidan kokatuko du: “Ez nekien zenbatgarrena izango nintzen ni. Ezin nuen zehaztu. Nire aitita-amamak eta nire bi izeko haiek zeuden aurrena. Eta Gernikan hil ziren beste bi mila haiek. Eta gerran hildako guztiak. Eta inolako kulparik gabe fusilatutakoak, Ramuntxok beti aipatzen zituen Obabako maisuak eta gainerako guztiak. Eta Lubis, gure lagunarteko lehen martiria, hura ere plastikozko poltsa batekin itoa. Eta beste asko.” (438 or.)

Triku martiriez hausnarrean dela hilko zaio alboan Komarov. Orduan “espaziontziak areago egin zuen beheraka, baina oraingoan erorketa librean, bere pilotuaren heriotzak hegan jarraitzeko gogoa zapuztu izan balio bezala. Lurra jo genuen eta espaziontzia txikitu egin zen.”

Orduantxe esnatu da Triku, ospitalean. Berehala hartuko du berriro ametsak ordea. Komaroven hiletan dago orain, Moskuko Plaza Gorrian, lagun asko dago ilaran astronautaren katafalkoaren aurretik pasa eta ukabila altxatuz ohore egiteko, Trikuk berak egingo duen bezala.

Orduan medikuak besoko mugimendua errekuperatzeagatik zorionduko du. Eta Josebari hiru egun lehenago alta eman ziotela esango dio. Horrelaxe ezabatuko ditu traizioari buruzko Trikuren susmoak, Trikuren negarra eraginez, pozezko negarra.

Kontuan hartu behar da amets hau ez duela Trikuk berak kontatuko, ezta Davidek ere, baizik Joseba idazle jadanik kontsakratuak. Horrexegatik da ametsik literarioena, biribilena, askoz ere “hornituagoa” Davidenak baino.

Ametsek bezala, kilkerrek ere lotura estua izango dute “Soinujolearen semea”n heriotzarekin.

Oro har, ETAren sorreraren kausa nagusietakotzat gerra zibila jo duten euskal idazleen artean, kilkerrak oso garrantzitsuak izan dira.

Joseba Sarrionandiaren “Kolosala izango da”n kilkerren bidez egingo du protagonistak bere bidaia iniziatikoa: ume izatetik heldu izatera, gerra erreala jolasean sartzetik, gerra gehiago nahi izatetik, jolasa eta irudimena gerra errealetik ihes egiteko erabiltzera.

Bestalde, honela amaituko da Edorta Jimenezen “Kilkerren hotsak”:

“Artean gau aro ederra zegoen, ilargiaren adar biak elkar ukitu nahirik bezala ikusten ahal ziren, eta hantxe lotu nintzen. Luzaz. Kilkerrei adi, 1937ko maiatzean Sollube mendian aditu beharko ziratekeenak, urte bereko ekainean Gasteizko apaiztegian edo irailean Derioko kanposantuan legez, haiexek zirelako. Kilkerren hotsak.”

“Soinujolearen semea”n, alde batetik, euskarak egiten ditu kilkerren hotsak. Davidek Mary Anni diotso osaba Juan eta bera bi kilker bakarti direla Amerikako lur zabalean, eta kilkerren soinu hori hegoak astintzean egiten dutela. “Begira ez zaudenean, hegoak atera eta k eta r horiekin hasten gara.” (19 or.)

Bestetik, amaieran ere agertuko dira kilkerrak. Davidi hil ala biziko ebakuntzaren aurreko izuak eta ezinegonak sentiaraziko dizkio sabelean kilkerrak.

Iraun nahiak oztopoak sentitzen dituenean hasten dira kilkerrak kantari: euskara, ebakuntza larria. Bizitzaren aienea da, heriotzaren mehatxuaren aurrean. Euskal hitzek, hala ere, badute oraindik irtenbide bat Stonehamen: gordelekuetan, hilobietan, ezkutatu, Don Pedro eta David bezala. Behin gizakiak babesteko balio izan zuen Iruaingo zuloa desagertu ostean, Davidek poliziari haren berri eman baitzion, Davidek berak Stonehamen zulotxo babesleak egingo ditu, baina oraingoan euskararen kilker-hitzak gorde eta iraunarazteko.

Halaber, kilkerrek errealitatearen krudela adierazten dute, edozein kontakizunak edertu egiten duen errealitatearena, heriotzarantz garamatzana.

Hiru ametsek bezalaxe.

Kilkerrek “Soinujolearen semea”n erakusten dutena kontuan hartuz, beren eginkizuna, beren uztardura heriotzarekin, bete-betean esan liteke “Soinujolearen semea”ko ametsak kilkerren hotsak direla: hiru amets, hiru kilker.

Asko ageri dira “Soinujolearen semea”n: Hemingwayren katuak (bere lorategian lurperatzen zituen, Davidek tximeletak eta euskal hitzak bezala); Nafarroako zikoinak, harri zaharrak berpizten dituztenak; AEBetako euskal ardiak; Raquel Welchek Sanson artzainari ikusarazten dizkion txerriak; Lizek ikusmira zabalak baino maiteago dituen txindurriak eta beste xomorroak; Don Pedro Galarretaren hartzak eta zapoak (Winnipeg); Daviden zapoak (“eseri, eseri” errepikatzen diotenak, eta, halako batean, berari ere, enigmatikoki, “Winnipeg”); Don Pedroren ihesa ahalbidetuko duten behiak eta Virginia “la paysanne”ren behiak; Tommy, Ronnie eta Jimmy (Lizen eta Sararen hamsterrak); Opin, Ubanbe, Pantxo eta Sebastian mozkortuak hiltzeko asmotan dabiltzan sagua; zaldiak eta tximeletak, zinez erabakigarriak; Moro asto profanatua; mozoloa eta bere arnasa-era eme beroa; Virginiaren arratoi txakurra (Oki); Teresaren txoriak, hiltzeko ezkutatzen direnak; koadernoko gorila; “Estepako Otsoa”; Degrelaren alaba Lubisen ustez oiloa; Pantxoren, Sebastianen eta bikien amuarrainak eta ezkailuak; Davidek hildako txolarrea; Adrianen krokodiloak; Pantxok itotako libelulak; Osakako txoria, beti Osakara itzultzen dena; Joseba izutzen duten Kaweah-ko sugeak; Kaweah lakuan dabilen txalupako chihuahua, tente, salbamendu-txalekoa soinean (“this is America!”)...

Baita Davidi ametsetan agerturiko arrain abisalak ere, ama hilarekin eta Lubis hilarekin batera.

Eta kilkerrak, ametsak bezala heriori lotuak.

Lévinasen etikak ez du arau formalekin zerikusirik, baizik hurkoarekiko harreman zehatzarekin. Eta harreman horrek ez du nia abiapuntu, bestea baino. Lehenbiziko hitza ez da “pentsatzen dut, beraz banaiz”, baizik “kaixo, egunon, pasa zeu aurretik”. Lévinasen etikaren zentzua hurkoaren aurpegitik dator, ez lege unibertsal batenganako begirunetik. Inperatiboren bat izatekotan, hurkoaren aurpegian adierazia da: “ez duzu hilko”.

Biluzia duzu hurkoaren bisaia: batetik, testuinguru oro ebakiko du. Aurpegia ezin da pentsatu beste zerbaitetik abiaturik, ez da potreta, bere baitatik da ageri, ezin konparatuzkoa duzu, paregabea, muga infinitu bat.

Bestetik, aurpegi biluziak hurkoaren ahulezia ere erakusten du, bere hauskortasun sakona sufrimenduaren eta heriotzaren aurrean. Jatorrizko harremanean hurkoa aurrez aurre aurkezten zait, buruz buru, begiz begi. Heriotzaren aurrean dago, heriotzari buruz doa. Hurkoa ikustea heriotza ikusezina ikustea da. Heriotza hurkoaren bila dabilela ikusiz ohartzen gara giza hilkortasunaz, horrelaxe gara esnatzen.

Baina, aldi berean, hurkoa ikustea begira dauzkadan bere begien erregua sentitzea ere bada: bera bakarrik ez uzteko erregua, hurkoaz nire buruaz baino gehiago arduratzeko deia, hurkoaren heriotzaz beldur handiagoa izateko deia nireaz baino. Lévinasen etika hurkoaren biluztasunaz eta hauskortasunaz ohartzean pizten da.

Hurkoarenganako erantzukizun infinituaren etika da Lévinasena. Baina ezinezkoa da hemen elkarrekikotasuna: inmorala litzateke antzeko erantzukizunik itxarotea hurkoarengandik niregana. Hurkoa ez da beste ni bat, harremana ez da sistema. Hurkoak ihes egiten dit, nik ezin diot ihes egin.

Edozelan ere, niaren berezko egoismo menperatzailea alderantzikatzen duen erantzukizun horrek ez du nia suntsitzen. Hori bai, ni soilik izan naiteke benetan ni hurkoaren lekuan jartzen banaiz, hurkoaren errua eta sufrimendua nire bizkar hartuz.

Bikote etikotik abiatuz pentsatuko du Lévinasek jendarteaz, hirugarrenaren agerpenaz. Hirugarren horrek ezarriko dio neurria etikaren harreman infinituari. Dena den, jendartea ez dadin neurrian eta lege anonimoan urtu hurbiltasuna behar da eta Lévinasentzat, naziek aita, ama eta anaiak hil zizkioten Lévinasentzat, hurkoaren maitasuna da politikaren eta justiziaren egia.

Nazi bat Lévinasen lagun hurko bilaka litekeen? Bai. Gaizkiak ez baitu aurpegirik. Baina baezpada ere bigarren mundu gerra eta gero Alemania ez zuen zapaldu.

Azkenik, jokaera naziei ekin zieten lagun israeldarrei garbi utzi zien: “edozein pertsona da lur zati bat baino sainduago, are lur hori saindua delarik, zeren pertsonaren aurkako irainaren ondorioz lur saindua bere gordinean ageri baita, harrizko eta zurezko.”

Ostegunean ehun urte Emmanuel Lévinas jaio zela, Lituaniako Kovno-n, aintziraz eta freskuraz inguraturik, Letoniaren eta Errusiaren mugetatik hurbil. Judua zen. Bertan masakratuko zuten naziek Lévinasen sendia (aita, ama, anaia biak). Harrigarria da ordea zein urruti dagoen haren etika mendekutik. Merezi ditu sarrera batzuk blog honetan. Rodolphe Calin-ek asko lagundu dit Lévinasen obra hobeki ulertzen; bihotzez milesker, Rodolphe.

Heideggerrentzat izatea bera duzu zoragarrietan zoragarriena, miresgarriena, eta beraz gogoeta pizteko duinena; Lévinasentzat berriz izatea astuna da, itogarria, ihes egiteko moduko zerbait.

Edonola ere, izatea Lévinasi astun zaio ezerezik gabekoa den heinean: bere buruaren baiezte huts baita horrela, ezein ezeztatzek zauri ez lezakeena, izate nekagaitza eta ezin lasaituzkoa. Lévinasek izateaz dioen oro kontzepzio hori du oinarri, izatea deusezaren ezina litzateke.

Horregatik lotuko dio izatea egoismoari, niaren irauteari bere izatean. Lévinasen ustez, ontologia azken batean egologia hutsa da. Eta Lévinasen etikak ontologia auzitan jarriko du, niaren egoismoa kordokatuko baitu, BESTEAren izenean. Soilik Besteak erakutsiko dio niari bere burutik eta izatetik egiazki irteteko bidea.

Lévinasek nia bultzatuko du ez bestelako izatera, baizik, erradikalkiago, izatearen bestelakoa zaintzera, Besteaz arduratzera. Lehenbiziko auzia ez da “izatea ala ez izatea”, baizik izateko nire eskubidea: justifikatua ote dago nire izatea? Ez ote naiz ni, izateagatik hutsagatik, besteren baten lekua betetzen ari?

Lévinasentzat miresgarriena, alegia, gehien pentsarazten duena, ez da izakiak izan daitezen, baizik izatea bera, Bestearenganako nire erantzukizunagatik, Bestearen aurrean justifikatu beharrera hel dadin.

"Sua nahi, Mr. Churchill?" liburuak irakurle sentibera txunditurik atxikiko du hurrengo mendeetan, are iraganikoetan. Ipuin zoragarrion inguruko luzarorako jirabirari hasiera emateko, gabonetako oporraldian zenbait pasadizoren jatorria argitzen ahalegindu naiz, batzuk gertatuak baitira, beste batzuk ez. Jakinmina nuen zein bai zein ez bereizteko. Egia da telefono aurkibideak Koldo Izagirrerena dakarrela eta dei diezaiokegula, baina uste dut ez dugula sortzaile handiei denbora kentzeko eskubiderik, nik behintzat ez.

Nire kasa ibili naiz hortaz ikerlari.

Anarkistek garrantzi berezia dute liburuan, indartsu baitzebilen CNT Trintxerpen hogeita hamarreko hamarraldian. “Avance marino” izena zuen CNTko arrantzaleen sindikatuak. Hemen duzu sindikatu horren historia interesgarri bat.

Trintxerpen bertan ere ikertu dut, ribeiro bat hartua naiz Arrandegi karrikako “Alai” tabernan. Bertan kontatuko diote zenbait ipuinetan ageri den idazle izengabeari (Josebe Errasti total ederraren neba txikia) oski-ziratzaile edo zapata-garbitzaile baten fusilamendua eta ondoriozko mendeku gogoangarria. “Oroimenaren matxetea” izena du narrazioak.

Ikerketaren emaitza bat: benetan gertatua da “Euskadi Etorbidea”n kontaturikoa, bolo-bolo dabil oraindik Trintxerpen: makinista arrantzara abiatu, ustekabean itzuli, emaztea auzoarekin ohean aurkitu eta emaztea biluzik dandarrez eraman zuen, adatsetik oratuta, Euskadi Etorbidea karrikan barrena, tabernaz taberna, begira puta zahar honek zer egin didan...

Azkeneko ipuinean, “Francisco Franco gure herrian”, bada pasarte bat tiranizidio surrealisten antologietan behar lukeena: etorri da Franco Trintxerpera eta gotzain frankistak harrera goxoa egiten dion bitartean Serapio apaiz antifrankistari diktadorea mezetan hiltzea otuko zaio, ostia sakratua pozoituz.

Behiala EGIren batzarretan zein Elizaren Oinarrizko Komunitateetan sarritan pizten zen zalantza, hots, bortxakeria gaitzetsita ere oro har, ez ote da zilegi tiranoa akabatzea?, Izagirrek zeru goienera jaso eta auzi teologiko interesgarri bilakatu du: “zer pentsatuko luke Jainkoak bere gorputza pozoituko bagenu tirano bat hiltzeko?”: hara Serapio solidarioaren kezka.

Galdetu dut Trintxerpen, arakatu hainbat artxibo eta internet, apaizekin mintzatu, tiranizidioaren historia seriosak irakurri (besteak beste, eta kontuan hartuta oso aspaldiko garaiak bakarrik, Konfuziok, Teofrastok, Senekak, Quintilianok eta Luzianok zuritu zuten), literatura gogoratu, baina deus ez, ez dut eragilerik aurkitu, badirudi Izagirrek berak goitik beheiti asmatu duela makal samar dabilen Askapenaren Teologiari ekintza bide berri bat iradokitzen dion paragrafoa.

Merimée-ren Carmenek bezala, Metxak ere askatasuna jarriko du ororen gailen. Baina, buhameak bezain merezia duen ospea lor dezan mundu-herrian Metxak, egiturazko eragozpen soziolinguistiko eta politikoak daude, komunekobide nagusien aduana ideologikoak besteak beste. Metxaren libertatearen berezitasuna, edozein gisaz, neuk nezakeena baino aunitzez ederkiago adierazi du Igor Estankonak: “moral kristauak alde batetik askatasuna eta, bestetik, apeta edo aldartea bereizi ohi ditu, ez delakoan gauza bera askea eta mainontzia izatea. Bada, apeta hori berori erabiliko du Agirrek, kartzela barruan, askatasun-tresnatzat. Kasu honetan apetaren bi definizio eduki behar dira kontutan, bata positiboa eta bestea negatiboa. Positiboa hautatzeko libertatea litzateke; negatiboa, berriz, barnetik zein kanpotik kontrakoa egitera derrigortuko gaituen ezer ez edukitzea. Agirreren jokaerak bi baldintzak biltzen ditu testuinguru oso berezi batean, hots, bata ez bestea ematen ez diren kartzelako erregimenaren pean. Orduan zergatik esan dugu askatasun kristauak barik apeta, demagun, libertarioak gidatzen duela Agirre? Hain zuzen bere kasketaldia izan delako, daukan adinean, Santoñan eta Dueson eta frankismoaren kartzela erraldoian egon eta gero askatasun formalak berriro galduz askeago sentitzea.”

“Apeta libertario” hori, heda ote liteke idazkerara, sintaxian txertatu?

Bai.

Metxaren ipuinek ez dute entzulea txunditzea helburu huts. Batetik, ipuinez ipuin egia sortuz dabil Metxa. Bestetik, bakardadean ere loratuko zaizkio ipuinak, erdi eldarnio erdi amets. Esate baterako, Carmenen etxetik atera eta poliziaren furgonetan beste espetxe bati buruz kulunka daramatelarik, Bizkaia bou zaharrean Alejo Bilbao komandantearekin Cerveraren kanoikadei aurre egiten dabilela begitanduko zaio: beren buruaz beste egitea erabakiko dute etsaiaren atzaparretan jausi barik, aurretik hori bai mezu politiko bat itsasoratuz “munduak jakin dezan gure aberriaren patu dohakabea” (197 or.), loak hartu baino lehen ere Metxa mezuak jaurtikiz ari baitzen botilatxoetan furgonako leihotik laguntza eske. Zernahi gisaz, ez diotenez jaramonik egiten, mila pezetakoak sartzen hasiko da mezuaren alboan, gaztelarren baten makurtzea ziurtatzearren. Hona ametsa. Furgonan doa Metxa:

“Jesarri egin naiz ostera sauna higuingarri honetan. Nire azken presondegian nago eta ezin diot munduari mezurik utzi, nire hitzak ere presondegi barruan daudelako eta inor ez delako ausartzen tapoitxoa libratzen. Tristura handi batean sartu naiz, nire heriotzak ezin dio eredurik eman inori, horregatik naramate bakarrik eta bazter lekutara. Badakite nire heriotzaren lekuko bakarra aski izanen dela agirretartasunari jarraipena emateko, durduzamendutik erresuminera etorriko dela, behin eta berriroko erori behar historikora.

Tiriki tauki taki/ Mailuaren hotsa,/ Hileta horrek jo du/ Gure heriotza.

Barregarria da, eta algaraka hasi naiz, zoro: ni makina gelan nago, sentinako kiratsa baino lurrun betegarriagoan, Alejo Bilbao komandantearen ordenak hartzen, “Abantean!”, eta ni manibelei eragiten, “Eztiro!”, eta kanoikada bat zubian, “Emon guztixe!”, eta ni itsu, izerdi huts, giltzei kotoiagaz oratu beharrez beroan, “Ederto, Metxa, geldi eta atzeruntz!”, eta gure bou zaharra kulunka batean Cervera kanoiariari aurre egiten Matzakuko hartan, balbula guztiak hautsita, urak hartuta eta hala ere tinko, hogeita hamazazpiko apirilaren hogeita hamar gogoangarri hartan, goizeko zortziak laurden gutxitan, gure azken kanoikada jaurti genuenean, Gernikaren suntsimendua bihotzean gorroto, “All right!” esan zuen Alejo Bilbao komandanteak, eta orduan izua mundualdi guztirako kendu zidan agindua entzun dut tubotik, nire komandantearen ahots marrantatuan, “Erdu kubertara, Nikola!” Irten nintzen lagunetara. Erdiak hilak zeuden, txopako kanoia lehertua geneukan. Dena ke beltz batek estaltzen zuen, isiltasunaren gorputz. Zubira jo dut.

-Zure aginduetara, ene komandantea!

Pipa erretzen zegoen Alejo Bilbao, lurrean jesarria. Komandante ona zen, bazekien epeltasuna ematen heriotzari barre egin ahal izateko.

-Beitu, Metxa... –eta pistola atera zuen jakanarru barrutik-. Sei lagun gelditzen gara bizirik, eta munizinorik ez dekogu... Fusilak hondatuta dagoz, eta Cerveran pentsetan dabiz zer egin, gu atxilotu edo hondora jaurti.

Ez zeukan eskubiderik, Alejo Bilbaok ez zeukan eskubiderik halakorik egiteko, bera lako komandanteak behar genituen Euzko Gudontzidian, gerra ez da inoiz amaitzen.

-Badekodaz guztiondako beste bala.

Hotz egiten zuen, kristal guztiak apurtuak zeuzkan zubiak. Ez dakit ezer esateko gauza ere izan nintzen, uste dut mututu egin ninduela ene komandantearen odol hotzak.

-Ni behintzat ez nok horien atzaparretan jausiko!

Eta ni ere ez, ni bakarra naiz munduan Matzakuko itsas borroka historiko hartatik, hondoratuetan; eta etsaiaren dolare guztiak ezagutu ditudan arren, ni ez nintzen inoiz hauen atzaparretan jausi...

-Ene komandantea, hil aurretik mezu bat jaurti behar dugu! -Irratia matxuratute dago. -Ez, barka ezazu, ene komandantea... Guk ez dugu S.O.S.rik jaurti behar, guk mezu politiko bat itsasoratu behar dugu, munduak jakin dezan gure aberriaren patu dohakabea.

Orduan behatu zidan aurrenekoz Alejo Bilbao komandanteak. Ez zeukan eskubiderik, munduak bera lako itsas gizonak behar zituen, piratei arrazoi politikoak emateko.

-Ederto, badekozu idaztekorik?

Hasi naiz ostera sutauts usaina aditzen, nire kotoi koipetsuaren ukitua sumatu dut eskuetan, furgona berri honen motor isila berrehun zaldiko bou zaharrarena bezain kolpekaria bilakatu da, dardara batean jarri da karrozeria osoa, kresal usaina sartu da zirrikitu guztietatik, eta esanen nuke uhinen laztan kupidabakoak astindu duela furgona, Alejo Bilbao komandantearen berbak entzun ditut berriro, eldarnio batean. Ohartu naiz neu naizela naraman ontzitxoaren makinista, neuk eragin behar diedala balbulei, neu naizela abiada erregulatzen duena hemen. Algara egitekoa da, zinez. Zer egin diezadakete niri, deuskil hauek? Zer ardura zait niri, Cervera guztien kanoien larderia?

-Nahi duzunean, gelditu eginen gara txiza egin dezazun, honezkero lehertuan eduki behar duzu puxika!” (194-197 orr.)