Markos Zapiain

Freud gizona zen. Gizonak ez dira fidagarriak, batez ere gizon batek neska bat psikoanalizatzen duenean. Beraz, Doraren kasuaren berri ematen duen Freuden testuaz gain, hemen Catherine Clément adituaren oharrak ere kontuan hartuko ditugu, Freuden ikuspuntuak erlatibizatzen baititu, Doraren jarreren mesedetan.

Dora gazte histeriko bat zen. Freuden tratamenduak ezin izan zuen Dora sendatu. Garai hartan, gaur egungo deontologia psikoanalitikoaren oinarriak ez zeuden ezarririk, eta Freudek adiskide paziente baten alaba psikoanalizatzea onartu zuen. Gizonak, Philip Bauer-ek, sifilisa zuelako jo zuen Freuden kontsultara. Freudek larregi ezagutzen zuen Bauer. Orobat honen alaba Ida. “Histeria kasu baten analisiaren atal bat” idazkian Idari Dora deitu zion.

Bauer jauna ezabaturiko emazte baten senarra zen. Freudek krudelki deskribatzen du haren “etxekoamorante psikosia”: etxeko altzariak, zola, hormak, hainbeste garbitu, distirak azkenik eguneroko erabilerarako ezgai uzten baititu. Bauer jaunak maitale bat du, K. anderea. Honek Bauer, gaixoaldi sifilitikoan, debozioz jagon du. K. anderearen senarrari dagokionez, Dora seduzitu nahi du. Dorak hamalau urte zituenean, lizunki besarkatu eta ezpainetan musu eman zion. Dorak, Freudengana doalarik, 17 urte ditu. Sintoma txiki bat pairatzen du, eztul nerbioso bat, ezin duena gainetik kendu. Nahiago ditu emakumeentzako hitzaldiak eta ikasketa serioak ohiko denborapasak baino. Ez da inondik inora neska inozo bat.

Aurreko urtean, aintzira baten ertzean, K. jauna berriro saiatu da Dora seduzitzen. Eta bere hurbilketak hobeki onar ditzan asmoz, esaldi klasiko hau botako dio: “Nire emaztea ez da ezer niretzat”. Erantzun gisa, Dorak masaileko bortitz bat joko dio eta guztia amari kontatuko dio.

Amak, Bauer andreak, etxekoamorante ezabatuak, bere aldetik, senarrari kontatuko dio. Bauer jaunak K.ri azalpenak exijituko dizkio, adarrak ipintzen dizkion K. jaunari hain zuzen. Sumindura hipokrita batez, K. jaunak Dora sexu-obsesutzat salatuko du. Eta Bauer jaunak bat egingo du alabaren aurkako salaketarekin. Soluzioa: Bauerrek Dora Freud adiskidearengana bidaliko du. Dora nerabea goitik behera ohartu da inguruko helduen maitasun-trapitxeoez. Baina Freudek, Doraren gurasoen belaunaldiko kide, ez daki horretaz ezer, eta ez du jakin gura. Guztiz gertu dago K. eta Bauer jaunen salaketak onartzeko: oroz lehen, neska guztiak dira biziotsu hutsak. Freudek ez zuen hori hitzez hitz idatzi, baina C. Clément andereak garbi nabaritu dio lerroartean.

Freudek ez daki deus Bauer jaunaren eta K. andrearen arteko harremanaz. Freudek Dora K. bikotea gorrotatzera bultzatu zukeen trauma urruna bilatzen du; trauma horren ondorioz maiteminduta genuke Dora, K. jaunarenganako maitasun erreprimitu batez. Freuden ustez, Dorak sentitzen duen nazka, sexu-beroaldi zapaldu bat da funtsean. Histerikoari, definizioz, sexu-kitzikadura desatsegina zaio. Ziur da Freud honi dagokionez: Dorak, seduzitu nahi duen gizonari masaileko bat joz, neska eszitatu bat dela adierazi du, ohartzeke. Ohartzeke halaber, Freudek ganoraz lagunduko dio Bauer lagunari honen asmo sekretuan: alaba Dora K. jaunaren besoetara bultzatzea, eta Freudek lor dezan Dorak onartzea bere aitak, Bauer jaunak, amorante bat duela.  

Dora, K. jaunaz amorosturik? Hemen, dirudienez, Freudek hanka sartu zuen. Dorak eskubide osoa du mesfidatzeko K. jaunaren altzora bultzatuko lukeen negozio horretaz, Doraren aitak K. andereaz gozatuko zukeen bitartean.

Denbora luzea beharko du Freudek ulertzeko Dorak egia dioela; eta luzeagoa oraindik atzemateko Dora gogorki erakartzen duela ez K. jaunak (masailekoa hortaz benetakoa zen), baizik eta K. andereak.

Bai, K. anderea, bere aitaren amorantea. Dorak maiteminduaren ohiko goxotasunaz deskribatuko du haren “azal zuri maitagarria”. Bestalde, Bauer jaunak ezin du gauza handirik egin, inpotente gelditu baita. Hain emakume xarmanta eta inork ez du gozatzen: ez senarrak, zeinarentzat ez baita deus, ez maitaleak, ezin baitu. Dena den, Dorak imajinatzen du bere aitaren eta K. anderearen arteko sexu harremana ahozkoa dela, K. andereak felazioak egiten dizkiola. Eta hortik datoz eztarriko arazoak, eztula eta afonia. Sintoma histerikoa eta sexu oinarriaren berezitasunak lotuta daude. 

Edonola ere, poliki-poliki Dora K. jaunarekin identifikatu da; baina gaztearen nahia ez da honen sedukzio ahaleginak onartzea, baizik emazteari dagozkionetan K. ordeztea. Ez da egia masailekoaren arrazoia K. jaunarenganako Doraren maitasun zapaldua dela. Arrazoia K.ren lotsagabekeriaren aurka altxatzea da, emaztea beretzat ez dela ezer aldarrikatzera ausartzeagatik.

Freudek ez du ulertzen. Boluntarismoz, sutsuki ahaleginduko da Dorak onar dezan K. jaunak erakartzen duela eta K. jauna bere aitaren, Bauer jaunaren, ordezko dela. Adibidez, Dorak amets hau egin du: “Etxe bat sutan. Nire aitak, nire ohe ondoan zutik, esnatu egin nau. Arin janzten naiz. Nire amak bere bitxi-kutxa salbatu nahi du, baina nire aitak dio: ‘Ez naiz nire bi umeekin batera erreko zure bitxi-kutxaren erruz’. Eskailerak ziztu bizian jaitsi ditugu, eta etxetik irteten ari nintzela iratzarri naiz”.

Freudentzat bitxi-kutxa alua da. Dorak erantzungo dio: “Banekien hori esango zenuela”. Freudek bere interpretazioa bikoiztuko du. Aurrena, ametsa alderantzikatu: baldin Dorak amets egiten badu aitak salbatzen duela, horrek adierazten omen du Dorak justu kontrakoa desira duela, aitarekin batera kiskali. Hurrena: gaiztoa, lehiakidea, ama da, bere bitxi-kutxarekin. Dorak eskainiko dio aitari bere bitxi-kutxa, amak ukatzen diona. Doraren kontzientziak ezin du hori onartu, eta ondorioz Dorak aitarengana eta K. jaunarengana sentitzen duen maitasuna zapalduko du.

Dorak uko egingo dio Freuden interpretazio horri. Hain zuzen horrexegatik joko du Freudek interpretazio zuzentzat. Doraren erresistentziek frogatzen omen dute Freudek asmatu duela. Horrela, Freud beti dabil zuzen: arrazoia ematen diozunean, listo; eta arrazoia ukatzen diozunean, ukoak berak frogatuko luke Freudek arrazoi duela, ukoak egia gordinaren aurkako erresistentzia adierazten baitu.

Azken amets baten ostean, 1899ko abenduaren 31n, urte berrirako onurak opa dizkion bitartean, Dorak Freuden kontsultara ez itzultzea erabakiko du, eta eutsi egingo dio.

Freudek beranduegi ulertu du nola erotizatu duen neska gazteak K. anderearen gorputza; orobat, histeriaren osagai homosexual erreprimitua.

Horri guztiari eransten zaio Freuden itsutasuna beraren jarreraren aurrean, berak geroago “kontratransferentzia” izendatuko duena. Freudek inkontzienteki Bauer adiskidearekin bat egin du, Doraren kalterako. Ez du harrapatuko Dora gazte azkarrak Freuden inguruan irun dituen sareen artean bakar bat ere. Dorak Freudengan aldi berean aita, babeslea, seduzitzaile erakargarria eta amorante bat ikusten baitu.

Zenbait urte geroago, Lacanek esango du andre histerikoak maisu bat bilatzen duela, hau menperatu eta honen erregina izateko.

Atea atzean itxita, Dorak Freudi bere mezua utzi dio: ez duzu nire maisua izan nahi, ez nauzu amorante gisa maite? Orduan agur!

Dora ez zen sendatu. Bikote-bizitzan zoritxarreko, eztarria berriro garramatuta eta marrantatua, 1922an psikoanalista bat kontsultatzera itzuliko da. Huts eginiko terapia honen berri on bakarra da Ida Bauer, ezizenez Dora, naziengandik ihes egitea lortu eta AEBen hil zela.

Freud, oso zabala izan arren mugimendu psikoanalitikoan emakumeen zeregina onartzeko orduan, inoiz ezin izan zituen baztertu emakumearen kontrako bere garaiko aurreiritziak. Umeak ohean seduzitzen dituzten aiten eta osaben eta kontu hauen inguruan gezurretan dabiltzan nesken artean, Freudek gizonen alde egin zuen.

Freudentzat, halatan, K. jaunak ezinbestez erakarriko du Dora. Ezinbestekotzat bide du hamalau urteko neska birjina kitzikatzea, baldin eta puruak erretzen dituen gizon heldu batek estu besarkatu eta musukatzen badu. Inor gutxik onartzen du hori gaur egun. Bestalde, Freud, Dora bere maitearen senarrarekin identifikatzen dela ulertzean, “zakilaren bekaizkeriaren” ideia eratzen hasiko da. Freuden ustez, zakilaren inbidiak inkontziente femeninoa sutzen eta irensten du. Feministek sarritan kendu diote mozorroa Freuden misoginia sakonari, eskubide osoz; dena den, 1900 inguruko Vienan, Freud ez zen bere hirikideak baino zuzenagoa edo okerragoa.

Edozelan ere, C. Clémentek uste du hori ez dela Freuden bekaturik larriena, baizik pesimismo hauxe: hain konbentzituta dago Freud histeria ezin dela sendatu, ausartuko baita aldarrikatzera itxaropen terapeutiko bakarra  dela “miseria histerikoa zoritxar arrunt bilakaraztea”.   

Adi barrote-hesiaren atzealdeko mutil beltz handiari, poltsa zuri handi bat daukana: emanaldiak liluratuta, berandu iritsi zen lanera, ez da harritzekoa: 

Lucky Chops, 2016ko neguan

Gaur egun, saioa hasi aurretik maskarako kremailera ireki eta amaitzean itxi, arazorik ez.

Bob Dylan orain dela 45 hasi zen jendaurrean musukoaren atzealdetik abesten, Renaldo eta Clara-ren lehenbiziko minutuetan Bob Neuwirth-ekin batera When I Paint My Masterpiece interpretatu zuenean ikus daitekeenez. Egia esateari dagokionez, Dylanen ustez, maskaratuengandik egia entzutea ez da ezinezkoa; aitzitik, maskarabakoak ez du sekula egia esan.  

Gure ikastetxeak 508 ikasle ditu eta dagoeneko 50ek etxean gelditu behar izan dute koronabirusaren erruz. Eri ez izan arren aste pare bat etxean, badaezpada ere, kutsatutako norbaitekin harremana izan dutelako edo, eta atzera Institutura. Bai kutsatutakoen eta bai zer gerta ere etxean konfinatutakoen egoera aipatzeko "koronatua dago" esamoldea erabiltzen dute ikasleek. "Izaro zergatik ez da etorri?" "Koronatua dago." "Beñat ere koronatua?" "Ez, billarrean gelditu da."   

Joan den astean nire tutoritzakoek argazki bat ateratzeko eskatu zidaten, taldeko whatsappean jartzeko. Ikastetxe desberdinetatik datoz Botikazarrera, askok ez dute elkar ezagutzen, eta, musukoen erruz, inoiz ez diote ikaskideari aurpegia ikusi.

Argazkia atera baino lehen, gela ondo aireztatu eta musukoa segundo batez eranzteko proposatu nien, argazkian behintzat elkarren aurpegiak ikusi ahal izateko. Aita Santuak ahal badu, hemen Bilbon ez gara ba gutxiago izango. Ikasleek ez zuten nahi izan. Zuhurtziagatik, pentsatu nuen, beldurragatik.

Biharamunean, ordea, uko horretaz hizketan ari ginela, ikasleek esan zidaten ez zela zuhurtziagatik izan, baizik eta lotsagatik. Belarriak, begiak, bekokiak eta ileak iradokitzen dutena ederragoa izaten da errealitatea baino: Gestalt-ak, pertzepzioa ikertzen duen pentsamendu-korronteak, erakutsi digu zatitzat jotzen dugun edozein figura ikusiz gero, berez jotzen dugula osotasuna irudikatzera, eta, hauxe da garrantzitsuena, onerako joera ei du gure pertzepzioak, borondate onez jokatzen du, osotasun hori aiseago edo automatikoago irudikatzen baitu eder itsusi baino.

Bestalde, ikasle batzuek Instagram-en bitartez baino ez dituzte beste batzuk ezagutzen, eta Instagramen, kontrolpean duzunez zer igo eta zer ezkutatu, itxura ahal bezain ederra ematen ahalegintzen zara, Photoshop-a lagun edo bestela.

Batez ere ikaskideen dezepzioa ez eragiteko egin zioten uko musukoa eranzteari. Gero eta konfiantza handiagoa behar da lagun hurkoari ezpain-sudurrak erakusteko. Belo islamdarraren kasuan bezala, ahoa pixkanaka desestaltzeko prozesua erotizatzen ari gara, musukoa eranztea streaptisaren aldaera bat ari da bilakatzen.  

Lagun bat suminduta, piszinari “igerileku” deitzeko joeragatik, eta “piszina” ez erabiltzeko Euskaltzaindiaren gomendioagatik. Piszina bereiztearen alde dago laguna, piszina bezain igerileku baitira hondartza, arrokak, erreka... Ez zaio arrazoirik falta.

Zenbait herritan (herri batean bai, gutxienez), haitzetan edo errekan bainatzeko erabiltzen den eremuari igerileku deritzo. Zehazki, ugerleku. Horregatik ez da menturaz kontuan hartuko.

Preseski, André Comte-Sponvillek "Montaigneren hiztegi amodiozkoa"n dakarrenez, Montaignek “à l’aventure” idazten zuen (esaten ere bai, Entseiuak, antza denez, diktatu baitzituen) gaur egun frantsesek “peut-être” erabiliz diotena adierazteko. Euskaraz bizirik daude bai “menturaz” eta bai “litekeena da”. Eduardo Gil Berak “menturaz” ematen du “à l’aventure”.

Ondorio garrantzitsurik atera ote liteke datu jakingarri horietatik, koronabirusaren bolada gaizto honetan? Bai, lehenbailehen jarri behar dela sarean Euskal Hiztegi Historiko-Etimologikoa.   

Hainbat ikastetxetan 30-32 ikasle dauzkagu gela bakoitzean. Erabat ezinezkoa da legeak agindutako distantziari eustea. Preseski une honetan botatzea Uriartek eta Urkulluk esandakoa, ez dakit gezurtzat jo daitekeen; manipulaziotzat eta interpretazio interesatutzat bai, behintzat. 

Asko pentsatu behar da Uriarte eta Urkullu ratio horretara nola heldu diren asmatzeko. Hau izan daiteke trikimailuaren alde bat: ikasle bakar baten edo gutxi batzuen ardura duten Hezkuntza Bereziko adituak (pertsona gorren edo itsuen arduradunak, besteak beste), edozein arlotako berezilariak, zuzendaritzetako kideak (ikastordu gutxiago dituzte) eta antzeko guztiak zenbatu, ohiko taldeetan irakatsiko baluzte bezala, eta kontuak horrela atera.

Horrela zenbatuta beharbada ez da gezur biribila izango, zaila da jakitea, baina Uriartek zein Urkulluk ederki dakite irakaskuntzan ez dabilen hiritarrari baieztapen hori irakurrita sortuko zaion irudia ez datorrela errealitatearekin bat. Hori bai, euskal oasian sinesten jarraitzeko beste arrazoi bat aurkituko du. Gaur egun, EAEko sare publikoan, hamar ikasle irakasleko baino gutxiagoko ratioa, egitez, ez dute Erlijioko irakasleek baino. DBHn aski da Erlijioa eskatzen duen ikasle bakar bat taldea osatzeko. Eta Haur Hezkuntzan zein Lehen Hezkuntzan Erlijioko lanpostu bakoitza Erlijioko 7'7 ikastordurekin sortu da. Lan-ordutegia osatu arteko gainerako orduak gotzaindegiaren  bultzada ez duten irakasle arruntei kentzen zaizkie, izurria bideratzeko itxaropena, salbuespenak salbu, otoitzean baino gehiago zientzian jartzen duten hezitzaileei.   

Inceptionen, ametsak bidegurutzea dira, erdigune geometrikoak: ametsetatik abiatzen dira bide guztiak, eta ametsetara itzuliko dira atzera. Pertsonaiek beren identitatearen bila ametsen espazio prekarioa igaroko dute, baina ametsean arroztasunaren tentsioaren menpean jarriko dira. Ametsetan ez dute ez beren burua ezagutzen, ez besteak. Christopher Nolan zuzendariaren ustez, ametsetan erakargarriena da lo geratzen zarenean mundu oso bat sortzen duzula; baina ez soilik sortu, bizi ere egiten duzu, kontzienteki ohartu gabe. Inception thriller futurista bat da.

Protagonista Dom Cobb da (Leonardo DiCaprio). Erauzle bat da, bere biktimen ametsetan sartu eta haiei informazio delikatua lapurtzen aditua. Cobb erauzlerik onenen artean dago, eta, ondorioz, baita kotizatuenen artean ere; korporazio handiek kontratatu ohi dute, lehiakideei buruzko informazio pribilegiatua eskuratzeko.

Lehen irudietan hondartza bakarti batean agertzen da protagonista, ez dakigu zein ontziko naufrago. Gizon armatu batzuek japoniar diseinuko jauregi baten barrura sartu eta agure baten aurrera gidatuko dute. Saito da agurea (Ken Watanabe). Cobbek eta Saitok elkar ezagutzen dute.

Ustezko flashback batek elkar ezagutu zuten garaira garamatza, itxuraz; Cobb Saitori diru-kutxa batean gordea zegoen gutun misteriotsu bat lapurtzen saiatu zen, baina Cobben emazte Malorieren ezusteko agerpenak operazioa eragotzi zuen, teorian. Marion Cotillardek egiten du Malorierena. Eta “ustezko, “itxuraz” eta “teorian” idatzi dut, flashback delakoa ez delako flaschback bat, sedazioak eragindako amets bat baizik.

Cobb eta Saito honen apartamentu batean esnatzen dira eta ohartzen gara lapurretaren ametsa proba moduko bat izan dela; “audizio” deitzen dio Saitok. Enpresaburu japoniarrak jakin nahi zuen noraino heltzen den Cobben ahalmena. Ustekabeko filigrana berri batean, Cobbek Saitori ohartarazten dio lapurreta hori “amets baten barruko ametsa” izan dela, ez daudela Saitoren apartamentuan, baizik eta Tokiora doan tren batean lotan. Laburbilduz: minutu gutxi batzuetan lau plano ezberdinetan mugitu gara: eszena bat (hondartza ondoko jauregiarena), amaieran bakarrik ulertuko dena; bi amets ezberdin (lapurretarena, gezurrezko esnatzearena); eta errealitate prekario bat, ametsen munduaren ordezko hutsa (treneko bidaia).

Cobb ezin da AEBera itzuli bere emazte Mal hiltzeaz akusatua dagoelako. Cobben aurrean suizidatu zen, bere burua leiho batetik botaz (eta Oscar Wildek esaten zuen bezala, gizarteak kriminalari barkatzen badio, baina inoiz ez ameslariari, sekula santan ez dio barkatuko kriminal ameslariari).

Emaztea bizirik mantentzeko ahalegin desesperatu eta zentzugabe batean, Cobbek oroitzapen pertsonaletan oinarriturik eraiki ditu bere ametsak, eta amets horietan Mal mamu-figura bihurtu da, pasio erreprimiezin batek bultzatua, eta erresumin are jasanezinago batek.

Cobben lasaitasun-nahia lortezina zaion proiektu batean oinarritzen da: bere herrialdera itzuli nahiko luke, bere bi seme-alabekin batera. Seme-alabak orain Cobben aitaginarreba-amaginarrebekin bizi dira, Malen gurasoekin. Haurrek flashen moduan jazartzen dute Cobb, edo bere ametsetan sartzen dira. Ama bezala, mamu-presentziak dira seme-alabak ere, subkontzientearen proiekzioak.

Saito ez dabil Cobben bila lotan dagoen inori ideiak ateratzeko, baizik eta pertsona jakin baten gogamenean ideia bat sartzeko. Horri deitzen zaio erauzleen argotean “inception”: beste baten buruan ideia bat sartu eta erein.

Saitok dirutza ikaragarria du, eta eskaintza bat egiten dio Cobbi, sotilki nabarmentzen duena korporazio handien boterea erabatekoa dela, eta justizia berriz ahula eta aldakorra: aski litzateke Saitoren dei bat AEBeko agintariek Cobben aurkako salaketak bertan behera uzteko. Hori lortzeko, Cobbek azken lan bat egin beharko luke, eta horrela seme-alabekin itzuli ahalko litzateke, bere bizitza berregin: Cobben amets kutun bezain lortezina. Cobbek onartzen du.

Eta zein da plana? Saitok ideia bat inokulatu nahi du Robert Michael Fischer (Cillian Murphy) gaztearen garunean. Fischer merkatua monopolizatzen duen enporio baten oinordekoa da. Aitarekin izan dituen harremanak beti izan dira zailak. Fischerren garunean Saitok sartu nahi duen ideia kaltegabea da itxuraz: aitak, bere heriotza-ohean,  aholkatu edo agindu ziokeen heredatutakoa baztertu eta bere kabuz egiteko zerbait. Asmoa da Fischer merkatutik erretiratu eta Saito lehiakideari dena libre uztea. Dena den, ideia bat sartzea ez da lan erraza; zenbait erauzleren arabera, inception delakoa entelekia bat da: ideiak atera bai, baina ezin dira sartu, erein.

Cobbek ametsen arkitektura beste norbaiten esku utzi behar du, Malen intrusioak saihesteko (Cobbek misioaren agertokia ezagutuko balu, Malek ere ezagutuko luke). Beraz, bere aitaginarrebak, Miles-ek (Michael Caine) iradokita, Ariadne (Ellen Page) kontratatuko du bere taldean sartzeko.

Cobbek jakinaren gainean jarriko du neska eta, bide batez, ikuslea: ametsa bizi denez errealitatea balitz bezala, amesgilea nahas liteke. Horregatik,  erauzle orok talisman bat eskuratu behar du (“totem” deitzen dio Cobbek), objektu berezi eta esklusibo bat, ametsetan ari den ala ez jakitea ahalbidetuko diona.

Cobbek ziba txiki bat darama sakelan, esnatu bezain laster jirarazten duena, errealitatearen lege fisikoek erorarazten duten egiaztatzeko (ametsetan, zibak ab aeternum biratu lezake); Ariadnek xakeko peoi bat aukeratuko du, berak egina. Cobbek, Ariadnerekin mintzo den bitartean, bere gogoetak argitze aldera, Pariseko kale idiliko bat berariaz zapartatuko du. Ariadne ez zen ohartzen ametsetan ari zela. Beste une batean, espazioaren legeak apurtuz, Paris bere buruaren gainean tolesten du. Filma egitean, Escherren lana oso gogoan izan zuen Nolanek.

Inceptionen Ariadne ez da labirintotik irteten laguntzen dizuna, baizik eta labirintoen eraikitzailea. Ariadnek diseinatu beharko ditu Fischerrengan eragingo duten ametseko guneak. Espazio horiek sinesgarriak izan behar dute, eta logikaren aurkako tranpez beteak (Penroseren eskaileraren antzekoak), behar izanez gero erauzleek erabili ahal izango dituztenak.

Ariadnaz gain, honako hauek osatzen dute Cobben taldea: bere ezkutari leial Arthur (Joseph Gordon-Levitt), Eames (Tom Hardy), ametsen nebulosan beste batzuen nortasuna usurpatzen aditua, eta Yusuf (Dileep Rau), anestesikoetan aditua, iraupen luzeko eta egonkortasun goreneko somniferoa egingo duena. Horrela sartu ahalko dira Fischerren gogoan, eta injertoa burutu.

Cobben asmoa da Fischer hiru amets ezberdinetan murgilaraztea, bata bestearen barruan, kutxa txinatarrak bailiran, eta psikearen maila sakonenetara jaistea. Cobbek Fischer lokarrarazteko asmoa du Sidneytik Los Angeleserako hegaldi batean, eta Saitori eskatu dio hegazkineko langileak sobornatzeko; Saito ordea ez da makala, eta airelinea osoa erosiko du. Hegaldian egoten tematuko da, bere inbertsioa babesteko.

Ametsetan gogamena egunez baino lasterrago dabil, eta iruditzen zaigu orduak eta orduak igaro ditugula, benetan minutu gutxi irauten duten eraikuntza mentalen barruan. Hau da, induzitutako lehen ametsean astebete iraungo lukeena, sei hilabete lirateke bigarrenean, eta hirugarrenean hamarkada bat.

Amets bakoitza ameslari batena da, eta hau bere aldetik beheragoko mailara jaitsiko diren ameslarien zaindaria izango da. Behar den unean esnatuko ditu, “ostikoa emanez", erauzleen argotean esaten denez. Azafata bat arduratuko da hegaldi interkontinentalean ameslarien makineria eta bizi-konstanteak kontrolatzeaz; lehenbiziko ametsean Yusuf izango da zaindaria, eta bigarrenean Arthur.

Lehen ametsean, Cobben bandak Fischer bahitu eta biltegi huts batera darama. Biltegian, Fisherri esanarazten saiatuko dira zein den kutxa gotor batean sartzeko zenbaki-konbinazio sekretua. Kutxa gotor hori, dena den, ez da existitzen. Lehenbiziko agertoki honetan segurtasun-agenteak sartuko dira Fischer erreskatatzera. Benetan, Fischerren adimenaren proiekzioak dira, bere gogoan sartu nahi lukeen edozein intrusori aurre egiteko trebatuak. Filmak orduan ohiko akziozko thriller baten itxura hartzen du, irudi surrealista indartsuak erabiliz, hala nola hiriko kaleak zeharkatzen dituen merkantzia-trenarena, autoak aurrean eramanez eta asfaltoan lerro sakonak utziz. Gauzak okertu egiten dira. Saito larriki zauritzen dute, eta horrek ondorio kaltegarriak izan ditzake: amets sakon baten barruan hiltzeak linbo batera bota lezake gizona, eta agian ez litzateke itzuliko. Cobb alferrik legoke lanean. Saitok ez du hil behar.

Bigarren ametsean, protagonistak luxuzko hotel batean daude ostatu hartuta, eta narrazioak beste erritmo bat hartuko du. Fischerren konfiantza bereganatzeko, Cobbek jakinaraziko dio inguratzen duen guztia gezurrezkoa dela.

Ametsen arteko inbrikazioa erabatekoa da: goiko mailetako gertakariek behekoengan dute eragina. Halatan, lehenbiziko ametsean Yusufek gidatzen duen furgoneta errepidetik atera eta txiribuelta batzuk ematen dituenean, bigarren ametseko hotelak bere buruaren inguruan bira egingo du. Horrek filmeko eszenarik gogoratuenetako bati bide ematen dio: Yusufek, lotan daudenak esnatzeko, furgoneta hegaldarazten du, eta, horren ondorioz, hotelean, Arthurrek Fischerren bizkartzainei aurre egin beharko die, grabitaterik gabeko espazio batean.

Hirugarren ametsa mendiartean gertatzen da, Nolani hainbeste gustatzen zaizkion paisaia elurtu horietako batean. Berdinik gabeko birtuosismo narratiboko ariketa batean, Inceptionek hiru klimax erakutsiko ditu segidan, abiadura ezberdinetan garatuko direnak. Gogoratu: hamar segundo lehen ametsean dira hiru minutu bigarrenean, eta ordubete hirugarrenean. Labirinto batean mugitzen ari gara, logika zorrotz eta harrigarriro zehatza daukana.

Ametsa amildegia da hemen, eta indartsua da amildegiaren erakarmena. Hasiera batean, Ariadnek uko egin zion Cobben taldearekin bat egiteko gonbidapenari, baina itzuli egin zen. Zergatik? Amildegiari begiratu ostean, errealitatea eskasa iruditzen zaizu, zozoa.

Yusufek Marokon duen botikara egindako bisitan, protagonistek atzealdean erretoki edo fumadero antzeko bat aurkitzen dute; han, jendeak lo igarotzen ditu egunak, ametsa bilakatu zaielako errealitate bakar.

Cobbek berak somniferoak hartzen ditu lo egiteko eta bere emaztearekin bakean biltzeko, biak bakar-bakarrik, Malen mamua eraman duen munduan. Zer gertatu zen haien artean?

Iraganean, elkarrekin jaitsi ziren subkontzientearen mailarik sakonenetara, eta hamarkadak eman zituzten han behean, beren gustuko mundu bat eraikitzen. Jainkoak bezala bizi izan ziren han. Adimenaren eraikuntza hau uzteko, Cobbek Inception erabili behar izan zuen. (Horregatik daki Cobbek amesgile bati ideia bat sar diezaiokeela: bere emaztearekin praktikan jarri zuen.)

Cobbek emaztea konbentzitu zuen: mundu hura ez omen zen benetakoa, eta soilik hilez lortuko zuten harresirik gabeko kartzela horretatik ihes egitea.

Heriotza izango da bikotea esnatuko duen ostikoa.

Protagonistaren emaztea, Mementon bezala, istripu baten edo akats baten biktima izango da. Ideiak birusak bezain erresistenteak dira, dio Cobbek, eta oso kutsakorrak.

Mundutik kanpoko egonaldi luze horren ostean esnatu ondoren, ideia horrek Malengan irauten du, eta, sinetsita lo daudela eta ametsetan, beren maite-gelaren aurrez aurre dagoen leiho batetik botako du bere burua. Suizidatu egin zen, ez zuen Cobbek hil.

Filmaren azken txanpan Nolanen birtuosismoak zenbait maila igoko ditu. Hirugarren ametsean, Malek Fischerren aurka tiro egin eta zaurituko du. Horrek Cobb eta Ariadne behartuko ditu maitaleek eraikitako mundura jaistera. Cobben eta Malen mundu zoragarri hura itsasoak apurka-apurka irensten du, desegiten ari da.

Azkenik, Cobbek traumari aurre egingo dio, mamuari, eta exorzizatu egingo du. Fischer libre geratuko da. Osatu egingo da. Saito ez ordea.

Bidaiariek amets batetik bestera igotzeari ekingo diote.

Edozelan ere, Cobbek enpresaria bilatu behar du, tratuaren bere zatia bete dezan.

Filmak hemen berriro helduko die hasierako irudiei: Cobb hondartzan naufrago, Cobben eta Saito zaharraren arteko elkarrizketa; amaierak hasierara eraman gaitu, eta itxuraz modu onargarrian konpondu da dena.

Cobb Los Angelesera doan hegazkinean esnatzen da; Fischerren aurpegiak erakusten du kontu garrantzitsu bati bueltak ematen ari zaiola: ideia inokulatua izan da. Aireportuan, Cobbek keinu konplizeak trukatzen ditu Ariadne, Arthur, Eames eta Yusufekin, pasaporteen kontrola pasatu aurretik. Arazorik ez: bertan behera gelditu da beraz Cobb bilatzeko eta atxilotzeko agindua. Aitaginarrebak etxera laguntzen dio...

Cobbek, bizitzen ari den guztia perfektuegia dela jabeturik, bere totemera jotzen du, errealitatean ote dagoen egiaztatzeko. Amaiera zoragarria da: Cobbek ziba sukaldeko mahai gainean birarazten du, baina bere seme-alabek lorategitik deitzen diote eta haiengana doa; zibak bira eta bira egiten du, pixka bat dardaratzen du, erortzeko mehatxua egingo balu bezala, baina biraka jarraitzen du, eta orduan Nolanek tanpez planoa mozten du. Guri dagokigu istorio honi amaiera ematea. Zenbaitek nahiago du Cobb senideen ondoan salbatu eta zahartzea, eta beste batzuek, berriz, kondenatuko dute ametsen amaigabeko lautadan arima erratu gisa ibiltzera. José Abadek zalantzaren alde egiten du: ezin jakin zer gertatu den.

Hiru ikasleren interpretazioak:

IRATI VALBUENA: ametsetan ezin zituen seme-alaben aurpegiak ikusi; amaieran bai; horrenbestez, errealitatean gaude.

FERRAN AMEZAGA: azkeneko eszena da giltzarria. Normalean, DiCapriok zibari bueltak emanarazten dizkionean begira-begira gelditzen da, ea zer gertatuko den. Azkeneko eszenan ez. Zergatik? Zoriontsua delako. Eta hainbeste errealitate subjektibo duen film batean ez dio axola errealitatean edo ametsetan ote dagoen, bera zoriontsu baldin bada.

PEDRO PEÑA: azkenean ez da ikusten ea amets batean dagoen ala ez, nahita uzten du Nolanek airean, hauxe adierazteko: DiCapriorentzat ez du inporta ametsetan edo errealitatean dagoen, berarentzat gauza bera delako. Errealitatea guztiz subjektiboa da, eta errealitatea edozein izan ahal da. Horrela, ez da ikusten zer gertatuko den zibarekin, ez duelako garrantzirik.

Inception euskaraz, bikoiztuta, Euskal Encodingsen. 

Joan Mari Torrealdairen lau liburu hauek funtsezkoak dira ezagutzeko euskararen aurkako  eraso zenbaitetan eroxka, baina sarritan helburu suntsitzaile gogor batez zorrozki programatuak: El libro negro del euskera (Ttarttalo), Artaziak (Susa), Asedio al euskera (Txertoa) eta De la hoguera al lápiz rojo (Txertoa).

Mintzoz ere aipatu izan du Torrealdaik han-hemen irrika ezabatzaile hori, eta horri aurre egiteko erabili behar izaten zuten pikareska tristea. Behin batean, Karlos Santamariak Herbert Marcuseri buruzko hitzaldi bat eman behar zuela-eta, Jakinekoek, bultzada hori oinarri, Marcuseri buruzko monografiko bat argitaratzea deliberatu zuten. Santamariaren hitzaldia debekatu zuten, ordea. Jakinekoek pentsatu zuten Marcuseri buruzko dossierra era debekatuko zietela. Halatan, erabaki zuten aldizkariko "Marcuse" guztiak "M."-z ordeztea. Eta horrela bai, pasatu zen. Kontatzen duen moduagatik, ematen du Torrealdairi berari bururatu zitzaiola. Dena den, berehala debekatuko zuten erabat Jakin, "por nacionalistas y progresistas".

Joan Mari Torrealdairen eta Joxe Azurmendiren arteko elkarrizketa honetan, Eusko Ikaskuntzak antolatua, Torrealdaik berak kontatu du Marcuseri buruzkoa 15. eta 16. minutuen artean.

Zentsuraren bultzatzaile indartsuetako bat, frankismoan, puritanismo katolikoa zen. Juan Benet nobelista espainolari "beso" debekatu zioten, "ósculo"z ordeztera behartu; eta  "sobaco" barik "axila" ipini behar izan zuen. Ez gutxitan, duindu egiten da hizkuntza zentsurari esker. Alderatu bestela "Déjame darte un beso en el sobaco, Josetxo" eta "¿Puedo darle un ósculo en la axila, señor Obispo?"   

Ez al dirudi Cranstonek Barriolaren etorkizuna?

Miresleen gutun erotikoen artean gogokoena Cranstonentzat

HIrurogei urteak ospatzeko festa

Imanol Magroren elkarrizketa Barriolari

Deusek ezin duenez askatasuna itxi eta amata, hain gutxi liburu batek, artikulu eta aforismo sorta egituraz aske bat eman digu Bixente Serranok, gizaki librea gainerako gizaki libreekin bildu beharko lukeen sarearen ispilu: atalak banaka irakur daitezke, baina aldi berean elkarri oihartzun egiten diote, giza askatasunari ez baitzaio bakardade lehorra komeni. Liburuxka hau arras da urduria, eztabaidagarria, bizia; etengabe iradokitzen dizkigu bide berriak. Eta ez dakar, zorionez, libertatearen ohiko laudorio poetiko sutsua.

Bixente Serranok ederki ezagutzen du Mendebaldean askatasunaz idatzi dena; puntuz puntu ezatabaidatzen ditu guri sakonkien dagozkigun jarrerak: Nietzsche, Sartre, Popper, Fromm, Arendt eta Azurmendirenak, besteak beste. Hala ere, liburu honek gutxi du bilduma eruditutik edo jolas intelektualetik. Serranok gorputzean sentitzen du libertatea: zehazki, beldurra du jaregile nagusitzat. Irakurleak kezkaturik galdetzen dio bere buruari pentsalari nafarra askatasuna eta ikara elkartzera eraman duen esperientziaz.

Harira: Serranok nahimenean kokatzen du askatasuna, ez arrazoian edo adimenean. Ordea, arrazoia munduan irrazionalki agertu zen bezala, nahimena ere nahi gabe zen sortu, naturaren indarra eta beharra baitu sustrai. Hain zuzen, giza nahiaren aurreneko ihesak naturaren bortxatikoak izan ziren. Serranoren ustez, ez du zentzu handirik egungo ekologismo batek proposatzen duen naturara itzulerak libertate galduaren bila. Historian baitabiltza askatasun nolanahi ere ez guztiz asebetegarriak. Historian zehar lorturiko hainbat esparru libreren lantzea, lehenagoko egoera beldurgarrietatik hanka egite gisa interpretatzen du Serranok: esklabotasunaren debekua, sufragio unibertsala, autodeterminazio eskubidea, hizkuntza txikituen aldeko diskriminazio positiboa. Haatik, askatasun-nahia gaur egun gehiago dabil gizarte uztarrietatik ihesi, desobedientzia zibilean, naturakoetatik baino.

Naturatik zein gizartetik jaregin, dena den, libertatea maizegi lotzen diogu garaipenari eta handitasunari: desira egoistak menperatzeari, esate baterako, arimak bat egin dezan patuarekin, Jainkoarekin, arrazoiarekin, komunitatearen aginduarekin edo kausa zuzenarekin; bestela, erlijioaren edo gizartearen katea hausteari, gurari naturalei bide ematearren. Izan ere, Mendebaldean, ekimenik eraginkorrenak oroz lehen soldaduen, heroien eta santuen eskutik etorri dira, eta hauek, gizartea militarki eta hierarkikoki egituratu ostean, erdietsi dute beren ezaugarri psikologikoak eredutzat har daitezen. Halatan, gatazkaz eta gailentzeaz dugu libertatearen sentimendua hornitu.

Serrano ez da fio. Sumatzen du askatasuna aldarrikatzeko molde hau ez dagokigula gizaki gehienoi, baizik zenbait gizakik beren buruaz eman nahi duen itxurari. Haboro baitu gizakiak koldarretik heroitik baino. Egokiagoa baita hanka egiteko erasorako baino. Gizarte eta arima militarrei zaie onuragarri heroiaren gorazarrea. Heroiaren eredugarritasuna sustatzeak herio du bizkortzen.

Horrenbestez, Serranok askatasuna bahiturik izan duten zeru sublimetik jaregin eta gizaki txepeloi itzuli digu. Beldurra lako gorputzeko sentsazio bat etxekoago eta beraz demokratikoagoa baita gizandien bikaintasuna baino. Askatasun-nahia bera da garrantzitsuena Serranorentzat, hau da, bidea; ez horrenbeste helburu zehatzak. Bidean dabilena baita libre eta zuzen, alegia, bidezko. Aldiz, heroiak sarritan bidegabeak izaten dira, hots, ibili askeari bidea ebasten diote, itxiturazko utopiak eraikiz, jarioak eragotziz. Bestalde, erabateko libertatea, izatekotan, ezin denez heriotza baino izan, bizirik gauden heinean tai gabe ditugu hanka egiteko aukera berriak, are bidea ebakiko ligukeen Egia, Justizia edo Zorionen bat nahi izatekoa ere, libertatea ukatzeko ere libro baikara.

Askatasuna bezalako gai klasiko bati Bixente Serranok ezusteko alde batetik heldu dio, eta era berri batez margotu digu: askatasunaz inor ez da sekula Bixente Serrano bezala mintzatu.

Jarraituko ahal dute euskal saiogileek Beldurra bera zaldi honen tankerako ale libreak argitaratzen!