Garagoittiko Orakulua

Tarteka-tarteka ezin tentaldixari eutsi, baiña, eta eztena pasiora etaratzen juat, txiste hartako txakilleko tronpa-transplantia lez. Jeneralian interneten bittartez izan dok, aurrez aurre ez egittiak emoten daben babesakin baiña beti nere izen-abizenez (eibartarrak zerrendako araua extrapolauta). Lehen posta elektronikozko foruetan, oiñ sare sozialetan... Gehixenetan eztabaida zibilizauak izan dittuk, insulto eta mehatxu barik; etxata troll papela gustatzen.

Halan be, hortan nabillen 17 bat urtian eten barik agertu jatak sututako jentia. Ez nok horren billa ibiltzen, baiña aitortzen dot plazer morboso itturri dala neretako. Klabe bardiñian ez gabizelako, idatzizko ironixia transmititzen gatxa dalako, norbere buruari barre egittia be erreza ez... dana dalako arrazoiengaittik, erantzun bortitzak etorri izan jataaz sarri. Horretara eginda najagok.

Eta, gauza kuriosua: erantzun gogorrenak –zazkarrenak, insultodunak, mehatxuekin- EAJ inguruko jentiangandik etorri izan jataz.

Hau harrigarrixa dok neretako. Izan be, nere aurreiritziz, reakziño fuertienak ezker abertzale aldetik espero neikiazen, bertako tradiziño estalinista-matoiangaittik. Baiña ez: handik hasarriak, erantzunak, eztabaidak bai, baiña... hori baiño ez. Sekulan mehatxu zuzenik, ez anonimorik. Kultura politikoko kontua?

Erantzun biszeral eta salbajienak, duda barik, EAJ inguruko dogmei tiro egin izan detsatenian jaso jittuadaz (Sabino Arana-eta). Esandako moduan, hortaz konturatziak asko harrittu nok, “los violentos” aldetik baiño, orbita eliztar eta ustez paketsu batetik datorrelako. Baiña, pentsatzen jarritta, logikua be ba dok: integrismua, fanatismua, intolerantzia... kurrikulum luzia dake alde kontserbadore eta katolikuan.

Horra hoien epistola,

ebanjelio ta estola:

esku batian Santo Kristo ta

beste eskuan pistola;

relijiyua ezta horla.

Gizon kosmiko honekin berradiskidetzeko balixo izan destan liburua. Oso zalia izan ostian, bere sasoian txakurran salara bialdu najuan: rekopilaziñuekin eta refrito sinfonikuekin nazkatuta egotiaz gain, kontzertu baten ikusteko aukeria izan neban (estraiñekotz): eta inpresiño eskasa hartu najuan, hain serixo, hain zorrotz musikuekin...  Orduantxe sortu neban “Benito Lertxundi, Txomin Artola eta Mikel Laboa Erretiratzearen Aldeko Klub” unipertsonala. Halako baten, baiña, gauza barrixak egitten hasi zuan; abotsakin inbestigatzen jardun zebala erdi-entzunda najeukan; kreatibidade krisisen bat be pasauta zekala... Nere erreserba hori gaur arte mantendu badot be, handik eta hamendik entzutzen najittuan kantu soltiak gustatzen jatazen, egixa esan. Eta bueno: hau irakorri ostian, seme prodigo modura, barriro bueltauko nok Beniton besuetara. Abandonau nebanetik honako disko guztiak jiratzeko eta lasai entzutzeko pendiente jakadaz.

¿Zer ikusi dot, ba, liburu honetan, Lertxundi bere tronuan berrezartzeko? Hasteko, bestien onespenak ezer gitxi inporta detsan tipo bat; hori bakarrik asko dok neretako. Kristau sutsu desengañatu bat, naturalezian zale bihurtuta. Biajatzia eta planak asko gustatzen etxakona. Bere ikuspuntuak onenak edo baleko bakarrak ez dirazena siñisten dabena (hau be gustau jatak), eta ikuspuntuok papelian ipintzia gogo txarrez hartu zebana, hasieran.

Izan be, ariketa kuriosua egitten juek “Markuez” eta Aristik, liburuko protagonista ez, baiña partaide ezinbesteko bihurtuta. Onerako, nere ustez. Nahiz eta, hain zuzen be horretxengaittik, erdi-azken parteko astuntasunan errudunak be ba dirazen. Jeneralian liburu irakurterreza dalako, protagonistian hainbeste gauza ezezagun, humano eta sinpatiko azalduta, Ez Dok Amairu sasoikuak eta gaur egunguak; baiña Lertxundin aipu metafisikuak –ez asko- hartu eta anpliau egitten jittuek, nere gusturako larregi. Baiña jeneralian idazle bixen kontuak, euren pertsonalak izanda be –Benitori buruz edo ez- liburuan helburuari laguntzen jetsek. Lertxundik Aristiri emondako kalabazak... Markezen hilzoriko lagunanak... “la peña petril”...

Hori: “el borde de Orio” atzera bardo bihurtu jakula.

Mural hau graffitixak erretratatzeko nere zaletasunan jatorri nagusixa da. Hamen azaldu neban:

"Pintadak biltzen hastiaren arrazoia, traumatikua izan zan. Ba zeguazen mural pare bat asko gustatzen jatazenak, eta halako baten, egun batetik bestera, desagertu egin ziran udal rodillopian. Hauek ziran, eta orraittiokan, seguru nago bateron batek izango dabela argazkiren bat (abisatzeko mesedez!):

• Institutoko frontoian, 1986 aldera, pintada antinuklear izugarri bat (esanguraz eta tamainuaz). Manifa bat bide batetik zihar, eta errepidiaren ertzian leza bat, leza hortik gora eskeleto kolmillodun pillo bat urtetzen dabizela, fantasmen korputzekin.
• Ardantzako apeaderoko horman, Mekolara igotzeko eskillaren onduan, beste pintada antinuklear bat, diabru bat: azal baltza, ule eta adar anaranjauak, aker itxuria.

Peniaren penaz, herriko beste pintada eder batzuekin halakorik ez gertatzea izan zan nere helburua, euren sena pelikula fotografikuan gitxienez gordeaz".

Javier Martin Lapeyra eibartarrak bere blogian argitaratu dittu Andoni Atxa maisuan argazkixok; murala berak eta bere ikaskidiak egin zeben 1984an. Antza danez, argazki gehixago badittu be, eta argitaratzen dittuanian seguraski muralan detalle gehixago ikusiko diraz.

Izan be, Chavez poderera allegau zanian, asko harrittu ninduan Venezuelako euskaldun askoren erantzuna. “Diaspora Vasca” forotik ezagutzen nittuan lagunak, behintzat (ezkertiarrak eurak) kontra ikustian, zera pentsau neban: “Honen atzian emoten dabena baiño saltsa gehixago jagok; bertako egoeria ondo ezagutu ezian... hobe isilik”.

Horretara, hala mantentzen naiz. Hamengo “gutarrak” jo-ta-keia Chavezen alde ikustian, uste dot Venezuelako bizitza politikian tripak zitz eta mitz ezagutzuko dittuezela. ¿Ala ez?

Aho zerratüetan ez üilirik sartzen.

Adarra jotzeko erosittako liburua, Alvarez Rabon hitzaurrian amuakin. Baiña tira, dana irakortzen saiatzen naiz: eta panfleto astuna, edo probokaziño antzua espero najuan. Baiña nere harridurarako saiakera interesgarrixa topau juat, baleko ideien defentsa intelijentia. Arima sentsible batzundako Zigan formak eskandalagarrixak izan baleikez be, liburuan mamiña ondo argumentauta jagok: bertako eta kanpoko sexu joeren aldiak; heteroarauetatik aparteko ikuspegixak; soflamak; marjinaziñuan gustora egotiaz... eta beste puntu eta harimutur asko. Merezi dau.

Cobb izeneko nasa zaharra.

“La novia del paciente inglés” da burura etorri jatan lehelengo izenburua (buf, gaur goizian espeso xamarra nagok).

Zelako interesantia. Plazer haundixa izan dok liburu hau: oso landutakua, oso atsegiña, eta ikasteko balixo izan destana. Ia, zer ikasi doten nik:

-         XIX gizaldi inglesa gero eta hobeto karakterizatzen najabik. Hasierako Dickensen sasoia... gero victoriarra (Disraeli-eta)... gero romantizismua... Aro desbardiñetatik pasau izan zan jentian adibidiak (iseko Tranter, Grogan medikua... Sara protofeministia bera... blusaz jantzittako aguriak...).

-         Sasoi horretako idazle eta olerkari inglesen lagiñak; entzunda bai, baiña sekulan irakorri barik najittuan. Erudiziño alarde bat idazlian partetik: eta mesedia, epoka horretako azterketa literarixua egitteko kuriosidadia bai baiña gogo sakonik ez dakagun irakurliondako.

-         Victoriar sasoiko eremu ittogarrixan ernatzen hasittako hazi modernua: Darwin eta konpañia ixa sekretuan aittatzen ziran sasoia, Bowdler garbizaliana (Shakespearen obren bertsiño “morala” egin zebana...).

Nobela osuan zihar, umore fiña inglesen estiluan. Deskribapen batzu gordetzeko modukuak dittuk: Mrs. Poulteney prototipo victoriarra... Sam zerbitzarixan arpegi bikotxa... Charles eta Ernestinan olerki-irakorketia (telebisiñorik bako sasoiko arratsalde aspergarrixen erretratua)...

Deigarrixa egin jatan beste gauzia nobelia kontatzeko formia izan dok: ez estruktura aldetik (¡aspaldiko partez, nobela lineala! eskerrak), ez bada eze, kontatzailliak bere burua historixan hartzen daben papelangaittik. 1960 hamarkadatik kontatzen jok, eta nahitta egitten jok salto orainaldittik iraganera eta buelta, bere burua ezkutatzen ez daben txontxongillo manipulatzaillia lez. Honek hainbeste kontu hobeto azaltzeko balixo jok, eta eskertzekua dok. Txontxongilluen adibidiakin jarraittuta, behiñ baiño gehixagotan jartzen jok bere burua marioneten pare (pare bat bidar traman agertu be agertzen dok), eta irakurliakin eztabaidan hasten dok, pertsonajiekin zer egin jakin ezinda... Etara kontuak, nobelia hiru modu diferentetan amaitzen jok. ¡Eta ariketa dibertigarrixa dok, erregular!

Telebisiñorik bako etxe honetan, Nikok “los marraskis” nahierara ikusten jittuk, ordenadorian, eta gu inguruan ibiltzen garanez, begizeharka bada be, bere “pelikula” guztiak fitxauta jakaguz onezkero. EITB-ko webgunia erabiltzen juagu horretarako: Nikok badaki onezkero barruan nabigatzen, arratoia erabillitta, eta momentuz ez detsagu ezer zentsurau bihar izan. Trankilidadia.

Danetik ikusten jittuk, batetik probau eta bestetik probau. Gaiñera –ume guztien modura- etxakak erreparorik txatalak behiñ eta barriro ikustiakin, eta kaso batzutan dialoguak be buruz jakik. Hórren artian, jakiña, faborito batzuk jittuk. Oker ez banago, “Abeltxoroak”, “Etxekaltetxoak”, “Shin Chan”... baiña danen gaiñetik, “Hartz Txiki”.

Azken honen sintonixia entzutzen doten bakotxian, satisfakziño morokua sentitzen juat. Izan be, asko gustatzen jatak Hartz Txiki horren marrazkixak Nikori hainbeste gustatzia. Bere izaerian ezaugarrixa izan lajeikek, eta nere ustez pozgarrixa dok hau; umia ondo bideratzen gabizela-edo... (gero... ikusiko dogu haiziak nundik jotzen detsan).

Marrazki landuak dittuk (seguro estilo horrek izenen bat ba dakala). Musika lasaixa, abots gozuak, argumentu edukatibuak... Bestietan ohizkuak dirazen estridentzia, trepidaziño eta tronpeta-desafiñau-abotsekin kontrastia egitten jok, eta egixa esan, pakeune bat izaten da “telebisiñua ikusteko orduan”.

Halan hasten zittuan Markina-Xemeingo Ganbara eta Eup! irratixetan egin nittuan saiuak, Tijuana In Bluen erritmuan. Radixo libre bati buruzko kantua (laster konturatu nintzan neretako “haundiegixa” zala, nere pretentsiñuak ez ziran hainbestekuak...). Amaittu, barriz, Cat Stevensen kantu batekin egitten neban; harrezkero, doiñu hau “ondo egindako lanakin”, estresaldi osteko lasaittasunakin lotzen juat.

Matrallako Irratira pasau nintzanian, nere saiuak Iratargixa izena hartu juan. Denpora nahikua egin najuan; pentsatzen dot sintonixia behiñ baiño gehixago aldatuko nebala, baiña egixa esanda etxuat gogoratzen. Grabaketa zaharren baten egongo dok, seguru... Amaierarako Leño erabiltzen nebala gogoratzen dot bakarrik: lehelengo diskoko kantu akustiko bakarra.

Matrallako Irratixan saio bereziren bat egin neban: batetik Kalamuako Parlamentuan izenekua, eguastenetako billeretara etortzen zan jentiakin egindako aktualidadeko tertulixia. Hori Les Luthiersen kantu honekin hasten zuan: hizkuntza sasierrusiar humoristikua.

Bestetik, aurrerapen tesnologikuekin “latako saiuak” egittia posible bihurtu zan. Orduan egitten hasi nintzan “Ugalak hartzen” izeneko programia, diferiduan, osasun autogestiñuari buruz. Sarrerako sintonixia "Painkiller" kantua zuan, miñak hobeto akabatu nahixan-edo (Saratoga taldian bertsiñuan; Judas Priesten oriijinala baiño hobia, nere ustez).

Honen ostian Lekeittiora etorri nintzuan bizi izatera eta, betiko lez, etxetik hurrengo radixuan billa hasi nintzan: Arrakala Irratija izan zan “damnifikaua”. Lau bat urte egin jittuadaz bertan, eta nahiz eta dozenerdi bat sintonixa desberdin izan dittudazen, igual nere gustokuena Raphaelena dok: sintony an rostropaunding / an de mun is alibereision / acueiriooooo.....

Eta azkena, nere (momentuko) agurrakin lotzen dotena, Ximun Haranek 50 hamarkadan lafiautako xiberotarrei egindako grabaketen artian, Queheille abizeneko gizon baten abots basatixa:

Etxekoandros papel honetan, lehen Nikokin modura oin Tomaxekin ibiltzen nok goizero. Urte bi egingo jittuk laster eta, gauzak ondo badoiaz, hiru urte bete arte be alkarrekin ibilliko gaittuk goizero.

Horren barruan, errutinako gauza asko egitten jittuagu alkarrekin: hórren artian sukaldekuak. Eta, aitta eta amari begira, umiari be sukaldeko gauzetan “laguntzeko” gogua etortzen jakok. Hori kontuan hartuta, beheko alturetan berak erabiltzeko moroko gauzak ipiñi genduzen: armarixo honetako arasian, esate baterako, tuperwarrak.

Argazkiak.org | Arasa bat © cc-by-sa: txikillana

Umia aldian erabiltziak bere hazkundian lekuko izatia jakark; eta, zentzu horretan, juan dan aste bixan aldaketia igarri jetsat. Oiñ arte bere jolasa tuperwar guztiak jo-ta lurrera botatzia izaten zuan, eta (batzutan) gero atzera sartu. Oin barriz, lurrera ez dirazela bota bihar eritxi jetsak nunbaitt, eta leku batetik bestera erabiltzen hasi jittuk: denpora pillua pasatzen jok horretan gaiñera, lanpetu arpegixakin (¿zeiñi ikasittakua ete?), tuperware guztiak ondo tolosten.

Leku egokixian tolostia falta jako baiña. Tira; hori hurrengo ikasgaixa izango dok kontizu...

Argazkiak.org | Beste aras... OH WAIT! © cc-by-sa: txikillana

Rashomon (1950)

Shogun telesaillian ezagutu nebanian, ez zestan inpresiño berezirik egiñ (bestiak beste, artian Richard Chamberlain miresten nebalako).

Gero baiña, Akira Kurosawan pelikula gehixenak ikusi genduzen etxian, takada baten. Eta Mifune bere aktore predilektua izan zanez... haren errejistruak ondo baiño hobeto ikasi genduzen (tarte baten bera imittatzen najuan etxian, Aneri barre eragitteko).

Gaizto / arlotiana da bere pertsonaje karakteristikuena, duda barik. Eta, zelakuak dirazen gauzak, horretan dabillela Oier Narbaiza “Latex” ekartzen destak gogora. Aktore modura, behintzak, traza haundikuak (badaezpada: hau lausengua da).

Beste aktore batzu be estimatzen ikasi genduan: batez be Takashi Shimura (zelako papel desbardiñak, baiña beti pasmo arpegi hori aldatu barik) eta Tatsuya Nakadai (beti bigarren maillan, baiña beti ondo).

Muerte (1990)