Nire uste harroan

Bart arratsean, nire herriko geltokian nengoen, trenean zetorren norbaiten zain. Joan-etorrian dabiltzanez gainera, egonean egotekoak ere izaten dira tren-geltokietan. Gure herrian, behintzat, erretiratu taldeak ibiltzen dira, nasan gora eta behera eguraldi goxoarekin, eta kalefakzioaren epelera bilduta hozten duenean. Atzo berogailuaren aldia zuten noski, eta hor ari ziren, aulkietan eserita, kontu-kontari.

Ni handik metro batzuetara nengoen, azken Nobel saridun Elfriede Jelinek-en liburu batekin, baina aldameneko gaztelau zaharren berriketara zihoakidan belarria. Azkenean, nobela utzi eta zahar haietako bat kontatzen ari zen istorioa entzuten jarri nintzen ni ere, disimulu gutxirekin.

Gizon horren herrian, bera txikia zela, etxeetan urik ez-eta, urketari bat hartzen zuen udalak, iturritik ura ekarri eta bizilagunei banatzeko enkarguarekin. Herria pobrea izan urketariari ordaintzeko, eta Bonifazio eta Emeteria senar-emazte are txiroagoei eskaini zieten lanpostu hori, soldatarik gabe baina udalak etxe bat uztearen truke. Udalarena omen zen urketan zerabilten astoa ere. Jendeak borondate onez ematen zizkien propinatxoak beste irabazpiderik ez, beraz, Bonifazio eta Emeteriak.

Hasi omen ziren senar-emazteak beren lan horretan, baina, Bonifazio gaixotu egin omen zen halako batean. Emeteriak egin behar lan guztia. Herritarrek galdetu egiten zioten, zer zuen Bonifaziok, eta "gauza onik ez" erantzuten Emeteriak. Urteak-eta, bizimodu txarra-eta, urteetako miseria-eta. Baina, orain etxea eta lanpostua behintzat bazituenez, testamentua egin nahi omen zuen Bonifaziok.

"Testamentua zertarako, uzteko ezer ez dauka-eta?" galdetu zion Emeteriari herriko sekretarioak, lan horietaz arduratzen zenak. "Horixe esaten diot nik baina, berak testamentua egin nahi".

Egunak pasa, eta tema horrekintxe segitzen omen zuen Bonifaziok, testamentua nahi zuela eta testamentua nahi zuela. Azkenean, bada, joan zitzaion etxera udal-idazkaria, testamentua idatziz hartzera, eta halaxe esan omen zion Bonifazio gureak:

"Hara, nik badakit uzteko ezer ez dudana, baina daukadantxo hau nola banatu argi utzi nahi nuke. Arima zeruarentzat, gorputza lurrarentzat, potroak zuretzat, eta zakila Emeteriarentzat". (Nire herriko kontalariaren jatorrizko bertsioan: "El alma pal cielo, el cuerpo pal suelo, los cojones pa usté, y la picha pa la Emeteria").

(Hiru poemako sortatxo bat, Ainhoa eta Ritxiri eskainia)


I

Bizitzatik dibortziaturiko gizajende tristea gara
Uzten digutenean
Naturarekin bat egiteko ahaleginean
Gure erletxe txukunak
Gure jarduera errepikatuak
Gure ohitura gazbakoak utzi
Eta hiritik ihes egiten dugunak
Mendira
Mortura
Itsasora
Zibilizazioaren desertore bolondres
Basabizitzaren oroiminaren asmatzaile

Gure bizigune nuklearrak baino talde zabalagoetan biltzen gara
Denok hitz egiten dugu, denok jaten, denok edaten
Zirkuluan, komunitatearen sen galdua
Berreskuratzeko presa bagenu bezala
Une batez zoriontsu sentitzen gara
Tarte luze batez, ausaz
Eta biziera naturalaren miresle bihurtzen gara
Zibilizaziora itzuli aurretik


II

Ez diot poema bat egingo egunsentiari
Ezingo nuke deus berririk asmatu
Ezer ederrik erantsi lehenago ere hainbat gizon-emakumek
Adierazitakoari

Hala ere, goizari begira jarri naiz "
Koloreen argitzea zeruan, atzemangaitz baina geldiezina
Musua garbituta kaleak, gauzak, mundua
Eta jendea? Jendeak ere aukera luke egun berriari
Fede berriz eta gogo garbiz ekiteko
Oroimenik ez balu


III

Sua egin dugu
Ez arbasoek bezalaxe
Guk supiztekoak dauzkagu, ikatza zakuan, barbakoa modernoa
Baina arbasoen antzera sentitu gara
Haien lilura berritu dugu, suari begira
Jatekoak erre ditugu, haren beroaren ingurura bildu gara
Suaren argitan ederragoak ziren gure aurpegiak ere
Gosea bortitzago, barreak lasaiago

Arbasoak imajinatu ditugu, suaren hipnosi horren pean
Hotzaren, etsaiaren, gosearen beldur
Besoen artean hartuko dituen gorputz amultsu baten desiraz
Agian arbaso zaharrago batzuen oroiminez?


(Cascanten, 2004ko urriaren 11n)

Joera izaten dugu jendea joan eta gero beraiekin akordatzeko, gure artean izan ziren artean erakutsi ez genion esker ona adierazteko. Gaur Berria-n elkarrizketa dator Laxaro Azkunerekin, Herri Irratia uzten duela-eta (egiazki, kendu egin dute bertatik, aspaldian egiten ari diren birmoldatze, gastu-gutxitze edo dena delakoaren ondorioz).

Hogeita bat urte eman omen ditu bertan. Hogeita bat urte horietan, askotan entzungo nuen, eta ez gutxitan parte hartu, zerbait egin nuela-eta elkarrizketa laburrak egin baitizkit sarritan, euskal kulturan dabilen ia edonori bezala. Baina, aldi horretan, ez dut uste inork Laxarori berari elkarrizketarik egin dionik, eta egindako lana aitortu ere apenas.

Beste bat bere plaza uztera doana, Maite Rementeria "Etiam" blogista zoragarria da (eibar.org/blogak/maite). Lehen ere aipatua dut bere lanekiko mirespena, eta noizbait gure artera itzuliko den esperantza agertuko nahi nuke hemen.

("Goierriko Hitza"rako egindako artikulua)

Goierriko edozein herritan, kalera atera eta kolore guztietako jendea ikusiko duzu gero eta ugariago: ilehoriak, marroixkak, gorrixkak, beltzaranak, bel-beltzak... Munduko kontinente guztietatik bizimodu hobe baten esperantzan gure artera iritsitakoak. Lehen Europako hiriburu handietan sumatutakoa herri handietara joan da zabalduz, eta azken txokoraino ailegatu da azkenean. Alferrik izango du inork kexaka hastea, atzera-bueltarik gabekoa baitirudi joera honek; etorkizunean indartzeko itxura guztiak dituena, gainera.

Hortaz, hobe dugu pentsatzen jarri nola integratu gure artean kanpotik etorritako gizon-emakume hauek, nola bildu euskal gauzen usainera, ahalik eta modurik jator eta azkarrenean; ez da erraza izango, noski, baina guk ere izango dugu haiengandik zer ikasia. Bata bestearen ondoan bizi behar dugu, ezinbestean, eta bi jarrera dauzkagu aukeran horretarako: elkarren etsai edo elkarren errespetuan bizitzea.

Hirugarren bide bat ere badago, hartara jarriz gero. Jorge Amado idazle brasildarrak zioen, arrazen arazoa konpontzeko, irtenbide zentzuzko bakarra bere herrialdekoa iruditzen zitzaiola: arrazak elkarren artean nahastea. Hau da, kalean bakarrik ez, ohean ere elkarrekin ibiltzea, eta gero gerokoak.

Amadoren soluzioak, gaur-gaurkoz, ez zait iruditzen aurrerakada handirik egingo duenik, baina denborarekin, nork jakin! Karibe aldeko gazteen gerri-mugimenduekin ametsetan ibiltzen dira gure neskazahar-mutilzaharretako asko (eta ezkonduetan ere ez gutxi); hangoak bertara etortzen ari zaizkigula-eta, ikusiak omen dakar gero igurtzia...

Eta nora joango gara orduan turismoa egitera?

(Astelehenekoaren jarraipena: Artezblai argitaletxeak atera didan liburuko bigarren obraren hasiera)

Amodioaren ziega

Ilunpea. Ez da ezer ikusten, baina bai hotsak entzuten. Ahotsen berbaroa, eta ateen ireki-ixtea, zarata handian. Halako batean, ate bat zabaltzen da oholtzan, eta gorputz baten errainua sumatzen dugu ate zabalduaren ziskuan. Argiaren giltzari eragiten dio pertsona horrek, eta orduan ikusiko dugu jokalekua: gela soil bat da, paretak biluzik edo irudi gazbako batzuk bertan, izkina batean komuna sumatzen da, aulkiren bat edo beste bazterren batean, ohe bat gelaren erdian; ikusleen aldera jarria dago ohe hau, ez du ohebururik, eta sofa baten moduan ere erabili ahalko da, bertan esertzeko. Atean sumatu den gorputz hori emakume batena da. Miren deituko dugu. Gaztea baina ez oso. Polita baina ez inor txunditzekoa. Dotore jantzia baina gehiegikeriarik gabe. Lotsati antzean sartu da Miren gela horretan, eta atea itxi da berehala bere atzean. Sarraila-hotsa. Urduri dabil Miren, ez daki nora jo, zer ukitu, non gelditu. Arrotza zaio ingurua. Jakin-minez bezala begiratzen die bazterrei, altzari urriei, behatz-mamiekin ukitzeko keinua ere egiten du, ukitzera iritsi gabe. Ohearen aurrean gelditzen da azkenean. Zutik. Eskuetan daraman poltsa estutzen du kolkoaren kontra, bi besoen artean. Gero makurtu egiten da, emeki-emeki, ohearen biguntasuna ziurtatu nahiko balu bezala, baina azkenik ukitzen duenean, mugimendu bortitz batez, oheko maindireak ateratzen ditu eta bazter batera zakar botatzen; mugimendu bakarra ez du aski izango seguru aski, baina zirt-zart egingo du, azkar eta erabakitsu. Ondoren, bere poltsatik aterako ditu maindire garbi eta berriak, eta ohea egiten hasiko da, arretaz, are maitasunez ere, behar beste denbora hartuz zeregin horretan. Amaitzen duenean ingurura begira hasten da beste behin, zer egin jakin gabe bezala, eta azkenean ohe ertzean eseriko da. Geldirik iraungo du tarte batean, aldika ateari begira, aldika inguruari. Halako batean zutitu, kendu dituen maindireen bazterrera joan, handik burkoa hartu eta aldatu egingo dio honi ere bere azala; burko berritua ohean jarri, maindire zaharrak bazterrerago bultzatu oinekin, eskuz ukitu gabe, ondoren ohera itzuli, eta eseri egingo da berriz, lehen bezalaxe. Eszena osoan hitzik ez; ekintzak oro geldiro; eragiten duen sentipena, baina, artegatasuna behar du, ezinegon moduko bat, ez inondik ere asperdura. Giro berezi hori lortzeko musika erabil liteke: ez noski melodiko eta goxoa, bai agian musika seriala, edo dodekafonikoa bestela. Miren ohe ertzean eserita, beraz. Halako batean atea irekitzen da berriz, sarraila-hotsen ondotik. Aitor ageri da: geldirik egongo da atea bere atzean itxi arte; bitarte horretan zutitu egin da Miren. Atea itxi bezain laster bata bestearengana doaz Miren eta Aitor. Besarkatze estu batean lotzen dira. Hala iraungo dute pixka batean, muxu beroak eta besarkada estu baina geldiak tartekatuz. Halako batean, emeki-emeki, bereizi egingo dira apur bat, baina gerritik heldurik hala ere.

AITOR: Bidean ondo?

MIREN: Ondo, ondo.

AITOR: Luzea, ezta?

MIREN: Bueno, badakizu. (Isilunea) Eta zu?

AITOR: Ni? Ondo.

MIREN: Dena ondo?

AITOR: Bai, bai. Oso ondo.

Beste besarkada batean biltzen dira, isilik. Pixka bat bereiziko dira gero, baina aurpegian xeraka eta muxuka arituko dira.

AITOR: Eta lanean?

MIREN: Ondo, ondo.

AITOR: Bidaia asko saltzen?

MIREN: Beti bezala, badakizu.

AITOR: (txantxa-doinuan) Jakingo ez dut ba! Cancún-etik Hawaira nabil ni, astero-astero.

MIREN: Txotxolo halakoa (xeraka)

AITOR: Trasladoa eskatu beharko diot zuzendariari, Kanarietara behinik...

MIREN: Ezta bromatan ere.

AITOR: Eta eskerrak Amerikako koloniak galdu zituztela, bestela...

MIREN: (isilune txiki bat, ferekarako) Umorea behintzat ez dizute kendu.

AITOR: Hori ez. Saiatzen dira baina.

MIREN: Zer egin dizute ba?

AITOR: Ez, ezer ez.

MIREN: Esan! Zer?

AITOR: Ez, niri ezer ez. Hemengo gauzak.

MIREN: Inoiz ez didazu ezer esaten.

AITOR: Zer nahi duzu esatea ba?

MIREN: Gertatzen zaizkizun gauzak, egiten dizkizueten zerrikeriak...

AITOR: Hemen ez da ezer gertatzen.

MIREN: Eta zerrikeriak?

AITOR: Zerriek ba al dakite ba, besterik egiten?

MIREN: Baina...

AITOR: (behatz bat ahoan jartzen diola) Xxxx! Alda dezagun gaia.

MIREN: (irri erdi-behartu batez) Nahi duzun bezala.

Ohean eserarazten du Aitorrek. Muxuka hasten zaio kopetan, begietan, masailetan, lepoan. Mirenek atzerantz darama burua. Aitorrek eskuak sartzen dizkio blusaren azpitik, gorputza laztantzeko.

*Jon Aiastui Oñatin jaio zen, 1971n; Filosofia ikasten hasi zen, Donostian, baina halako batean munduan barrena ibiltzea erabaki zuen; Bartzelonan bizi da azken urteetan, eta handik idazten ditu bere ipuin eta poemak, orain bere lehenengo liburu “serioan” plazaratzen direnak: "Biolinaren jatorria".*

Estaziorik estazio irakurtzekoa

Estreinaldi moduko bat duzu hau euskal literaturaren plazan, eta liburuak definituko zaitu. Hala ere, aldez aurretik, aurkeztu ezazu zeure burua.

Ez da erraza. Batzuetan esaten dut, datu biografiko gisa, bi jaiotza data ditudala: bata amak ekarri ninduen egunekoa, eta bestea karrera utzi eta Frantziara joan nintzen egunekoa. Lehengoaren arabera 33 urte ditut, eta bestearen arabera 12. Datu literarioak ez dira asko: lehiaketak han eta hemen, liburuxka bi, eta antropologia ikerketa gutxi batzuk. Oro har, uste dut, egilearen bizitza ez dela interesgarria irakurlearentzat, edo ez interesgarriena behintzat, liburua baizik. Poesiak, intimoagoa den aldetik, badauka noski sinatzen duen pertsonaren bizitzarekin zerikusirik, baina nik behintzat, nahiz eta egilearekin akordatu, lehenengo irakurketetan ez diot kasu handirik egiten, ze liburuak irakurlearentzako dira, ez egilearentzako. Liburu honetan uste dut hori badagoela "printzipio estetiko gisa". Liburuaren izenburua, adibidez, barruko ipuin baten izenburua da, baina ipuin hori ez da nik idatzitakoa. Nik sartu egin dut liburuan, bitxikeria bezala, edo hurrengo liburu batean ez dudalako ikusten, baina ez zait axola nire eskuak egindakoa ez izatea, ez dakit nola esan. Liburuak ikutu eklektiko ugari ditu, eta hau beste bat da.

Hori galdetu nahi nizun. Liburuaren berezitasunetako bat, genero eta are arte diferenteen elkarketa da: poesia dago, ipuinak daude, marrazkiak... Denak zuk eginak. Horren zergatia?

Bueno, asuntoa izan zen liburu bat atera nahi nuela, eta horretarako, hortik zehar neuzkanak bildu eta azala eta izenburua ipini nizkiela. Ez nuen enpeño handirik jarri batasun bat ematen. Alde batean poemak jarri nituen eta bestean ipuinak; eta tarteka marrazki banaka batzuk. Hombre, gero ere, denborarekin ohartu naiz ez nituela marrazkiak edozein tokitan kokatu, baizik eta hasieretan eta amaieretan, eta kurioski narrazioetan ez. Horrek izango du bere zergatia, baina piezak ordenatu nituenean nik buruan nuena gehiago zen ehun bat orrialdeko objektu bat lortzea, kalea ikusiko zuena, nahiz eta akaberan, egia da, nahiko "mix" geratu. Poemak, ipuinak eta marrazkiak nahastea ez zitzaidan problema iruditu. Uste dut liburuak, oro har, bi eratara hartzen direla: batzuetan heldu eta egunero irakurtzen duzu, bukatzeko asmoarekin; irakurketarako prestatu egiten zara, ondo eserita, kafea aldamenean, eta abar, eta bihar gehiago. Beste batzuetan, aldiz, denbora betetzeko harrapatzen duzu, adibidez metroan edo autobusean ez aspertzeko, edo norbaiten zain zauden bitartean. Nik metrora eramateko moduko liburu bat atera nahi nuen, eta halako materiala neukan, estaziorik estazio tarteka irakurtzekoa, harakoan istorio bat, honakoan lau poema, eta hola

Poema bakoitzak bere izaera

Poesiarekin hasiz, bi poema-sorta daude liburuan, bi garaitan idatziak edo. Bada alderik, garapenik, jarraipenik esanguran eta estiloan?

Bi atal egoteko arrazoia sinplea da. “Nongo nor” (lehen atala) 1999an argitaratu zen, argitaletxe txiki baten bidez, Oñatiko Potxon, eta niretzat beti izan da nire lehen lan literarioa, bera ere nahiko "mix" bazen ere. Liburu hau prestatzean ez nuen asko pentsatu, ez zitzaidan okurritu poema guztiak atal bakar batean aurkeztea, nahiz eta nire ustez poema bakoitza berez lan bat izan, bere espazioa hartzen duena, bere hasiera eta amaiera duena. Materiala bildu nuenean, lehen "mini-album" hori bere horretan sartu nuen, eta gero beste poemak beste zaku batean, ez zaharragoak zirelako, baizik eta ez zirelako “Nongo nor”-ekoak. Nik uste dut, egotekotan, aldea poemen artean dagoela, ez atalen artean. Esangurak eta estiloa, uste dut bakoitzean bana dagoela. Nik filosofia ikasi nuen, eta badira adibidez poema filosofikoak. Sarrionandia eta Kavafis asko gustatzen zaizkit, eta badira Sarriren eta Kavafisen estilokoak. Argazki kamera bat ere badaukat, eta badira argazki poemak.

Gai barnekoi samarrak darabiltzazu, zeure baitan arakatuz, itxuraz, baina ironia-dosi batekin...

Bai, askotan. Zeure baitan arakatzen duzunean tentu handiz joan behar duzu, ze igual arima bat zenuela uste zenuen, eta ez daukazu, edo bi daukazu, edo hamar, edo ehun. Ez dakit nola esan; nik beti uste izan dut psikoanalisia oso interesgarria dela, baina ez naiz sekula joan, badaezpada ere.

Esango nuke garrantzi berezia ematen diozula testuaren musikaltasunari, erritmoari.

Bai, testu erritmikoak gustatu egiten zaizkit; erraz sartzen dira, poemak berehala hartzen du tonua, eta ideia bat edo istorio bat eramateko oso ondo dator. Poema hauetan bada antzeko egiten dituen zerbait: hari bakarrekoak dira, ideia edo istorio bat dago, ez ditut irudi asko nahasten; horren zergatia ulergarritasuna da, irakurleari lehenengoan iristeko ahalegina. Hori lortzeko, irakurlea hasieratik amaieraraino eraman behar duzu, kantuetan bezala. Badira kantu batzuk lehenengoan iristen zaizkizunak, eta igual ingelesez dira, ez dituzu ulertzen eta hala ere iritsi egiten zaizkizu; arrazoiak asko dira: izan daiteke: abeslariaren ahotsa, edo musikak erakartzen duen giroa, edo erritmoa bera, bizitasuna. Ez letra bera, baizik eta beste zerbait. Poemetan berdin. Letra dago, esaldiak, hitz egiten duen ahots bat, baina tonua ipini behar diozu, atzean banda bat jarri behar diozu, edo zinema pantaila bat, edo dekoratu bat, edo irakurlearen leihoak itxi eta isiltasuna sortu; poemetan hori egin behar duzu, baina ez daukazu ez bandarik ez pantailarik ez ezer, alfabetoko letrak bakarrik.

Mendekuak eta eroetxeak

**Ipuinetan, “Cuencak” izenekoak mendekuari buruzko istorio bat dirudi.**

Bai, hala da. Protagonista, kojuka dabilen gizon jator bat, bizitza aldatu zion gizonarekin trikitxatu egiten da hamar bat urte geroago. Spielberg-en Duel (El diablo sobre ruedas) antzeko bat da, arriskua karreteran, kurbak, euskal taberna bat, hotel bat, apustu bat nor lehenengo Oriotik Antiguara ailegatu, gauez, errepide estu batetik. Mendekua badago, baina abentura apur bat ere bai, eta suspense apur bat baita ere. Hau bigarren bertsio bat da, ze lehena lehiaketa batean irten zen baina oso gaizki erredaktatuta. Zuzentzen nenbilenean gauza bat esaten nion neure buruari, eta zen lehen bertsioa, gidoi iguala daukana ia-ia, autoan gidatzen jakin gabe idatzi nuela, eta igarri egiten zela.

**Bigarren ipuinak, “Eguzkiak jotzen duen aldetik”, eroetxe batera garamatza, eta hainbat gai sujeritzen ditu: askatasuna, arauak apurtzea edo haietara makurtzea, irudimenaren indarra... Gizarte osoaren alegoria moduko bat egin nahi izan duzu edo...?**

Ez, ez da alegoria sinboliko bat, Danterena bezala. Ez zen asmo horrekin sortu. Gehiago da situazio interesgarri bat, koktel bat, pertsonaia esajeratuak dituena, intrigazko istorio batekin. Ipuina zatika idatzi nuen. Lehenengo, lehen esaldia (“Ez zekien zer ez zitzaion gustatzen, baina bai, ordea, gustatu egiten zitzaiona”). Hori nahiko zabala zen, baina gustatzen zitzaizkion gauzen zerrenda osatu nionean, berehala ikusi nuen pertsonaia, eta pertsonaiaren lekua, eta paragrafoa osatu nuen. Gero gidoi orokorra atera nion, eta tarteka idazten joan nintzen. Nik uste dut hainbat osagai edo detaile nire bizitzatik jarri nizkiola, baina pertsonaiek hartzen dituzten jarrera etikoak istorioaren barrutik datoz, egoeratik, situazioagatik, aldaketengatik. Adibidez, zuzendari berriak psikiatrikoko harresiari beste burdinazko hesi bat gehitzen badio, ni, egile bezala, ez nabil esaten hori egin behar denik, baizik eta hori idatzi dut istorioak beste jiro bat edukitzeko, zuzendari berriaren intentzioa erakusteko.

Lehen esan duzu azken ipuina ez dela zuk idatzia. Esaiguzu gehiago.

Beno, etxe bateko liburu mardul batean aurkitu nuen, oso aspaldi. Istorio laburra da, ijitoen leienda bat, biolina nola sortu zen kontatzen duena. Niri borobila iruditu zitzaidan, eta hainbeste gustatu zitzaidan non esan nuen itzuli eta argitaratu egingo nuela egunen batean, neure liburu batean, gehigarri gisa, eta horregatik sartu dut. Pittin bat gogorra da, ze neska protagonistak deabruak eskatzen diona egiten du, guzti-guztia; niri gehien gustatu zitzaidana prozesuaren hasiera eta amaiera da, hau da, ikustea nola antzinako testu batek ateratzen zuen objektu bat, biolin bat, desira gizatiar batetik. Badira antzeko elezahar ugari, bekatu batekin zubi bat egiten dutenak, edo sirena baten ilearekin harpa bat, baina honek, nola esan, pelikula bat egiteko balio du, edo norbaiti kafetegi batean kontatzeko, edo Simpsondarren kapitulu batean sartzeko.

(Argia astekariaren eskariz idatzitako artikulua)

Bost liburutan izan nuen Martin Ugalderen editore izateko zorte eta ohorea, eta oroipenen altxorrean gordea dut harekin izandako harremana. Lehenengoan, ni artean mutil gazte autogabe eta bera sasoiko gizona, bere autoan joan ginen biok Bilbora, aurkezpena egitera; azkenekoan, bera ordurako etxean gaixo, lanak zituen hitz egiteko, eta nik ere bai hark esan nahi zidana behar bezala ulertzeko. Lehenengotik azkenekora, Martinen irudia geratu zait, ereduzkoa beti: samur, lagun, argi, eskuzabal, dotore, xehetasunekiko arreta ageri zuena baina benetan garrantzizkoaren ikuspegi orokorra galdu gabe.

Pertsona baten izaera eta balioa hura ezagutu zutenen gogoan geratu ohi da, hura maite izan zutenen gogoan batez ere. Martin Ugaldek jende asko ezagutu eta tratatzeaz gainera, ibili den leku guztietan utzi du jatortasun eta adiskidetasunezko arrasto sakona, eta, horrenbestez, asko gara Martinekiko zordunak, harenganako onginahi eta maitasunezko sentimenduak bizi-bizi dauzkagunak. Horren erakusgarri argiak dira egunotan kaleratu diren iritzi ugari bezain ahobatekoak; nahiko lan izango nuke horiei guztiei ezer berririk gehitzen, eta ez dut ezer erantsiko beraz.

Egia da, ordea, oroipen garbi eta indartsu hori gehienoi lausotu egingo zaigula asteak eta urteak igaro ahala, ez dugu deus berririk deskubrituko denbora errukigabearen higaduraz. Ugalderen kasuan, baina, bere obra geratuko da, bai ezagutu genuenon oroigarri, bai ezagutu ez zuten guztien jakingarri. Eta, edozein idazleri buruz esan baldin badaiteke egilea bere idazlanetan ezagutzen dela, baieztapen horrek are-eta esanahi beteagoa hartzen du Martinen kasuan. Haren eleberri nahiz ipuinetan, izan ere, hezur-haragizko gizona agertzen baita, zuzenean edo zeharka, fikziozko pertsonaien atzean.

Zer ikus liteke Ugalde gizonaz Ugalderen literaturaren bitartez? Batez ere, nire ustez, jendearenganako ardura: gizon-emakume ahul, historiaren jopu, injustizien eta halabeharraren biktima dira sarritan bere pertsonaiak, eta haiekiko maitasun egiazko bat sumatzen zaio, erruki kristautik baduena baina errukia baino harago doana: giza arimaren barrunbeak ez ezik, historiaren mekanismoak ere ezagutzen ditu, eta badaki, hortaz, bidegabekeriak badituela, kaltedunak bezala, bere onuradunak ere.

Historiaren umiliatuekiko elkartasunarekin batean justiziaren aldeko jarrera hori azpimarratuko nioke Ugalderi. Zintzo eta on dena "modako literatura eta zinemaren eraginez beharbada" bigun eta belaxka imajinatu ohi dugu maiz, eta Martinek kontrakoa erakutsi zigun, literaturan bezala bere bizitzaren ereduarekin: malgu eta apal jokatu zuen beti, baina malgutasun horrek ez zuen haize-alde jarri, apaltasun horrek ez zuen handikien aurrean makurrarazi.

Bizi bagara, urteetako lana daukagu ikasgai hori geureganatzen. Martinen oroipenak lagunduko ahal digu!

Propaganda barkatzen badidazue, liburu bat atera didate Elorrioko Artez Blai argitaletxekoek. Antzerki-liburu bat, bi obra biltzen dituena: "Heroien gaua" eta "Amodioaren ziega". Lehenengoaren hasierako pasartea emango dut hemen. Osorik emateko ere ez nuke arazorik baina, Artezblai-koek ere zerbait saldu beharko dute, antzerki-liburuek horren publiko eskasa daukaten herrian.

Antzerkigintzan gogo-piztaile izan nuen Mikel Antzaren goresgarri.

Heroien gaua

(Joseba eta Mila, 45-50 urte artean dagoen bikotea, beren etxean)

Joseba: (geldi, besoak gurutzaturik, urduri, gustura ez dagoela nabarmen utzi nahian) Ez dakit zertara goazen... (isilunea) Ez dakit zertara.

(Mila batetik bestera igarotzen da, erdi jantzita, belarritakoak jartzen edo)

Joseba: (Mila aurretik pasatzean) Ez dakit zertarako goazen, horko bi txorimalo horiek...

Mila: Oraindik hola al zaude?

Joseba: Nola “hola”?

Mila: Jantzi gabe.

Joseba: Jantzi gabe? Jantzi gabe al nago ni? Biluzik al nago?

Mila: Joseba, mesedez!

Joseba: Ez dut uste larrugorritan nagoenik.

Mila: Ez zaitez umea izan eta jantzi zaitez itxuran.

(Badoa)

Joseba: (bere artean marmarka, baina Milak entzuteko) A, bai, noski. Itxuran jantzi behar. Gu gutxiago ez garela erakusteko, noski.

(Isilik une batez, bere itxurari begira; eranzten hasten da ondoren, astiro: etxeko oinetakoak kendu, nonahi bota...)

Joseba: Ba, egia esanda, ez dakit zertara goazen. (isilunea) Ez dakit...

Mila: (presaka igaroz) Joseba, mesedez, ez izan horren aspergarria. (Badoa)

Joseba: Aspergarria? Ni aspergarria? Noski, Xabier eta Arantxa, horiek bai atseginak, horiek bai dibertigarriak, eta ez ni bezalako zaputzak. Hori esan nahi duzu, ezta?

Mila: (kanpoan dela) Ez, ez nuen hori esan nahi.

Joseba: Ba, horren ondo pasatzen baduzu, zergatik ez zoaz zu bakarrik, e? Ni berdin-berdin egongo naiz hemen. E? Zergatik ez zoaz zu bakarrik?

Mila: (igaroz) Ba, Xabier zure laguna delako. Tori: jantzi alkandora hau. (Badoa)

Joseba: Laguna? A ze laguna! (alkandora janzten hasiaz) Horrelako lagunekin soberan dauzkazu etsaiak.

Mila: (kanpoan) Baina ez al zaitu berak gonbidatu?

Joseba: Bai noski. Bere etxe berria harro-harro erakusteko, eta gure lepotik barre egiteko. (isilunea) Seguru oraintxe bertan gu larrutzen ari direla.

Irailaren 29an, Trikitixa Elkarteak antolatutako jardunaldien barruan, Donostiako Koldo Mitxelenan mahai-inguruan bildu ziren Joseba Tapia eta Josu Zabala, neroni moderatzaile nintzela. "Trikitia eta abertzaletasuna" zen jarritako gaia, baina soinu txikiaren krisiaz hitz egin zen batik bat.

Josu Zabalak analisi determinista bat egin zuen, ia-ia fatalista esan liteke: akordeoi diatonikoak txistua bota egin zuen plazatik eta eginkizun erritualetara zokoratu, soinu indartsuagoa zuelako, modako doinuetara hobeto egokitzen zelako, eta gazte jendeak nahiago zuelako. Gaur egun, beste musika-molde batzuek bota dute trikitia, edo funtzio sinbolikoetara baztertu, arrazoi berberengatik: potentzia, modara egokitzea, gazteen gustuak.

Horrekin bateratsu joan da dantzaren eboluzioa, azken mendeetan. Gizon-emakumeek aparteko sailetan dantzatzetik (gogoratu gorteetako dantzak) elkarren aurrean baina ukitu gabe dantzatzera iragan zen (sueltoa), gero binaka loturik (balsak, tangoak, pasodobleak...), gero bakarka (rocka), eta gaur egun dantza desagertu egin da plazatik. Gizarte osoak ez baina tribu batzuek praktikatzen dute, baina bazter-leku ilunetan (gaurko diskotekak).

Teoriaren osagarri: Zabalaren hizketaldiaren egun eta ordu berean nire lagun eta lankide dantzazale bat Zumaiako Artadi auzoan zen, San Migeletako erromeriara joanda. Bera bakarrik hasi omen zen dantzan, berari segika bere ama eta izeko, eta ume koxkor batzuk; gainerako guztiak (gazte eta sasoiko) ikusmiran. Amaieran, bihotzez eman omen zizkioten eskerrak trikitilariek.

Karmele Jaio (Gasteiz, 1970) bere lehenengo liburuarekin dator gure letren plazara: "Hamabost zauri", binakako bakardadeaz, komunikazio-arazoez eta gizon-emakumeen arteko harreman beti korapilotsuez diharduen ipuin-bilduma. Aitzakia polita iruditu zaigu galdezka joateko.

Aurretik ipuin asko zakarrontzira

Egile berria zara; aurkeztu zeure burua laburki.

Gurasoak lekeitiarrak badira ere, ni Gasteizen jaio nintzen duela 34 urte eta bertan bizi izan naiz beti, Donostiatik bertara atzera eta aurrera ibili naizen azken bi urteetan izan ezik. Kazetaritza ikasi nuen Leioako fakultatean eta komunikabide ezberdinetan egin dut lan. Betidanik gustatu zait idaztea baina nahiko berandu hartu nuen modu serio batean idazteko ohitura. Esan daiteke azken lau-bost urteetan izan dudala aukera urteetan gordetzen joan naizena idazten hasteko. Orain arte ipuinak idatzi ditut bakarrik eta hauekin zenbait sari irabazi ditut.

Hauxe duzu estreinaldia. Aspaldidanik ari zinen prestatzen, ala nahiko azkar etorri da dena?

Azken bost urteetan zenbait ipuin idatzi baditut ere, liburuko ipuin gehienak, bat edo bi kenduta, 2003. urtean idatzitakoak dira. Azken urte honetan hartu diot gustu gehien idazteari, eta hori gehiago irakurtzearekin batera etorri da. Beraz, liburua ez da urtetan idatzitako ipuinen bilduma bat, azken urtekoak dira gehienak. Aurretik ipuin asko idatzi ditut baina asko eta asko zakarrontzira joan dira, gehienak. Uste dut aurretik idatzita nituen ipuin horiek oraingoak idazteko entrenamendua izan direla. Eta espero dut oraingoak gerokoen entrenamendu izatea.

Hasperen baten atzean egon daitezkeen pentsamenduak

"Hamabost zauri" ipuin-liburu bat da, hamabost istorioz osatua, eta gaia giza harremanak, bikote-harremanak zehatz esanda. Hautu bat izan da? Berez atera zaizu? Zergatik?

Ez dut uste “bikote-harremanak” gaiaren atzetik ibili nintzenik ipuinak idazten hasi baino lehen, baina egia da ibili naizela orokorrean gizakien arteko komunikazio arazoen bila edo giza harremanetan sortzen diren arazoen bila, eta gertatu zait bikote harremanetan aurkitu dudala komunikazio arazoen harrobi emankorrena. Bikoteak ipuin askotarako ematen du. Baina nire helburua gehiago izan da bi pertsonaren artean esan gabe geratzen diren esaldi horiek azalaraztea, adibidez, edo emakume baten hasperen baten atzean egon daitezkeen pentsamenduak hitzen bitartez irudikatzea. Burutik pasatu baina esan gabe geratzen zaiguna eta hor barruan zauria sortzen diguna ekarri nahi izan dut azalera.

Ipuinen tonua ez da alai eta baikorra; literarioagoa da tristezia, ala bizitza da halakoa?

Ez dakit literarioagoa den ala ez, baina niretzat askoz errazagoa da zerbait tristea idaztea zerbait alaia baino, eta gutxitan izan dut gauza alaiak idazteko gogoa. Izan daiteke une alaiak bizitzeko gordetzen ditudala eta une tristeak idazteko. Batek daki zergatik ateratzen zaizkidan tonu ezkorrarekin. Monterrosok egindako "Antología del cuento triste"-n esaten du ipuinek bizitzaren isla izan behar badute, ipuin tristeak izan behar dutela derrigorrez, bizitza tristea delako. Bueno, nik ez nuke halakorik esan nahi, bizitzak gauza baikor asko dituela uste dudalako, baina egia da bizitzako gauza tristeak edo zauri bihurtzen direnak ipuinetarako gordetzen ditudala.

Kazetaritzaren legeak ipuinetara

Emakumearen ikuspegia nabarmena da istoriootan; gure literaturan gutxitxo agertzen dena, bestalde...

Ni emakumea naizen aldetik errazago egiten zait emakumearen ikuspegitik idaztea, eta gainera hautu bat da, askotan ezkutuan geratzen delako, ez bakarrik literaturan, beste alor batzuetan ere bai. Egia da gure literaturan gutxitxo agertzen dela ikuspegi hau eta askotan gertatzen da emakumearen ikuspegitik egindako literatura emakumeentzako literatura bezala sailkatzen dela. Askotan nahasten da emakumeek egindako literatura emakumeentzako literaturarekin eta ni horrekin ez nago batere ados. Nik behintzat ez dut emakumeentzako idazten, nik gizon eta emakumeentzako idazten dut, gizonek gizonentzako bakarrik idazten ez duten bezala.

Ezaugarri jakinak dituzu idaztean: istorio laburrak, giro urbano eta gaur egungoak, tokiak gehiegi zehaztu gabe... Arrazoi jakinik edo azalpenik horretarako?

Istorio laburrak dira eta zuzenean harira joaten direnak eta nik uste dut honetan eragin handia izan duela nire lanbideak, kazetaritzak. Notizia batean, lehenengo bost-sei lerrotan ahalik eta informazio gehiena sartzen saiatzen gara kazetariok eta beharbada kazetaritzaren lege horiek ipuinetara eraman ditut ia konturatu gabe. Dena den, niri beti gustatu zaizkit ipuin laburrak, soberako hitzik gabekoak. Bestetik, giro urbanoa aipatzen duzu eta gaur egungoa. Nik bizi dudan garai eta tokikoa da, nahiko urbanoa naiz eta ezagutzen dudan giroan kokatutako gauzak idazten saiatu naiz. Eta tokiak gehiegi ez zehaztearenak ere badu zerikusirik harira zuzenean joateko nahi horrekin eta baita ere kanpoaldeko paisaiak baino gehiago azpimarratu nahi izan ditudalako barrukoak, pertsonen sentimenduak eta abar... Horregatik, salbuespen batzuk kenduta, ez dago elkarrizketa gehiegirik nire ipuinetan, esaten dena baino esan gabe geratzen dena eta barruan zauria sortzen duena gehiago interesatzen zaidalako.

Hala ere, istorio batzuek gizarte-klase zehatz bat daukate: burgesia, marjinalitatea...

Bai, gure artean gizarte ezberdin asko daudela azpimarratu nahi izan dut, baina giza harremanetan lege berdinek agintzen dutela batzuetan eta besteetan. Ipuin batean familia burges baten gorabeherak kontatzen dira eta beste batean auzo marjinal batean bizi den bikote batena. Denetarik dago.

Orain arte ipuina, hurrena nobela

Esan liteke ez duzula errezetarik eskaintzen zoriontsu izateko, edo ez duzula zoritxarren errudunik bilatzen. Psikologo izan zaitezke baina terapeuta ez, nonbait?

Ez dut nire burua errezetak emateko gai ikusten. Nik egoerak azaleratzearekin nahikoa dut. Irakurleak noizbait bizitako egoera baten isla ikusten badu ipuinen batean eta hor azaltzen diren sentimenduak ezagun egiten bazaizkio, ni konforme geratzen naiz.

Bestalde, oso-oso ipuingile ageri zara (ez poesiari, ez nobelari kontzesio txikiena egin gabe). Zein dituzu genero honetako maisu edo eredutzat?

Bai, nik orain arte ipuinak idatzi ditut bakarrik eta gehien gustatzen zaidan generoa da ipuin laburrena. Ipuinaren generoko ereduez hitz egitean ezinbestean aipatu behar dira Cortazar, Txekhov edo Rulfo bezalako maisuak. Niri asko gustatzen zaizkit Raymond Carver, John Cheever, Katherine Mansfield eta Medardo Fraile, beste askoren artean. Eta gaur egun, ipuingile gazte on asko dagoela uste dut, Juan Bonilla espainiarra edo Jordi Puntí katalana bezalakoak.

Dena dela, Igartza Saria irabazi duzu, idazle gazteentzako beka, nobela proiektu batekin. Zerbait aurreratzerik bai?

“Amaren eskuak” du izenburua nobela proiektuak, eta nire asmoa da nobela horretan bi emakumeren historia agertzea. Bata ama eta bestea alaba. Bi emakume hauen istorioan aurrera egin ahala, erakutsi nahi ditut bi gizarte, bi testuinguru eta bi garai: batetik, ama gazte zenekoa, orain dela 50 urte ingurukoa; eta bestea alabarena, gaur egunekoa. Bi garai ezberdin hauen arteko ezberdintasunak azaleratu nahi ditut, kontakizun biak tartekatuz. Erakutsi nahiko nuke batak eta besteak bizi izan dutena zein ezberdina izan den, baina aldi berean, azpimarratu zein berdina den dena. Azkenean, lege berdinen pean gaudela gizakiak, kasu honetan emakumeak, nahiz eta garaia eta gizartea oso ezberdinak izan.