Trikitiaren heriotza?
Irailaren 29an, Trikitixa Elkarteak antolatutako jardunaldien barruan, Donostiako Koldo Mitxelenan mahai-inguruan bildu ziren Joseba Tapia eta Josu Zabala, neroni moderatzaile nintzela. "Trikitia eta abertzaletasuna" zen jarritako gaia, baina soinu txikiaren krisiaz hitz egin zen batik bat.
Josu Zabalak analisi determinista bat egin zuen, ia-ia fatalista esan liteke: akordeoi diatonikoak txistua bota egin zuen plazatik eta eginkizun erritualetara zokoratu, soinu indartsuagoa zuelako, modako doinuetara hobeto egokitzen zelako, eta gazte jendeak nahiago zuelako. Gaur egun, beste musika-molde batzuek bota dute trikitia, edo funtzio sinbolikoetara baztertu, arrazoi berberengatik: potentzia, modara egokitzea, gazteen gustuak.
Horrekin bateratsu joan da dantzaren eboluzioa, azken mendeetan. Gizon-emakumeek aparteko sailetan dantzatzetik (gogoratu gorteetako dantzak) elkarren aurrean baina ukitu gabe dantzatzera iragan zen (sueltoa), gero binaka loturik (balsak, tangoak, pasodobleak...), gero bakarka (rocka), eta gaur egun dantza desagertu egin da plazatik. Gizarte osoak ez baina tribu batzuek praktikatzen dute, baina bazter-leku ilunetan (gaurko diskotekak).
Teoriaren osagarri: Zabalaren hizketaldiaren egun eta ordu berean nire lagun eta lankide dantzazale bat Zumaiako Artadi auzoan zen, San Migeletako erromeriara joanda. Bera bakarrik hasi omen zen dantzan, berari segika bere ama eta izeko, eta ume koxkor batzuk; gainerako guztiak (gazte eta sasoiko) ikusmiran. Amaieran, bihotzez eman omen zizkioten eskerrak trikitilariek.
Kaixo Mendigreen! Ni ere izan nintzen mahai-inguruan, baina bukaeran ensaiora joan behar eta agurtu gabe egin nuen ospa.
Hizlariak oso ezkor antzeman nituen nik, eta hor ibili ziren krisiaren inguruan. Egia da arrakasta eman zion funtzioa (erromerietan jendea dantzan jartzeko gaitasuna) ia erabat galdu duela trikitixak, baina gizartearen ohiturak etengabe aldatzen dihoaz eta biziriaupena horixe da, ohitura berrietara egokitzen jakitea. Beste kontu bat da ohitura berri horiek eskain dezaketeen satisfakzio maila, prestijioa e.a. Baina, trikitixak EHan egindako 150 urteko bideari begiratuta, ziur aski orain izango ditu inoiz baino trikitixa jotzaile gehiago, inoiz baino ikasle gehiago, e.a. Josuk bikain zerrendatu zituen XXI. mende hasierako gizartearen ezaugarriak. Mehatxuen zerrenda amaigabea zen! Beraz, globalizazioa, multinazionak, komunikabideen indarra eta norabidea, gizarte zibilaren desmobilizazioa, eta abar eta abar guzti horren aurrean, milagrotzat har daiteke talde txiki batek bere kultur nortasunari eusteko ahalegina egitea. Eta baldintza horietan, ez dut uste inolaz ere talde hori txikia denik.
Nire ustez sentsazio kontua da gakoa. 80ko hamarkadan txapelketen inguruan izandako eztanda eta triki-pop-aren booma izan ditu trikitixak aurretik, eta horiek bukatu direnean hasi dira krisiaren mamua antzematen. Ni dantzazalea naiz, eta oso gogoan dut triki-popa-ren garaian gure artean maiz komentatzen genuela talde horiekin ezinezkoa zela dantza egitea, abiadura beldurgarrian jotzen baitzituzten pieza guztiak. Entzuteko emanaldiak ziren, ez dantza egitekoak. Baina plazak beteta zeuden, eta orduan ez zuen inporta jendeak dantzarik ez egitea. Ziur aski ordurako erromeria tradizionalak gainbeheran zeuden eta dantza egiteko ohitura ia erabat galduta.
Booma bukatu zen eta orain badirudi inoiz baino okerrago dagoela trikitixaren mundua. Nire ustez Surfa-ren ondorioak dira horiek. Hemen olatu handiak oso noizean behin pasatzen dira. Trikitixak oso olatu onak hartu ditu eta ikusgarri egin du surfean. Baina orain bukatu dira olatu handiak eta txikiekin gozatzen ikasi beharra dago. Lehen ere beste alor askori gertatu zaio hori. Mahainguruan azaldu bezala txistulariak pasa ziren bere garaian trantze horretatik, dantzariok ere badakigu zer den 60ko hamarkadako "izarrak" eta 80ko hamarkadako "baztertuak" izatea, bertsolariek ere telebistaren booma eta haren ondoriok larrutik probatu dituzte,...
Jose Inazio Ansorenak gai hauei buruz erabiltzen duen metafora baliagarri gertatu izan zait niri. Mamuta eta arratoia jartzen ditu aurrez aurre. Bi horien artean mamuta izan nahi dugu maiz, animalia ederra, handia, indartsua baita. Arratoia ez da batere erakargarria, txikia, zatarra eta beti ezkutuan edo ihesean dabilena. Baina mamutak desagertu egin ziren, ez zuten iraun, eta arratoiak garai bakoitzeko baldintzetara egokitzen jakin dute. Ansorenak garbi du txistulariak zer izan behar duten... Bertsolarien alorrean ere antzeko pentsamendua antzeman izan diot Jon Sarasuari. Txapelketen eta telebistaren mundutik erretiratu eta bere tokia berriz ere hurbileko espaziotan, tokian-tokiko herri, auzo eta kaleetan aurkitzeko gogoa zuela ulertu nion.
Gehiegi enrollatzen ari naiz eta bukatzeko beste ideia bat ere aipatu nahiko nuke. Josu Zabalak euskal musikan musikatresnen gehiago nahastu ez izana pena zela aipatu zuen, eta egiteko zegoen lana zela (Junkera, Beltran eta besteren baten salbuespenarekin). Esandako hori Urbeltz-ek aipatu izan duen beste kontu batekin lotu nuen nik. Urbeltzek behin baino gehiagotan aipatu izan du euskal musikarien "gremialismoa". Musikaren inguruan bildu beharrean, musika-tresnen inguruan bildu eta antolatu direla esaten du. Musika ulertu eta egiteko modua baino, erabiltzen duten tresna dela biltzen dituena: txistulariak alde batetik, trikitilariak bestetik, dultzaineroak, albokariak,...
Portzierto mendigreen, egunetik egunera harritzen nauzu... literatura jakinekoa zen, blogista fina idazlearen disziplinarekin lotu nuen, baina, astebeteren buruan zine kritikari eta trikitixa aditu ikusi zaitut! Irrati esatariaren zain gaude orain. oier.