Kalamuatik Txargainera

Eskola erlijioso bitan ikasi nuen nik. Bata bestea baino zurrunagoa, baina biak diziplina handikoak. Diziplina antzinako moduan ulertua: malgutasun ez, gogor eta estu, askatasunik gabe. Horregatik, beharbada, esaten zigutenean meza geneukala ―edo aitortza, edo erlijioarekin zerikusia zuen edozer― pozarren hartzen genuen, esan nahi zuelako, egunerokotasunetik irtetea, eta betiko jardunaren errutina apurtzea, alde batera lagako genituela klaseak, beste gauza batzuk egingo genituela. Batzuetan, zentrotik irtetea ere ekartzen zuen funtzio erlijiosoek. Gurean, txangoak gutxi, eta egiten zirenak, kurtso amaieran. Beraz, mezatara joatea zen festa moduko bat; nahiz eta gero elizan aspertu, gogaitu edota amorratu.

Horregatik, zeharo harrituta nauka ikasle batzuen jarrerak euskaltegian. Egia da, ezin dela konparatu gure orduko eskola hura eta euskaltegia. Gure jarduna ez da zurruna, baliteke batzuetan astuna izatea; halere, nahiko askea ere badela esango nuke.

Baina gurean jarrerak aldatu egin dira. Gogoan dut euskaltegiko ikasleei kanpo ekintza bat eskaintzen genienean askok pozarren hartzen zutela, guk eskola erlijiosoan bezala, irakurmenak eta aditzak alde batera lagatzeko aukera zelako. Beste batzuek eroapenez hartzen zuten “zer egingo diogu, ba!” esango balute moduan, eta baten batek disimulu ederrean hanka ere egiten zuen. Baina inork ez zuen protesta handirik egiten, ezta ezezko biribilik bota ere.

Denbora pasatu ahala, jarrerak aldatu egin ziren, eta askok aitzakia merke bat jaurtita, ez zuten ekintzan parte hartzen. Jendea “galdu” ere egiten zen euskaltegitik hitzaldi lekura, abduzitu egin balute lez. Fenomeno paranormalak gure herrietako kaleetan! Horregatik, sarritan, abisatu ere ez genien egiten ikasleei, klase denboran izanez gero.

Orain, ostera, harrituta nago gertatu zaidanarekin. Antzerki batera joateko aukera geneukan, goizean (ez da batere erraza halakorik topatzea), antzoki dotore batera, eta merke. Proposamena bota nienean, ezetz erantzun zidaten batzuek, eta motibo bat eman: ez zaiela antzerkia gustatzen. Ni zur eta lur!

Tira, ados, ez zaie batzuei antzerkia gustatzen. Ondo da. Baina zinema ere ez dute atsegin, Handia ikustera joateko proposamena egin nienean kontu bera esan zidaten-eta. Horiek beroriek ez zuten hartu irakurtzeko libururik, ikasgelara liburuz karga-karga eginda joan nintzen baten, irakurtzea ere ez ei dutelako gustuko.

Kontua da, idazlan bat egiteko ematen diedanean, protesta txikiren bat egoten dela, baina zintzo-zintzo denek egiten dutela. Idazlanak gustukoago dute, orduan? Ez, buruan dute idazlana gogokoa ez izan arren, egin egin behar dela, ikasteko-edo balio duelako. Azterketan ere “sartu” egiten delako.

Baina kezkagarriena ez da ez gustatzea kulturarekin zerikusia duen guztia. Arduratzen nau ikastaldeetako gazteenak direla kulturari uko egiten diotenak. Helduago batzuek, agian, ez dute hain gustuko proposatutakoa, baina aukera bat eman nahi diote, eta zerbait desberdina egin, argi daukatelako egiten dute horrek ere balio diela euskara ikasteko.

Pentsatu beharko genuke eskolak eta gizarteak zein gazte formatzen duten, zein eredu ematen diegun. Hausnartu beharko genuke gazte horiek zer demontre egiten duten euskaltegian, zergatik ez duten nahikotasun maila erakusten euskaraz.

Txarto gabiltzan seinale.

Gipuzkoako Hitzan

Urteko egun guztiek bere nazioarteko eguna dute. Ez omen dago egunik aldarrikapen bat, gutxienez, ez duenik. Batzuetan bi edo hiru ere elkartzen dira. Hori gertatzen da abenduaren hiruan, non nazioarteko egun bik bat egiten duten: desgaitasuna duen pertsonenak eta euskararenak. Euskara bera ere desgaitua delako izango da kointzidentzia hau? Baliteke.

Abenduaren 3an ospatzen dugu gure hizkuntzaren jaia, San Frantzisko Xabierko egunean, hain zuen ere. 1949an Eusko Ikaskuntzak ezarri zuen datak hau euskararen nazioarteko egun gisara. 1995ean Eusko Jaurlaritzak eta Euskaltzaindiak bat eginik, instituzionalizatu egin zuten. Xabierreko Frantziskoren eguna aukeratu zuten legendak dioelako Frantziskok, hil-hurren zegoela, esandako berbak inguruko inork ez zituela ulertu. Inguruko horiek hainbat hizkuntza zekizkiten, baina ez euskara. Beraz, suposatu zuten nafarrak bere ama hizkuntzan botako zituela azken erregu eta errezoak.

Hori da Xabierreko santuak euskaren alde egin zuen lana. Ziur ere ez gaude zer esan zuen, agian hilzorian dagoen baten eldarnioak baino ez ziren, lardaskatu zituen soinuak, besterik ez. Ezin jakin. Hala ere, Frantziskoren omenez finkatu zen eguna. Orain ulertzen ditut euskararen aldeko zenbat asmoren porrotak: Xabierkoaren lardaskaren kopiak dira.

Lardaskan ala ez, instituzio guztiek ere ospatu eta programatzen dute zerbait egun honen bueltan. Hizkuntza gutxituaren aldarrikapenerako unea izanda, inork ezin dio uko egin euskararen aldeko egunari, politikoki zuzena horixe delako: euskaren alde gaudela esatea.

Sarriegitan, ospakizun horietan egiten dena gauza puntual bat izaten da, segidarik ez duena hurrengo batean. Jendeari erakusteko-edo, badakigula hori euskaraz egiten, badagoela hori euskaraz egiterik; esate baterako, rap-a. Beste batzuetan, ostera, ekimen horiek zer ikusi gutxi dute euskararekin, adibidez, globoak askatzea, edo umeei aurpegia margotzea, horiek alferreko ekimentzat dauzkat nik. Zerbait egin, zerbait egin behar delako, eguna seinalatua zelan edo hala betetzea zentzugabea bada ere programatutakoa, betelana berba baten.

Horregatik, uste dut, efemeride hau, askotan, itxurakeria hutsa bihurtu dela, festa azalutsa. Berba politak, maitasunez beteak, baina egun bakarrean, argazkian ateratzeko besterik ez direnak. Asmo deklarazio multzo bat, gerora asmoan baino ez dena geratuko, harriak berak bakarrik ez baitu hormarik egiten.

Horrekin guztiarekin, ez dut esan nahi euskararen eguna beharrezkoa ez denik, edota aldarrikatu eta ospatu behar ez dugunik. Egon liteke jendea horrelako ospakizun baten euskarara hurbiltzeko urratsa emango duena; edo agian, ospakizuneko zerbaitek barruan aldeko sentimendua eragingo diona, seguru. Bakar bat hurreratuta ere, horregatik soilik, positiboa dela esango nuke.

Era berean, uste dut euskararen eguna denak izan behar direla, urteko egun guztiak, borroka, lan, aldarrikapen eta ospakizunerako.

Horregatik askoz gehiago gustatzen zait azken urtekotako esloganak dioena: euskarak 365 egun. Gaur ere euskararen eguna delako. Atzo eta bihar bezainbeste.

Albiste baten berri izan dugu azken egunotan: Erresuma Batuan lanean jardun behar duten atzerriko erizainek C2 ingeles maila izan behar dute. Azken urteotan herrialde askotako erizainak joan dira Britainia Handira lanera, han langile kualifikatu hauen premia zuten-eta. Orain arte, ez diete eskatu inolako hizkuntza mailarik, pentsatzen dut nola-hala komunikatzeko gaitasuna izan behar zutela. Dena den, orain eskatuko zaien maila oso altua da, EGAtik gorakoa, 4. hizkuntza eskakizuna, dagoen altuena. Hemen bakarrik halako titulua langile espezializatuek behar dute, teknikoek, euskaltegiko irakasleek... Baina agintari britainiar hauek zer nahi dute, erizain onak ala ingelesez ondo dakitenak?

Imajinatzen duzue halakorik Osakidetzan? Erizain, mediku eta beste hainbat beharginek B2 maila behar dute teorian, nahiz eta askok tutik ere ez jakin. Perfilak jarri zirenean osasun zerbitzuan “kafea guztiendako” egin zen, eta ia guztiei B2 hori ezarri zitzaien. B2 2. hizkuntza eskakizuna da, EGA baino beherago dagoena. Bitxia da, ezta? Ingalaterran erizainek EGA baino goragoko titulua behar dute, eta hemen  EGA baino gutxiagokoa.

Zergatik ote? Euskaldunok azkarragoak ote gara? Izan ere ingelesdunek behar dute hizkuntza maila altua duen jendea azaltzeko zein gaixotasun duen, zein tratamendu eroan behar duten, zelan zaindu behar duten euren burua… Baina guk, ostera, maila baxutxoagoa duen osasun profesionalekin nahikoa daukagu. Azkarragoak gara, ez dago dudarik! Ez ahaztu etb2ko informatiboak etb1ekoaren ia bikoitza irauten duela, dena ulertzeko gutxiago behar dugun seinale! (Barkatu badakit ironia txarto ulertzen dela irratian, eta hau ironia da, e? Badaezpada diot!).

Kontua da euskaldunok beti ibili behar garela minimoetan, nerabezaroan moduan prakak labur geratzen zitzaizkigunean, hazi egiten ginelako. Beti barrenak ateratzen; baina, halere, beti labur, beti luzatzen ginen-eta. Zergatik ez ditugu praka luze batzuk erosten? Barrenak hartu, eta hobe soberan izan, faltan baino.

Planteatu beharko genituzke gauza asko, baina merezi duela uste dut

Info7-n

“Los rojos separatistas incendiaron Guernica” (Gorri separatistek erre zuten Gernika) esan zioten gure amari eskolan, “formación del espíritu nacinal” zeritzon ikasgaian, frankismo betean. Amak, oraindik gazteegi kontzientzia politikoa izateko, gezurra zela erantzun zion irakasleari; ondo baitzekien zer gertatu zen, bonbardaketatik bizirik irten zen baten alaba zelako, lekuko zuelako ama, zeinak etengabe kontatzen zuen apirileko egun horretan bizi izandako beldurra eta estutasuna. Gure amak lehengoz egin zion horrela aurre sistemari, jarki zitzaion gezurrari; eta, ohikoa zen moduan, zigortu egin zuten, ebidentziak errepresioarekin estali nahian.

Kontatutako hau adibide txikia baina adierazgarria da. Halako hamaikatxo kontu izango dira familia guztietan: bizi izandakoa ukarazi, gezurra egia bihurtzeko asmotan. Gezur bat mila aldiz errepikatuta, egia bilakatzen delakoan. Tanta txinatarraren metodoa da hau: txirin-txirin buruan sartzen zaigun baieztapena, zirimiri etengabeak lurra blaitzen duen moduan.

Barneratu ez ezik, normalizatu eta ahotsa eman ere egin izan zaio ukapenari. Esaterako, Gernikako bonbardaketaren 75. urteurrenean, etb2n saio berezi bat egin zuten, erreportaje bat Iñaki Lopezek aurkeztuta. Bertan, Cesar Vidali eman zioten hitza, bonbardaketaren negazionista ezagunari, ekidistantzia eta ahots aniztasunaren izenean. Asko zeharo minduta sentitu ginen, biktima baten iloba izanda besterik ezin. Are minduago denon diruarekin ordaindutako telebistak espazioa eman ziolako gezur hedatzaile interesatu horri.

Gezur-jario hau azken bolada honetan piztu eta hauspotu dela esango nuke. Frankismo sasoian hori zen eginbeharra, Errepublikako onurak desitxuratu, eta gerrako ankerkerien gaineko errelato berri makillatu eta eraldatua eraiki. Diktadura baten modus operandi-a.

Frankismo-osteko 40 urte luzeetan ez zen hainbeste haizatu aurreko sasoiko errealitatearen eraldaketa. Hala eta guztiz ere, txitean-pitean zabaltzen ziren buru-jan interesatuak. Baina isiltasun ozen bat sumatzen zen estamentu askotan, baita herritarren xumeen artean ere.

Azken bolada labur honetan, ostera, lotsagabe aditzen da gero eta altuago, diktaduraren egia faltsu horiek. Normalizatzen hasiak direla esango nuke. Adibidez, irakurri dugu euskara inork ez zuela debekatu. Edota euskara batua asmakeria dela, hizkuntza berria, alegia; zer eta batzuek lana izateko!

Zenbat horrelako: frankismoak agian askatasunik ez, baina pobreziarik ere zela izan. Diktadoreari esker paga bi ditugula, eta gizarte segurantza… Jamaika entzuteko jaioak gara!

Eusko legebiltzarreraino iritsi da birusa, eta eskatu dutenean diktadurapean balio barik uzteko orduko “justiziak” jarritako penak, ezezkoa irten da, orduko borrero eta biktimak bat eginda. Interesak memoriaren gainetik, sasoi honetako patu krudela.

Garaiotan, gainera, oso modan dago berba berriak asmatzea errealitate zaharrendako, hauek birbataiatuta aldatuko balira bezala, edo horrela engainatuko ez bagintuzte legez. Neo-hizkuntza horrek “egia-ostea” deitu dio fenomenoari. Hau da, gezurretan ibiltzeari zien itxurosoagoa jarri diote, errazago sinistuko dugulakoan. Egia-ostearen sasoian omen gaude, gezurtien erresuman, eta lotsagorritu barik botatzen dizkigute gezurrok. Manipulazioa, beti ere botereari eustearren! Sasoi krudel kamuflatua, lagunok!

Gipuzkoako Hitzan

Eibar beti izan da jendian hartu daben herrixa. Ez dakit noiztik etorri izan diran kanpotarrak gurera biharrera. Baina herittar gitxi egongo da lau aitxitxa-amamak eibartarrak dittuanik. Nik neuk, esate baterako, bakarra.

Etorri izan dan jendia ingurukua zein urrinekua izan da. Markiñarra zein txinatarra, beti sasioan arauera. Bolada batzuetan, Espaiñiako estatukuak; hurrenguan Marokokuak, beste batzuetan Latino Amerikakuak edota Europako ekialdekuak.

Azken aldixan, baiña, komentarixo kezkagarrixak nabil entzuten. Jakin dot Urkusuko parkiari “el parque de las moras” deitzen detsela batzuek, gaztelania ederrian, jakiña. Itzela begittantzen jata. Izen horren pian ezkutatzen dana bildurgarrixa da: xenofobia, matxismua. Eta espaiñolismua be bai!

Batetik, andrazko hónek markatzen dittue modu gatxesgarrixan musulman paiñelodunak diralako. Eta erlijiñua nahastatzen dabe jatorri eta sexuakin totum revolutum, bardin detse.

Bestetik, matxismua, emakumiak seiñalatzen dittuelako. Ikusgarrixaguak diralako, nahiz da gizon musulmanak askoz gehixago izan herrixan. Mora berbia be xenofobua da, eta oso espaiñola, sentidorik txarrenian.

Zer pentsaua emotiaz gain, tristura handixa eragitten desta kontu honek. Nun geratu da gure Eibar ha?

Halakorik esan aurretik, buelta bi emon buruari, mesedez!

...eta kitton!-n

Fake-ak

Argazki bat ikusi dut twitterren: Bilboko udaletxe aurrea jendez lepo, baita zubia ere. Idatzita du euskaldunon protesta dela 155. artikulua aplikatzearen kontra. Baina erretratuko jende oldean kolore bat nagusitzen da, gorria. Bitxia. Era berean, egun horretan eguraldi tristea egin zuen. Fotoan, ostera, eguzkitsu dago. Fakea da, faltsutze bat, alegia. Argitu digute Athleticen ospakizun batekoa dela.

Halako asko zabaltzen dira sare sozialetan, borondate txarrez ia beti. Manipulazio galanta, erraz irensten duguna, astirik hartzen ez dugulako jatorria non duen ziurtatzen. Ia beti, datsegit batek, edota bertxioek askoz gehiago arduratzen gaituztelako. Azkar klikatu, ahalik eta gehien zabal dadin.

Sare sozialek informazioa kontsumitzeko modu hau ere bultzatzen dute. Dena bizkor, dena bat-batean, arin eta atseden barik. Ez dago astirik ezer berresteko, informazio kopurua, osotara, irentsezina delako.

Engainatu egiten gaituzte. Edo, hobe esanda, engainaerrazak garenez, esku-eskura jartzen diegu aukera faltsutzaile hauei. Baina benetako galdera da zergatik argitaratzen dituzten iruzurgileek fakeak: loriazko 15 minutuak izateko. Nartzisismoak besterik ezin du azaldu erridukulu hau.

Argian

Umeak izan ginenean, gure herria ilun, zikin eta zaratatsua zen. Ez zegoen orain beste automobil, baina edonondik ibiltzen ziren. Adibidez, eskolarako bidean ez zegoen espaloirik, eta hantxe ibiltzen ginen ume eta gaztetxoak auto eta kamioi artean, aldapan gora.

Aldapan behera, ur-erretenetatik errekasto zuriak zihoazen, taladrina ildoak, euria egiten zuenean, asfaltoaren gainean ostarkuak sortzen zituzten, zazpi koloretan desegiten zelako olio hori uretan. ―Seguruenera zuetako askok ez du jakingo zer den taladrina: makinak koipetzeko erabiltzen den olioa da―.  Zikina. Kea isurtzen zuten tailerretako tximiniek eta fundizioetako galdarek. Gizonen buzoak ere lohiz beteta etortzen ziren etxeetara barixakuetan, umeek bezala ostiraletan amantalak etxera eroaten zituztelako.

Zikina eta zaratatsua zen gure herria. Asteburuetan burrundara eza sumatzen genuen, isiltasuna entzun egiten zelako, zerbait falta balitzaigu bezala. Bai, makinen zarata falta zen. Astegunetan, ostera, Alfako sirenak hamabietan jotzen zuenean bazkalordua iragartzen zuen, herri erdiri. Orain futbol kontuetako baino ez da geratu turuta. Sasoiaren erakusgarri.

Hala ere, gure herriak segitzen du izaten zikin eta zartatsu. Argiagoa da etxeen fatxadak pintatu ditugulako, eta gris/beltzaren ordez beste kolore batzuk ere agertu direlako. Baina zikina eta zaratatsua da, ez makinen burrunbagatik, trafiko etengabea eta obra amaigabeen erruz baizik. Zikina ez du taladrinak eragiten, txakur kakek eta aitatutako automobilen kutsadurak baino. Lehengo lantegiak hondakin industrial fantasma bihurtu zaizkigu, iragan behargin baten lekuko abandonatuak.

Gure herritik kanpora ere antzera gertatu da. Lan kontuengatik pasatu naiz berriro hamarkada luze batean itzuli ez naizen tokietara. Errepide zaharrak ibili ditut atzera ere. Toki ezagun haiek itxuraldatuta daude, normala den moduan. Baina han ere, hondakinak ikusi ditut: fabrika hutsak, lantegi zaharren hezurdura abailduak, orubeak hondakin birrinduez beteta. Iragan industrial baten gainbehera tristea.

Errepidetik jarraituta, eta hondakin hauen artean eraikin berriak antzeman ditut, hala-moduz plantatuak, inongo zentzurik gabe, planifikazio barik. Ez dago errepide horren eskuma-ezker kilometro erdirik eraiki ez denik. Etengabean fabrika, biltegi, denda, hipermerkatu, errepideko jatetxe, putetxe, ermita, kontzesionarioak, ibilgailuak desegiteko guneak, gasolindegiak, etxe solteak, eskola entzutetsuak, gazteendako zentroak, AHTren lanak… Denetatik, eta guztia beteta. Desastre hutsa, lurraldearen antolakuntza existitzen ez den seinale, anabasa kaotikoa, txolopote galanta.

Hiriburuen erdigunea, aldiz, inoiz baino ordenatu eta txukunago. Dagoeneko ez dago hiriburu ilun eta zikinik (zaratatsuak ezinbestean dira hiri handiak). Titanioaren bris-brisak ezkutatzen du  sasoi honetako opakotasuna, liluratu egin gaitu hogei urte hauetan. Eta itsutu, ikusi ezinda baikabiltza bide-bazterretan ditugun paisaia-hondamenak, eta errekak jotako iragan industrialaren hondakin mespretxatuak.

Modernitatearen bernizak hiriguneak makilatu ditu, eta denda-leiho bihurtu, garbitasun esteril eta orbangabe batez. Gatzgabe eta aseptikoak dira orain, klonikoak. Ilun, zikin eta zaratatsuak zirenean, baina, nortasuna zuten; eta horregatik maite genituen.

Gipuzkoako Hitzan

Ibarkurutzeko iturria Eibarren dagoen iturri dotore bat da. Gertu jaio nintzen, bizi ere, ia beti, handik hurre. Umetako lekua, toki kuttuna. Agian, horregatik haserretzen naiz hainbeste “la fuente de los cuatro caños” entzuten dudanean. Bai, jende askok deitzen dio horrela. Izan ere, euskaraz ez zekien jende ez eibartarrak bataiatu zuen horrela, zeren Eibarko erdaldunek “la fuente de Ibarrecruz” esaten zioten. Kontua da bataio horrek ondorioak ekarri zituela, eta orain euskaldun batzuek (eta eibartarrek) “cuatro caños” esaten diote iturri. Zelako amorrua!

Beste halako toponimo bat ere badugu: la casa de la reina, Arrateko bidean. Baina gurean, erregina gutxi. Errainak, ostera, askotxo. Izan ere, leku horretako izena “Errainaren etxea” (erraiñan etxia, gure hizkeran). Gaztelaniaren galbahetik pasatuta, dena desitxuratzen da: bai forma, eta bai muina. Eta erraina zena, erregina bihurtzen dugu.

Halako asko dauzkagu gure bazterretan. Donostian bertan “El pico del loro” esaten diote orain, baina izan Loretope da, Loretoko ama birjinaren kapera gainean zegoelako: Loreto-pe, Loretoren azpian, alegia.

Nafarroan ere ezagunak dira Irurtzungo “Dos hermanas”, Bi Ahizpe haitzak, alegia. Muruarte de Reta-k, Murua Artederreta ei du jatorrian. Aldaketa handiak, ezta?

Hauek minutu baten bururatutakoak, zuek ere makinatxo bat ezagutuko duzue, denak historia bat atzean dutela, denak erdarak desitxuratuta (Ez soilik gaztelaniak, seguru nago Ipar Euskal Herrian ere gertatzen dela).

Askok pentsatuko du tontakeria hutsa dela hau salatzea, badaudela hizkuntza eskubideak larriki kaltetuta. Egia da, baina gero eta konbentzituago nago gauza txikiek garrantzi handia dutela, eta kontu xeheak zainduta hizkuntza babesten dugula. Gainera, toponimiak, lekuen izenek toki horietaz asko kontatzen digute, esentzia kontserbatzen dute, espazioen izpiritua adierazten digute. Euskara, beti ere.

Inportantea da, garrantzirik ematen ez badiogu ere. Horregatik zaindu ditzagun izenak, jaso dezagun toponimia, eta erabili. Euskaraz. Euskaraz erabili.

Info7-n

Mateixa, ara, seny, por, pau… hitzak ikasi ditugu azken boladan, nahi barik, ia-ia berezko jakituriak “eman” balizkigu bezala. Testuinguru konkretuan, gai izan gara deduzitu eta ulertzeko. Katalanez gabiltza ikasten berez, horretara jarri barik. Ez dakit Kataluniak independentzia lortuko duen, baina hizkuntza gutxituari procés horrek eragin dion bultzada ikaragarria da, edozein hizkuntzak nahiko lukeena. Zer esanik ez, hizkuntza minorizatu batek.

Diàleg da ikasi dugun hitz horietako bat. Dialogoa, alegia. Batzuek eta besteek eskatzen dutena. Euskaraz dialogoren ordaina, hiztegian begiratuz gero, elkarrizketa da. Dialogo gaitzetsita dago. Bai, badakit Hiztegi Batuan agertu agertzen dela, baina euskara baturako ez da gomendatzen, idatzian erabilera urria izan delako. OK. Gutxitan idatzi ei dugu; hala eta guztiz ere, esango nuke euskara mehetu eta marguldu egien duela berba hau arbuiatzeak. Zeren eta dialogatzea eta elkarrizketa ez baitira gauza bera; edo hobeto esanda, dialogoa solasaldi mota bat konkretu bat da. Nire ustez, elkarrizketa pertsonen arteko edozein hitz-trukaketa izan liteke; esate baterako, igogailuan izan dezakegun eguraldiaz egiten dugun berbaldia. Elkarrizketa da izan, baina inork deituko lioke dialogo horri? Ez, bada! Honek, atzera  ere, Xabier Amurizaren baieztapena berresten du, euskara idatzian 2000 hitz falta ditugula, alegia.

Era berean, iruditzen zait gutaz ere asko erakusten duela, bat etortzeko dugun ezintasunaren erakusgarri izan litekeelako. Izan ere, dialogoak ―beti nire iritzirako― elkar ulertze minimo bat eskatzen du, adostasuna lortzeko helburua ere baduela esango nuke. Berba hori gurean falta izanak demostratu lezake elkarri entzun eta konprenitzeari ematen diogun garratzi urria.

Diàleg. Parlem irakurri dugu. Manifestazioak ere egin dira dialogoa exijitzeko, ahaztuta Generalitateak Espainiako gobernuari 17 aldiz eskatu ziola berba egitea erreferendumaren aurretik. Baina, hemen ondotxo dakigunez, adostasuna eta elkar ulertzea Espainiako Erreinuari (Hedoi Etxartek esango lukeen moduan) eskatzea eguerdian ilargi bila ibiltzea bezalakoa da, ez da existitzen. Espainian diskusioa eztabaida da, ingelesez edo frantsesez gertatzen ez den moduan.

Discuter (frantsesez), to discuss (ingelesez) hitzek eztabaidatu esanahia izateaz gain, hitz egitea ere esan nahi dute. Discutir gaztelaniaz, ostera, eztabaidatzea da, ez berba egitea. Konfrontazioa eta gatazka da, oihuka jardutea, Tele5ko Sálvame estiloan. Orroka baten, elkarri entzun barik, ozenen jarduten duena irabazle. Hala imajinatzen dut elkarrizketa, dialogoa, eztabaida…

Baina Espainiako gobernuak orain arte, dialogoa edota elkarrizketa bidea zabaldu beharrean, bere bertsio armatua besterik ez du erakutsi: errepresioa eta kartzelaratzeak. Beharbada, ez daki besterik egiten, euskaldunokin demostratu zuen lez. Katalanekiko duen jarrerak, zoritxarrez, hipotesia berretsi besterik ez digu egiten.

Llibertat hitza ere ikasi dugu, maleruski. Llibertat, askatasuna eskatzeko izan delako, Jordi biak (Sanchez eta Cuixart) etxeratu ditzaten, eta beste inor espetxean sar ez dezaten. Casserolada etengabeak egingo ditugu, behar izanez gero, amorrua atera eta protesta egiteko.

Eta Egunkaria itxi zigutenean Endavant ere ikasi genuenez, Endavant Catalunya aldarrikatuko dugu, dialogo eta negoziazioan sinisten baitugu. Katalunia gara-eta!

Gipuzkoako Hitzan

Batek baino gehiagok artikuluaren izenburua irakurrita, pentsatuko du burua joan zaidala, ea beste gairik ez dagoen txoko honetarako. Nik ere pentsatzen nuen denok, euskaldun guztiok, bagenekiela zer zen batua, baina azken boladan izandako elkarrizketa batzuek deskubritu didate badagoela jendea ez dakiena oso ondo zer den batua. Seguruenera, ez delako ganoraz azaldu.

Uste nuen euskararen kontrako erdaldunek baino ez zituztela uste faltsuak batuaren gainean. Haiei irakurrita diet artikulu eta sare sozialetan asmatutako hizkuntza bat dela batua. Baina, antza denez, euskaldun batzuen artean ere bada uste ustel hori.

Batua estandarra da, eta zer esan nahi du horrek? Estandarra da edozein hizkuntza ikasten dugunean irakasten diguten eredua, komunikabideetan eta literaturan, oro har, erabiltzen dena. Hori da estandarra, hori da batua.

Gaztelaniak badu batua, frantsesak, italierak... asmatutakoa, neurri batean. Kontua da, euskararen estandarrak oraindik 50 urte ere ez dituela, eta aitatutako beste hizkuntza horiek mendeak daramatzatela euren estandarrak eraikitzen. Eta beti izan dute estatu bat atzean; izan ere, estatuak bultzatzen duen hizkuntza da estandar bihurtzen dena. Ez ahaztu, duela gutxira arte estatua zela gehien idazten zuena. Eta gogoan izan behar dugu hezkuntza, beti eskatuaren eskuetan. Eskolak ezartzen duen eredua hori ere estandarra bihurtzen da.

Tira, baina Euskaltzaindiak 68an Arantzazun egin zuena izan zen estandar horren oinarriak jarri. Oinarri horiek ortografia, aditza eta deklinabidea dira. Besterik ez, eta hainbeste!

Baina hiztegia ez. Hiztegi guztia da batua, nahiz eta gure auzoan baino ez erabili berba hori. Esan zein erran, ireki zein zabaldu, piztu zein isiotu... denak dira batua. Batzuk hedatuago daude, beste batzuk gutxiago erabiltzen dira, baina guztiak erabil genitzake batuan dihardugunean.

Horregatik, batuan idazten dituzuen testuetan zuen herriko euskarako hitzak ere txerta ditzakezue, indarra eta kolorea emango diote, eta euskara aberatsagoa erabiliko duzue. Koloretsuago aberatsago...zer gehiago eska genezake?

Info7-n