Lagun batek esan dit lagun batek esan diola

Lehengo barikuan, elkarrizketa Begoña Erraztirekin Berrian, Imanol Murua Uria kazetari zarauztarraren eskutik.

Alderdi bat kanpoan geldituz gero, akordio gune gisa indarra galduko luke Eusko Legebiltzarrak, ezta?

Ez. Edozein kasutan, Eusko Legebiltzarra parlamentu demokratikoa izango da. Hori ezin da auzitan jarri.

Zilegitasun demokratiko osoa izango du, sektore oso baten ordezkaritza faltaz gero ere?

Bai. Legalitatetik ikusita.

Baina legalitatea eta zilegitasuna ez dira gauza bera.

Kontua ez da nor dagoen eta nor ez dagoen. Kontua da nola baliatu nahi duten alderdi sozialistak eta PPk, azken batean, soluzio bat pikutara botatzeko. Hori da begiratu behar duguna. Horretarako espazioak prestatu, landu behar dira. Horregatik bideratu nahi dugu alderdien mahai hori.

----------------------------------------------------------------------------------

Kontua ez da nor dagoen eta nor ez dagoen. Jakina kontua ez dela nor dagoen eta nor ez dagoen! Kontua da norbait ez dela egongo, berdin dio nor, baina ez dela egongo, eta badirudi horrek ez diola asko ardura Erraztiri.

Kontua ez da, ez, nor falta den. Akaso falta direnak falta beharrean, beste norbait faltako balitz, kontua bai izango litzateke nor falta den. Baina falta direnak falta direnez, ez zaigu hainbeste ardura. Eta, hala ere, zurekin bat nator, Begoña, diozunean kontua ez dela nor dagoen eta nor ez: kontua da, kontu bakarra, norbait falta dela. Baina falta da: f-a-l-t-a da norbait, falta. Ez dagoela, alegia. Existitu arren, ez da egongo parlamentuan. Eta hala ere, demokraziaren leziorik behar ez duzuenok lasai-lasai esaten duzue norbait hori gabe osatuko den parlamentua guztiz demokratikoa izango dela.

Lotsarik ere ez duzue. Lotsa falta erakusten duzuenero aurpegiaren zatitxo bat jausiko balitzaizue, aspaldi zineten aurpegirik gabe.

Imanol Murua Uria kazetariari, berriz, txapo. Ez dugu gaur deskubritu baina.

Oraindik egun argia zen, baina, hala ere, gora begiratu behar izan nuen, derrigor, beste edozeinek egingo zukeen moduan. Egun argia, baina eguna argia galtzen hasten denekoa edo, alderantziz, argia eguna galtzen hasten denekoa. Argi mota hori zen, lurrera begiratu behar duzunekoa txakur-kakaren bat ez zapaltzeko, eta Kebabetako jabeek pertsianak igotzen dituztenekoa, katuak agertzen direnekoa kale bazterretatik.

Belostikale. Erdi-erdian dauden kaleek suertea izan dezakete, eta gune bihurtu. Edo Belostikale bat izan daitezke, eta erdi-erdian geratu, ez erabateko kale komertziala izanda, ez, are gutxiago, gaztetxoen parranda gunea izanda. Belostikalek ezin zaitu arrazoi sendo batekin erakarri. Belostikalen bizi daiteke zure neskalaguna, eta zu enteratu ez (kalearen izenaz, ez neskalagunaz). Belostikaletik pasatzen bazara, izango da istripuz, despistez, galduta zaudelako edo pertsona bitxia zarelako. Baina horregatik gustatzen zait kale hau, besteek ez duten lasaitasuna duelako eta, bat-batean, lagun batek isilpean esan diezazukeelako zure neskalaguna bertan bizi dela. Zazpi Kaleek horrelako sorpresak ematen dituzte. Zer esanik ez neskalagunek.

Belostikalen ikusi nuen neskato bat negarrez, mozorro-denda baten kanpoaldean, eskaparatearen ondoan. Gora begiratzen zuen, ikusten zuen sorginaren mozorroa, eta negarrez hasten zen, eta inor ere ez zeukan ondoan. Txakur bat baino ez, hanka lamizkatzen hasi zitzaiona eta txiza egin zuena gero, hurrengo portalean.

Eta, batez ere, gauza bat entzun nuen Belostikalen. Emakume bat bi umerekin: mutila eta neskatila. Zarataka joan ziren, baina, holako batean, neskatilak esan zuen: "ama, ilargia gura dot". Liburu batean idatzita ikusi izan banu, gozokeria sinpletzat joko nukeen, baina entzun egin nuen, kalean, bizi-bizi, erreal. Gero neskatilari begiratu nion, eta berriro esan zuen, gorantz seinalatzen zuen bitartean: "gura dot ilargia". Bere atzamarrari jarraituz, nik ere gorantz begiratu nuen: farola borobil bat zen, orduantxe piztu zutena, katuak agertzen diren ordu horretan.

Aurrekoan, institutu batean, engainuaz aritu ginen. "Connemara gure bihotzetan" liburua dela eta, institutuetan beti planteatzen dut joko hori, eta batzuetan saltsa sortzen da. Aurreko hartan ere eztabaida piztu zen, eta 15-16 urteko gaztetxoak suelto-suelto hasi ziren barkatzeaz eta ahazteaz. Batek esan zuen "barkatu daiteke, baina ahaztu ez", eta beste kontzeptu bi horiek irten ziren mahai gainera. Traizionatu, barkatu, ahaztu... berba potoloak.

Atzo bertan, irratian, albistea entzun nuen. Gerran frankistek fusilatutakoen seme-alabak ziren hizketan ari zirenak. Euretako batek esan zuen sekula ez zuela gorrotorik sentitu, bere ama hil zuten arren: "sekula ez dut gorroto izan". Berriz ere, berba potolo bat, gorrotoa. Maitasuna, gorrotoa, barkamena, ahaztura, oroimena. Hori esan zuen, gorrotorik ezetz.

Gero, irratirako luzeegi geratu zen segundu baten ostean, esan zuen: "hori bai: ez dut ahaztu, eta barkatu ere ez dut egin. Ze, barkatzeko, norbaitek barkamena eskatu behar dizu, eta niri inork ez dit barkamenik eskatu".

Hotzikara sentitu nuen sorbaldan. Ahoa bete dezakegu berba potoloz, eta inoiz engainatuak izan gabe hitz egin dezakegu engainuaz, edo heriotzaz hitz egin dezakegu inoiz heriotza gertu sentitu barik, edo errealitatea telebistatik baino ezagutzen ez duenak bizitzari buruzko lezioak eman ditzake. Beharbada lar ohituta gaude lau haizeetara hitz egiten, baina badago jendea behin egiten duena berba, behin jarri diotelako mikrofonoa aurrean, eta behin horretan munduko egiarik handiena esaten duena, egia bizi izan duelako, jakin duelako zer den gorrotoa, zer den gogoratzea eta zer den ez barkatzea. Horrelako sinplea da bizitza, horrelako konplikatua. Agertzen da gizon bat irratian eta zeure lekuan jartzen zaitu: kostatuko zaigu gutako askori horrelako egia bat esatea, hamar blog eta hogei mikrofono izan arren gure eskuetan. Niri, behintzat, kostatuko zait, aitortzen dut.

Bitartean, jarraituko dut literaturari buruzko hitzaldiak ematen institutuetan, ez naizelako gai barkamenari buruzko hausnarketa txikirik egiteko lagun artean.

Atzo, Berrian, elkarrizketa egin zioten Atutxari.

Lehenengo galderari eman zion erantzuna antologikoa izan zen. EAJren tradizioari ondo eutsita, Atutxa gai izan zen esaldi bakarrean beltza eta zuria esateko, ekilibristarik onenen antzera:

Demokratikoa izango al da apirilaren 18tik aurrera eratuko den Eusko Legebiltzarra Batasuna ez badago?

Lehenik eta behin argi utzi nahi dut herritarrei aukera bat izateko modua mozten badiete, pertsonen eskubideak murriztu egiten direla. Guztiok izan beharko genukeelako nahi dugun hautagaiari botoa emateko aukera. Hori argi utzita, kontuan hartu behar da legeak betetzeko daudela, denak ez dira gure gustukoak izango, Alderdien Legea kasu, baina legeak betetzeko daude eta epaitegiek erabakiak hartzen dituzte. Eta erabaki horiek gustuko izan ala ez, onartu egin behar ditugu. Hori kontuan hartuta, datorren apirilaren 17ko hauteskundeetara aurkeztuko diren hautagai guztien boto-paperak zenbatu ostean sortzen den Legebiltzarra guztiz legezko eta demokratikotzat joko nuke.

A zelako hitz-korapiloa! Txikitan "Akerrak adarrak okerrak ditu" esaten genuen, edo "Tres tristes tigres..." edo holakoak. Baina oraingoan muga guztiak gainditu ditu Atutxa jaunak:

• 1) Herritarrei aukera bat izateko modua mozten badiete, pertsonen eskubideak murriztu egiten dira
• 2) Legeak betetzeko daude, nahiz eta gure gustuko legeak ez izan
• 3) Legeak betetzeko daudenez, onartu egin behar ditugu
• 4) Beraz... (danborren doinua rrrrrr...) apirilaren 17aren osteko Legebiltzarra guztiz legezko eta demokratikoa da.

Beltzez markatu ditudan hitzak ze erraz erabiltzen dituzten politikariek! Atutxak ere, aise. Baina, era berean, hitz horiek argi erakusten dute zein den Atutxaren pentsamoldea: demokratikoa da guk onartutako (nahiz eta gustatu ez) legeekin sortutako Legebiltzarra, pertsonen eskubideak murriztu arren.

Labur esateko: Atutxari garaipenaren arkutik pasatzen zaizkiola pertsonen eskubideak, beti ere bere eskubideak ez badira.

Legeak eskubideen aurretik, Atutxa? Noiz arte jarraitu behar duzu soka luzatzen? Noiz emango duzu su-etentxo bat demokrazia ulertzeko modu horretan?

Gaur eguerdian aurkeztuko dugu "Peter Pan" liburuaren itzulpena, Literatura Unibertsala bildumaren barruan. Horrekin batera, Toni Morrisonen Maitea ("Beloved") ere aurkeztuko da, Anton Garikanok itzulita.

Itzuli dudan lehenengo liburua da, eta zein izango eta horrelako klasiko bat. Orain irakurleek esan beharko dute sinesgarritasunez dagoen itzulita, liburua eurena baita. Zuona. Hala izan da liburu hori ia 100 urtez, irakurleena. Horregatik heldu da guganaino hain fresko, klasiko bat delako eta, hain zuzen ere, horixe delako liburu klasikoen ezaugarria: denborak denbora, garaiak garai, gizarteak gizarte... leku eta garai guztietako jendearengana heltzen dakitela, ez direla sekula zahartzen. Badute zerbait, denbora, errealitate soziala eta gustuak gainditzen dituena.

Eta "Peter Pan" ere mota horretako liburua da. Baina, zorionez edo zoritxarrez, zama bat dauka, eta zama hori da jendearen aurreiritzia. Jendeak uste du goitik behera ezagutzen duela istorioa, eta irudi estereotipatu batzuk ditugu barneratuta, Disneyren azukre-fabrika dela eta. Baina gero, liburua erakusten duzu, jendeak ikusten du liburuak 300 orri dituela, eta harrituta geratzen da. Oraindik gehiago harrituko zarete liburua irakurtzen baduzue, barruan dagoen mundu harrigarri horretan sartuz gero. Ni ere harritu nintzen moduan liburua itzultzean. Baina luzatzen ari naiz: beharbada aurrerago ere egin beharko dut berba gai zoragarri honi buruz.

Kontua da atzo Finding Neverland pelikula ikusi nuela, eta gustura egon nintzen gainera. Sentsazio arraro batekin, hala ere: bi begirada nituen pelikula harentzat. Alde batetik, egia ari nintzen bilatzen, eta bestetik ikusle arrunta nintzen.

Ikusle arruntari gustatu egin zitzaion filma, amaiera kenduta, ze amaiera ez zitzaion gustatu ez ikusle arruntari ez itzultzaile egiazaleari. Musika ederra, emozioz negar egiteko aukera... baina, batez ere, ezaugarri bi: oso ondo kontatutako istorioa, oso ondo harilkatua, erritmoan eta neurrietan egokia, pasatu gabe edo labur geratu gabe. Eta, bestetik, ondo tartekatzen ditu errealitatea eta fantasia, muga lauso samarrak sortuz ikusten ari garen traman. Eta "muga lauso samarrak" diodanean, hori ona da, ze "Peter Pan" liburuaren mugak, errealitatearen eta fikzioaren artekoak, guztiz lausoak dira, eta ez da erraza muga horiek lortzea, ez literaturan ez zineman. Hala ere, duda barik, muga lausoen kontua mila bider hobeto dago lortuta liburuan, baina eskertzekoa da Marc Foster zuzendariak alde horretatik egin duen ahalegina. Oro har esateko, beraz, ikusle arruntari oso ondo egindako pelikula iruditu zitzaion, txukuna baino txukunagoa, gustura ikustekoa.

Baina beste begian, maltzur, kabroi, itzultzailea zegoen, pelikulan egia aurkitu nahi zuen tiranosauroa. Guztiari ateratzen zion punta, guztiari ari zitzaion bosgarren hanka bilatzen... izan ere, pelikula honetan errealitatearekiko fideltasuna ez da gehien errespetatu dena, prexixamente. Jakingo duzuenez, pelikula ez da "Peter Pan" obran oinarritzen, baizik eta James Mathew Barrie idazlearen bizitzan eta, zehatzago esateko, "Peter Pan" idatzi zuen garaian. Garai hartan ezagutu zuen Llewelyn Davies familia, eta, eurekin inspiratuta, gaur hizpide dugun klasiko hau idatzi zuen. Horri buruzkoa da filma.

Eta, esan bezala, egiaren bila doanak jakin beharko du pelikulan kontatzen denak antz handia duela errealitatearekin, baina ez dela errealitatea, inondik inora. Hemen ere, azukre kantitate handi samarrak erabili dira. Disneyk azukrea jarri zion fikziozko obrari, eta Fosterrek errealitatean oinarritutako istorioari. Kontua da filma lerratzen dela zuzendariak nahi izan duen bideetatik, bazekielako ikuslea harrapatzeko bidea hori izango zela. A! Baina Marc Foster zuzendariak ez zekiena zen Bilbon, martxoaren 17an, arrastiko 17:15ean, itzultzaile egia-bilatzaile bat egongo zela Mikeldi zinemetan, bere pelikula ikusten. Esate baterako, itzultzaile gaizkilea konturatu zen Foster asko zentratzen zela Peter Llewelyn Davies umearengan, gehiegi. Llewelyn Davies umeak bost ziren, eta pelikulan Peter agertzen da protagonista nagusi gisa, baina errealitatean ez zen horrela izan. Truko bat da, ikuslearen atentzioa hasieratik harrapatzeko. Tranpa bat. Egia da Barriek Peter Llewelyn Daviesen izena erabili zuela Peter Pan pertsonaia sortzeko, baina izena baino ez zuen erabili, ze, Barrieren gusturako, "Michael zen Peter Pan", berak geroago esango zuenez.

Bestetik, pelikulak guztiz ukatzen ditu inork baztertu ez dituen zenbait hipotesi, esate baterako, Barrieren ustezko pedofilia. Hipotesi bat baino ez da, eta ni ez naiz inor hori baieztatzeko, baina ukatzeko ere ez. Eta pelikulan, berriz, Barrieren irudi onbera ematen da, une batean lagun batek esaten dionean "zurrumurru batzuk" daudela, eta Barriek erantzuten dionean ea "jendeak zelan pentsa dezakeen horrelakorik", aztoratuta. Ukatu egiten da aditu askok sendotzat ematen duten hipotesia. Baina hori ez da asko inporta zaidan kontua, hala ere.

Azkenik, egia-bilatzaileak ezin du ziurtatu zenbait gauza errealitatean oinarritutakoak diren, baina, hala ez badira ere, ondo jasota daude. Sinesgarriak dira eta itzultzailea ere gustura geratu zen. Pelikularen amaiera aldera, berriz, badago eszena polit bat, azukre puntutxo batekin hasten dena eta, azkenean, Azucarera del Ebro enpresaren esponsorizazioa jaso duela ematen duena: Llewelyn Davies andrea gaixorik dago eta "Peter Pan" obraren saio bat antolatu diote etxean. Dena goxo eta polit doa, harik eta... ala! azukre-feria! ñoñokeriaren piroteknia!! tira, ez dizuet gehiago esango. Amaiera ere eskasa da.

Itzultzaile egia-bilatzailearen aholkuari kasu egiten badiozue, ez sinistu pelikula honek kontatzen duen guztia. Ikusle arruntak, berriz, lasai-lasai esango dizue: ondo egindako pelikula bat ikusi nahi baduzue, joan trankil, pelikula ona aurkituko duzue eta. Tranposoa, baina ona. Karteldegian hobeak dauden arren.

Dendarikalek badu beste ezaugarri nabarmen bat ere, deigarria lehenengoz ikusten duenarentzat eta, aldiz, egunerokotasunaren ohituragatik edo, bilbotar gehienek apenas erreparatzen diotena. Laino artean gogoratzen dut txikitan harriduraz begiratzen niola, baina ez dakit zergatik, ze, berez, ume bat ez litzateke harritu behar katedral baten horman dendak egoteaz: umeak, umearen definizioz, ezin du jakin munduan katedral gutxi egongo direla horma batean sartuta estankoak eta bitxitegiak dituztenak. Ume hura ere, jakina, ez zen harritzen Santiago katedralak ez duelako betetzen Jesusek tenpluko merkatariei esan ziena, ospa egiteko handik eta kontu horiek. Ezin harritu ezagutzen ez denaz, eta, beraz, ezin dut ondo ulertu zergatik begiratzen nien modu horretan lauzpabost denda haiei. Beharbada, eta hori da litekeena, ume baten neurrikoak zirelako. Zazpi Kaleak hiri erraldoia ziren niretzat, gorantz begiratu eta zeru gris zatitxoak baino ez zituena ikusten uzten. Pentsatzen dut harritzeko modukoa izango zela nire tamainako denda haien paretik pasatzea, egurrez egindakoak eta lehengo kartelak zituztenak.

Oraindik ere bitxia egiten zait denda horiena. Umetan ez bezala, nire oraingo harriduraren arrazoia da dendatxo horiek katedralaren atzeko horman sartuta daudela. Ba ote da holako beste kasurik Europako katedraletan? Ez dakit, baina Elizarekin konfiantza handirik ez duen honentzat, ia-ia miraria da estankoa, izozki-denda, bitxi-denda bi eta erloju-denda bat egotea katedral batean, gustuko miraria. Ukitua ematen dio elizari.

Gaur estankoan sartu naiz txikleak erostera. Dendan denbora luzeagoa ematearren, barrualdea hobeto ikusteko, klorofila ala sandia aukeratu ezinik egotearen plantak egin ditut. Atso bat sartu da laster, presaz: "es para hoy...", xuxurlatu du deabru zaharrak, baina mendafinezko txikleei begira jarri naiz. Gaur arte, sekula ez naiz denda horietako batean sartu. Nire neurrikoak dira. "Que no llego a misa, hijo...", esan du atsoak. Mailukizkoei begira jarri naiz, presarik gabe.

Gure garaietako ezaugarri bat izango da beharbada dena sailkatu beharra. Ez da kontu berria, baina gaur, izaera uniformeko lanek sormen hibridoari lekua egin behar izan dion honetan, arteak ikuspuntu poliedrikoak eskaini nahi dituen honetan, duela urte batzuetatik nobelaren heriotzaz berbetan ari garen honetan, bideak etengabe gurutzatzen diren honetan, poesiatik antzerkira edo saiakeratik musikara segundo bateko tartea baino ez dagoen honetan, gauza bakoitzari bere izena eman ezean, ito egiten da jende asko. Eta beharra sentitzen dute, hitz bakarrean definitzeko obra bat, estilo bat, autore bat, garai bat, korronte bat. Horregatik, niri miresgarria iruditzen zait irakurle batek azaltzea zer sentitu duen liburu batekin, edo kontatzea zelan imajinatu duen liburuko paisaia edo pertsonaia bat, idazleak guztiz kontrara imajinatu badu ere. Literatura ez da farmazia-laborategi batean prestatutako errezeta: 20 gramo sinbolismo, 35 miligramo errealismo, eta etika eta estetika koilarakada bana, besteak beste. Ez daukat gogorik literaturarekin UCI Pro-Tour bat sortzeko eta funtsezko sentimenduak alboan lagatzeko.

Joxean Agirrek, "Romain zen bere izena" liburuan, Barthesen aipu bat jaso zuen: "testu bati egilea izendatuz, mugak jartzen zaizkio eta sakoneko esanahi bat ematen". Kritikariek, muga horien erreferentziekin baldintzatuta, egilea epaitzen dute sarritan, liburua barik. Irakurleak, aldiz, oso bestelako irakurketa-saioa egingo du, hainbeste sailkapenik gabekoa eta sentimenduetan oinarrituagoa, laborategiko errezetarik gabekoa. Ez duelako erreferentzia horien pisua gainean, eta, batzuetan, nork idatzia den jakin barik ere irakurtzen duelako liburua. Zaborra ere kritikariak baino errazago onartuko du, ordea.

Lehen aipatutako liburu berean, Agirrek Foucaulten aipu bat ere sartu zuen: "ona litzateke urtebetez-edo literatura liburuak egileen izenik gabe aterako balira".

Bihar, asteazkenean, 20:00ean, Patxi Gallego komikilaria izango dugu Txurdinaga-Santutxun, "Pololoak (1). Poxpoliñen lurriña" komikiari buruz berbetan, Asapala Elkarteak hilero-hilero antolatu ohi duen "Irakurlearen Tartea" solasaldiaren barruan.

Xabier Mendigurenek elkarrizketa egin zion bere blogean, eta e-gorrek hiru artikulu idatzi ditu komiki honen gainean: bat, bi eta hiru.

Egilearekin lau berba egiteko aukera paregabea eta Bilbo inguruan literaturaz gozatzeko modu ezin hobea.

Ordua: 20:00
Lekua: AEKren euskaltegia, Txurdinagan
Kalea: Arbidea 21
Galdu barik heltzeko argibide txiki bat:
Metroz joanez gero, irten Santutxun, Zabalbideko irteeratik. Kalean gora egin, errepide nagusira heldu arte. Errepidea zeharkatu (goian, zebrabidea; behean, lurpeko pasagunea), eskailera batzuk igo eta Txurdinagan agertuko zarete. Lehenengo kalea eskumatarantz hartu, aldats behera. Hantxe bertan dago, parke baten ondoan, AEKren euskaltegia.

Bizkaie! aldizkari digitalerako egindako alkarrizketea.

Nor da Joxe Aranzabal?

Berrogeita hamabi urteko gizon bat da, Historia ikasketak egin zituana Deustuko Unibersidadean. Aurretik Donostiako EUTGn egon nintzan, eta hori baino lehenago Seminarioan, zazpi urte, Saturraranen eta Donostian. Gero irakasle hasi nintzan Arrasateko Eskola Politeknikoan. 29 urtegaz eskola itxi eta Bego neska-lagunagaz batera Ameriketara joan nintzan, urtebeterako hasikeran eta bost urterako gero: Estatu Batuak, Kanada eta Israel korridu genduzan. Gero Bergarako Udal Euskaltegian hasi nintzan, eta, han nengoala, lagun talde batek deituta, eta, ni zuzendari izendauta, Arrasate Press sortu genduan. Arrasate Telebistak be urten eban, eta, horren ostean, neure kabuz hasi nintzan beharrean, barripaperak-eta argitaratzen. Gero, Goiena proiektua sortzen hasi ginan, eta, eginda egoanean, Mondragon Unibersidadeko HUHEZIn sartu nintzan. Hantxe harrapau ninduan gaixotasunak.

Gaixotasuna, gainera, mugarria izan da zure bizitzan. Sekula pentsauko ez zenduana...

Nik uste dot inori ez jakola okurriduten pasau ahal jakonik, eta niri be ez. Alde horretatik sorpresea izan zan. Baina batez be lehenengo orduak izan ziran sorpresea: inork ez eustan ezer esaten, eta ni hasi nintzan pentsetan zeozer potoloa egoala han. Eta mamuak etorten jatzuz burura, eta txarrena pentsetan hasten zara... Gero, gaixotasunari izena ipintean, gauzak beste modu baten ikusi nebazan.

Mugarri horren aurretik eta ostean aldaketa handia egon da Joxe Aranzabalen izakeran?

Gauza batzuetan bai, baina iraultzarik ez dot pentsetan egon danik. Beharbada ikuspegia, gauzei begitzeko modua izan da apur bat aldatu dana. Paseoan noala, Udalatx eta Anboto zuri-zuri ikustea... holako gauzakaz gozau egiten dot. Eta, beste alde batetik, gaixorik dagoan jenteagaz sentiberatasun handiagoa daukat, eta entzuteko orduan be bai. Lehen sano zentrauta egoten nintzan lanagaz, eta oin be lana inportantea da niretzat, baina beste gauza batzuek, esate baterako eguneroko bizitzak edo zaletasunek, garrantzi handiagoa hartu dabe nire bizitzan.

Zelan agertu jatzun minbizia?

Atzera begira ipinita, konturatu naz sasoi haretan ez nebala hainbeste jaten, eta, aldiz, beteta sentiduten nintzala. Gero, oporretan gengozala, Bego eta biok korrika egitera joaten ginan, eta berak 45 minutu egiten zituan bitartean, nik 20 bakarrik. Fondo falta edo... Handik denpora batera, korrika egitera joan eta min hartu neban tendoian. Hori normala da, baina gero, etxean trankil nengoala, bat-batean mina sentidu neban barean. Bazkalostean korrika egitera joan eta hori jazotea ez da arraroa, baina etxean trankil egonda... Eta joan nintzan masaje bat hartzera tendoiarenagaitik, eta, bide batez, komentau egin neutsan masajisteari. Etzunarazo egin ninduan, eta, holan, etzunda, argi ikusten zan tripa ingurua puztuago egoala ezkerrean eskuman baino. Ospitalera joan nintzan eta hematologia sailean sartu ninduen. Hurrengo goizean, Jesus Ojanguren medikua etorri zan, eta dana azaldu eustan: linfoma bat zan, baina ez ekian ze linfoma mota. Halanda ze, badaezpadan, Mantle linfomaren kontrako tratamentua emon eustien, hori da-ta linfomarik gogorrena; baina handik hilabete eta erdira ikusi zan linfoma folikularra zala, eta tratamentua bigundu egin eustien.

Hilabete eta erdi aitatu dozu. Tratamentuak urte bi iraun ditu, gitxi gorabehera. Persona batek zelan agoantetan ditu holako tarte luzeak, jakin barik zer jazoten dan bere barruan?

Ospitalean sartu ninduenean, hamazortzi ordu egon nintzan jakin barik zer neukan. Horrek emoten dau astindu bat... niri, behintzat, ikaragarria. Rojas Marcos psikiatrak dino holako zartada bat jasoterakoan mamuak geratzen dirala norberaren inkontzientean: komenidu da horreek ateratea, ze, ostantzean, deabrukeriak egiten hasten dira. Hasten bazara mamu horreen gainean berba egiten edo idazten, mamuak beheko planotik goiko planora eroaten dituzu, plano arrazionalera, eta plano hori errazagoa da kudeatzea. Rojas Marcosen aholku hori itzela iruditu jatan, eta erabagi neban neuk be hori egitea. Eta egia da: holan errazagoa da arazoari heltzea. Beste alde batetik, nik banekian arazo bat neukala, eta pentsau neban nire indar guztiak ipini behar nebazala arazo horri aurre egiteko: erabateko baja hartu neban. Gogoratzen naz minbizia pasautako emakume batek, Marisabelek, esan eustala: "Hau gerra bat da eta prest egon behar dozu gerrarako, ostean galdu egingo dozu". Helburu bakarra neukan: osatzea. Indar guztiak horretara bideratu nebazan, eta osatzeko balio eustan guztia neuretzat hartzen neban, eta osatzeko traba egiten eustana albo baten ixten neban. Horrek ikaragarri lagundu eustan.

Baina jakinda zure etsaia nor zan... errazena kikiltzea izango zan.

Bai. Errespetua emoten dau, ze heriotza hor dabil. Gogoratzen naz egun baten Jesus medikuagaz autotransplantearen gainean berbetan egon nintzala, eta esan eustan hilteko arriskua egoala. Gero, pentsau neban: "transplantea egingo dogu, baina hilten banaz?", eta itzelezko penea sartu jatan, imajinetean lagunei zelan esango neutsen agur. Heriotza hor ebilen. Momentu honetan, onartzen dot heriotza edonoiz etorri daitekela. Onartu dot baina penea be emongo deust, loturak daukadazalako hemen eta negar egingo dodalako lotura horreengaitik. Bigarrenez hurreratzen bajat heriotza, ez dot etsiko, baina etorten bada, ba etorriko da.

Lotura horreengaitik negar egingo dozu, baina lotura horreek izan dira, hain zuzen be, indarra emon deutsuenak aurrera egiteko...

Horregaitik esan dot ez dodala amore emongo eta burrukan egingo dodala. Heldulekuak topau behar dira horretarako, eta bizitzak helduleku mordoa eskaintzen ditu, batez be familia, lagunak eta norberak topetan dituanak. Eta horrek emoten dau benetako indarra.

Beste helduleku bat Sustatun idaztea izan zan.

Bai, hori ospitalean bertan erabagi neban. Jakin nebanean ze gaixotasun neukan, orduan pentsau neban bertan idatzi behar nebala. Estatu Batuetan egon nintzanean, bi modutan ezagutu neban HIESa: gaixotasun madarikatua zan lehenengo, ezezaguna zanean; baina gero, Rock Hudson gaixorik agertu zanean, gaixotasun horren gaineko perzepzinoa aldatu egin zan. Eta konturatu nintzan ze garrantzitsua dan gaixotasunak arpegi bat eukitea. Handik urte batzuetara, Arrasate Pressen nengoala, HIESak gogor astindu eban Arrasate. Lagun asko jausi ziran. Ni bila ibili nintzan, ea topetan neban nonor erreportaje bat egiteko prest egongo zana, ze itzelezko astakeriak esaten ziran HIESaren gainean. Baina ez neban inor topau. Handik denpora batera, Jon Salaberri agertu zan, bera izan zan HIESaren arpegia hemen. Oin niri tokau jat: ez da HIESa, baina bai antzeko zeozer. Antzekoa, ez madarikatua dalako, tabu handia dalako baino. Eta ez neban hasi behar inoren bila: gaixo nengoanez, zer jazoten jatan kontau behar neban, beharbada modu horretan jenteak errazago egingo ebalako berba gai honen inguruan. Sustatu hasiera-hasieratik ezagutu neban, eta komuniketako bide horrek liluratu egiten ninduan. Eta koinatak esan eustan: "zergaitik ez dozu liburu bat idazten, erraztasuna dozu eta?", eta nik erantzun: "ez, liburu bat ez. Nik Sustatun idatziko dot".

"Medikuak esan dit minbizia dudala" izeneko lehenengo mezu ha argitaratu zanean ospitalean zengozan?

Barriro ospitalera eroan ninduenean, bezperan, gauean, Sustatura bialdu neban testu ha. Hurrengo egunean, goizean, eskanerrean nengoan, eta pentsetan neban: "ze demontre pasauko ete da artikulu horregaz?". Gero jakin neban erantzunak bata bestearen atzetik etorri zirala. Ordura arte ez zan holakorik ezagutzen.

Ez zenduan itxaroten.

Erantzun batzuk egon eitekezala bai, baina holakorik ez.

Hortik aurrera, Sustatuko mezuak idaztean, gehiago pentsetan zenduan irakurleagaz?

Ez, bardintsu segiduten neban. Banekian hainbat jente hor egongo zala, eta idazteko moduan kontuan hartzen neban hori. Alde horretatik, bai hartzen neban kontuan irakurlea. Terminologia teknikoa be baegoan, eta jenteari hori helduarazoteko modua zaindu egin behar zan.

Bizitza pribadua kontetan dozu, eta familiako kideak be agertzen dira liburuan.

Euren baimenagaz beti be. Eurak kontakizunean sartzen dira, nire historiagaz zerikusia daukien neurrian, ostean ez. Esan leiteke pertsonaia bihurtu ditudala. Medikuak, erizainak, gaixoak... horreek be pertsonaia bihurtu ditut. Gai honen gainean garbi berba egiten dozunean, ia derrigorrezkoa da hori egitea: zenbat eta pertsonaia errealagoak agertu, sinesgarritasuna be handiagoa da. Alde horretatik gordina izan naz. Aurreko baten, irakurle batek esan eustan liburua zala "ostia bat bezain zuzena eta muxu bat bezain goxoa", eta hori apropos eginda dago: zuzen eta gordin kontau dot dana, eta irakurlea astinduta geratuko da, eta hortik aurrera ez dau modu berean ikusiko gaixotasuna. Jentea honi buruz berbetan hasten bada, bildurra bigarren planora pasauko da.

Lance Armstrongen eta Miriam Suarezen liburuak irakurri zenduzan gaixorik zengozala. Baina zure liburua desbardina da: eurek gaixotasuna gainditu ostean idatzi eben, eta zuk gaixotasunaren tratamentuak aurrera egin ahala.

Zentzun horretan, liburua bada originala: gertatu ahala kontetan dira gauzak, eta hori interneti esker da. Bestetik, obra polifonikoa da: ez da nire abotsa bakarrik entzuten. Sustatun jasotako erantzun asko be batu ditugu, hori be interneti esker.

Baina, gainera, idatzi ahala ez zenkian zer pasauko jatzun.

Horrek be markau egiten dau idazteko modua. Gorabeherak dagoz: oin hobeto nago eta esperantzak daukadaz, baina gero aldaketak dagoz... Edo mediku batek gauza bat modu baten esaten deust, eta gero beste batek beste modu baten...

Horri be garrantzia emoten deutsazu: gaixotasunaren gainean komuniketako modua.

Hori sano inportantea da. Nik ez dakit medikuei irakasten ete deutsien zelan komunikau, baina uste dot horrek asignatura bat izan beharko leukela: ez liburuetako asignatura, zeozer praktikoa baino, mintegietan eta taldeka lantzeko modukoa. Garrantzi handia dauka komuniketako moduak. Gaixoak dana jakin behar dauen edo ignorantzia zoriontsuan bizi behar dan... Nik ezagutzen dot gizon baten kasua, belarri inguruan tumore bat topau eutsiena. Medikuak esan eutsan: "erradiologia egingo dogu, kimioa... eta dana ondo joango da". Beste barik: medikuak ez eutsan esan zer eukan. Eta apurka-apurka gaixoak beherantz egin eban. Eta, holako batean, emaztea beste mediku batekin berbetan egoala, mediku ha harrituta geratu zan, emazteak ez ekialako ezer. Medikuak esan eutsan: "baina ez deutsue ezer esan ala? Zure senarra txarto dago, hilteko puntuan!". Kasualidadez, emazteak lehenengo mediku ha ikusi eban pasillotik. Joan eta galdetu eutsan ea zelan ibili zan egia esan barik. Eta medikuaren erantzuna: "jo! Holako penea emon eustan ze!". Hori ezin da egin. Medikuek ez daukie eskubiderik egia ezkutetako. Baten batek beti jakin behar dau egia: gaixoak edo ingurukoek, baina nonork beti. Beste batzuetan, medikuek esaten deutsue jakin gura dozun punturaino, gehiago ez. Izan be, gaixo batzuek ez dabe jakin gura izaten. Nik, esate baterako, galdera zerrenda bat eroaten neban prestauta. Aurrera egiteko, gauza batzuk jakin behar nebazan.

Sarritan aitatzen dozu Ivan Nobleren kasua...

Ivan Noble kazetari ingelesa zan. 2002ko abuztuan minbizia topau eutsien, niri baino hilabete lehenago. Berak be, nire moduan, gaixotasunaren gorabeherak blog baten idaztea erabagi eban. Nik ez neban euki horren barri bere azken mezua idatzi eban arte. Hurrengo egunean hil zan. Beragandik oso hur sentidu nintzan, gaixotasuna ia sasoi berean topau euskuelako eta biok erabagi gendulako blog baten idaztea minbiziaren gainean: bera irailaren 12an hasi zala uste dot, eta ni 15ean. Bere blogean be erantzun mordoa euki eban, eta ikusten da zeozer ikutu ebala jentearengan. Nik uste dot hori giza izakerea dala: gizakiak gara eta, holako egoera baten aurrean, alkartasunak eta maitasunak urten egiten deusku. Enpatia igarten da kasu horreetan. Personak gara eta hizkuntza unibersala daukagu: alkartasuna. Gorrotoa be bada hizkuntza unibersala, baina kasu honetan alkartasuna.

Zure bloga aitatu dozu. Egunero idazten dozu bertan, indartsu.

Sustatuko prozesua amaitzean, pentsau neban bazala sasoia blog bategaz hasteko, eta Faroa sortu neban, lehenengo Blogger-en eta oin Goiena.net-en (www.goiena.net/blogak/faroa). Egunero idazteko proba egin neban, laneko zurrunbilotik urten eta beste zeozertarako tartea topau guran. Alde batetik konpromisoa da, baina bestetik ihesbidea.

Gaur egun zelan zagoz?

Irailean hasi nintzan beharrean, egun osoz gainera. Garagarrilean nintzan hastekoa, baina tronbosia izan neban. Laneko gauza batzuetan igarri dot arintasun edo erreflexu falta, baina normala da: urte bi egon naz laneko kontuakaz guztiz ahaztuta, burutik kendu egin nebazan eta. Baina sano giro ona daukat beharrean, lankideek ederto zaintzen nabe eta poz-pozik nago bertan.

Asteartean, Luistxok mezu bat bidali zuen Eibartarrak posta-zerrendara, Diario Vascon agertutako albiste bat hizpide hartuta.

Gero, Luistxok horri buruz egin zuen berba bere blogean, oso izenburu argigarriarekin: "Hizkuntzak ahaztea, euskal eskolaren helburu". Nik ez dut ezer gehiago esango horri buruz, artikuluak berak salatzen baitu kazetariaren pentsamoldea eta, hedaduraz, gizarte honen estiloa.

Kontua da gero, Eibartarrak posta-zerrendan, erantzun batzuk izan zirela, tartean Leire Narbaizarena. Hala zioen pasarte batean: "Guriak ez dira hizkuntzak, dialetuak baiño. Eta Afrikan? Hor berbarik be ez. aitzen ez diran soiñuak beste barik".

Ezaguna egin zitzaidan esaldia: "Guriak ez dira hizkuntzak, dialetuak baiño". Zuei ez? Eduardo Galeanoren obra irakurri baduzue, duda barik buruan geratu zaizuen testuarekin gogoratuko zarete, Leireren esaldi hori irakurtzean.

Hauxe da aipatutako testua:

------------------------------------------------------------------------------------

Los nadies

Sueñan las pulgas con comprarse un perro y sueñan los nadies con salir de pobres, que algún mágico día llueva de pronto la buena suerte, que llueva a cántaros la buena suerte; pero la buena suerte no llueve ayer, ni hoy, ni mañana, ni nunca, ni en lloviznita cae del cielo la buena suerte, por mucho que los nadies la llamen y aunque les pique la mano izquierda, o se levanten con el pie derecho, o empiecen el año cambiando de escoba.

Los nadies: los hijos de nadie, los dueños de nada.
Los nadies: los ningunos, los ninguneados, corriendo la liebre, muriendo la vida, jodidos, rejodidos:
Que no son, aunque sean.
Que no hablan idiomas, sino dialectos.
Que no profesan religiones, sino supersticiones.
Que no hacen arte, sino artesanía.
Que no practican cultura, sino folklore.
Que no son seres humanos, sino recursos humanos.
Que no tienen cara, sino brazos.
Que no tienen nombre, sino número.
Que no figuran en la historia universal, sino en la crónica roja de la prensa local.
Los nadies, que cuestan menos que la bala que los mata.

------------------------------------------------------------------------------------

Eta testu hori bidali nuen atzo Eibartarrak zerrendara, promesa batekin: gaur, nire blogean, testu bera euskarara itzulita argitaratuko nuela. Ausart samar nire aldetik, gaztelaniaz hain ona den testu bat euskarara pasatzea, baina tira. Promesa egin genuen eta aurrera. Aldez aurretik, txarto esandakoak barkatu eta ondo esandakoei kasu handirik ez egin. Esan barik doa denon ekarpenak eskertuko direla, itzulpena hobetzeko.

Ezdeusak

Arkakusoen ametsa txakur bat erostea da, eta ezdeusen ametsa txirotasunetik irtetea, zorioneko egun batean zori ona eurika jaustea, suerte onaren euria uholdeka jaustea; baina suerte onaren euririk ez da ez atzo, ez gaur, ez bihar, ez inoiz, ezta zirimirian ere, ezdeusek erreguka eskatzen duten arren, eta ezkerreko eskuan azkurea sentitu arren, edo eskumako hankarekin altxatu arren, edo urtea erratzez aldatuz hasi arren.

Ezdeusak: deusen semeak, deusen jabeak.
Ezdeusak: ezerezak, ezereztuak, suertearen atzetik beti, bizitza hilez, izorratuak, mila aldiz izorratuak:
Ez dira, izan arren.
Ez dute hizkuntzarik, dialektoak baizik.
Ez dute erlijiorik, superstizioak baizik.
Ez dute arterik, artisautza baizik.
Ez dute kulturarik, folklorea baizik.
Ez dira gizakiak, giza baliabideak baizik.
Ez dute aurpegirik, besoak baizik.
Ez dute izenik, zenbakia baizik.
Ez dira historia unibertsalean agertzen, baizik eta herriko prentsako kronika gorrian.
Ezdeusak, akabatzen dituen balak baino gutxiago balio dutenak.