Kandelak, azak eta aurrera doan herria
Deba, Ispaster, Lemoiz, Tutera. Mantra bat bezala errepikatzen ziren udalerri hauen izenak txikia nintzenean. Espantu keinu batez, zentral nuklear proiektu banari lotuta zihoazelako. Lemoiz baino eraiki ez bazen ere, izen zerrenda bihurtu zen laukotea, eta eguzki antinuklearrez bete zitzaizkigun bazterrak. Hogeita hamahiru urte pasatu dira bertan behera laga zituztenetik –Lemoiz eta beste proiektuok–; hala ere, entzundakoak ez zaizkigu ahaztu. Hiru hamarkada igaro dira, eta kandelen argia ez dugu behar izan, ez bada meditaziorako edo Arraten Ama Birjinari azterketak gainditzeko eskatzeko. Gure menuak ere aberastu dira atzerriko makina bat jakirekin, iragartzen ziguten aza-jan hutsa ezerezean geratuta!
Kandelak kandela eta azak aza, mamu hilgarri horiek uxatuta, ondo-ondoan Garoñako zentrala geratzen zitzaigun. Itxita bazuten ere, eta amesgaiztoa amaitu zela uste genuenean, hara non etorri den baimen berria. Sinestezina, ulertezina. Estatuko nuklear zaharrena, Fukushimakoaren modelo berekoa, atzera ere martxan jartzeko baimenarekin! Noren buruan sartzen da?
Bataila bat irabazita beste frente bat zabalik. Bat gaindituta, beste asko ageri. Zentral nuklearrak ez direnean, urre mehatzea da Kanbon. Edo haustura hidraulikoaren mehatxua (frackinga). Abiadura handiko trena ere hogeita bost urtean beti presente. Ezin ahaztu, zoritxarrez, Zubietako erraustegia, kosta ahala kosta egin beharrekoa.
Aitatutako adibide guztiak irakurrita, atentzioa ematen dit gobernuetan zein interes dagoen proiektu hauek egiteko, eta gizartean zein errotuta eta instalatuta dagoen aurrerabidea dela azpiegiturak eraikitzea. Desarrollismoa hirurogei-hirurogeita hamarreko hamarkadetako fenomenoa omen zen, baina hortxe segitzen du, herritarren garunean sartuta. Aurrera doan herria!
Esan dudan bezala, bataila bat irabazi orduko, beste bat dago irteteko zain. Ingurugiro kontuetan beti iruditzen zait ez dagoela zereginik hipergarapena defendatu eta bultzatzen duten horien aurrean. Historikoki galtzaileen ezpalekoak izatera ohituta bagaude ere, horrelakoen aurka gaudenon ikuspuntua gogargietsien ikusmoldea dela ematen du.
Badirudi alde daudenek ez dutela errealitatea ikusten eta interes jakin batzuen soinutan egiten dutela dantza. Adierazi zuen Rajoyk bere lehengusu fisikariak kontatu ziola ez zela aldaketa klimatikorik. Oraintsu Trump ahalguztidunak ere ukatu du halakorik denik. Olano ahaldun nagusiak ere berriki esan du erraustegiaren kontrakoek osasuna erabiltzen dutela aitzakiatzat. Tapia azpiegitura sailburua ere pozarren agertu da Espainiako gobernuarekin sintonia ona dagoela AHTri ekiteko.
Dirutzak gastatu ziren Lemoiz eraikitzen. Zubietako erraustegiak porrot ekonomikora eramango ditu Gipuzkoako herri asko. Abiadura handiko trena hondo bako putzua da; ingurugiroari kaltea eragiteaz gain, babes sozialean, osasungintza edota hezkuntzara bidera zitekeen dirua irensten duena, ogro gosezto aseezin baten gisan.
Eta dena zertarako, zeinen mesedetan? Noren aginduetara daude agintariak? Hain itsu ezin baitira egon, begi-bistakoa delako zelako eragin okerra duten gure osasun eta bizi kalitatean.
Bizkaierara itzuli? Zein bizkaieratara?
Asaldatuta gauzka Bizkaiko foru aldundiak itzulpen zerbitzuak kontratatzeko jarri duen baldintzetako batek: “Testuen euskarazko itzulpena bizkaieraz egingo da, Bizkaiera.biz atariko ‘Bizkaieraz idazteko jarraibideek’ ezarritako irizpideen arabera”.
Askok desegokitzat jo dute baldintza hau, euskararen batasunaren kontra dagoelakoan, eta atzerapausoa delakoan zentzu honetan. Nik ez dut horrela ikusten. Mendebaldeko euskara -lehen bizkaiera- erabiltzen dudan neurrian, ez zait desegokia iruditzen. Uste dut euskalkiak, ganorazko euskalkiak, izan lezakeela lekurik halako testuetan, batasunaren kontra egin barik.
Ez gaitezen hipokritak izan, eta ez dazagun joka bizkaierarekin zubererarekin jokatzen ez dugun moduan. Izan ere, inor aztoratzen da zubereraz idazten dutelako zuberotarrek? Ez, ezta? Bitxia eta maitagarria begitantzen zaigu, eta euskararen aberastasuna dela aldarrikatzen dugu, Baina bizkaierarekin dena da estuagoa, baita bizkaieradunak eurak ere.
Ni ez nau larritu bizkaierara itzuli behar horrek, ikaratu nau zein bizkaierara itzuli behar den, eta zelako ereduan den. Sartaldeko euskara ez delako homogeneoa, eta sarriegi bizkaiera delako horretan, bizkaiera batua izenekoan, aditzak dira estandar nazionaletik aldentzen den elementu bakarra, lexikoa ia edonongoa erabiltzen delako. Horretarako nahiago dut erabili batuko aditzak, baina hiztegi eta espresio bizkaieradunagoa, zelan edo halan esatearren. Bertakoagotua.
Benetan situ beharko gintuzkeena da itzuli behar izatea euskarara, horrek esan gura du-eta gaztelaniaz produzitzen dela Bizkaiko jaurerrian. Hori da akatsa, Bernardo Atxagak salatu zuena Berriari emandako elkarrizketan:
“ nora bideratuko ditugun itzulpenaren indarrak: izango ditugu udaletxe eta bulego burokratikoetan urrea hautsa bihurtzen? Edo jarriko ditugu, esate baterako, Wikipedia itzultzen?”
Beste gai batek ere kezkatzen nau, azpikontratatu behar izatea enpresa bat. Ezingo ote dute foru aldundiko langileak izan behar, eskubide berberak izan? Derrigor azpikontratatu behar da itzulpengintza enpresa bat?
Honen atzean ez ote dagoen beste asmo ezkuturen bat. Badakizue, beti txarto pentsatzen
Elkarte gastronomikoak eta patriarkatua
Igandean sozietatean izan ginen bazkaltzen. Gure aitaren elkarte gastronomikoan, alegia (bizkaitarren batek irakurriko balu, txokoan). Familiako ospakizun bat izan genuen eta bertan egin.
Berri on bat eman ziguten otorduan: emakume bi bihurtuko dira bazkide! Bai, sozietate hau matxista hutsa zen, ez baitzuen bazkide andrazkorik onartzen. Sozioren bat hilez gero, bazkidetza ezin zuten hartu ez emazteak, ez alabek. Eskubidea arrena zen, semeena eta alaben senarrena! Ikaragarria!
Arau honen atzean dagoen pentsamoldea matxismoaren isla zorrotzena da. Emazteak ezin du heredatu, ez da gauza; alabak ere ez. Semeek soilik hartu ahal izatea iraingarria iruditu izan zait beti, jakina. Baina alaben senarren bazkidetza onartzea hori bai dela benetan aitakeriarik izugarriena. Izan ere, aurreikusten du alabak ezkonduko direla –neskazaharrik ez gurean–, eta legalki lotuta egongo direla, ez bekatuan bizitzen. Tira, lesbiana izatearena ezin euren buru estu eta zaharminduetan sartu, horrelakorik ez baitago, are gutxiago gurean.
Bada, alaba baten senarrari eman zitzaion eskubidea, baina banatu egin ziren –Jakina, hori ere ez zen aurreikusten, gure alabak ez baitira dibortziatzen!–. Arrapaladan, erabakia hartu behar: zer egin? Senar ohiari giltza kendu! (horrek ere konfliktoa ekarri zuen beste kontu batzuengatik).
Elkarte gastronomikoan bizi izandako diskriminazioak pozen bat ere ekarri zigun, ordea. Kontua da matraka izugarria ematen geniola aitari ahizpa eta biok elkartearen jarrera matxistagatik. Gure aitak, antzinako gizona bera, gauzak horrela zirela eta bakean lagatzeko esaten zigun. Ikusarazi nahi genion eskubidearen jabe izan zitekeela, esate baterako, alabari tratu txarrak eman edo abandonatzen zuen gizonak, eta aitaren ondasuna (dirutza zegoen bertan sartuta) kaleko baten eskuetan jartzen zela. Hala ere, bizimodua ez konplikatzeko eskatzen zigun aitak. Baina, halako baten jakin nuen urteko batzar baten, galde-eskeak egiteko orduan aitak eskua altxatu eta galdetu zuen ea alabek ez zuten bazkidetza eskubiderik izan behar. Orduan, sekulako kalapita sortu omen zen! Ea burutik eginda zegoen, ezin zela halakorik onartu… Azkenean botazioa egin eta galdu egin zuen (genuen) alde handiz.
Sekula ez zigun esan zer egin zuen, kalean jakin genuen. Apal egin zuen egin beharrekoa. Guk emandako matrakak pentsarazi zion eta jarrera erosotik atera, bere alaben alde egin. Bihotzez eman nizkion eskerrak, inoiz baino hunkituago.
Orain hamar urte hil zen aita eta bere bazkidetza nebak du orain. Hil ostean, lagun abokatu batek esan zidan irabazteko aukera guztiak geneuzkala epaitegietara eroanez gero. Hala ere, nik ez neukan ez indarrik ez adorerik, eta ez nuen ezer egin. Damutzen zait, baina ez zen momentua.
Gaur egin, estatutu aldaketa egin behar izan dute eta beste erremediorik ez dute izan, ez zirelako konturatu bazeudela zirrikituak andrazkoei oztopoak jartzeko (bazkide berriak botazioz onartzea, adibidez). Batzuk oso haserre eta erresuminduta daude, baina izorra daitezela! Ikasi behar dute gizon-emakumeok eskubide berberen jabe garela, paperean ez ezik, errealitatean ere.
Borroka luzea, pausu txikiak. Baina aurrera goaz, patriarkatua suntsitu arte!
Eibarko kaosa
-Orduan, hurrengo bazkarixa Eibarren egingo dogu, ezta?
-Eibarren? Bai? Kaos horretan? Ez dakit zelan bizi zeinken bertan, juaten naizen bakotxian, agobixau egitten naiz.
Oso denpora gitxixan entzun dittut holako komentarixuak kanpoko lagun batzuen ahotan. Halakuetan beti esan izan detset gure herrixa trafikua eta zaratia baiño gehixago dala. Baiña euren esperientzixiari ezin kontrarik egin!
Egixa esatera, eureri entzunda neuk be sentidu izan dot ittomena. Eibar ez da leku gozua bizitzeko, maitte dogu geuria dalako eta estimatzen dogun jentia bizi dalako bertan, baiña latza da.
Begiratixozue herrixari kanpoko lagun hórren begixekin, eta konturatuko zarie zergaittik diñuen hori:
Trafiko eta automobil larregi dabillelako, zaratia itzela dalako, porlana eta galipota jaun eta jabe diralako, herrixan bertan berdegune ganorazkorik ez dakagulako, urbanismua kaotikua dalako,... Estuasuna sortzen dau, ittomena. Jentiaren juan-etorri zoruak, espaloi estuak, obren zarata amaibakuak, boziñak,...
Zuetako askok bizittasuna esango detsa horreri guztiari, baina ezin destazue ukatu estresantia ez danik. Gure osasun mentala kaltetu egitten dabela, berba baten esanda.
Konponbide errezik ez badaka be, udalan partetik ez dot ikusten herrixa gozotzeko interesik. Aspaldixan hamentxe esan letxe, parke barrixetan dana da asfalto eta porlana, arbola eta landara gitxi. Obrak be, bata bestiaren ostian, ezer ez hobetzeko, oin 3 hille zabaldutako kalia atzera be zabaltzeko. Trafiko mortala, automobillak edonun.
Pake pixka bat bihar dogu, baiña herrixan bertan, iñora ihes egin barik!
Zaharren zaintza eta nerabeen sexu abusuak
Irmarekin topo egin nuen lehengo egunean, aspaldiko partez. Luzaroan egon ginen berriketan kalean. Irma ikasle izan nuen orain hamabost bat urte. Zoritxarrez, gaztelaniaz jardun genuen, ezin izan zuelako aurrera egin, familiari lagundu behar izan ziolako. Irma kolonbiarra da, eta interna dabil lanean, zaharrak zaintzen. Neska azkarra eta bizia den arren, triste samar ikusi nuen, eta lanarekin kokoteraino zegoela aitortu zidan.
Kontua da, hainbeste urte emanda lan horretan oso nekatuta dagoela. Batez ere, langile horiei baldintzak okertu egin zaizkielako. Nola ez, bada, denon egoera gaiztotu denean, eta eurak gure piramidean azkenak badira? Atzerritarrak, emakumeak, zaharrak zaintzen,... osagai guztiak ahaztuenak izateko langileriaren munduan.
Erreta dago, baloratuta ere sentitzen ez delako. Bai zaindutako nagusiak, bai familiarendako bere lana egonean egotea da, jesarrita besaulkian telebista ikusten. Hori da duten ikuspuntua. Baina iritzi hori dutenek ez dituzte kontuan hartzen behargin horien betebeharrak. Zaintzen duten nagusiaren etxea daramate: garbiketa, jatorduak, gobada, konponketen ardura, errekaduak,.... Horretaz gain, jagoten duten pertsonaren ardura osoa; zaintza ez ezik, lagun papera ere egiten dute, paseatzera atera, konpainia egin etxean, berba egin eurekin, kariñoa eman. Hori egunean 24 orduz eta askotan astean 6 egunean. Bertan egotea egonean ere lana da, hala ikusten ez badute ere.
Askoz gauza gehiago ere esan zizkidan, baina hemen ezin esan. Zaharren egoitzez ere egin genuen berba, eta halakoetan ikusitakoaz ere ibili ginen berriketan: askok ez dutela nahikoa jende lanerako, zaharrak telebistaren aurrean jartzen dituztela pertsonala ezinean dabilelako, eta hori bertan bizi direnak dirutza pagatzen dutela.
Irma agurtu ostean, etxerako bidean buelta asko eman nizkion esan zidanari. Gure gizarte honen krudeltasuna, zaharrak eta migratzaileak sozietatearen marjinetan dauden sektore bi elkartu eta biei arazoak konpontzen dizkiolakoan ikusezin bihurtzen ditu eta horrela, zokoratu.
Hori guztiori nerabilela buruan, ideia lotura bitxia otu zitzaidan. Zaharren zaintza eta adingabekoei egindako abusu sexualak. Abusu sexualak izan dira denon ahotan egunotan, eta esango nuke badagoela erlazioa gai bien artean.
Abusu kasuak denon ahotan ibili dira. Gipuzkoako Mendizabal apaizarenez gain, Leioan dagoen Opus dei-ren Gazteluetakoaz hitz egin da, baita Kote Cabezudoren auziaz ere (hau gutxiegi).
Asaldatu egin gaituzte; niri neuri, batez ere, Berrian biktima batek egindako kontaketak. Predatzaile baten jokaera azaltzen zuen. Higuina eta horrorea eragin zizkigun. Hala ere, ez gintuen harritu, gutako hainbatek horrelako abusuak entzunak geneuzkalako. Botere egoera batean daudenek egindako erasoak, gazteago, eta euren pentzuan lagatako nerabe zaurgarriei eragindakoak. Ikaragarria!
Bitxiki lotu ziren neure buruan nerabeei eragindako abusu sexualak eta gure zaharren eta euren zaintzaileen bazterketa, eta sozietate honen irudi penagarria marraztu zidaten. Zer gizategi klase dugu, ahulenei erasotzen diena? Nazkagarria, hitz baten. Zaharrak eta umeak zaintzen eta babesten ez dituen gizartea, gizarte ustela eta krudela da!
Hiztun 0+ak
Azken boladan atentzioa eman didaten elkarrizketa bi entzun ditut, pasadan, nahi barik, leku egokian momentu konkretuan nengoelako, kasualitatez. Biek zituzten antzeko osagaiak, biek dute zer hausnartua.
Lehenengoa trenean nindoala entzun nuen. Atzeko konpartimentuan aitaita-amamak zihoazen iloba txikiarekin. Berba egiteko moduagatik umeak 6-7 urte izango zituela kalkulatzen dut. Gaztelaniaz ari ziren eta ilobak amamari esan zion:
-tú no sabes euskera, amama
-No, no me enseñaron
-Pero aita sí sabe
-claro, me encargué yo de mandarle a una escuela donde le enseñaran.
-Aita ya sabe
-Por eso tienes que hablar en euskera, porque lo sabeís
Beste elkarrizketa supermerkatuan entzun nuen. Aita-alabak aitaren lagun batekin zeuden. Alaba txikiak 5 bat urte izango zituen. Aitak eta lagunak erdaraz ziharduten eta umeak aitaren lagunari halaxe esan zion:
-Tú sabes euskara?
-No, maitxia no sé. Pero tú que sabes tienes que hablar en euskara
Denbora gutxian halako bi entzuteak zer pentsatua eman dit. Euskaraz ez dakiten bik, eta honezkero ikasiko ez dutenek umeei esanez euskaraz egin behar dutela, nahiz eta eurek ez jakin.
Egia da askotan erdaldun elebakarrak oztopo zaizkigula euskaraz jarduteko, baina beste hainbatetan ahazten zaigu elebakar horietako asko edo batzuk, behintzat, laguntzaile izan ditugula, bai treneko amama horren moduan sasoi batean ikastolak eraikitzen, umeak eredu euskaldunetan matrikulatzen, eta abar. Eta beste batzuk, supermerkatukoaren moduan, besteok euskaraz egin dezagun bultzatzen eta babesten.
Txepetxek hiztun tipologia egin zuenean erdaldun hauei 0+ izena eman zien. Zero ez zekitelako, baina +, positibo hori aldekoak direlako, ezin bestekoak zaizkigulako euskarak aurrera egin dezan.
Egia esatera, halako gehiago behar genituzke, euskara biziberritzeko. Korrika eta halakoak espaloitik txalotzen edo halakoetan laguntzen ez ezik, erabil dezagun animatzen.
Halako gehiago alde behar ditugu, irribarrez, askotan ahazten zaigu eta zein garrantzitsuak diren. Gure esker onenarekin, euskara eurena ere badelako.
Marteko euskara
Hala deitu izan dio Koldo Zuazok batuan ekoitzitako testu batzuei. Marteko euskara zeritzon inon ez baita euskara hori erabiltzen. Nik ere izendatze hori erabiliko dut egokia begitantzen zaidalako.
Aurreko baten alfabetizazio ezaz jardun nuen, eta esango nuke alfabetizazio eskas horren ondorioz sortu dela euskara martiztarra. Alde batetik gutxi alfabetatutako, eta euskararen ezagupen sakona ez dutenen artean zabaldu da halako molde fantastikoa: zenbat eta arraroagoa, hobe! Horrela, hartu dira esamoldeak eta hitzak, eta entsalada ederra egin dute zenbaitzuk!
Gutxiagotasun konplexu batetik ere badator kontua, lotuta dagoena ezagutza faltarekin. Eta exotismoa, euskaldunoi forma exotikoak gustatzen zaizkigulako ikaragarri.
Hau guztia elkartuta koktel mortala bihurtzen da, eta gaztelaniaz Madrileko politikoek sortutako “neoleguatik” ere badu pixka bat. Ulergarri izateko baino, ezkutatzeko egindakoa, alegia.
Ahalik eta anti-"naturalen" idatzi behar da. Badirudi premisa hori ugaritu dela nonahi. Zaila, korapilatsua eta gure auzoko erdaren estiloan: pedante eta ponposo! Ustezko dotorea!
Txostengintzako euskara ere bada Marteko euskara. Sasoi bateko ezker abertzalearena ere bai! (hori beste post batean garatuko dut)
Eskerrak medio batzuetatik lan handia egin den modu hori saihesteko, Euskaldunon Egunkariaren sasoietatik hasita, gaurko Berria-ra arte, besteak beste. Komunikagarritasuna delako hizkuntza idatziaren helburua.
Baina funtsean, hizkera martzianoan egindakoak erdaraz pentsatutako testuak dira. Izan ere, idazki horiek egin dituztenen erreferente kultural eta idatzizkoak gaztelaniazkoak dira. Irakurri ere ez delako egiten euskaraz. Eta sarriegitan, gaztelania eta frantsesezko moldeak dauzkagulako euskaraz. Txantiloia horixe baitugu, eta berbak euskarazkoak.
Ahozkotik urrunegi, komunikatzetik are urrutiago. Euskara martiztarrak gure lurraldea inbaditu du!
Etxeak, baserriak eta desjabetzeak
Nire ametsetako etxea. Espainiako TDTan ematen duten saio iparramerikar baten izena da. Antzeko asko ere ematen dituzte. Neguko arratsalde hotzetan, sofan jarrita mantapean, gustura ikusten ditut. 200 metro karratuko etxea txikiegi geratu zaielako bigarren umea jaiotzean etxe handiagoa behar dute, esaterako. Guk barrezka gaude geure pisu txikietan. Open concept eskatzen dute guztiek, eta lagun batek dioen bezala, sardina asko erretzen ez duten seinale. Nahiko klonikoak izaten dira saio guztiak, lagun eta bisitei begira eraldatu nahi baitute euren etxea; hau da, itxura eman nahi dute, aberats berriak balira moduan, baina zorri hil piztuak dirudite, aberaskiloak, alegia.
Egia esatera, saio horiek hotzean pentsatuta obszenoak dira. Dirutzak xahutzen dituzte kapritxoetan, dena iruditzen zaie gutxiegi euren helburuendako, kexa baten ematen dute programa guztia. Halakoak entzun behar, pertsona askok etxebizitza duinik ez duenean. Baina, agian, urrunekoak direnez, sortzen digutena harridura eta barregura baino ez dira. Edo fikzioa direla iruditzen zaigu, film batean legez.
Dena den, harrigarriena da, nire ustez, AEBetako saio eta filmetan halakoak baino ez agertzea, azken hamarkadan sekulako hekatonbea izan denean zabor-hipoteken (edo subprime hipoteken) kontura. Ez dago reallity-rik, ez bazkal osteko dramarik. Fikzioan ez dago halakorik. Eta badakigu jakin, telebistan agertzen ez dena, ez dela existitzen.
Hemen eta estatuan ere etxe desjabetzeek portadak eta teleberriak betetzen zituzten. Agian ez zituzten okupatzen titular handienak, baina ia egunero ageri ziren. Orain, ostera, desagertu dira. Nork desagerrarazi ditu etxebako horiek albistegietatik? Zer gertatu zen kalean geratu ziren familiekin? Nola egin dute aurrera? Isiltasuna, AEBetako telebista saioetan bezala.
Isiltasun horrek, aitzitik, ez du esan nahi etxegabetzerik ez dagoenik. Ez da orduko asmakizuna, zoritxarrez, beti bota izan dutelako jendea bizi zen etxeetatik, jasan dugunok ondotxo dakigun moduan.
Gaurko eguna urteko egunik latz eta tristeena izaten zen gure aiton-amona baserritar pobre maizterrentzat #SanTomas #esanbeharnuen #memoria
— Garbiñe Larrea (@Gar2Larrea) 2016(e)ko abenduak 21
Aurreko krisian ez ezik, historikoki ere arruntak izan dira etxegabetzeak. Hala gogoarazi ziguten twitterren San Tomas eguna zein traumatikoa zen baserritar errenteroendako, egun horretan ordaintzen zelako leku askotan urte guztiko errenta. Uzta eskasa izanez gero urte hartan, gosea segurua; eta urte txarra izan balitz, etxea husteko agindua: ondasun gutxi eta pobreak aldean hartu eta baserria laga behar. Eta ez dezagun ahantz, baserria familia horiendako bizilekuaz gain, lantokia ere bazela, hortik atzeratzen zutela bizimodua, sarriegitan bizirautea baino ez bazen ere. Miseria bazterretan, argitara atera duenez Naiz-eko artikulu batek, 1927ko Eusko Ikaskuntzako txosten baten oinarrituta. Ikerketa horrek salatzen du gehiegizko errentak eta etxeen egoera txarra. Orduan ere, aberatsak pobreenen pentzura bizi.
Esan duan lez, baserria etxe eta lantoki izan da historikoki. Identitatea ere bai, abizena eman zielako gure aurrekoei etxeak, adibidez. Hori eta beste gauza asko azaltzen ditu Xamarrek “Etxea” bere liburu ederrean, azken Durangoko azokan aurkeztu zuena. Zutik geratzen zaigun ondarearen bilduma, ametsetakoa baino erreala.
Etxea beti ametsa izan da, poz eta malkoen iturri, Iparramerikan zein Euskal Herrian. Amets eta bizimodu.
Save
Urte berri, porlan zahar
Iritsi zaigu 2016ari agur esateko ordua, baita balantzea egiteko ere. Baina zenbat gauza aldatu dira aurten? Badago alderik 2015 urtearekin? Egia esatera, ezin nezake nabarmendu gauza askorik. Eguneroko mikro-aldaketak gehituta ere ezin esan mundua asko mudatu denik.
Beharbada, norbanakook jasandakoak izango zaizkigu agerikoen. Jaiotzak, heriotzak, dibortzioak, bikote berriak, etxe aldaketak, lan berriak, langabezia,... horiek dira eragiten dutenak benetan gure bizitza txikietan.
Baina horrelakorik izan ez baduzue aurten, Gipuzkoa bezala zaudete, aldaketa askorik barik. Izan ere, gure probintzia txiki honetan nobedade gutxi ditugu. Zaharrak berri esamoldea ederki datorkigu. Antzina bezala, porlan zaharra Urteberriko “berrikuntza” (barka iezadazue, beste substantiborik ez zait burura etortzen).
Bai, erraustegiaz dihardut, gipuzkoarroi buru gainean Damoklesen ezpata legez ezarriko diguten kutsatzeko makina. Megaproiektu absurdo, garesti eta arriskutsua. Alferreko diru xahuketa, betiko gutxiengoaren poltsikoen mesedetan.
Hala da, eta guk ordainduko dugu. 780 milioi euro kostatuko omen zaigu erraustegia, Baina diotenez, Gipuzkoako Hondakinen Kontsortzioak (berariaz erraustegia eraikitzeko sortutako erakundea) darabiltzan datuen arabera, askoz karuagoa izango da azkenean, 1.407 milioi euro, lan publikoak beti garestiago irteten direlako, eta Zabalgarbin ere antzera gertatu zelako.
35 urtean ordaindu beharko dute udalek erraustegiaren eraikitzea eta jarduna. Kalkulatu dute Donostiako udalak urtero 7,4 milioi euro pagatu beharko dituela errefusa erre dezaten. Zorakeria hutsa!
Eredu okerra da hau. Ekologikoki ez ezik, ekonomikoki ere bai. Eta egunotan Espainiako autopistek erakutsi digute zein kaltegarria den modelo hori: eraiki dituzte eta defizitarioak direnez, denon artean ordaindu behar ditugu. Hori bai, etekinak egon izan balira, eraiki zituztenendako izango ziratekeen. Erraustegiak eredu berari jarraitzen dio.
Konturatuko zinetenez, ez dut aitatu zaborra tratatzeko plantak zer eragin izan lezakeen osasunean. GuraSOS plataforma hori dabil lantzen; hauek azaldu digute hainbat ikerketak diotela errauskailu batek atmosferara isurtzen dituen dioxina eta metal astunek gaixotasun larriak sor litzaketela gorputzean metatu egiten direlako, eta gure umeak direla biktimarik babesgabeenak, hazten ari direlako.
Goikoa irakurrita, harrigarria iruditu dakizueke osasunen duen eraginaz berbarik ez egitea. Kontua da, ematen didala diru kontuak min handiagoa egiten digula gaixotasun hipotetiko batek baino. Erruleta errusiar hori urrun ikusten dugulako, agian; guri tokatuko ez zaigulakoan. Baina ez ahaztu erruleta horretan, katua sakatuz gero, bala bakar bat baino gehiago izango direla kargadorean.
Urte berriak porlan zaharra ekarriko digu, esan lez, erraustegiaz gain AHTri buruz ere adostasunak lortu dituztelako Gasteiz eta Madrileko gobernuen artean. Porlan zaharra, aspalditik dabiltzalako matraka jotzen eraikuntza proiektu faraoniko hauekin. Porlanez konpontzen dute dena agintari batzuek, aurrerabidea delakoan eraikitzea, obra handiak eginda.
Burua jan digute obra publikoekin, erraz onartzen baititu gehiengoak. Irakatsi digute porlanean dirua jartzea inbertsioa dela; baina kulturan, euskaran eta hezkuntzan, esaterako, gastua. Porlanak zoriontasuna dakarrelako, aurrerapena eta modernitatea. Eta dirua. Asko, ugari. Baina ez herritar xumeoi, beti-betikoei baizik. Betikoa.
Urte berri on, porlan on.
PISAren akuilua
Benetan diotsuet, albiste onen bila ibiltzen naiz haien gainean hemen idazteko. Horrela jardun dut ea zerbait pozgarria topatzen nuen, edo zer edo zer positiboa, sikiera. Eta ahalegindu banaiz ere, eta zantzu baikor bat agertu zaidan arren, azken aldiko notizia etsigarria gailendu zaio guztiari. Izan ere, tristea da benetan PISA txostenak EAEn izan dituen emaitzak.
Askotxok esango didazue Ekonomia Lankidetza eta Garapenerako Erakundeak (OCDEk) sortutako probak direla, kapitalismoaren mesedetan eratutakoak, konpetentzia batzuk baino ez dituela neurtzen, sorkuntza eta imajinazioa alde batera lagatzen dituela,… Bai, egunotan aditu ditut halakoak nonahi. Baina halakorik ez nuen entzun, ez irakurri txostenaren emaitzak onak izan zirenean, edo behintzat, Espainiakoak baino hobeak irtendakoan.
Kontua da horrek ere ematen digula amorrua, euskal erdiko oasia ez dela hain oasi, alegia. Lehen edozein kontutan estatuaren batez bestekotik gora geunden; eta nahiz eta Europakotik urrun egon, espainiarren gainetik izateak urguiluz eta satisfazioz betetzen gintuen “zein onak garen” esanaz bezala, gainetik begiratuta beste estatukide guztiak. Hain izan zaigu amorragarria probena, ezen nafarren emaitza onei ia ez zaien erreparatu ere egin EAEn. Edo agian, gure tripako zilari larregi begiratzen diogulako autonomia erkidego honetan, euskaldun bakarrak gu garelakoan, ez dakit.
Baina lagunok, konturatu gara zertan atera dituzten hain emaitza kaskarrak gure nerabeek? Bada, irakurriaren ulermenean, matematikan eta zientzietan! Larria, oso larria. Betez ere irakurketa eta matematikakoa, oinarriak direlako beste ikasketa guztietan. Irakurtzen duguna ondo ulertu barik nola ikasiko dugu? Ezin! Matematikan oinarri sendoa izan gabe zelan egin aurrera formatzeko orduan?
Ezin dugu ahaztu jakintzak hanka bi dituela eta biak direla ezinbesteko, biak dira mundua ulertzeko lengoaiak. Utikan “ni letretakoa naiz”, “ni zientzietakoa”. Biak behar dira. Ez dago zientziarik ondo irakurri gabe. Ez dago arterik matematika bere barruan ez duenik. Ez dezagun ahantz 15 urteko ikasleei egiten zaiela proba, oraindik derrigorrezko beste urte bat dutela aurretik, eta gustatuko litzaigukeela gaztetxo horiek ikasten jarraitzea bai batxilerra, bai lanbide heziketa, bai goi mailako ikasketak,… eskola graduatua gutxiegi delako beti.
Jo dezagun, hala ere, gure gaztetxo horietako batzuek hamasei urterekin eta DBH amaituta, ikasteari uzten diotela. Zelan moldatuko dira bizitza errealean irakurritakoa ganoraz ulertzen ez badute? Gai ez badira eragiketa matematiko sinple bat egiteko? Iruzurgileendako biktima perfektuak izango dira, bizitzan tentuz ibili beharko dute.
Dena dela, uste dut emaitza hauek pizgarri izan behar direla, akuilu. Alerta piztu zaigu, joan gaitezen muinera eta indartu dezagun hezkuntza. Gasta ditzagun diruak gure umeengan, inoiz ez delako gastua, inbertsioa baizik. Bultza ditzagun gaztetxoak, ez diezazkiegun ebaki motibazioa eta gogoa. Imajinazioa eta ilusioa erein behar ditugu, zientoka.
Molda dezagun hezkuntza, egin ditzagun libre umeok, ahazten zaigulako euskaraz hezi hitzak bezatu eta otzandu ere esan nahi duela, eta haurrekin eskolan sarriegitan hori egiten dugula, zirkuko animaliekin bezala gure pistan eta guk jotako musikarekin dantza eragiten diegula. Aska ditzagun, gu ere libreagoak izango gara eta.
