Markos Zapiain

Argian atera da.

Bob Dylanentzat, nostalgia heriotza da, garrantzitsuagoa da zuzenekoa diskoa baino. Lau mila bat kontzertu eman ditu honezkero. Miresgarri zaion hainbat abeslarik egundo ez du diskorik grabatu. Eskarmentu handikoa dirudi agertokian, hamaika gudutan gogortua, oinarrizko arintasun bati eusten dion arren. Ematen du milaka behiren esnea zurrupatu eta zu oraindik ezagutzera heldu ez zaren sekretu baten jabe dela. Deabrua bezain misteriotsua da.

Joan den ostiral iluntzean Barakaldon izan genuen. Jende-samalda nabar bat ageri zen BEC inguruan, zahar, gazte, beltz, hippy, funtzionario eta abar. Mairurik ez, txinatarrik ere ez. Langile apalak bai, Tom Waitsen Kursaalekoaren erdia balio zuen sarrerak. Aretora sartzera gindoazela, pizten hasiak ziren farolak, berotzen airea, zarata bat entzun zen ortzian. Aspaldion ohi bezala, ordu eta hiru laurdeneko emanaldia eskaini zigun, hogei abesti, zortzi bakarrik 1997 baino lehenagokoak.

Segurtasunekoek zale baketsuon eskuak zorrozki zaintzen zituzten, debekaturik baita edonolako grabazio. Joan den astean Dylanek bigarren bisa eten zuen grabatzen ari zitzaion mugikor baten flashak poxelu egiten ziolako. Publikoari errieta egin ostean, estropezu egin eta Elvisekin eta Laboarekin bildu zen ia.

Lau urte zituela abestu zuen lehenbizikoz jendaurrean, senideentzat, amonaren urtebetetzean, eta lurrean ostikoa jorik arreta erakarri eta halaxe gaztigatu zien: “Hasiko naiz soilik behin denak lasaitu eta isildutakoan”. Begirune hura exijitzen jarraitzen du 73 urte geroago ere. Dena den, berehala ahaztu genuen seguraten azterketa, segituan ohitu garen legez Interneteko eta edonongo kontrolera.

Things Have Changed-ek abiarazi zuen emanaldia. Dylanek garbi utzi zigun nola ikusten duen bere burua munduan kokatua: “Jendea txoroa da eta garaia estrainioa; harrapatua eta entzerratua nago, urrutiegi; lehen ardura zitzaidan, baina gauzak aldatu dira".

Ezohikoak dira Dylanen ahotsa zein kantaera. Hori dela-eta ere, egurra ematen diote. Kexatu egin da: "Zergatik idazten dute apoak bezala abesten dudala? Tom Waitsi sekula ez diote gisakorik leporatu!". Ez zaitez kezkatu, Bob, apoa baita, Koldo Izagirrek dioenez, basatzetako urretxindorra. Gainera, sinesgarriagoak egiten dira apoaren kantaeran Tryin’ To Get To Heaven-en bota zizkigunaren tankerakoak, alegia, "uste duzunean guztia galdu duzula, ohartzen zara oraindik pixka bat gehiago gal dezakezula".

Nondik nora erakartzen du hainbeste iseka eta erantzuki, batez ere ortodoxia progrearen aldetik? Plagiatzaile, gezurti, lapur, juduegi, kristauegi, apoegi, zaharra eta txotxintzen hasia, zekena, kapitalista, larregi erretzen du, larregi edaten... Egia da orain bere whiskey propioa ekoizten duela, Heaven’s Door, eta batere txarrak izan ez diren kontzertuetan nabarmen edanda ikusi dugula Euskal Herrian bertan; hori 90eko hamarraldiaren erdialdea baino lehen gertatu zen ordea, seme-alabek zurruta baztertzeko eskatu eta Dylanek amore eman aurretik. Tabakoa uzteko eskatu zioten orobat, baina ez da hain erraza.

Bestalde, apoarenaz gain, badu Dylanen kantaerak leize eta ezkilaren kutsua ere, metralla herdoilduarena; ñabardura leun eta delikatuak halaber. Batzuetan kanta berean biltzen du hori dena, hala nola gure kontzertuko Early Roman Kings-en: “Bihar ostirala; ea zer dakarren; jende guztia ari da hizketan hasierako erromatar erregeez”.

Hirugarren abestia Highway 61 Revisited izan zen. 1905ean Errusiako Tsarrak juduen aurkako jazarpena lagundu zuen, milaka judu hil eta torturatu zituzten, eta Dylanen aiton-amonek Odesatik AEBera ihes egin behar izan zuten. Bob Dylanen bataio-izena Shabtai Zissel ben Avraham da, Abraham izena baitzuen Dylanen aitak, nahiz eta txikigarriaz deitzen zioten, Abe. Dylan nerabeari errabino bat ekartzen zioten New Yorketik, Biblia arretaz irakurri eta interpretatzen laguntzeko. Munta berezia du Apokalipsiak haren iruditerian. Aldiz, “61 Autopista Birbisitatua”k Genesia du oinarri. Halaxe kantatu zigun Aberen semeak: "Oi, Jainkoak Abrahami esan zion ‘hil zure seme bat niretzako’; Abek erantzun ‘txo, adarra jotzen ala?; Jainkoak ezetz; Abek ‘zer?’; Jainkoak ‘egin nahi duzuna, Abe, baina hurrengo aldiz ni ikustean hobe duzu lasterka ateratzea’; Abek ‘non nahi duzu krimen hori egitea?’; Jainkoak ‘kanpoan, 61 autopistan’.”

Bosgarren abestia ez zen Cry A While izan, azken hilabeteetan bezala, baizik eta Dignity, ez zuena 2012az geroztik abesten. Jarraitzaileak txundituta: “Gizon mehea bere azken otorduari begira, duintasunagatik; edonora noala ere, poliziari galdetzen diot ea duintasuna ikusi duen.”

Like A Rolling Stone biziberrituak igo zuen publikoaren entusiasmoa gailurrera. Don’t Think Twice, It’s All Right anbiguoak hunkitu zizkion sakonkien barne-muinak. Honest With Me zakarrak, emanaldiko kanturik ezezagunenak, ausardia ekarri zuen: “Ez naiz damu egin dudan ezertaz. Pozik nago borrokatu nintzelako. Hori bai, nahiago irabazi bagenu.” Soon After Midnight izan zen kontzertuaren bihotza eta talismana. Bat nator putetxeko bezero argala hiltzen dutela dioen irakurketarekin.

Minnesotakoak ez du bere burua kantaren gainetik nabarmentzen; beti jartzen du apalki bere kemena eta arnasa kantaren zerbitzura. Abesti horiek ez dira denbora-pasa hutsa, baizik errepublika aske ikusgaitz batean bizitzeko bidelagunak. Jende askoren bizimodua gobernatzen dute. Dylani gertatzen zaizkion edo ikusten dituen gauza arraroez mintzo dira. Kantara ekarri baino lehen, hausnartu eta bere modura ulertu egin du gertaera edo ikuskizun hori, eta urrutiratu egin da horrenbestez iritzi nagusi eta toki komunetik.

Inork ez zuen dantza egin, nahiz eta Highway 61 Revisited, Dignity, Honest With Me edo Thunder On The Mountain jo zituenean zale batzuk zutitu eta mugimendu eta garrasi idolatrikoak zuzendu zizkioten. Artritisak jota ditu hatzak; ezin gitarra jo, bai haatik pianoa. Behin bakarrik aldendu zen pianotik, emanaldiaren erdialdera, Scarlet Town abesteko. Dylan gizon exotikoa da eta txit ezaguna haren irudia. Hala ere, 2009an atxilotu zuten. Agente gazteak susmoa hartu zion, agure hura, euripean bakarrik txango, ez ote zen ospitale batetik ihes egina. Geldiarazi beharrekoa iruditu zitzaion haren ibilera erraria, Scarlet Town entzuteaz batera kontenplatu ahal izan genuen ibilera musikala: “Jaio nintzen hiri eskarlatan gurasoen mamuen aurka borrokatzen gara; osaba Tomek osaba Billentzako lan egiten du oraindik; laguntza iristen da, baina beranduegi; maitasuna bekatua bada, orduan edertasuna krimena da…”.

Alboan egokitu zitzaidan Hernaniko funtzionarioak ziurtatu zidan Dylanek so egin ziola Pay In Blood-en “zatoz hona, zure buru nazkagarria hautsiko dut” abestu bitartean. Bortizki sentitu omen zuen begi-kontaktua. Infinitua da Dylanen pozoi-hornidura, eta jarraitzaile guztiok nahi dugu pixka bat.

Aretotik gaura irtetean epel eta distiratsu zegoen artean atmosfera.

Bob Dylanek apirilaren 25ean Iruñean joko du, eta 26an Barakaldon. Honen antza izango du kontzertuak. 2018ko azaroaren 29an grabatu zuten. Bitxia da grabatzaileak berak edo albokoren batek poza adierazteko darabilen “prrrrrrrrrrrrrrrrrrr!!!!!!!!!!!!!!” hori.  Irudiak 11:17tik aurrera ageri dira, baina batzuetan desagertzen dira.

Azken hilabeteetako abesti-zerrenden oso antzekoak izango dira Iruñekoa eta Barakaldokoa. Simple Twist Of Fate, When I Paint My Masterpiece eta Gotta Serve Somebody-n franko aldatu ditu hitzak. Edozein gisaz, eskuarki, mendekua eta gorrotoa nagusi. Zerrendaren ostean dauzkazu letrak.

1-Things Have Changed (949 aldiz jo du zuzenean, 2019ko apirilaren 9ra arte)

2-It Ain’t Me, Babe (1039 aldiz)

3-Highway 61 Revisited (1965)

4-Simple Twist Of Fate (749)

5-Cry A While (163)

6-When I Paint My Masterpiece (148)

7-Honest With Me (705)

8-Tryin’ To Get To Heaven ((253)

9-Scarlet Town (317)

10-Make You Feel My Love (280)

11-Pay In Blood ((442)

12-Like A Rolling Stone (2054)

13-Early Roman Kings (463)

14-Don’t Think Twice, It’s All Right (1076)

15-Love Sick (893)

16-Thunder On The Mountain (704)

17-Soon After Midnight (381)

18-Gotta Serve Somebody (469)

Bis bi:

19-Blowin' In The Wind (1564)

20-It Takes A Lot To Laugh, It Takes A Train To Cry (174)

Atzo Pragan hirugarren bis bat erantsi zuen, Just Like Tom Thumb’s Blues, baina soilik instrumentala. Gaur berdin.

1-THINGS HAVE CHANGED

A worried man with a worried mind
No one in front of me and nothing behind
There’s a woman on my lap and she’s drinking champagne
Got white skin, got assassin’s eyes
I’m looking up into the sapphire-tinted skies
I’m well dressed, waiting on the last train

Standing on the gallows with my head in a noose
Any minute now I’m expecting all hell to break loose

People are crazy and times are strange
I’m locked in tight, I’m out of range
I used to care, but things have changed

This place ain’t doing me any good
I’m in the wrong town, I should be in Hollywood
Just for a second there I thought I saw something move
Gonna take dancing lessons, do the jitterbug rag
Ain’t no shortcuts, gonna dress in drag
Only a fool in here would think he’s got anything to prove

Lot of water under the bridge, lot of other stuff too
Don’t get up gentlemen, I’m only passing through

People are crazy and times are strange
I’m locked in tight, I’m out of range
I used to care, but things have changed

I’ve been walking forty miles of bad road
If the Bible is right, the world will explode
I’ve been trying to get as far away from myself as I can
Some things are too hot to touch
The human mind can only stand so much
You can’t win with a losing hand

Feel like falling in love with the first woman I meet
Putting her in a wheelbarrow and wheeling her down the street

People are crazy and times are strange
I’m locked in tight, I’m out of range
I used to care, but things have changed

I hurt easy, I just don’t show it
You can hurt someone and not even know it
The next sixty seconds could be like an eternity
Gonna get low down, gonna fly high
All the truth in the world adds up to one big lie
I’m in love with a woman who don’t even appeal to me

Mr. Jinx and Miss Lucy, they jumped in the lake
I’m not that eager to make a mistake

People are crazy and times are strange
I’m locked in tight, I’m out of range
I used to care, but things have changed

2-IT AIN’T ME BABE

Go ’way from my window
Leave at your own chosen speed
I’m not the one you want, babe
I’m not the one you need
You say you’re lookin’ for someone
Never weak but always strong
To protect you an’ defend you
Whether you are right or wrong
Someone to open each and every door
But it ain’t me, babe
No, no, no, it ain’t me, babe
It ain’t me you’re lookin’ for, babe

Go lightly from the ledge, babe
Go lightly on the ground
I’m not the one you want, babe
I will only let you down
You say you’re lookin’ for someone
Who will promise never to part
Someone to close his eyes for you
Someone to close his heart
Someone who will die for you an’ more
But it ain’t me, babe
No, no, no, it ain’t me, babe
It ain’t me you’re lookin’ for, babe

Go melt back into the night, babe
Everything inside is made of stone
There’s nothing in here moving
An’ anyway I’m not alone
You say you’re lookin' for someone
Who’ll pick you up each time you fall
To gather flowers constantly
An’ to come each time you call
A lover for your life an’ nothing more
But it ain’t me, babe
No, no, no, it ain’t me, babe
It ain’t me you’re lookin’ for, babe

3-HIGHWAY 61 REVISITED

Oh God said to Abraham, “Kill me a son”
Abe says, “Man, you must be puttin’ me on”
God say, “No.” Abe say, “What?”
God say, “You can do what you want Abe, but
The next time you see me comin’ you better run”
Well Abe says, “Where do you want this killin’ done?”
God says, “Out on Highway 61”

Well Georgia Sam he had a bloody nose
Welfare Department they wouldn’t give him no clothes
He asked poor Howard where can I go
Howard said there’s only one place I know
Sam said tell me quick man I got to run
Ol’ Howard just pointed with his gun
And said that way down on Highway 61

Well Mack the Finger said to Louie the King
I got forty red, white and blue shoestrings
And a thousand telephones that don’t ring
Do you know where I can get rid of these things
And Louie the King said let me think for a minute son
And he said yes I think it can be easily done
Just take everything down to Highway 61

Now the fifth daughter on the twelfth night
Told the first father that things weren’t right
My complexion she said is much too white
He said come here and step into the light, he says hmm you’re right
Let me tell the second mother this has been done
But the second mother was with the seventh son
And they were both out on Highway 61

Now the rovin’ gambler he was very bored
He was tryin’ to create a next world war
He found a promoter who nearly fell off the floor
He said I never engaged in this kind of thing before
But yes I think it can be very easily done
We’ll just put some bleachers out in the sun
And have it on Highway 61

4-SIMPLE TWIST OF FATE

They sat together in the park
As the evening sky grew dark
She looked at him and he felt a spark tingle to his bones
’Twas then he felt alone and wished that he’d gone straight
And watched out for a simple twist of fate

They walked along by the old canal
A little confused, I remember well
And stopped into a strange hotel with a neon burnin’ bright
He felt the heat of the night hit him like a freight train
Moving with a simple twist of fate

A saxophone someplace far off played
As she was walkin’ by the arcade
As the light bust through a beat-up shade where he was wakin’ up,
She dropped a coin into the cup of a blind man at the gate
And forgot about a simple twist of fate

He woke up, the room was bare
He didn’t see her anywhere
He told himself he didn’t care, pushed the window open wide
Felt an emptiness inside to which he just could not relate
Brought on by a simple twist of fate

He hears the ticking of the clocks
And walks along with a parrot that talks
Hunts her down by the waterfront docks where the sailors all come in
Maybe she’ll pick him out again, how long must he wait
Once more for a simple twist of fate

People tell me it’s a sin
To know and feel too much within
I still believe she was my twin, but I lost the ring
She was born in spring, but I was born too late
Blame it on a simple twist of fate

5-CRY A WHILE

Well, I had to go down and see a guy named Mr. Goldsmith
A nasty, dirty, double-crossin’, backstabbin’ phony I didn’t wanna have to be dealin’ with
But I did it for you and all you gave me was a smile
Well, I cried for you—now it’s your turn to cry awhile

I don’t carry deadweight—I’m no flash in the pan
All right, I’ll set you straight, can’t you see I’m a union man?
I’m lettin’ the cat out of the cage, I’m keeping a low profile
Well, I cried for you—now it’s your turn, you can cry awhile

Feel like a fighting rooster—feel better than I ever felt
But the Pennsylvania line’s in an awful mess and the Denver road is about to melt
I went to the church house, every day I go an extra mile
Well, I cried for you—now it’s your turn, you can cry awhile

Last night ’cross the alley there was a pounding on the walls
It must have been Don Pasqualli makin’ a two A.M. booty call
To break a trusting heart like mine was just your style
Well, I cried for you—now it’s your turn to cry awhile

I’m on the fringes of the night, fighting back tears that I can’t control
Some people they ain’t human, they got no heart or soul
Well, I’m crying to the Lord—I’m tryin’ to be meek and mild
Yes, I cried for you—now it’s your turn, you can cry awhile

Well, there’s preachers in the pulpits and babies in the cribs
I’m longin’ for that sweet fat that sticks to your ribs
I’m gonna buy me a barrel of whiskey—I’ll die before I turn senile
Well, I cried for you—now it’s your turn, you can cry awhile

Well, you bet on a horse and it ran on the wrong way
I always said you’d be sorry and today could be the day
I might need a good lawyer, could be your funeral, my trial
Well, I cried for you, now it’s your turn, you can cry awhile

6-WHEN I PAINT MY MASTERPIECE

Oh, the streets of Rome are filled with rubble
Ancient footprints are everywhere
You can almost think that you’re seein’ double
On a cold, dark night on the Spanish Stairs
Got to hurry on back to my hotel room
Where I’ve got me a date with Botticelli’s niece
She promised that she’d be right there with me
When I paint my masterpiece

Oh, the hours I’ve spent inside the Coliseum
Dodging lions and wastin’ time
Oh, those mighty kings of the jungle, I could hardly stand to see ’em
Yes, it sure has been a long, hard climb
Train wheels runnin’ through the back of my memory
When I ran on the hilltop following a pack of wild geese
Someday, everything is gonna be smooth like a rhapsody
When I paint my masterpiece

Sailin’ round the world in a dirty gondola
Oh, to be back in the land of Coca-Cola!

I left Rome and landed in Brussels
On a plane ride so bumpy that I almost cried
Clergymen in uniform and young girls pullin’ muscles
Everyone was there to greet me when I stepped inside
Newspapermen eating candy
Had to be held down by big police
Someday, everything is gonna be diff’rent
When I paint my masterpiece

7-HONEST WITH ME

Well, I’m stranded in the city that never sleeps
Some of these women they just give me the creeps
I’m avoidin’ the Southside the best I can
These memories I got, they can strangle a man

Well I came ashore in the dead of the night
Lot of things can get in the way when you’re tryin’ to do what’s right
You don’t understand it—my feelings for you
You’d be honest with me if only you knew

I’m not sorry for nothin’ I’ve done
I’m glad I fought—I only wish we’d won
The Siamese twins are comin’ to town
People can’t wait—they’re gathered around

When I left my home the sky split open wide
I never wanted to go back there—I’d rather have died
You don’t understand it—my feelings for you
You’d be honest with me if only you knew

My woman got a face like a teddy bear
She’s tossin’ a baseball bat in the air
The meat is so tough you can’t cut it with a sword
I’m crashin’ my car, trunk first into the boards

You say my eyes are pretty and my smile is nice
Well, I’ll sell it to ya at a reduced price
You don’t understand it—my feelings for you
You’d be honest with me, if only you knew

Some things are too terrible to be true
I won’t come here no more if it bothers you
The Southern Pacific leaving me at nine forty-five
I’m having a hard time believin’ some people were ever alive

I’m stark naked, but I don’t care
I’m going off into the woods, I’m huntin’ bare
You don’t understand it—my feelings for you
Well, you’d be honest with me if only you knew

I’m here to create the new imperial empire
I’m going to do whatever circumstances require
I care so much for you—didn’t think that I could
I can’t tell my heart that you’re no good

Well, my parents they warned me not to waste my years
And I still got their advice oozing out of my ears
You don’t understand it—my feelings for you
Well, you’d be honest with me if only you knew

8-TRYIN’ TO GET TO HEAVEN

The air is getting hotter
There’s a rumbling in the skies
I’ve been wading through the high muddy water
With the heat rising in my eyes
Every day your memory grows dimmer
It doesn’t haunt me like it did before
I’ve been walking through the middle of nowhere
Trying to get to heaven before they close the door

When I was in Missouri
They would not let me be
I had to leave there in a hurry
I only saw what they let me see
You broke a heart that loved you
Now you can seal up the book and not write anymore
I’ve been walking that lonesome valley
Trying to get to heaven before they close the door

People on the platforms
Waiting for the trains
I can hear their hearts a-beatin’
Like pendulums swinging on chains
I tried to give you everything
That your heart was longing for
I’m just going down the road feeling bad
Trying to get to heaven before they close the door

I’m going down the river
Down to New Orleans
They tell me everything is gonna be all right
But I don’t know what “all right” even means
I was riding in a buggy with Miss Mary-Jane
Miss Mary-Jane got a house in Baltimore
I been all around the world, boys
Now I’m trying to get to heaven before they close the door

Gonna sleep down in the parlor
And relive my dreams
I’ll close my eyes and I wonder
If everything is as hollow as it seems
Some trains don't pull no gamblers
No midnight ramblers like they did before
I been to Sugar Town, I shook the sugar down
Now I’m trying to get to heaven before they close the door

9-SCARLET TOWN

In Scarlet Town where I was born
There’s ivy leaf and silver thorn
The streets have names you can’t pronounce
Gold is down to a quarter of an ounce

The music starts and the people sway
Everybody says, are you going my way?
Uncle Tom still working for Uncle Bill
Scarlet town is under the hill

Scarlet Town in the month of May
Sweet William on his deathbed lay
Mistress Mary by the side of the bed
Kissing his face, heaping prayers on his head

So brave, so true, so gentle is he
I’ll weep for him as he’d weep for me
Little Boy Blue come blow your horn
In Scarlet Town where I was born

Scarlet Town in the hot noon hours
There’s palm leaf shadows and scattered flowers
Beggars crouching at the gate
Help comes but it comes too late

On marble slabs and in fields of stone
You make your humble wishes known
I touched the garment but the hem was torn
In Scarlet Town where I was born

In Scarlet Town the end is near
The seven wonders of the world are here
The evil and the good living side by side
All human forms seem glorified

Put your heart on a platter and see who’ll bite
See who’ll hold you and kiss you good night
There’s walnut groves and maple wood
In Scarlet town crying won’t do you no good

In Scarlet Town you fight your father’s foes
Up on the hill a chilly wind blows
You fight ‘em on high and you fight ‘em down in
You fight ‘em with whisky, morphine and gin

You got legs that can drive men mad
A lot of things we didn’t do that I wish we had
In Scarlet Town the sky is clear
You'll wish to God that you stayed right here

Set ‘em up Joe, play Walking The Floor
Play it for my flat chested junky whore
I’m staying up late and I’m making amends
While the smile of heaven descends

If love is a sin then beauty is a crime
All things are beautiful in their time
The black and the white, the yellow and the brown
It’s all right there for ya in Scarlet Town

10-MAKE YOU FEEL MY LOVE

When the rain is blowing in your face
And the whole world is on your case
I could offer you a warm embrace
To make you feel my love

When the evening shadows and the stars appear
And there is no one there to dry your tears
I could hold you for a million years
To make you feel my love

I know you haven’t made your mind up yet
But I would never do you wrong
I’ve known it from the moment that we met
No doubt in my mind where you belong

I’d go hungry, I’d go black and blue
I’d go crawling down the avenue
There’s nothing that I wouldn’t do
To make you feel my love

The storms are raging on the rollin’ sea
And on the highway of regret
The winds of change are blowing wild and free
You ain’t seen nothing like me yet

I could make you happy, make your dreams come true
Nothing that I wouldn’t do
Go to the ends of the earth for you
To make you feel my love

11-PAY IN BLOOD

Well I`m grinding my life away, steady and sure
Nothing more wretched than what I must endure
I`m drenched in the light that shines from the sun
I could stone you to death for the wrongs that you done

Sooner or later you`ll make a mistake
I`ll put you in a chain that you never can break
Legs and arms and body and bone
I pay in blood, but not my own

Night after night, day after day,
They strip your useless hopes away
The more I take, the more I give,
The more I die, the more I live,

I got something in my pocket make your eyeballs swim
I got dogs that could tear you limb to limb
I`m circling around in the southern zone
I pay in blood, but not my own

Another political pumping out his piss,
Another ragged beggar blowin’ ya a kiss
Life is short and it don’t last long
They`ll hang you in the morning and sing ya a song

Someone must have slipped a drug in your wine
You gulped it down and you lost your mind
My head so hard, it must be made of stone
I pay in blood, but not my own

How I made it back home nobody knows ,
Or how I survived so many blows
I been through hell what good did it do,
My conscience is clear, what about you

I’ll give you justice, I’ll fatten your purse
Show me your moral virtues first
Hear me holler hear me moan
I pay in blood but not my own

You bit your lover in the bed,
Come here I`ll break your lousy head
Our nation must be saved and freed
You been accused of murder, how do you plead?

This is how I spend my days
I came to bury not to praise
I`ll drink my fill and sleep alone
I pay in blood, but not my own

12-LIKE A ROLLING STONE

Once upon a time you dressed so fine
You threw the bums a dime in your prime, didn’t you?
People’d call, say, “Beware doll, you’re bound to fall”
You thought they were all kiddin’ you
You used to laugh about
Everybody that was hangin’ out
Now you don’t talk so loud
Now you don’t seem so proud
About having to be scrounging for your next meal

How does it feel
How does it feel
To be without a home
Like a complete unknown
Like a rolling stone?

You’ve gone to the finest school all right, Miss Lonely
But you know you only used to get juiced in it
And nobody has ever taught you how to live on the street
And now you find out you’re gonna have to get used to it
You said you’d never compromise
With the mystery tramp, but now you realize
He’s not selling any alibis
As you stare into the vacuum of his eyes
And ask him do you want to make a deal?

How does it feel
How does it feel
To be on your own
With no direction home
Like a complete unknown
Like a rolling stone?

You never turned around to see the frowns on the jugglers and the clowns
When they all come down and did tricks for you
You never understood that it ain’t no good
You shouldn’t let other people get your kicks for you
You used to ride on the chrome horse with your diplomat
Who carried on his shoulder a Siamese cat
Ain’t it hard when you discover that
He really wasn’t where it’s at
After he took from you everything he could steal

How does it feel
How does it feel
To be on your own
With no direction home
Like a complete unknown
Like a rolling stone?

Princess on the steeple and all the pretty people
They’re drinkin’, thinkin’ that they got it made
Exchanging all kinds of precious gifts and things
But you’d better lift your diamond ring, you’d better pawn it babe
You used to be so amused
At Napoleon in rags and the language that he used
Go to him now, he calls you, you can’t refuse
When you got nothing, you got nothing to lose
You’re invisible now, you got no secrets to conceal

How does it feel
How does it feel
To be on your own
With no direction home
Like a complete unknown
Like a rolling stone?

13-EARLY ROMAN KINGS

All the early Roman Kings in their sharkskin suits
Bowties and buttons, high top boots
Driving the spikes in, blazing the rails
Nailed in their coffins in top hats and tails
Fly away little bird, fly away, flap your wings
Fly by night like the early Roman Kings

All the early Roman Kings in the early, early morn’
Coming down the mountain, distributing the corn
Speeding through the forest, racing down the track
You try to get away, they drag you back
Tomorrow is Friday, we’ll see what it brings
Everybody’s talking ‘bout the early Roman Kings

They’re peddlers and they’re meddlers, they buy and they sell
They destroyed your city, they’ll destroy you as well
They’re lecherous and treacherous, hell bent for leather
Each of them bigger than all men put together
Sluggers and muggers wearing fancy gold rings
All the women going crazy for the early Roman Kings

I'll dress up your wounds with a blood clotted rag
I ain’t afraid to make love to a bitch or a hag
If you see me coming and you’re standing there
Wave your handkerchief in the air
I ain’t dead yet, my bell still rings
I keep my fingers crossed like the early Roman Kings

I'll strip you of life, strip you of breath
Ship you down to the house of death
One day you will ask for me
There’ll be no one else that you’ll want to see
Bring down my fiddle, tune up my strings
Gonna break it wide open like the early Roman Kings

I was up on black mountain the day Detroit fell
They killed them all off and they sent them to hell
Ding Dong Daddy, you’re coming up short
Gonna put you on trial in a Sicilian court
I’ve had my fun, I’ve had my flings
Gonna shake ‘em all down like the early Roman Kings

14-DON’T THINK TWICE, IT’S ALL RIGHT

It ain’t no use to sit and wonder why, babe
It don’t matter, anyhow
An’ it ain’t no use to sit and wonder why, babe
If you don’t know by now
When your rooster crows at the break of dawn
Look out your window and I’ll be gone
You’re the reason I’m trav’lin’ on
Don’t think twice, it’s all right

It ain’t no use in turnin’ on your light, babe
That light I never knowed
An’ it ain’t no use in turnin’ on your light, babe
I’m on the dark side of the road
Still I wish there was somethin’ you would do or say
To try and make me change my mind and stay
We never did too much talkin’ anyway
So don’t think twice, it’s all right

It ain’t no use in callin’ out my name, gal
Like you never did before
It ain’t no use in callin’ out my name, gal
I can’t hear you anymore
I’m a-thinkin’ and a-wond’rin’ all the way down the road
I once loved a woman, a child I’m told
I give her my heart but she wanted my soul
But don’t think twice, it’s all right

I’m walkin’ down that long, lonesome road, babe
Where I’m bound, I can’t tell
But goodbye’s too good a word, gal
So I’ll just say fare thee well
I ain’t sayin’ you treated me unkind
You could have done better but I don’t mind
You just kinda wasted my precious time
But don’t think twice, it’s all right

15-LOVE SICK

I’m walking through streets that are dead
Walking, walking with you in my head
My feet are so tired, my brain is so wired
And the clouds are weeping

Did I hear someone tell a lie?
Did I hear someone’s distant cry?
I spoke like a child; you destroyed me with a smile
While I was sleeping

I’m sick of love but I’m in the thick of it
This kind of love I’m so sick of it

I see, I see lovers in the meadow
I see, I see silhouettes in the window
I watch them ’til they’re gone and they leave me hanging on
To a shadow

I’m sick of love; I hear the clock tick
This kind of love; I’m love sick

Sometimes the silence can be like the thunder
Sometimes I feel like I’m being plowed under
Could you ever be true? I think of you
And I wonder

I’m sick of love; I wish I’d never met you
I’m sick of love; I’m trying to forget you

Just don’t know what to do
I’d give anything to be with you

16-THUNDER ON THE MOUNTAIN

Thunder on the mountain, fires on the moon
There's a ruckus in the alley and the sun will be here soon
Today's the day, gonna grab my trombone and blow
Well, there's hot stuff here and it's everywhere I go

I was thinkin' 'bout Alicia Keys, couldn't keep from crying
When she was born in Hell's Kitchen, I was living down the line
I'm wondering where in the world Alicia Keys could be
I been looking for her even clear through Tennessee

Feel like my soul is beginning to expand
Look into my heart and you will sort of understand
You brought me here, now you're trying to run me away
The writing's on the wall, come read it, come see what it say

Thunder on the mountain, rolling like a drum
Gonna sleep over there, that's where the music coming from
I don't need any guide, I already know the way
Remember this, I'm your servant both night and day

The pistols are poppin' and the power is down
I'd like to try somethin' but I'm so far from town
The sun keeps shinin' and the North Wind keeps picking up speed
Gonna forget about myself for a while, gonna go out and see what others need

I've been sitting down studying the art of love
I think it will fit me like a glove
I want some real good woman to do just what I say
Everybody got to wonder what's the matter with this cruel world today

Thunder on the mountain rolling to the ground
Gonna get up in the morning walk the hard road down
Some sweet day I'll stand beside my king
I wouldn't betray your love or any other thing

Gonna raise me an army, some tough sons of bitches
I'll recruit my army from the orphanages
I been to St. Herman's church and I've said my religious vows
I've sucked the milk out of a thousand cows

I got the porkchops, she got the pie
She ain't no angel and neither am I
Shame on your greed, shame on your wicked schemes
I'll say this, I don't give a damn about your dreams

Thunder on the mountain heavy as can be
Mean old twister bearing down on me
All the ladies of Washington scrambling to get out of town
Looks like something bad gonna happen, better roll your airplane down

Everybody's going and I want to go too
Don't wanna take a chance with somebody new
I did all I could and I did it right there and then
I've already confessed – no need to confess again

Gonna make a lot of money, gonna go up north
I'll plant and I'll harvest what the earth brings forth
The hammer's on the table, the pitchfork's on the shelf
For the love of God, you ought to take pity on yourself

17-SOON AFTER MIDNIGHT

I’m searching for phrases to sing your praises
I need to tell someone
It’s soon after midnight and my day has just begun

A gal named Honey took my money
She was passing by
It’s soon after midnight and the moon is in my eye

My heart is cheerful, it’s never fearful
I been down on the killing floors
I’m in no great hurry, I’m not afraid of your fury
I've faced stronger walls than yours

Charlotte’s a harlot, dresses in scarlet
Mary dresses in green
It’s soon after midnight and I’ve got a date with a fairy queen

They chirp and they chatter, what does it matter
They’re lying there dying in their blood
Two Timing Slim, who’s ever heard of him
I’ll drag his corpse through the mud

It’s now or never, more than ever
When I met you I didn’t think you would do
It’s soon after midnight and I don’t want nobody but you

18-GOTTA SERVE SOMEBODY

You may be an ambassador to England or France
You may like to gamble, you might like to dance
You may be the heavyweight champion of the world
You may be a socialite with a long string of pearls

But you’re gonna have to serve somebody, yes indeed
You’re gonna have to serve somebody
Well, it may be the devil or it may be the Lord
But you’re gonna have to serve somebody

You might be a rock ’n’ roll addict prancing on the stage
You might have drugs at your command, women in a cage
You may be a businessman or some high-degree thief
They may call you Doctor or they may call you Chief

But you’re gonna have to serve somebody, yes indeed
You’re gonna have to serve somebody
Well, it may be the devil or it may be the Lord
But you’re gonna have to serve somebody

You may be a state trooper, you might be a young Turk
You may be the head of some big TV network
You may be rich or poor, you may be blind or lame
You may be living in another country under another name

But you’re gonna have to serve somebody, yes indeed
You’re gonna have to serve somebody
Well, it may be the devil or it may be the Lord
But you’re gonna have to serve somebody

You may be a construction worker working on a home
You may be living in a mansion or you might live in a dome
You might own guns and you might even own tanks
You might be somebody’s landlord, you might even own banks

But you’re gonna have to serve somebody, yes indeed
You’re gonna have to serve somebody
Well, it may be the devil or it may be the Lord
But you’re gonna have to serve somebody

You may be a preacher with your spiritual pride
You may be a city councilman taking bribes on the side
You may be workin’ in a barbershop, you may know how to cut hair
You may be somebody’s mistress, may be somebody’s heir

But you’re gonna have to serve somebody, yes indeed
You’re gonna have to serve somebody
Well, it may be the devil or it may be the Lord
But you’re gonna have to serve somebody

Might like to wear cotton, might like to wear silk
Might like to drink whiskey, might like to drink milk
You might like to eat caviar, you might like to eat bread
You may be sleeping on the floor, sleeping in a king-sized bed

But you’re gonna have to serve somebody, yes indeed
You’re gonna have to serve somebody
Well, it may be the devil or it may be the Lord
But you’re gonna have to serve somebody

You may call me Terry, you may call me Timmy
You may call me Bobby, you may call me Zimmy
You may call me R.J., you may call me Ray
You may call me anything but no matter what you say

You’re gonna have to serve somebody, yes indeed
You’re gonna have to serve somebody
Well, it may be the devil or it may be the Lord
But you’re gonna have to serve somebody

19-BLOWIN’ IN THE WIND

How many roads must a man walk down

Before you call him a man?

Yes, ’n’ how many seas must a white dove sail
Before she sleeps in the sand?
Yes, ’n’ how many times must the cannonballs fly
Before they’re forever banned?
The answer, my friend, is blowin’ in the wind
The answer is blowin’ in the wind

How many years can a mountain exist
Before it’s washed to the sea?
Yes, ’n’ how many years can some people exist
Before they’re allowed to be free?
Yes, ’n’ how many times can a man turn his head
Pretending he just doesn’t see?
The answer, my friend, is blowin’ in the wind
The answer is blowin’ in the wind

How many times must a man look up
Before he can see the sky?
Yes, ’n’ how many ears must one man have
Before he can hear people cry?
Yes, ’n’ how many deaths will it take till he knows
That too many people have died?
The answer, my friend, is blowin’ in the wind
The answer is blowin’ in the wind

20-IT TAKES A LOT TO LAUGH, IT TAKES A TRAIN TO CRY

Well, I ride on a mailtrain, baby

Can’t buy a thrill
Well, I’ve been up all night, baby
Leanin’ on the windowsill
Well, if I die
On top of the hill
And if I don’t make it
You know my baby will

Don’t the moon look good, mama
Shinin’ through the trees?
Don’t the brakeman look good, mama
Flagging down the “Double E?”
Don’t the sun look good
Goin’ down over the sea?
Don’t my gal look fine
When she’s comin’ after me?

Now the wintertime is coming
The windows are filled with frost
I went to tell everybody
But I could not get across
Well, I wanna be your lover, baby
I don’t wanna be your boss
Don’t say I never warned you
When your train gets lost

Itziar Diez de Ultzurrunek eta Eneko Marinek laikotasunaren inguruko eztabaida falta deitoratu dute; Hezkuntza Sailak erabaki garrantzitsuak hartu behar dituen honetan agian ez da desordukoa izango Erlijioa ikasgaiak ikastetxe publikoetan izan beharko lukeen tokiari buruzko artikulu bat.

Karikatura interesatu bat da laikotasuna eta antiklerikalismoa nahastea, edo laikotasuna erlijioaren aurkako jarrera gisa aurkeztea. Kontua da gurean honezkero bukatua dela teokrazia, ez Jainkoak diktatutako legeek baizik eta gure kabuz sortutakoek gobernatzen dutela gure elkarbizitza, era ahal bezain autonomoan ahalegintzen garela herria antolatzen. Inor ez litzateke baztertu beharko sexuagatik edo arrazagatik, baina ezta sinesmenengatik ere. Espazio publikoan ez lirateke pribilegioak onartu beharko. Zesarrari Zesarrarena eta Jainkoari Jainkoarena: estatu laikoak ez ditu diruz edo bestela lagunduko erlijio partikularrak, baina babestuko du edozein hiritarrek bakarka zein taldean bere fedea praktikatzeko duen eskubidea, etxean, Elizan zein Logia Masonikoan. Kontzientzia eta adierazpen askatasunaren aldeko argitasun eta begirune horrek eraman ditu fededun asko laikotasuna aldeztera. Laikotasuna ez da ideologia bat, gatazkak saihesteko metodo bat baizik. Latzak baitira pairatu behar izan ditugunak, monoteismo orok bizitza publikoaz jabetzeko erakutsi duen irrikaren erruz. Ez da harritzekoa Historia ondo ezagutzen duten jakintsu kristau, musulman eta juduek hainbat liburu idatzi izana laikotasunaren alde. Eta Hezkuntza Laikoa elkarteko kide bat baino gehiago joaten da bileretara Jainkoari otoitz eginez, bilera lehenbailehen amai dadin erregutuz.

Estatuari dagokio Hezkuntza Publikoa. Hor ere ez litzateke onartu beharko ikasleak eta familiak arrazoi erlijiosoengatik bereiztea. Ordea, katolikoek berdintasun printzipioa hausten duten pribilegioak dituzte. DBH-n aski da kristautasuna ikasi nahi duen ikasle bakar baten eskaera talde bat osatzeko, halako kasu bat dugu Bermeoko Institutuan. Gainerako erlijioek ez dute abantaila hori, nahiz eta gero eta musulman gehiago dabilen. Berez, Kristautasun Katolikoa, Kristautasun Ebanjelikoa, Islama eta Judaismoa dira Hezkuntza Sailak eskaintzen dituenak. Halatan, Agnostizismoa edo Ateismoa ikasi nahi luketen ikasleak eta beren familiak zokoratzen dira, bigarren mailako hiritar izatera menosten. Bidegabekeria horrek Espainiak eta Vaticanoak 1976an negoziatzen hasi (Konstituzioa onartu aurretik) eta 1979an izenpetu zuten Konkordatua du oinarri. Geroztiko Espainiako gobernuak ez dira ausartu Konkordatua bertan behera uztera, ezta sozialistenak ere. EAEn edo Nafarroan, itxuraz laikotasunaren aldekoenak liratekeen Bilduren eta Podemosen koalizioak bagenitu ere gobernuan, ezingo litzateke Konkordatua desaktibatu, EAE eta Nafarroa Espainiaren menpean baitaude. Dena den, egia izan arren Konkordatuak dirauen bitartean gure Hezkuntza Sailek ezin diotela ofizialki Erlijioa ikasgaia eskaintzeari muzin egin, badira hainbat bide laikotasuna xede aurrerapausoak egiteko modukoak, adibidez sarkinkeria eragoztea eta dirua zentzuz banatzea.

Intrusismo ebidentea baita, batetik, Eskola Publikoan irakatsi beharreko programazio bat Munillak eta enparauek Gotzaindegian egitea; eta, bestetik, Eskola Publikoan lan egingo duten Erlijio irakasleen egokitasuna edo desegokitasuna Gotzaindegiak edo Islamaren Elkarteak erabakitzea. Orobat, ez da zilegi Hezkuntza Sailak, bai iazko ikasturtean eta bai aurten, hain gomuta mingarria pizten duen Gazteluetari eta Opus Deiko gainerako ikastetxe segregatzaileei 13 milioi inguru euro ematea, aldi berean Eskola Publikoetako Batxilergoetan irakaskuntzaren kalitateari erasaten dioten 35 ikasleko ratioekin gabiltzala, diru faltagatik omen. Gero eta nabarmenagoa da konponbidea ez dela indarrean daukagun erlijio askoren eskaintza, multikonfesionaltasuna, baizik eta laikotasuna: begirune osoa erlijioei eta fededunei, baina doktrina eta proselitismoa eskolatik kanpo.

Erlijioa ez, laikotasunaren aldezleok ez dugu erlijioa ikastetxeetatik egotzi nahi, besteak beste begien bistakoa delako erlijiorik gabe ezin direla ulertu ez Historia, ez Artea, ez Filosofia. Hortaz, normala da erlijioz beterik egotea Institutuetan irakasten diren Historia, Artearen Historia zein Filosofiaren Historia. Hori bai, programazioak idatzi eta gaiak irakatsi, adituak direla azterketa publikoetan frogatu duten irakasleek egiten dute, jakitatea xede, eta ez, katiximaren hedatzea helburu, Gotzainaren nihil obstat-ak bedeinkaturikoek.

Laikotasunaren hastapenak ez soilik Hezkuntzan, jendarteko hainbat esparrutan izaten dira onuragarriak, ustekabekoenetan ere. Didier Deschampsek Frantziako futbol selekzioaren ardura hartu zuenean, ostikolari katolikoak, ateoak, protestanteak, musulmanak, agnostikoak eta aingeru itxurako judu bat aurkitu zituen. Batzuk hasi ziren, kontzentratzioetan eta, beren fedeei loturiko menuak eta beste zenbait berezitasun errebindikatzen. Deschampsek gogor ezarri behar izan zuen laikotasunaren diziplina: fede partikularrei loturiko ohiturak, selekziotik kanpo. Hau errepublika txiki bat da. Eta Mundiala irabazi zuen.

Kingen heriotzaren berri ematen duen albiste honetan haren zenbait abesti dauzkazu

Hemen Linda Ronstad-i laguntzen You're no good kantuan

1:35-1:46 tartea, bereziki egokia ulertzeko zer den erritmoaren eta musikaren poza, eta zergatik ibiltzen ziren Clydie Kingen atzetik zoro lez Ray Charles, Rolling Stones, Lynyrd Skynyrd, Barbra Streisand edo Bob Dylan

1981eko udan Frantziako Tolosan eta Avignonen ikusi genuenok inoiz ez dugu ahaztuko 

Gainera, orain Sad Eyed Lady Of The Lowlands-i esker bi kontzertu haiek berpiztu ditzakegu, ikaragarria da internet

Hemen Avignonekoa (hasiera falta da, gizon bat harmailetatik erori eta hil, argindarra joan eta Dylan, King eta enparauek a capella abestu zutenekoa, Takolo, Pirritx eta Porrotxek bezala Gernikako Azokan 90ko hamarraldiko bigarren erdian)

Argindarra berreskuratuta, Kingek eta Dylanek Saved erabili zuten kontzertua abiarazteko; Trouble No More-ko bertsio honetan, garai hartako izpiritua ederto jasotzen duena, Clydie King koristen artean Dylanengandik urrutien dagoena da, panderoa jotzen

Lanean

Laugarren, ezin azpimarratu barik utzi Etxebarriaren lan egiteko ahalmen itzela. Eta hemen ere badago enigma bat, azaldu beharreko berezitasun bat. Nekez aurki zenezake Joserrak adina idatzita neurotiko obsesiboa ez den idazlerik. Izurrite horri ihes egin badio, izan liteke berak beti sentitzen duelako bere burua taldekide, kolektiboak direlako beti esku hartzen duen ekimenak. Hori bai, taldean erabakiak bozketaz hartzen dira eta Joserraren proposamenek beti galdu izan dute, baina hori beste kontu bat da. Edozelan ere, ez da bakarti erromantiko tormentatu bat; aitzitik, inor gutxi Etxebarria bezain komunikatibo. Adibidez, nik elkarrizketa bat egitea proposatu nion, pare bat orrialde, eta, mesedea nik berari egingo banio bezala hartzeaz gain, eskuzabaltasun hunkigarriz, jadanik badaramatzagu hogei bat ordu grabatuta.

Kantitate hutsa baino kontuan ez hartuta ere, harrigarria da Etxebarriaren lanaren emaitza; pertsona normal batengan ibilbide oparoa osatuko luke haren curriculumaren laurdenaren laurdenaren laurdenak: euskara ikasteko metodoak, testu liburugintza sarritan anonimoa, ehunka artikulu eta libururen zuzentzaile, UZEI, Elhuyar, Jakin, Karmelo Ikastola, gau eskolak, UEU, bertso eskola, liburu piloa, itzulpen mordoa, jarduera politikoa, legebiltzarkide, nuklearraren aurka, itxialdiak, irakasleria propioaren aldeko borroka eta pankarta, presoen aldeko laguntza-batzordeak, irratia, soilik Anaitasuna aldizkarian berrehun eta berrogeita bederatzi artikulu, gehi Egunkaria, Egin, Berria, Gara, Argia, euskal Wikipdeia eta abarrekoak...

Irakasle lanetan ere ez da nolanahikoa, hogeita bi urte zituela hasi zenetik izan du estatus mitiko bat, eta ez dekretuz lortua, baizik eta lan itzelaren ondorioz. Joserraren ikasle izateko zori ona izan dutenek badakite frantsesez ikasleari zergatik esaten zaion élève: irakasle onak elebatu egiten gaituelako, zauden mailan eskutik hartu eta gorabidean laguntzen zaitu. 2017-2018 ikasturte hau du azkena. Hondar urteotako bere ikasgaia, Euskara Ingeniaritzan, borondatezkoa da ikasleentzat. Urtetik urtera emendatuz joan zaio ikasle-kopurua, aurton bikoiztu. Ikasle ohi batek esanda dakit zergatik: ahoz aho zabaldu da ikasleen artean Etxebarria doktoreak benetan irakasten duela, serio hartzen duela bere ikasgaia, kalkulu zekenik gabe ematen diola bere denbora eta ardura. Bat-banaka zuzentzen dizkie lanak, lerroz lerro, hitzez hitz, errotuladore gorri batez iradokizun argiak letra argiz idatzirik.

Jose Ramonen argitasun matematiko hori inbidiagarria egiten zaigu gehienbat narrazioen, ametsen eta kaos mentalaren munduan gabiltzanoi. Batez ere kontuan hartuz gero, eta hau da ikusten eta zerrendatzen ez den Etxebarriaren beste lantegi horietako bat, bere liburuetako marrazkiak ere berak egiten dituela, orain ordenagailuz eta ordenagailuak agertu arte Rotringez. Txundigarria da nola ematen duen Einsteinen esperimentu mentalen eta Fisikako arazo eta soluzio konplexuen berri marrazki xume ezin argiago horien bidez. Marrazkiak hurbildik aztertuz gero, gainera, ikusten duzu ez direla uniformeak: esaterako, behatzaile humanoa burusoil marrazten du batzuetan, baina beste batzuetan txima darion yeye bat izaten da.

Bakarrik biziko balitz, mendi puntako zenobio batean, idazteaz aparteko ardurarik gabe, ulergarriagoa litzateke Etxebarriaren ekoizpenaren oparotasuna. Baina gainera ez da gogoan proiekzio publikoa baino besterik ez duen kanpoeder horietako bat: arras bizitza aktiboa du lagun-taldean; koro batean abesten du; beti egiten du harrikoa eta, bazkalostean, egunero jokatzen du emaztearekin eta amaginarrebarekin kartetan, gehienetan seikoetara. Sarritan irabazten dio ehun eta bat urte bete dituen amaginarrebak, baina kiroltasunez onartzen omen du Jose Ramonek, zer erremedio. Hiru alaba ditu, Lear erregeak bezala, eta goitik behera inplikatu da haien heziketan; onerako ala txarrerako, auskalo. Orain bilobekin antzera: ateri denean biloba Hodei kotxetxoan paseatzen aurki dezakezu Santutxuko Europa Parkean. Udazkeneko arratsalde goibel batean topatu nituen nik, Hodei seko lo eta Jose Ramon pentsatzen, hau da, bere buruarekin hizketan, hori baita Etxebarriarentzat pentsatzea. Aurrerantzean, jubilatu ondoren, euskal Wikipedia hornitzen jarraitzeaz gain, hizkuntzak lantzeko asmoa du. Nik aurkitu nuenean frantsesez ziharduen bere buruarekin, teknologia berriak giza garunetan eragiten ari diren aldaketei buruzko Michel Serresen liburu bati bueltak ematen.

Bakanak dira pentsalari originalak. Gaur egun Europan ez dirudi hamar baino gehiago direnik, ia denak ezkutuan lanean. Liburu gehienak iraganeko pentsalarien brikolajeak izaten dira. Ideia zinez berrien sortzaileek goititu eta edertu egiten dute giroa. Jose Ramon Etxebarria duzu horietako bat. Beti izan du oso harreman estua, fisikoa, hizkuntzekin; oroz gain euskararekin, baina gaztelania, frantsesa eta ingelesa ere badakizki. Zer da ordea hizkuntza bat jakitea? Etxebarriaren erantzunak Fisikako ekuazio soil baina aldi berean zabalaren dotorezia dauka, eta bere-berea da: hizkuntza bat daki hizkuntza horretan patxadaz inprobisatzeko gai denak. Auskalo zergatik ez den definizio hori Adolfo Suárezi Fisika euskaraz irakasteaz eman zion erantzuna bezain popularra izatera heldu, baina badu aski kalipu eta meritu, Herri Batasunako ordezkariek, Etxebarria bera barne, Espainiako errege Juan Carlosi Gernikako Juntetxean Eusko Gudariak abestu ziotenekoaz eman zuen txepetx-azalpenak bezala: «Hitza debeku genuenez, kantuari ekin genion».

Horra egia zientifiko bat: ez dugu zorte makala Jose Ramon Etxebarriaren garaikideak izanik. Hain da aparta Joserraren ahalmena bere kabuz pentsatu eta lanean zein borrokan buru-belarri engaiatzeko, hain gutxitan suertatzen da pertsona bakar batengan tamainako inteligentzia, eskuzabaltasuna, ausardia eta grazia biltzea, ezen ez da batere zaila ez bakarrik hura filosofikoki laudatzea, munduko gauzarik errazena egiten da orobat Txepetxa maitatzea.

UEUk Jose Ramon Etxebarriaren omenez argitaratutako "Bai, jauna, bai: Fisika euskaraz!" liburuko atala

Filosofiako bati bereziki erraza eta atsegina zaio Jose Ramon Etxebarria goraipatzea, filosofiaren hainbat helburu garbi mamiturik aurkitzen baititu gernikarrarengan.

Lehenik eta behin, gogoetarako autonomia: ezaugarri baitu Etxebarriak etxean, herrian, hedabideetan zabalduen diren iritzi eta ikuspuntuak beste barik ez onestea, alderdi politikoek edota zientziako guruek egiatzat eskaintzen digutena mesfidantzaz aztertzea, eta soilik onartzea bere adimenaren galbahe kritikotik iragazitakoa. Ume kozkorra zela ekin zion gerora egundo utzi ez duen jokabide horri: fede katolikoa jaso zuen etxean, fede katolikoa ezarri zioten ikastetxean zein gizartean, eta Jose Ramon, bolada batez fedeak aginduriko balioen arabera bizi ostean, bere buruari kristautasunaren edukiez galdezka hasi eta iruditu zitzaion, batetik, ez dutela ez hanka ez bururik, eta, bestetik, jendea mendean atxikitzeko boterearen asmakuntzetako bat direla. Inertziaz pasiboki jasoriko eduki mentalak aztertu eta fede hori geldika-geldika deseraikiz joan zen. Sasoi hartan jarri zioten hain zuzen Txepetxa ezinena Eibarren. Halaxe deitzen diote oraindik ere. Ona, txikerra izanez gero, hobea: oso pozik dago Etxebarria ezizen horrekin, Anaitasuna aldizkarira bidalitako bertsoak Txepetxa izenpetu zituen, beharbada Otañoren bertso klasikoen argitan identifikatzen delako hegazti bitxi horrekin: txikitxoa, xaltokako ibilera, fidagaitz eta eszeptikoa: hain arina izan arren, enborrik sendoenean ere saltotxo batzuk ematen ditu badaezpada ere, behar bezala eutsiko ote dion:

Txotx batek aisa jasoko luke nola karga gutxi duan,

baina gustatzen zaio jartzea adar sendoxeagoan;

amildu arren ez leike galdu dakielako hegoan,

baina arkitzen baldin bada ere burnizko aldamioan,

hiru-lau aldiz xanpatutzen du seguru ote dagoan.

Zuhurtzia alabaina ez izaki beldurra, filosofiaren betiko beste xedeetako bat beldurra gainditzea da, edozein beldur. Naturala da beldurra: ume orok dio beldurra ilunari, oinazeari, heriotzari. Beldur sakon primario horixe da botereak jendea lotzeko darabilen kateetako bat, udazken honetan Katalunian ikusi bezala; gurean ere beldurra hedatzea du helburu txio alai batengatik espetxera zaitzaketela mehatxuak, bien bitartean agintarien txotxongiloen txio mila bider ankerragoak gustura onartzen direla.

Ulergarria da beldurraren eraginez jendea ezkutatzea eta isiltzea. Zergatik ez da ezkutatzen ez isiltzen Jose Ramon Etxebarria? 70eko hamarraldiaren hasieran, Santutxuko giro euskaltzaleetan, gerora emazte izango zuen Lore Akaiturri andereño eta gozogilea ezagutu eta elkarrekin irteten hasi ziren. 1972ko irailean, Zuberoan elkarrekin aste zoragarri bat igaro ostean, Jose Ramon Eibarrera itzuli, gurasoenera, eta haiek jakinarazi zioten bezperan Guardia Zibila etxera bila etorri zitzaiola. Biharamunean bertan joan zen inozente-inozente Joserra bera Eibarko kuartelera, pentsatuz gaizki-ulerturen bat izango zela. Ez ordea. Han bertan furgonan sartu eta zuzenean La Salvera. Kontatu ETAz dakizun guztia. Tutik ere ez dakit. Hiru egunez torturatu zuten, batik bat belaunikarazi eta oin plantetan makilakadak joz. Beste tortura-molde batzuen aldean ez dirudi bereziki krudela, baina oinazea ikaragarria ei da, konortea galtzera ere iritsi zen Etxebarria doktorea. Garai hartan torturatzaileek ez zituzten aurpegiak estaltzen. Bazen ilehori bat. Deus kantatzeke irten zen ezer ez zekien Txepetxa.

Artean oinak zaurituta zeuzkala eta hanpatuta, zapatak sartu ezinik, osaba batek ezagutzen zuen monseñor Añoveros Bizkaiko gotzain progresistarengana joan eta tortura kontatu zioten. Etxebarriak gotzainari galdetu zion ea hankak erakustea nahi ote zuen, zauriak ikus zitzan. Gotzainak ezetz, sinesten dizut. Handik egun batzuetara, Añoverosi egin zioten elkarrizketa batean, Euskal Herriko torturaz galdetu eta «no tengo constancia de que semejante cosa ocurra» erantzun zuen, «no he visto ningún cuerpo torturado». Eta ez zen gezurra, ez zuen-eta ikusi nahi izan. Eliza Katolikoaren hipokrisia gogoangarri hori sistematikoa da. Jose Maria Cirarda apezpikuak ere, aukera izan arren, ez zuen Martin Orberen gorputz torturatua ikusi nahi izan, eta zenbait asteren buruan hedabideetan adierazi zuen ez zuela torturaren berririk, ez zuela halakorik ikusi. Ez zuen San Paulok alferrik azpimarratu aginte oro datorrela Jainkoagandik, edozein agintariri aurka egitea dela Jainkoari aurka egitea. Etxebarriari, borrerorik gupidagabeenak eta Elizak elkarri eskaintzen dioten babesaz ohartzeak faltsukeria zer den ulertzen lagundu zion. Etxean edandako fedea, ordurako deseraikia, behin betiko zokoratzeaz gain, jendaurrean salatzeari ere ekin zion, zenbait abade adiskide baditu ere, Martin Orbe bera kasu; Joserraren dohainetako bat baita irizkide ez dituenen lagun on izateko gaitasun eder hori.

Ordurako Anaitasuna aldizkarian idazten zuen eta hamabostero joaten zen Imanol Berriatuarengana, frantziskotarren komentura, artikuluak eramatera. Itxarongela batean egoten zen Berriatuaren zain. Eta egun batean itxarongelan bera torturatu zuen guardia zibil ilehoria topatu zuen, Elizan bataio bat antolatzeko hara joana. Horrela ikasi zuen Etxebarriak Eliza katoliko apostoliko erromatarraren zale batzuek ez dutela torturatzeko eragozpenik, eta hierarkiak de facto onartu egiten duela.

Halakoak pairatu ondoren, jende askok atzera egingo luke, bizitza pribatura erretiratu, tentuz ibili. Agian torturaren bidez aginteak eragin nahi duen mututasun izutiari buelta ematen asmatu zuelako egiten da Etxebarriaren ibilbidea eta bere mintzaera hain tolesik gabea, hain zuzena, hain argia. Lau hizkuntzatan inprobisatzeari ere ez dio beldurrik. Normal hizketan ere sumatzen zaio barne askatasun handi hori. Torturaz geroztik, hamaika bider izan da salatua, kolpatua, atxilotua, epaitua. Poliziek ez bakarrik ohiko egurra, bestelako elementu natural jatorrizkoak ere erabili dituzte Joserra kikiltzeko: esaterako, ura, ertzainen mangerazoen zurrusta biolentoak. Ertzain batena zen halaber Etxebarria ahuspez etzanaren burua zapaltzen zuen bota, aurpegia eta ahoa lurraren aurka bortxatuz. Egurra, ura, lurra... litekeena da sua ez erabiltzeko bezain zozoak izateagatik ez lortu izana Txepetxa oilotu eta mututzea. Nolanahi ere, oker jo die kukuak: torturatua izateari beldurra galdu dionak edozein beldur gainditu baitu, eta adore lasaiz egin diezaieke aurre bidegabekeriari eta zurikeriari.

Hain zuzen, eta hirugarrenik, borroka molderik filosofikoena da Etxebarriak darabilena: Montaigneren adiskide Étienne de la Boétiek, Thoreauk eta bestek teorizatutako intsumisio eta desobedientzia zibilaz baliatzen da injustizia iraultzeko, legediak injustizia konpontzeko biderik eskaintzen ez duelarik. Txit interesgarria da Jose Ramonen borroka-moldea: ohikoa denez, hitza darabil bidegabekeriak salatzeko, xedeak argitzeko, eta abar; baina gorputza ere erabiltzen du. Bere gorputza injustizia iraunarazten duen botereari ezustekoa eta deserosoa zaion lekuetan kokatzea izan da Etxebarriaren taktiketako bat: itxialdiak, hamabost urtez goizero unibertsitate atarian pankarta baten atzean, unibertsitatetik kanporatua izan ostean ustekabean eta Protecsa eta gainerako seguratei izkin eginez campuseko edozein gunetan agertzea... Beldurbakoaren borrokak ezusteko bideak hartzen ditu, eta ezustekoa ezin da zeharo makurrarazi. Behin torturaren izua gaindituta, aurrera bolie, eta, ikusita zenbat eraso jasan behar izan dituen, bistan da ez diola beldurrik ez atxilotua izateari ez espetxeari; ezta heriotzari ere: katebegi iragankor izatea filosofiaz barneratuta, ez du batere kezkatzen ezinbestez hil beharrak.

Zergatik ez ezarri abesti hau EAEko Hezkuntzaren himno gisa?

Gure helburu pilo baten alde bultzatzen du: eleaniztasuna; erlijioaren lehentasuna, Jainkoaren alabantza eta estasi mistikoa; errukia oinarri duen goi-mailako artea; pentsamendu positiboa; egiazaletasuna; talde-lanaren garrantzia; normalkuntza, euskarari esparru erabakigarri bat gorderik, despedidarena hain zuzen; harmonia holistikoa, agenda 21, Lur planetaren eta naturaren maitatze desinteresatua; begirunea desberdinari eta transgeneroari... Politikoki politegia izatea, hori du apika akats bakarra.

Beste abesti honek ere badu himno kutsu nabarmena, baina nori proposatu, Ama Elizari? Ez da behar, aspaldi ari baita ume beltz eta txuriei gosea eta hotza kentzeko ahaleginetan jo eta su. 

Jose Ramon Etxebarria 1948an jaio zen Gernikan, eta han igaro zuen haurtzaroa; nerabezaroa berriz Eibarren, Serafin Basauri, Juanito San Martin eta Imanol Laspiurrek adoptatu eta babestua; eta helduaroa Bilbon, zehazki Santutxun. Hiru herri horiek erabaki dute haren nortasuna. Ingeniaritza Industrialean doktore, 1971n ekin zion Euskal Herriko Unibertsitatean Fisika irakasteari, Leioako campusa inauguratuz. Etxebarriak den-dena ikasi zuen erdaraz eta euskaraz modu autodidaktan alfabetatu zen, batez ere Anaitasuna aldizkaria astiro eta arretaz irakurriz; ondoren, aldizkari horretako zuzendari Imanol Berriatuak euskararen ezagutza sakontzen lagundu zion. 1972an Guardia Zibilek La Salven torturatu zuten. Hurrengo urtean Lore Akaiturrirekin ezkondu zen, ikastolako andereño, ekimen handiko euskaltzale eta dohain deigarriak dituen gozogilea baita. Adituek bere opil eta bixkotxak internetez saltzera animatzen dute, baina deus ez. Hiru alaba dituzte eta hiru biloba. Jose Ramon Etxebarria Lemoizko nuklearraren aurka nabarmendu eta Iberduerok, mendekuz, etxeko argindarra kendu zion zenbait hilabetez, alabak txikiak zirela. Zigor hari esker, kandelen argi misteriotsuak girotutako abentura harrigarrien oroitzapenak dauzkate gaur egun. Etxebarriak ez zuen Espainiako funtzionario izan nahi: zenbait lankiderekin batera irakasleria propioaren aldeko borrokari ekin eta 1992an unibertsitatetik kaleratu zituzten. Hamabost urtez egunero-egunero unibertsitateko sarreran pankarta baten atzean protesta egin ostean, 2007an itzuli zen unibertsitateko irakaskuntzara, eskatzen zuten moduko lan-kontratu baten jabe. Azken urteotan euskara teknikoa irakasten dabil Ingeniaritza Eskolan, 60ko hamarraldian karrera ikasi zuen ikasgela beretan. Datorren igandean 70 urte bete eta jubilatu egingo da.

San Mames ondoko Ingeniaritza Eskolan duen bulegoan egin ditugun elkarrizketa luzeetan (atzo, maiatzak 19, Noticias taldeko Ortzadar-en sintesi bat argitaratu zuten), Etxebarriak behin ere ez du erakutsi asko idazten dutenengan ohikoa den egolatria malenkoniatsuaren arrastorik ere. Apartak ditu talentua eta txinparta, ikusgarriak mintza-doinuaren ezusteko aldaketak, barre-algarak, teatroa, kantua, umorea, bizitasuna. Lau ordu inguruko solasaldi intentsuetan ez du ezer jan ez edan, ur tantarik ere ez, eta amaieran hasieran bezain fresko egoten da. “Pentsatu egin behar da” eta “oso pozik nago” dira maizenik darabiltzan esaldiak, eta bat datoz haren bizimoduaz suma daitekeenarekin, irudi baitu etenik gabeko gogoeta alai goi-mailako batek bizi duela, eta bere etxea maitasunaren, herrigintzaren eta zientziaren bidegurutzean eraiki duela.

María dos Prazeres Manaosen jaio baina nerabe zenez geroztik Bartzelonan lan egin duen prostituta bat da. Katalan perfektu batez mintzo da, araztasun arkaiko batez apaindua, eta ahaztutako portugesaren musika ere igartzen zaio.

Zaharturik, heriotza hurbil sentitzen duela, prostituzioa utzia badu ere, Cardonako kondeak ostiralero bisitatzen du, xanpaina botila bat eta trufak dakartzala; elkarrekin afaldu eta ondoren hondamendi sentipena uzten dien maitasun goibel bat egiten dute.

“Una noche, agentes de la Seguridad del Estado asesinaron a tiros frente a su ventana a un estudiante que había escrito a brocha gorda en el muro: Visca Catalunya lliure.”

Biziki estua da Cardonako kondearen eta María dos Prazeresen arteko lotura, urte luzez ondua.

Hala ere, behin batean “el conde de Cardona estaba escuchando el dueto de amor de La Bohème, cantado por Licia Albanese y Beniamino Gigli, cuando le llegó una ráfaga casual de las noticias de radio que María dos Prazeres escuchaba en la cocina. Se acercó en puntillas y también él escuchó. El general Francisco Franco, dictador eterno de España, había asumido la responsabilidad de decidir el destino final de tres separatistas vascos que acababan de ser condenados a muerte. El conde exhaló un suspiro de alivio.

—Entonces los fusilarán sin remedio —dijo— porque el Caudillo es un hombre justo.

María dos Prazeres fijó en él sus ardientes ojos de cobra real, y vio sus pupilas sin pasión detrás de las antiparras de oro, los dientes de rapiña, las manos híbridas de animal acostumbrado a la humedad y las tinieblas. Tal como era.

—Pues ruégale a Dios que no —dijo—, porque con uno solo que fusilen yo te echaré veneno en la sopa.

El Conde se asustó.

—¿Y eso por qué?

—Porque yo también soy una puta justa.

El conde de Cardona no volvió jamás, y María dos Prazeres tuvo la certidumbre de que el último ciclo de su vida acababa de cerrarse.”

Bob Dylanek 2006an Donostian eman zuen kontzertuan ez zuen baimendu Mikel Laboak berekin batera kanta zezan, eta batzuek oraindik ez diote barkatzen. Bi urteren buruan hil zen gainera Laboa, eta beraz urrutiago egia, justizia, erreparazioa eta onezkoak egiteko aukera. Txikia delako euskaldunon kultura ausartu omen zen Laboaren eskaintza ukatzera. 

Ez dirudi egia; nortasun kontua ematen du gehiago, etika eta estetika. Euskaldunona baino handiagoa da Espainiako kultura eta Dylanek uko egin zion Asturiaseko Printzearen Sariari. Nobel Sariaren arduradunek sekulakoak eta bi egin behar izan zituzten abeslariarekin kontaktatu ahal izateko, eta azkenik Patti Smith bidali zuen Stockholmera bere ordez. Obamak kontatu du 2010ean, Etxe Zurira gonbidatu zuenean, Dylanek ez zuela argazkirik atera nahi izan berekin eta Michellerekin batera, gainerako artistak irrikaz egoten ziren bitartean, eta The Times They Are A-Changin' abestu eta berehala alde egin zuela.  

Bitxia bezain interesgarria du, alafede, dantza-psikomotrizitatea ere. Inork ikusi ote du Solid Rock-en bertsio honetan baino desmadratuago, bigarren minututik hirugarrenera?