Markos Zapiain

Serendularen pilula izan zen mate. Ilkitxoak eta girigintxoak potorriren puntusemian kerritu arren, Serendulak, ekin eta ekin, muxiren gomindioak aise zituen bereganatu. Kunkulu ateri blaugrana pote handi bana bete sagu goizalban zihoazen. Baina txindata artista bat da jolasorduaren kaiolan. Utikan Serendula, askuzo alungoiti. Nipoia ulema, altuegigi jarrirri dutete trakaka. Horrelaxe potikildu ziren ingilitimaren mintzak, lastiminigonna.

Izar ospetsu bilakatu zaigu Koko gorila, mila bat hitz ikasi baititu AMESLANez (American Sign Language, AEBetako gormutuen zeinu hizkera).

Berriki, Gorilen Fundazioak jarri dion apartamentuan, zaindariei adierazi die oinazea zuela ahoan. Ez zen hagineko mina baino; hala ere, sendabideak anestesia eskatuko zuela eta, Fundazioak aprobetxatu eta Kokori azterketa mediko osoa egitea erabaki zuen. Izar batekin lan egiteko lilurak bultzaturik, bolondres aritu ziren sendagile berezilariak.

(Giza izarren eta izar primateen arteko aldeaz, Stanford Ospitaleko Liang doktoreak ziurtatu du Koko apalagoa dela anitz OPI baino, kapritxo gutxiagokoa.)

Azterketaren ondoren, Koko bere sendagile/miresleekin elkartu zen, inpresioak trukatzeko. Sendagile emakume bati keinu egin zion, berarengana hurbil zedin. Emakumea, primatearen adimen bizkorrak harriturik, jolasteko asmoz, bere enpresaren txartela eman zion, zeina Kokok ziplo jan baitzuen.

Azkuek zenbait egunkari frantsesek argitaratu albiste bat dakar "Morfología vasca"n (bigarren liburukia, 413. or.)

Frantsesen arabera, Suitza alemaneko egunkari batek substantibo bakar hau erabili zuen albiste baten berri emateko:

Vierdeciliterabgabeagitationskommissionsdelegiertenversammlungspetition.

(Hirurogeita hamaika letra ditu zehazki)

Itzulpena, inoiz baino gutxi gorabeherakoa, itzulpenaren itzulpenaren itzulpena baita:

"Bernako tabernariek, garagardoa garestitzearren, lau dezilitroko kaina kendu eta txikiagoaz ordeztea erabaki dute, salneurri berean, 15 zentimo. Kontsumitzaile batzuek, batzartuta, erabaki horren aurka egingo duen komisio bat izendatu dute. Ordezkariek eskakizun bat idatzi dute dagoeneko."

Gure Luis Luzienek bazuen anaia bat, Pierre Bonaparte printze sutsua.

Napoleon III.aren lehengusuak ziren biak.

Pierre Bonapartek 1870ean Victor Noir kazetaria hil zuen.

Noir bisitan joan zitzaion printzeari, beronen eta "La Marseillaise" aldizkariko erredakzio buruaren arteko duelu bat hitzartzera. Baina Bonapartek Noir bertan akabatu zuen. Biharamunean zen kazetaria ezkontzekoa. Ez zuen hogeita bi urte baizik.

Noir errerepublikazalearen hilketaren ondoriozko balizko istiluak saihestearren, agintariek Paristik kanpo egin zituzten hileta elizkizunak. Baina 1891n gorpuzkinak Père-Lachaise hilerri ospetsura eraman zituzten.

Brontzezko estatua bat egin zuten kazetariaren omenez. Hilarrian kokatu zuten, etzanda, zerura begira. Ahozabalik ageri da Noir, besoak axolagabeki zintzilik, arropa erdi erantzirik eta hankarteari oparotasuna dariola.

Hain zuzen, kozkor eder horixe dago estatua kultuzko gauzaki fetitxista bilakatu duen legendaren jatorrian, duela berrogei bat urtez geroztik: estatuak ugalkortasuna sustatzen ei du. Haurdun gelditu nahi zuten emakume zenbait hilobira inguratu eta alualdeaz brontzezko zakila igurtzitzen eta marruskatzen zuten, are sartu. Orobat estatuaren boten puntak, ezkerrekoa bezala eskuinekoa. Estatuaren alboan loreak izaten ziren, baita ume jantzitxo eta zapatatxoak ere, esker ona adierazteko bertan utziak...

Baina orain, alkatearen aginduz, estatua hesiz bakartu dute, brontze-pusketa emankortasun bila zetozenen jazarpenetik babestearren.

Errotulu bat ezarri dute bertan: zigorgarri da estatua iraintzea, grafitiz, zirriz edo bestela.

Dirudienez, hilerriko bisitari batzuk kexatu eta ondorioz herriak ez du aurrerantzean Noirren estatua eskura izango.

Asier Alegriak hamasei urte ditu eta 110 bat asto lasterketa irabazi ditu honez gero. Hamaika, hamabi eta hamahiru urte zituela Espainiako txapelketak irabazi zituen Trizion, Titin pilotariaren sorlekuan.

Ez da erraza astoa ganoraz gobernatzea. Behin batean, Gernikan, asteme batek zeraman Alegria, ohi bezala, baina supituki atzetik zetorren arra sexualki eszitatu eta Asierren emearen gainean jartzen ahalegindu zen behin eta berriro, biolentzia handiz. Azkenean hala ere Asierrek irabazi.

Hainbeste sekretu daki Alegriak astoaren abia mantsotu zein bizkortzeko. Gai da, berbarako, asto gainean eseri barik atzean patinetan astoari helduta zutik joanda ikaragarrizko lastertasuna lortzeko. Ezkerreko belarriari eragin eta segituan jartzen dizu astoa kintan, are sextan.

Gorabehera jakingarriak gertatu izan zaizkio astolaguna altan dela. Egun batean, lasterketa garrantzitsu bat hastera zihoala, astemea ukitze hutsak altatasunaren ohiko adierazpenak eragin zituen ezustean: haginez beteriko aho-zabaltze ikusgarria eta jarrera busti pasiboa, hain zuzen. Horrek noski dema irabaztea eragotzi zion, lasterketa bera hasi baino lehen.

Gutxi izan dira ordea Alegriak galdutako asto probak.

Horrelakoak entzunda, ziplo pizten da galdera: nolatan ez du Alegria bezalako punta-puntako txapeldun batek gizarte ezagutza handiagoa jaso? Zergatik ez da Del Horno edo Somarriba bezain ospetsu, bere kirolari ekarpen garrantzitsuagoak egiteaz gain domina gehiago irabazi baldin baditu?

Oso-oso ederra da asto proba, hunkigarria izatera hel daiteke gidariaren eta aberearen arteko konplizitatea, zerikusirik ez toreatzaileak zezenari eragiten dion torturazko odol-huste makabroarekin.

Asto demetatik bi-biak, piztia zein gizakia, bizirik irteten dira, konfiantza giro ederrean, eta gertuago sentitzen duzu zoofilia.

"Errautsen distira" izenburuak iradokitzen duenez, bada oraindik aspaldiko gerra zibil hartako suaren txingarrak barrualdea berotzen dionik, are kiskaltzen. Lau dira Xabier Mendigurenen liburua osatzen duten kontakizunak. Narratzailea protagonista bera da lauretan, lehen pertsona erabiltzen du eta gerra bizi izan ez zuen lagun bat da, gure antzekoa. "Antziqako fotografixia"n zein "Zapero, gogoan zaitugu"n, protagonistak zerbait nahi du orain (ligatu, dirua); hori lortzeko aitzakia gisa gerra hartako pasadizoren bati buruzko ikerketa bat (historikoa, kazetaritzazkoa) egin beharra erabiliko du. Baina hasieran aitzakia zen ikerketa horrek, aurrera egin ahala, protagonista liluratu eta erakarri egingo du, halako indarrez, bidean aldatu edo desegingo baititu ligatu nahia eta diru beharra

Gerra garaiko gizaseme mota batek aldaraziko ditu gaur egungo protagonistak: gizajoak hain zuzen. Hildako gizajoak zein gizajotasunari esker bizirik irtendakoak. Gizajo haien itzalek protagonisten eta beren egungo gurarien arteko harremanak eraldatuko dituzte. Orduko koitaduen berri izateak balio moral jakin bat indartuko die: duintasuna. Kolpe moral horrek zerbait EZ egiteko erabakia hartzera bultzatuko ditu: ganora barik ligatu, xoxa eskuratzearren egia ezkutatu, faxisten musikaz maiteminduta gozatu...

Zentzu horretan, azkeneko ipuina, "Biziak ez zuen txoria balio", duzu anbiguoena. Bertan, izan ere, gerra garaiko sekretuaren desestaltzeak bi bider eramango baitu protagonista ukora: aurrena, musikari faxistak protagonistaren aita inozoaren bizia salbatu izanak haren omenezko estatua zartatzea eragotziko dio (protagonistaren jokabide hori ez dator bat gurean "duintasun" hitzak bereganatu duen adierarekin); baina gero, salbatu ez zituenen oroitzapenak haren musika joko duen kontzertuari muzina dio aginduko.

Azkenik, "Aita Morlans itzuli da" ilun antologikoak kontrapuntua egingo die beste hiru ipuinei. Alde batetik, bertan ez da koitadurik ageri, fraideak direlako nagusi beharbada. Bestetik, bertakoa izango da hasieratik egia benetan ezagutu nahi duen protagonista bakarra. Bera izango da ordea egia ezagutzera helduko ez den protagonista bakarra, fraideak direlako nagusi beharbada.

Kaputxinoak dira "Errautsen distira"ko pertsonaiarik arriskutsuenak, eroenak eta biribilenak. Sasoi batean bazen gizatasun handi bat zerion makina bat fraide maltzur, minbizia baino gaiztoagoak. Orain udaltzainak nabari dira gehiago, baina gizajoagoak dira, borra bera ere lotsaz bezala erabiltzen dute.

Atzoko "Berria"n Zeller jenerala aipatu zuten, De Gaulleren aurkako putxista. Algeriaren burujabetza onartzen ez zuelako matxinatu zitzaion André Zeller presidenteari.

Gure amama, Anttoni Peluaga, neskame jarri zuten Zellerrenean, Poitiersen, altxamendu faxista zela eta Irundik ihes egin behar izan ondoren. Oso ongi konpontzen ziren. Amamak batez ere Zellerren seme bat jagoten zuen, Michel, diabetikoa. Bestea, Jacques, bigarren mundu gerran, alemanen aldeko mobilizatze orokorra saihestearren Algerian ezkutatu zen, beste asko bezala. Gero, Indotxinan, lehergailu batek zango biak hautsi eta hil egin zen.

Amama Euskal Herrira 39an itzuli zen, ezkontzera. Baina aurrerantzean ere harremanak zainduko zituzten. Gerra ostean Zeller Parisko gobernadore militar egin zuten eta amamak, ordurako alargundua, pozik hartu zuen Tuillerietan bazkaltzeko gonbitea. Han joan zen, txiro batzuei darien dotorezia duinaz. Behin batean, Zeller, bere emaztea eta Michel diabetikoa Algeriara zihoazela, Irunen gelditu eta amamarekin Jaizkibel inguruan ibili ziren gure lurraz gozatzen.

Chez monsieur Zeller ikasiriko hitz jolas hau erakutsi zigun amamak txikitan:

"Un, deux, trois, nous irons au bois"

"Quatre, cinq, six, cueillir des cerises"

"Sept, huit, neuf, dans mon panier neuf"

Orduz geroztik, "cerise" dut frantsesezko hitzik gogokoenetakoa. Gaztelaniaz, berriz, "titilar", Luis Rosalesek bezala, baina baliteke nire euskaltasunak zerikusirik izatea.

Euskaraz txit ederra duzu "halabeharra"; baita "liluratura" ere, Juan Luis Zabalak asmatua oker ez banago. Italieraz ia hitz guztiak dira atseginak, baina ez ote da txundigarria minigona "minigonna" esatea?

Edozein gisaz, bada hizkuntza guztietan berbaren bat hain karrankaria eta itsusia erakargarri egiten baita, hala nola...

Umearen ikasgairik garrantzitsuena, berez ikasten duena (hezitzaileen despit baina hezitzaileei esker), gizartean eroso samar bizitzen ahalbidetuko diona, honetan datza: gurasoek, irakasleek eta oro har goikoek jendaurrean aldarrikaturikoak ez duela zertan bat etorri benetan egiten denarekin. Desberdina izan daitekeela plazan darabilzun mintzoa eta etxeko jokamoldea. Hain zuzen, esajeraturen batek "hipokresia" deritzon tarte hori trebeki kudeatzen dakiena gaiago da bizimodu modernoan ongi kokatzeko itxurak gordetzen ez dakien "lotsagabea" edo esana eta egina batzen saiatzen den "zurrun gain-ideologizatua" baino.

Umea berehala ohartzen da egokitu zaizkion guraso ezkertiar, abertzale eta feminista horien eguneroko jokabide apur bat "lausoaz". Bitarte hori, gizatasunaren ezaugarri unibertsala bada ere, aldi-alde bakoitzak era berezian dantzatzen du. Gurean, berbarako, aurreko belaunaldietan sexu kontuetan nabaritzen zen gehiago: agintariek eta gurasoek, egin nahi bai baina oztopo erlijiosoengatik behar bezala ezin egiteak sorturiko desoreka eta amorrua, umea erru sentimenduz puztuz husten zuten.

Gaur egun, sexuari dagokionez egoera irauli egin da, eta esanaren eta eginaren arteko aldeak bestelako bideak hartu ditu.

Iaz lehenean, hamasei urteko ikasle batek kontatu zidan ohean fusila garbitzen ari zela, supituki aita gelan sartu eta bertan ikusi zuela. Orduan aitak "barkatu!" xuxurlatu, atea tentuz itxi eta sukaldera joan zen. Ikaslea ere bai, behin gozoro amaitu ostean. Sukaldean, semeak kontsolatu behar izan zuen aita, hain sumatu zuen deseroso eta urduri: "trankil, zeregin naturala da, ez da batere txarra, zuk ere egingo zenuen inoiz, lasai aita, hala, hartu zerbait merendatzeko eta ez kezkatu."

Deigarri gertatzen da zelan gailentzen zaion Exkixurenean herriarenganako jorana sexuzko grinari. Gurutzek gogor erakarriko du Exkixu artean birxina, bero-bero jarriko du.

Gehienek, gose mota hori aseko lukete eta gero gerokoak. Are gehiago, gertu geundeke gure joera politikoak bikote-kidearenetara moldatzeko, pixka bat behintzat. Alegia, espeziearen iraun nahia, gizabanakoaren grina erabiltzen baitu bitartekari eta mozorro gisa, taldearenari nagusitzen ohi zaio.

Esate baterako, behin batean, Ondarroako traineruan zebilen arraunlari batek, arras erradikala, Bartzelonako diskoteka batean ligatu egin zuen. Berehala sumatu zion neskari polizia usaina, baina desioa nagusitu eta poliziaren autoan larrutan egin zuten. Neskak guanteran zeraman pistola, eta txorta-ostean arraunlariari erakutsi egin zion.

Iraunkorragoa eta ospetsuagoa izan zen Lekunberriko emakume karismatiko baten (bertako ezker abertzalearen gidari naturala) eta autobiaren obra zaintzera etorririko gizon polizia baten artekoa. Harritu egin gintuen buruzagi abertzalea kuartelillora ezkontzeak.

Alderantziz dabil ordea Exkixu: politikan bat etortzea ezinbesteko baldintza du maitasuna behar bezala egiteko. Gurutzeren epeltasunak eta beldurrak Exkixuren zakila zimurtuko dute.

Zabaldu dizut nire etxea, zabaldu dizut nire intimitatea, eman dizut nire bihotza, erakutsi dizkizut nire argazkiak biluzik, nire konfidantza osoa eman dizut, nire bizitza zure esku jarri dut, zuregatik kolokan egon da nire familia zoragarria, daukadan guztia eta naizen guztia izan da zurea, nire ordenagailua barne...

Eta, egia esan, ulertzen dut halako ez-ustekoak gogorra izan behar duela zeu lako lagun delikatu batentzat...

Baina orain, burua argiago, nire maitasuna mespretxatu duzula sentitzen dut.

Nik nire burua ukatu dut, dena utzi dut, badakizu nola nabilean lanean, zuregatik.

Baina zuri axola zaizun gauza bakarra da: "Armendariz da? Ala ni naiz? Esan egia!!"

Egia bakarra da nik asko maite izan zaitudala, asko, eta zuk badakizula, badakizu oso ondo, eta garrantzi handiagoa ematen diozula halako ergelkeria penagarri bati nire maitasun ikaragarriari baino.

Hau da nire azkeneko mezua. Banoa betirako, lotsatuta, nazkatuta eta negarrez.

Agur. Erruak maitasunari irabazi dio.