Markos Zapiain

Ezustean buru argitasun kolpe batek ezkutuko amarrua ikusarazi dio Morroiari: hasieratik beretik hutsik zegoen maletatxoa. Elbarriak bahiketaren aitzakiaz umezurtzak laguntzeko fundaziotik milioi dolarra atera eta beretzat gorde zuen. Maleta hutsa eman zion Morroiari, hau ohartuko ez zelakoan, ergeltzat baitu: berari egotziko zion nihilistekiko tratuan dirua galdu izana. Nihilistek, behin konturatutakoan maletak ez zeukala dirua, hil egingo zuten beharbada Bunny, baina Lebowskiri berdin zitzaion nihilistek Bunnyrekin egin zezaketen edozer, sakela bete milioi bat dolar eta ibili munduan.

Morroiaren intuizioaren arabera, bahiketa bezain inexistentea da horrenbestez maletako sosa. Bunnyren desagertzea, Jackie Treehornen atzaparretatik ihesi edo auskalo, nihilistek erabili nahi izan zuten aurrena, Lebowskiri bahiketa bat zela sinetsarazi eta milioi dolarra eskatzeko emaztearen truke. Eta gero Lebowskik berak nihilisten bahiketa aizuna aprobetxatu nahi izan zuen milioia umezurtzen funtsetatik bahiketaren aitzakiaz desbideratu eta bereganatzeko.

Morroiaren hipotesiari jarraiki, itxura hutsa izan zen Lebowskiren haserrea ohartu zenean Morroiaren bitartekaritza lanek huts egin zutela: ez zen izan Morroia erantzule sentiarazteko antzerkia baizik.

Eta hezur-haragi zinezkoa baldin bazen ere ebakitako behatza, beren burua bahitzailetzat saldu nahi zuten nihilistek elbarri ustez aberatsari milioiaren ordainketa azkartzeko presio gisa bidali ziotena, ez zen haatik Bunnyrena, nihilistek ziurtatu eta elbarriak sinetsi legez, baizik alemaniarretako baten neskalagunarena.

Film osoan Morroia eta bere lagunak maleta baten atzetik dabiltza, milioi bat dolar gordetzen ei duena, baina, Morroiaren ustez bederen, hutsik dago. Sekulako buruhausteak, ikerketak,arriskuak, zafraldiak, are Donny lagun-minaren heriotza, maletagatik; eta maleta hutsik.

Jesukristoren hilobi hutsak bezala kristauei, erakutsiko ote dio zerbait Morroiari, tokaio elbarriak eman dion maletako hustasunak?

Jeffrey Lebowskiri The Dude deitzen dio jende guztiak, Morroia, guk ere bai aurrerantzean. Hippy alferrontzi bat da, ardura nagusi duena Walter eta Donny adiskideekin bola-jokoan aritzea eta “errusiar zuria” izeneko koktela edatea: erdia vodka, laurden bat kafe-likore eta beste laurdena esnegain; izotza erantsi behar zaio. Egun batean, etxera heldu eta ezezagun batzuek jipoitu egiten dute eta alfonbran pixa. Baina Morroiaren ustez kohesioa ematen zion alfonbrak gelari.

Morroiak jakin du badela beste Jeffrey Lebowski bat, milionarioa, elbarria, eta beregana joko du beste alfonbra bat exijitzera. Azken batean, Lebowski aberatsarekin nahastu dutelako pairatu du astinaldia eta pixa egin diote alfonbran; milionarioak zor moral antzeko bat izango luke Morroiaren uste apalean, bere alfonbra bat eman beharko lioke pixatu diotenaren ordainez. Lebowski jakina ez dator bat eta txoritara bidaltzen du bortizki Morroia.

Edonola ere, Jeffrey Lebowski ez da berez aberatsa, bere lehenbiziko emazteak zuen diru pilo ikaragarria, eta hil zenean bien alabari utzi zion. Lebowskik umezurtzei laguntzeko fundazio bat kudeatzen laguntzen du eta alabak soldata koxkor bat ordaintzen dio. Handikeriak eta banitateak galtzen dute ordea.

Halatan, Lebowski elbarria Bunny porno-izar gaztearekin ezkondu da, trofeo polita, alabari jasangaitz zaiona. Bunny zorretan da Los Angeles erdiarekin eta bereziki Jackie Treehorn film pornoen ekoizlearekin.

Treehornek Lebowski presionatzeko agindu die bere lekaioei, eta hauek dira hain zuzen bi Lebowskitarrak nahasturik film hasieran elbarri aberatsa beharrean Morroia jipoitu eta tapizean txiza egin diotenak.

Treehornen gorilak eta ziurrenik beste asko atzetik dituela jakinda, Bunnyk hanka egingo du bolada baterako. Edo agian besterik gabe. Inork ezin du loreontzi ninfomanoa kontrolpean atxiki.

Bunnyk laguna du alemaniar jatorriko Uli, film pornoak egin dituzte biek Jackie Treehornentzat, besteak beste "Desbuxatzailea" eta “Zulogilea”. Ulik tekno-pop talde bat zuen Alemanian, Autobahn, Kraftwerk-en gisakoa; baina orain, Los Angelesen, alemaniar musikari ohiak nihilista bilakatu dira, ez dute ezertan sinesten.

Jakiten dutelarik Bunnyk alde egin duela, honen senar Lebowskiri Bunny bahitu dutela sinetsarazi nahiko diote. Milioi bat dolar eskatzen diote emazte gaztearen ordainez.

Orduan Lebowski elbarria Morroia ustez tentelaz oroitzen da; bere jauregira deitu eta maletatxo bat ematen dio, filmaren bilakaera erabakiko duen maleta, barruan milioi dolarra omen daukana, eta Morroiari agintzen dio bahitzaileei dirua eman eta emaztea berreskuratzeko. Morroiarentzako saria, bitartekaritza lana arrakastaz burutuz gero, hogei mila dolarrekoa.

Morroiak porrot egingo du noski. Ez hori bakarrik: bere autoa lapurtzen diote, barruan maleta daukana; berriro aurkituko du autoa, baina maletarik gabe. Ordutik aurrera ez dugu maletaren arrastorik izango, Morroiak bere bila dabilela jasoko dituen arren astindurik ikusgarrienak.

Berragertutako autoan Institutu bateko ikasle baten apunteak daude, eta aztarna interesgarritzat hartzen ditu Morroiak, baina ikaslearen aukerak ere ez du aurrera egingo, erabat hermetikoa eta tentela baita, ergelkeria sorraren hezurmamitzea.

Eta gainera berdin dio. Zergatik? 

Hegelek kontatu du gurutzatuak Jesukristoren hilobiaren bila joan zirela Jerusalemeraino, odola eta sua lagun eta etsai, baina hilarria altxatu eta hutsik aurkitu zutela. Eta gurutzatuei eta kristauei hustasun hark erakutsi ziela Jesus ez dela gorpu fisiko bat, ez dela kanpoko begiez bilatu behar, baizik norberaren baitan eraiki eta barruko begiez ikusi behar dela Jesus, zentzumenen banitatea gaindituta.

Coen anaien ikergai nagusia ergelkeria da. Beren protagonistek Dostoievskiren Tentela dute aurrekari, baina zentzu lausoan: Mixkin Printzea erdi santua da, mimetismoaren txapelduna, aurrean egokitzen zaion edonoren osagarri intimo. Aldiz, Dostoievskiren gainerako ergelen ezaugarri nagusia, Deleuzek dioenez, ezinegon handi bat da, etengabe mugitu beharra, kontu garrantzitsuak edukita esku artean itxuraz, baina zinez inongo norabide eta helbururik gabe, eta honek egiten ditu Coen anaien ergelen iturri.

Dostoievskiren protagonistak lantokian jakin du maitearen etxea suak hartu duela, eskailerak arrapaladan jaitsi ditu urduri eta negarrez, badoa maitea salbatzen ahalegintzera, baina bidean koinatua topatu du, anitz jenderekin zorretan dena aspaldidanik, badoaz tea hartu bitartean arazoaz mintzatzera, eta, lau orduko kalakaren ostean koinatua agurtu eta protagonista berriro jartzen da urduri eta hasten da negarrez, oroitu baita sutan dela maitearen etxea, halaxe jarraituko du ziur aski, badoa berriro maitea salbatzen ahalegintzera, eta abar.

Giza tentelkeriaren esparru zabal eta aberatsa kasu zehatz batera mugatu dute Coen anaiek: gaizkileen ergelkeria. Gaizkile ugari, hori bai, denak desberdinak: psikopata, mafiosoa, aberatsa, irakaslea, txiroa, ikaslea, nihilista, legez kanpoko proiektu batean harrapatutako amerikako estatu batuar arrunt eta koldarra, pederasta, ezjakina, jantzia, Vietnamen borrokatutakoa, eta abar. Denak ergelak eta denak gaizkileak. “Irakurri ostean erre” egitera zihoazela, Brad Pitti esan zioten: “Brad, badiagu pertsonaia bat ezin hobeto jokatuko duana, hiretzat berariaz idatzia, zeharo ergela baita”. 

ETBko Kalaka programaren hasieran oso maiz deitzen ninduten, sarritan hainbat astez jarraian, edozein eztabaidagairako. Gai jakin batzuetara mugatu ninduten gero: batetik, apaizen eta kristauen arerio gisa jokoa eman nezakeelakoan, eta bestetik, nerabeen aita eta irakasle naizen heinean: irakaslearen autoritate galdua, gazteak eta droga, horrelako gaiez solastatzeko. Azkenik, mahai ingurutik harmailetara baztertu ninduten: ordu bi bizkarrik gabeko aulki ezin deserosoagoan. Hurrengo urratsa noski harmailetako bazterretik putzura bultza nazaten izango da, hilobira. Aspaldi honetan ez didate deitzen, ezta betiko bi kontu horien inguruan mintzatzeko ere. Aspertua dut Euskal Herria. Bizitzaren metafora da Kalaka, etengabeko gainbehera errukigabea.

Etxean, horrenbestez, Munillari buruzko Kalakari begira, deigarri gertatzen zen kontraste hau: gotzainaren kritiko Pako Aristik eta Joxe Arregik aingeru itxura nabarmena dute, Arregik aingeru perbertso xamarrarena, hori bai; aldiz, Munillak berak Luziferren eitea du; eta Inazio Azkoagak, are larriago, Santa Kruz Apaizarena. Biek dirudite infernutik jalgi berriak, telebista ikusleak ere sumatzen du sufrea. Askoz ere errazkiago jar lekizkieke Rafaelen margolaneko bi aingerutxo ospetsuei, besoak aurrean bermaturik gora begira daudenei, Aristi eta Arregiren aurpegiak, Azkoaga eta Munillarenak baino.

Urola bailarako kerubinei so, Mateoren ebanjelioa etorri zitzaidan gogora: Berpizkundean, gorputzen Piztueran, zeruko aingeruak bezalakoxeak izango gara gizonak eta andreak. Eta aingeruak, Jainkoaren hurbiltasunari esker, izaki nagusiak dira, goitiarrak. Historian aurrera goazela sinestera, halatan, gizaki arrunton etorkizuna irudikatuko lukete Arestik eta Arregik.

Herenegun, etxepeko tabernan kafesnea eta kruasana gosaltzen ari nintzela, bakardade baketsuan, aurrez aurre emakume bat egokitu zitzaidan, martinia zurrupada laburrez edateaz batera zigarro purua erretzen ari zena. Iruditu zitzaidan purua berotasun lizun batez erretzen zuela, ahoratu eta ezpainez maitekiro laztantzen zuela, sexualki. Gainera, aldi berean begiratu egiten zidan. Monica Lewinskyren antza hartu nion.

Hurrengo orduan Etika nuen eta idazlan bat eginarazi nien ikasle koitaduei: Zer iradokitzen dizu emakume bakarti batek tabernan purua erretzeak? Zergatik zaigu desberdin emakumearen ahoan purua eta zigarreta? Nondik nora onartzen ditugu beste barik puruak gizonezkoen ahoetan, frontoian kasu, eta, aldiz, kezkagarri zaigu, urdurigarri eta pizgarri, emakume baten aho pintatuaren barruan? Horixe galdetu nien gure ikasleei, alegia, herriari. Herriarentzat, dudarik ez: motxinbero bat da, erdi puta eta zerria.

Gizarte kontrolak gogor egiten die eraso emakume purudunei, gizarteak arriskutsutzat duen askatasun bat adierazten dutelako beharbada: emakumearen ekimen autonomoa, bere kabuz desiratzeko ahala eta eskubidea.

Horregatik ikusiko da agian maizago purua emakume helduen ahoetan (gizonezkoen artean berdin, puruzaleago heldua gaztea baino).

Freudentzat, zakila da purua, erremediorik gabe, eta puru erretzea, berriz, lagun talde maskulinoetako homosexualtasun zapalduaren adierazpen eta arnasbide. Alta, Freudek berak 20 bat puru erretzen zituen egunean, eta maiz ageri da argazkian puruari dotore eutsiz. Diotsozu Freudi: "Purua zakila da eta zuk egunean hogei puru. Beraz…". Freuden erantzun tipikoa: “Purua ia beti da faloa, baina kasu bakan zenbaitetan ez. Adibidez, nik erretzen dudanean, purua ez da purua baino”.

Apustua masturbazioaren ordezkoa delako, eta purua zakilarena, horregatik irizten dio agian gizarte kontrolak zigarro puruari erdi naturala emakumearen aho barruan soilik baldin aldi berean makina txanpon-jalean olgetan badabil.

Zesareari Julio Zesar zesareaz jaio omen zelako deitu zitzaion zesarea, baina ez da egia, Julio Zesar ez zen zesareaz jaio. Gizakiok ez ezik marrazoek ere erabiltzen dute.

Estaltze garaian, marrazoen jarrerak oso konplexuak izan daitezke. Arraren eta emearen arteko errituak goitik behera aldatzen dira espezie batetik bestera. Ohikoak dira modu sinkronizatuan igeri egitea, elkarri ausikitxoak egitea eta sedukzioa xede duten kolore aldaketak.

Marrazo-espezie desberdinak dauzkagu: obiparo edo erruleak (arrautzak jartzen dituzte), bibiparo edo erditzaileak eta obobibiparo edo bizierruleak. Azken bi hauek enbrioiak barruan eramaten dituzte eta kumeez erditzen dira, baina bibiparoek kumeak zuzenean elikatzen dituzte eta obobibiparoek berriz ez. 

Kontua da marrazo batek zenbait kume salbatu dituela, ama erditzaileari sabelean haginka eginik, Zelanda Berriko Aucklandeko Kelly Tarlton aquariumean.

Kumeak amaren sabeletik irtendakoan bertako langileek beste arrain-ontzi batera eraman dituzte, aparte, beste marrazo helduen erasoak saihestearren. Albaitariek emearen zauria josi dute. Ama onik da.

Aquariumeko langileek ez zekiten marrazoa ernari zela, kumedun. Horrela, bisitari batzuek espantu handiz kontatu zietenean marrazo batek beste bati haginka egin eta zauritik hainbat kume irten zela, eszeptizismoz erantzun zuten hasiera batean.

Aquariumeko langile batek, Fiona Davies-ek, New Zealand Herald egunkariari jakinarazi dionez, marrazoek batzuetan ausiki egiten diote elkarri. Eta uste du ustekabeko zesarea azkarrak marrazotxoen bizitzak salbatu dituela.

Baina gauez jaio izan balira, espezie honetako erditzeetan ohikoa den bezala, aquariumeko bisitariak ez ziratekeen ohartuko: ezin beraz bertako langileei abisatu. Hauek ez zituzketen kume jaio berriak bereiziriko beste arrain-ontzi batera eramango. Eta marrazo helduek jango zituzketen.

Lujanbiok ia ez du betelanik txertatzen, eta horretan bat egiten du Amets Arzallusen bertsoerarekin.

Baina Arzallusen dohainak ez dira irule orekariarenak, baizik oinaztuarenak eta sumendiarenak.

Bertso saioa, ez soilik txapelketa, astitsua izaten da, zeremoniatsua: gai-ematea, pentsaldia, bertsoa, txaloa eta berriro hasi.

Arzallusek, ordea, Formula Bateko pista bilakarazten du eliza; eta meza geldoa, berriz, ideien eta errimen arrapalada.

Beñat Zamalloak “Berria”n zioen Bec-ek epeletik berora eta berotik gorira egin zuela. Horixe da Txus Jaiorekin batera autoan zoazela sentitzen duzuna: epeletik berora eta berotik gorira. Eta Amets Arzallusen bertsoeraren bilakaera, berdintsu: epeletik berora eta berotik gorira. Sustrai Colinak, Iparraldeko beste kaputxadunak, bertsozaleen olatuen gainean surfean aritzeko gogoa aipatu zuen. Arzallusek ohola barik kohetea du ibilgailu nagusi.

Desberdinak dira hortaz Maialenen eta Arzallusen arriskuak: Maialen bokatariarena, desorekatu eta lixiba alferrik galtzea, txarto aparkatu eta portura erotzea.

Arzallusena, ostera, istripua: abiadura handiko eztanda denez, lastertasun zentzudunaren mugetan jolasean dabilenez, bertsoa egiteko bultzada basatia oraindik zeharo hezi eta bridatua ez duenez, animaliazko sua gizarteratzeko orduan oraindik arazoak dituenez, arriskua kohetearen istripua duzu ilargiaren aurka edota nerbioena burmuinaren kontra, arratsaldeko bakarkakoaren hasieran bezala.

Ziztuaren biziarekin batera, sumendiaren bor-borra Arzallusenean, labazko pilaketa gogorrak. Maialen eta Amets ama anorexiko ospitaletik atera berriari bazkaria atontzen ari zaizkio. Arzallusek amari: “Ene zenbat korapilu/ platera eta katilu/ ispiluaren aurrera juan ta/ bi begien brillu…/ Baina ze ispilu istilu! Ze arma ta ze iskilu!/ Gaurtik aurrera gure begiak dituzu ispilu.”

Dena den, Arzallusen abailaren itzelak ez du ezkutatzen sentimenduaren fintasun berezi bat. Ama sendatzen hasiarentzat bazkaria prestatzen ari, Ametsek Maialeni arrain askorik ez jartzeko eskatzen dio, pixka bat baino ez, “ez dezala ez duela gehiago nahi esan beharrik izan”.  Ez al da ikaragarri dotorea?

Heziera ona ez baita norberak puzkerrik ez botatzea, baizik aldamenekoari ihes egiten diolarik disimulatzea, hala zioen Proustek gutxi gorabehera. 

Maialen Lujanbiok tentuz lantzen du kristalezko bertsoa, bertso alanbikatua, joskera ekilibrista, zilargina. Bertsoa irun egiten du, josi, brodatu, astiro, goxo, sintaxia aldi berean behartuz eta mimatuz.

Gaiari dagokion emozioaren muinean geruzaz geruza barneratzen da, Uxue Alberdik idatzi duen legez: “Gai bat entzun eta azalez azal mamiraino sartuko balitz bezala, eta mamiaren dardarak mugiaraziko balitu bezala kanpoko geruzak, berriro banan-banan, mamitik azalera jantziz arrazoia, teknika, estetika, hizkuntza, musikalitatea, gorputza.”

Amonek buru gainean eraman behar izaten zuten gobadaz oroitu zen azken agurrean Lujanbio, eta amona haien ildotik ontzen du halaber hernaniarrak bertsoa, garbitegirako bidean bokata buru gainetik ez erortzeko behar den orekari eutsiz. Berriro Uxue Alberdi: “Aurrera begira, burua zuzen, ezer falta zaion edo pisua daraman sentsaziorik gabe. Ezker-eskuin mugiarazten gaituen bizitzaren penduluan zentrorantz tiratzen duten pertsonak dira gobada eramaile onenak.”

Zer da ordea garraiatu beharreko arropa, izara eta trapu zikin mordo hori? Lujanbiok berak erantzun digu astearteko Berriak zekarren elkarrizketan: “Emakumeen hitza ozen, plazan eta jende aurrean ez da batere errekonozitua, ez apreziatua, ez baloratua, ez onartua izan.” Horixe baita  gizon bertsolariek eta gizonek oro har egin beharrik ez dugun lan erantsia, horixe euskal garbitegian ikuzi beharreko kraka. 

Esaten da Lujanbio, Elortza eta horien belaunaldiak hartu duela bertsoaren zuzia eta lekukoa. Ez al da beldurgarria?

Behinola gure ikastetxeak bertso-saioak antolatzen zituen. Orain dela hamar bat urteko saioan, Elortza Bermeon barik Arrietan agertu ei zen. Jon Maiari ahaztu egin zitzaion etortzea. Maialen Lujanbio oso berandu iritsi zen. Zulo bat erakutsi nion autoa aparkatzeko, frontoiaren aurrean, eta portura erortzeko zorian egon zen. Atzeko gurpil biak airean gelditu ziren biraka portuko uraren gainean.

Saioa amaituta, tabernan, Silveirak sekulako porru tzarra liatu zuen. Bertsokide asko eta antolatzaileren bat aiduru gelditu zitzaizkion, noiz pasatuko ote zien. Baina berak bakarrik erre zuen Silveirak goitik behera porru osoa. Marmarka adierazi zuten gainerakoek kexua.

Pozgarria dea halako artistak izatea gure etorkizuna eta gure orainaldia? Nekez imajina liteke Xebaxtian bat porru osoa berak bakarrik erretzen, bertsokideen egarriari ezaxol.

Ez da txarra "Londres kartoizkoa da" irakurtzea egia balira bezala Elorriagak Berria-n Ainara Gorostizuri bota zizkion argibide aizunak eta aztarna faltsuak, zeren horrela intrigak eta ezustekoak irabazi egiten baitu.

Pertsonaien desagertzea funtsezkotzat duen eleberri hau gure panoraman hain berezi egiten duena, beharbada, bertatik maitasuna eta sexua osotoro desagertu izana da.

Unai Elorriagaren beraren eleberrigintzan ere maitasuna oso garrantzitsua izan zen "SPrako tranbia"n, baina gero mehetzen joan da.

"Vredaman"en Samuelen eta Piedaden arteko ezintasunera mugatzen zen, eta "Londres kartoizkoa da" izugarri honetatik, berriz, zeharo desagertu da. Hain zuzen, berunezkoak izan daitezke maitasunik gabeko munduak, baina batzuetan kartoizkoak izaten dira, eta materia biziki noblea duzu kartoia. Zergatik?

Nondik nora izenburuko "Londres" hori? Zergatik hain zuzen kartoizkoa?

Anjel Lertxundik ganoraz ikusarazi dizkigu kartoiak barnebiltzen dituen zenbait esanahi: “Ohikoa baino astunago eta zurrunagoa den paper lodiari deitzen diogu kartoia. Buruko ile bakantzen hasiak kaskezurrean utzi ohi dituen soilguneei ere kartoi deitzen diegu. Kartoizkoak dira hezurdura eskaseko istorioak. Kartoizko ideiak deitzen diegu topikoei. Egunetik egunera ikusten ari gara jakin bagenekiena: kartoizkoak ziren Irakeko gerra piztu zuten arrazoiak.”

Ironiaz jaso du Elorriagaren kartoiak airean dabilen hori guztia.

Baina baliteke izenburuko "kartoizko" horrek Vredaman-eko pasarte honekin ere zerikusia izatea (47 or.):

“Mateok, liburuak lapurtzera joaten zen bakoitzean, kartoi bat eramaten zuen poltsikoan. Kartoi deigarria eramaten zuen; kartoi gorria, berde fosforeszentea, horia. Eta lapurtutako liburuaren apalean uzten zuen Mateok kartoia, eta idazten zuen: ‘Hemen zegoen liburua lapurtu dut.’ Ondoren, liburuaren egilea idazten zuen kartoian, izenburua, argitaletxea, urtea eta, astia bazuen, identifikazio zenbakia ere bai.”

"Londres kartoizkoa da"n, “Eskualde” zehaztugabe batean kokatzen dira gertaerak: Ikazkinen Liburu Brodatuaren diktadura ankerra, beronen aurrekariak eta ondorioak…

Eskualde itogarri honetatik ihes egiteko moduko hiriburu zabal bat da Londres. Ikazkinen atzaparrak ez dira bertara iristen. Londresen ez dute Liburu Brodatuko lege zapaltzailerik: ez dago debekatuta teilatuetan ibiltzea, grabazioak egitea; telefonoz ere, nahi adina mintza liteke Londresen.

Eskualdean, lau medikuk “Errun” izeneko txostenak idazten dituzte: ohi ez bezalako zerbait sumatzen dutenean, txosten ofiziala idazteaz gain, benetan pentsatzen dutena Errun txostenetan jasotzen dute. Liburu Brodatuaren kontrafigura osatzen dute Errun txostenok. Eta Eskualdean arriskua larritzen delarik, Londresera joko dute mediku txostengileok.

Londres kartoizkoa, hortaz, Vredaman-eko kartoia bezala, lapurtutako liburu baten ordez dago, Errun txostenek osa lezaketen liburuaren ordez zehazki. Errun txostenek egia adierazten dute. Diktaduretan zein gurea bezalako garaietan ere, adostasun beroegietako garaietan, egia lapurtu egin behar baitzaio uste nagusiari. Arriskatuz lapurtu behar zaio noski; eta batzuetan ez dago egia aldarrikatzerik ez bada mozorrotuta, edo gordean.

Londres beharrezkoa da iritzi nagusia eta egia bat ez datozen heinean. Egiak Londresen aurkituko du babesa. Errun txostenetako egia erauzi eta ebatsi egin behar zaio, dela diktaduretako ikuspuntu ofizial bakarrari, dela demokrazietako kontsentsu zarratu histerikoari. Lapurtu behar ez balitz, agintarien eta hauen bozeramaileen borondaterik ez balego gezurra, edo, gehien jota, beren uste hutsa besterik ez dena, egia bakar bilakarazteko, ez genuke Londresik behar. 

Unai Elorriagak estimu berezia dio normalean zapaldu egiten den kartoiari. Bilintxek, kale-garbitzailearen zaldia deskribatzeko, "kartoiakin egina dela dirudi" esan zuen. Unai Elorriagak kontatu du emazteak ohartarazi ziola “euskal literaturan kale-garbitzaileak behin eta berriro agertzen direla. Orain arte ez naiz konturatu baina egia da. Nik ikazkinak sartu ditut. Sasoi bateko enpresaburuak dira ikazkinak. Eta gaur egun zer da gure mundu ustez librean enpresa baino diktadore handiagoa. Véase farmazeutikak.”

Filmetan, eleberrietan, garrantzi handiegia ematen zaio agian hariaren ulergarritasunari. Egia da zenbaitetan eskertzen dela, istorio bat hasi eta buka goitik behera ulertzeak edozer ulertzeak dakarren lasaitua eta autoestimuaren goititzea ekar dezakeela.

Ordea, batzuetan hobeki gozatzen duzu ez baldin bazara ulertzen obsesionatzen, are ahalegintzen. Gaur egun batere arazorik gabe behin eta berriz ikus dezakedan filma da The Big Lebowski, eta hamaika aldiz ikusia dudan arren, ez dut uste zeharo ulertzen dudanik. Protagonista Jeff Bridges da, The Dude. Bere lagun-mina berriz John Goodman, Walter. Eta lagun-taldea osatzen duena, Donny, Steve Buscemi. Filma hainbat bider ikusi ondoren, ulertu dut Donny hiltzen dutela. Zergatik? Ez delako bizarduna, The Dude eta Walter ez bezala.

Gidoilariek ba omen dute urrezko lege bat: ikuslea hunkitu nahi izanez gero ez ezazu bizarduna hil. Zergatik? Bizardunaren heriotzak inori ez diolako penarik ematen. Hori irakurri nuelarik, gidoilari trebeenek idatzitako filmak aztertu eta egia da, eszena erdiragarrietan ez dira hiltzen bizargabeak baizik.

The Big Lebowskiren inspirazio iturri nagusia The Big Sleep da, euskaraz Igelan daukagun Betiko loa, Raymond Chandlerrena, Howard Hawksek zinemaratua. Liburua aski korapilatsua den arren azkenik tira, muturrak ondo samar lotzen dituzu. Aldiz, filmean bada gutxienez pasarte bat zeharo ulergaitza. Nork hiltzen du taxilaria?

Filmatzen ari zirela, ez zuzendariak ez gidoilariek ez zekiten nork hiltzen duen taxilaria, edota bere burua hiltzen ote duen. Raymond Chandler eleberrigileari galdetu zioten, eta honek lagun bati kontatu: “Telegrama bat bidali didate taxilaria nork hiltzen duen galdezka, eta, arraioa, nik ere ez dakit.”

Beste gidoilari bat, kristauen Jainkoa, definizioz da onena. Definizioz halaber, ahalguztiduna da eta orojakilea. Bereziki Haitiko hondamendiaren egunotan, haatik, ez dago aldi berean bi dohainei eusterik, biotako bat aukeratu behar: onena bada, ez da inolaz ere ulergarria. Eta ulergarria bada, orduan gaiztoa da.