Markos Zapiain

Gezurra nabaritzen hasten delarik, zer egin behar luke gezurtiak, egia lehenbailehen aitortu ala gezurrari kosta ahala kosta eutsi?

Eutsiz gero, barregarri eta negargarri gelditzen zara sarritan: Bush eta Sadamen suntsipen handiko iskiluak edota PP eta ETAren laguntza Madrilgo sarraskian... Baina lotsagarri gelditzeko arriskuagatik gezurra lehenbailehen zokoratzeko aholkuak aurka ditu Historia eta eraginkortasuna.

Zeren, zenbat gezur ez ote dituen denboraren joanak eta egia balira bezala errepikatu izanak, dudarik gabeko egia bilakarazi! Oro har, gezurti mota horri zorionak ematen dizkiozu, zure aldekoa bada. Aldiz, etsai bazenu, egia beti eta nonahi adierazteko betebehar morala gogorarazi nahiko zenioke.

Edonola ere, zenbaitetan gezurra traizionatu eta egia lehenbailehen aitortzea komeni den bezalaxe, beste zenbaitetan, esan duzun egia ez baldin bada komenigarri gertatzen, lehenbailehen gezurtatu beharra dago.

Colemanen aldetik oso polita izan da, eta Errealari dion begirunearen adierazpen, ez gezurra esatea, hori ohikoa baita, baizik nola biribildu duen, zein ederki eta zelako ganoraz pintatu dituen alegiazko xehetasun guztiak: esan zezakeen soilik etxea uholdeak hartu diela, eta aski zatekeen, baina begiruneak bultzaturik erantsi du garbigailua matxuratu zaiela, beheko solairuan umeak bizi direla eta uholdea bereziki arriskutsua izan zitekeela, eta horregatik nahiago izan duela prentsaurrekora joan baino lehen anabasa hura behar bezala konpondu…

Colemanen meritua are hunkigarriagoa da, kontuan hartuz gero Donostiako gautxori guztiek ikusi zutela sekulako melokotoiarekin Bataplanen, Napon, taxi geltokian goitika... Orain donostiar perfidiak “Alkoholeman” bataiatu du.

Entrenatzaile gisa ez ezik, pertsona gisa ere miresgarria da Coleman, giza konplexutasuna ezkutatzeko lanik hartu ez duen heinean. Errealaren datorren urteko zuzendaritzak ederki asmatuko luke, Coleman atxikiko balu.

Inposizioa tarteko, tristeak izaten dira batzuetan euskararekiko harremanak. Etengabe jarri behar izaten dituzu salaketak: Eusko Trenen, EHU-UPVn, eta abar, zure hizkuntz eskubideak zapaltzen baitituzte.

Baina badira egoera atseginagoak, euskaraz ongi pasatzekoak. Irauteko senak aginduta beharbada, zenbaitetan amorrua mehetzen da eta gozamena sendotzen, eskertzekoa baita, eta zaila, batez ere euskararen aurkako irain guztiei jaramon egin behar izanez gero.

Halatan, ia inoiz ez da alferrikakoa aldarrikatzea badirela euskara dela-eta pozteko arrazoiak. Gaur egun Euskal Herriko Institutuetako eta Lizeoetako ikasleek Platoni, Kanti, Nietzscheri buruzko azterketa zoragarriak egiten dituzte, sinesgaitzak, apartak. Denak ez dira horrelakoak, noski, baina baikortasunari eusteko moduko mordoxka eder bat bai.

Institutu garaiko gure euskara mailaren aldean, ehunka eta milaka dira maila izugarri altua duten euskal gazteak, bikain idazten dutenak. Iparraldean berdin, Piarres Xarritonek herenegun kontatu zidan Donibane Garaziko Lizeoa –Antton Luku dabil bertan– Frantziako Lizeo mitikoen pare dabilela emaitzei dagokienez, Parisko Louis-Le-Grand eta abarren pare, eta harrigarria dutela halaber euskara maila.

Beren esku dago euskararen etorkizuna.

“Hospital Central” ikusten izango dira oraintxe, edo “El internado”.

(Ederra, Pello Zabalak ekarri duen Bitoriano Gandiagaren poema)

Isildu ezean elebakarrak ezin du bere hizkuntza ez inposatu, ez du ezarri beste erremediorik. Eta ia euskaldun guztiak gara elebidunak. Dena den, baditugu euskaldun elebakar batzuk. Eta ez dago esan beharrik “euskal” izena ematen zaion herrian zein den arrotzago, zein dagoen baztertuago, euskaldun elebakarra ala erdaldun elebakarra. Hizkuntzari dagokionez, Euskal Herrian gaur egun euskaldun elebakarra da benetako paria bakarra.

Edozein gisaz, erdaraz dakigunok ere arazoak izaten ditugu. Gernikan arbitroak txartel horia atera zion futbolari bati, soilik euskaraz zuzendu zitzaiolako. Neuri ere, orain dela urte batzuk, atzerritik bueltan, aireportuan, kontrola igaro baino lehen paper bat betearazi zidaten, nondik nentorren, zertan nintzen ibilia, eta abar. Nik Markos izenpetu nuen, k-z, betiko legez, inongo asmo matxino abertzalerik gabe, beti erakutsi didatelako horrela. Orduan Poliziak begietara gogorki begiratu eta sakon, oso sakon mintzatu zitzaidan, Polizia ez ezik Txikitero ere izanen baitzen: “te has equivocado, Markos se escribe con c de cabrón”.

Erasotzaileek badakite euskararen aurkako zartakoen aurrean zelan erantzuten dugun, eta hala ere oldarrari eusten diote. Zergatik?

Alde batetik, eztabaida horrek barrutik higatzen gaituelako. Erasoen aurrean, Euskaldunon Egunkaria ohiko lotsagabekeria harroputzaz itxi zigutenean kasu, gure erantzuna hau izaten da: hasieran sumindura, egundoko manifa; gero, lauzpabost egunez Berria erosi; azkenik betiko El Correora eta Diario Vascora itzultzeko.

Erasogileek badakite amorruak euskararen aldeko jarrera pizten duela. Baina badakite halaber jarrera hori oso axalekoa dela, berehala desegiten den aparra, eta baliteke beren helburuetako bat izatea erasoz eraso euskara eta amorrua bat egin ditzagun. Euskara eta sentimendu uher eta desatseginak uztartu nahi bide dituzte, batik bat euskaldundu ez euskaldundu dabilen populazio esparru zabal horren baitan.

Badago hala ere bigarren arrazoi bat. Zeren euskara hain ezgauza baldin bada, zergatik ez dute bere kabuz hiltzen uzten?

Erasotzaileak ez baitira borondate oneko kazetariak, manipulatu dituztelako hanka sartu dutenak, baizik animalia zaurituarekin olgetan dabiltzan ehiztariak. Sinetsita daude euskal piztia hiltzen ari dela, eta animalia larriki zaurituaren kontura barre apur bat egin nahi dute, edo behintzat denbora eman. Horrela, euskara irainduz gero, piztia altxatuko da, ehiztariari haserre oldartuko zaio, atzaparra baldarki luzatuko dio, berpiztu dela emango du; baina ez da itxura hutsa baizik, xirikatzeari utzi orduko berez etzango baita berriro, herioren itxoitera.

Wall Street Journal-en erasoa bultzatu dutenak bat datoz Joan Mari Torrealdaik “El libro negro del euskara”n jasoriko ideia honekin: “Euskal Herrian ez dugu benetako bakerik izango harik eta guztiok erdaraz mintzatuko garen arte.”

Hizkuntz politikarako sailburuorde baten ikuspegitik, ez ote da Johnsoni erantzutea baino premiazkoagoa euskalgintzan benetan dauden arazoak konpontzen ahalegintzea?

Esaterako, Udal Euskaltegietako euskara irakasleen bizimodu petrala ezagutzeko "Kalamuataik Txargainera" Leire Narbaizaren blogeko azkenaurreko idazkia irakurtzea komeni da. Leire Narbaizak hamazortzi urte daramatza Udal Euskaltegietan irakasle. Eta sentitzen du bere lanak ez duela prestigiorik, probisionala dela, Jaurlaritzarentzat bere funtzioa ez dela adabaki hutsa baino. Hona ekarriko ditut bere salaketa batzuk. Dena den, Narbaizaren testua bera da irakurri beharrekoa, antologikoa baita: freskoa, sendoa, egiatia eta umore goibel batek zipriztindua, Narbaizaren beste asko bezala.

Kontua da Udal Euskaltegietako irakasleek, formazio espezifikorik ez izateaz gain, zoratzeko moduko ordutegiak pairatzen dituztela, kabaretera ordutegiak: adibidez, EAEko beste puntan ordu bi goizean goiz eta beste bi ilunabarrean.

Hizkuntza Eskolarekin alderatuz gero, aldea ikaragarria da, lan baldintzei dagokienez, prezioei, funtzionamenduari...

Euskara ikastea garestia da. Aldiz, gaztelania ikastea, adibidez Eibarren, doan da.

Eta Udal Euskaltegietako irakasleak soldataz ez dira kexu, AEKkoek beren erdia inguru kobratzen dutelako, lan gehiago eginda.

Leire Narbaiza: "Uste dut euskararen normalizazioa dela eta, erakunde publikoek hipokrisia handiz jokatzen dutela. Euskara, azken batean, floreroa baino ez da. Polit egiten du programan eta paperean. Baina eguneroko jardunean enbarazuan dago".

Etsaiak tentuz aukeratu behar dira, etsai indartsu libreak hobetsi, etsai beldurgarriak. Keith Johnson lako txotxongilo salduek ez dute euskaltzalearen etsai izateko ohorea merezi.

Johnsonena bezalako irainei ihardesteak merezi ote duen, hara zalantza. Ziur aski ona izango da erantzutea, alderdi politikoek psikologoak dituzte eta beti dabiltza elkarri erantzuten, are arerioak zer arraio esan ote duen ulertu baino lehen. Hala ere, demagun euskararen aurka espainolez botzen diren irain guzti-guztiei ihardesten diegula. Orduan, ia ez litzaiguke beste deus egiteko astirik geldituko. Halatan, egoki litzateke eta zuzen, Patxi Baztarrikak zuzentzen duen bulegora beste bi lagun ekarri eta lan-egun osoa euskararen aurkako irainei erantzuten jartzea, herritar arruntok horrelako xextra desatseginez libratzeko.

Dirudienez, eta zoritxarrez, euskarak gaur egun oraindik militanteak behar ditu. Baina tentelkeriei etengabe ihardetsi beharrak, tentel bilakatzen zaitu. Militanterik eragingarriena hortaz ez litzateke beharbada euskararen aurkako laidoak direla-eta beti defentsiban eutsi eta eutsi amorraturik bizi dena, baizik autista apal bat, irainak eta giro arrotza gorabehera euskaraz dabilena, eta ahal duen heinean euskararen bidez ondo pasatzen eta pasarazten duena, besteak beste horrelako irainak oroz lehen bertso on baterako abiapuntu eta akuilutzat hartzen dituen bertsolaria.

Bertsolariak ez ezik, iraina bizipoz bilakarazten du Katixa Agirreren ihardukia Keith Johnsoni ingelesez zein txukun dagoen irakurtzeak. Agirrek bere literatura ingelesez idatz dezakeela garbi erakutsi du. Dena den, bere liburuak argitaratzeko orduan gurago izan du gure hizkuntza, eta euskal irakurle batzuk horrenbestez zorioneko sentiarazi gaitu.

Asteazkeneko Kalakan etxean erditzea eskubide edo luxu ote den galdetu ziguten. Eskubidearen aldeko arrazoi bat adierazi nuen: ospitalean erditzeak karena edo ume-zorroa ebats diezazuten arriskua dakar. Gaur egun karena oso estimatua da kremak eta makillajeak egiteko; hori dela eta, ospitaletan sistematikoki lapurtu izan dute.

Ordea, Josebe Etxeberria emaginak jakinarazi zigun bere ospitalean, beste askotan legez, karena bota egiten dutela, eta egundo eta inon eta inork ez duela ostu.

Aurreko beste Kalaka batean ere, Downing Streeteko Akordioari buruzko zerbait esan orduko Joseba Arregik gogor gezurtatu zidan. Horrelakoetan, trebetasun dialektikorik ez dugunok isildu egiten gara. Are gehiago, Arregi bezalako pertsona heldu batek bere argumentuak su berezi horrekin botatzen badizkizu, pentsatzen duzu irakurritakoa ez zenuela zuzen ulertuko, eta aitzina.

Gerora, Imanol Muruak zehazki azaldu digu Akordio hartan Arregik zer interpretatu zuen gaizki; eta, ondorioz, Kalakan aldeztu zuenak ez duela oinarri zientifikorik.

Ospitaleetako karena-lapurreten kasuan, aitzitik, nire ikuspuntua indartzeko informazio bila ibili naiz baina deus ez. Beharbada ez nuen Egunkarian irakurriko, baizik eleberriren batean. Dena den, garbi oroitzen naiz kliniketan infiltraturiko gaizkile bandek ohean eseri eta karenez inguraturik antolatzen zituztela beren ekintza zitalak.

Hori bai, ezin fidagarriagoak dira karena berriki Alemanian errauskailuetan baliatu izan dutela dioten iturriak. Errekuntza azkartzeko erabili dute, hilik jaioriko umekiekin batera. Ez dakit gaur egun ohitura horri eusten ote zaion.

Kalakan proposatu nahi baina ezin izan nuena: umea etxean erdituta errazago izango zaigu karena gordetzea, eta zibilizazio tekniko industrial honek harrapa gintzan baino lehen karenarekin egiten zena berreskura genezake: batetik, amarentzat oso osasungarria ei da umeari bularra ematen dion bitartean karena frexkoa jatea; bestetik, karenaren patua eta umearena uztarturik omen daudenez, bagenuke ohitura polit hau errekuperatzea (Afrikako zenbait herritan bizirik dago): karenari kotoizko alkandora eta txapela jantzi, eta, soka batez lotuta, etxe ondoko zuhaitz batean, tentuz aukeratua, eskegi, ondoren ahal bezain luzaro eta gozoro zaintzeko, horrela ume errealari, karenaren bikotekide ohiari, benetan lagunduko baitiogu.

Hedabideek jaramon zipitzik egiten ez badiote ere, hiriburutik urruti dabilelako ziur aski, bistan da Eibar K.E. dela Gipuzkoako futbol talderik onena, azken urteotako ibilbideak frogatzen duenez. Txinatarrak ohartu dira. Eta, diru kontuak eta inbertsioak oraindik aipatzen ez diren arren, eibarkoa dugu euskal futbol taldeen artean Txinan peña bat ireki dioten lehenbizikoa. Shangain aurkeztu zuten joan den larunbatean.

Bestalde, Errealaren gainbehera tamalgarria dela-eta hain daude zaleak goibel, uste baitute, jendaurrean aitortzen ez duten arren, apur bat altxatzeko ohiko baliabideak eta legezkoak ez direla aski, ezinbestekoak direla lapurreta eta magia.

Halatan, Alibaba.com webgunean eman dute balizko txinatar inbertitzaileek, Lighthouse Consulting Limited konpainiakoek, bere enpresaren berri.

Gomazko ahateei buruz ikaragarri dakien eibartar batek, Luistxo Fernandezek, jakinarazi digu, hain zuzen, bi milioi ahate gomazko behar izanez gero Alibaba.com-en aurki ditzakegula. Webgune eta maila berean baitaude gomazko bi milioi ahate eta Errealaren biziberritzea.

Horri guztiari buruzko informazio eta iritzi jakingarriak, Iturrirenean.

Kirol munduko bidegabekeriarik nabarmenenetakoa da futbol profesionalari horrenbeste diru publiko ematea. Eta ez dirudi Ekialdetiko mugimendu horren antzekoek ohitura hori konponduko dutenik.

Irentze kimikoa oraingoz ez da batere fidagarria.

Aurrerantzean ere arazoak ekarriko ditu noski. Alde batetik, betikoak: jainko laztana, berriro nahastu gara, zikiratu berri duzun hori ez da etorri belarriko mina sendatzera baizik.

Edota morroi bat desbarrabildu eta hamar urteren buruan erruduna ez zela bera, benetako errudunaren hazia antzekoa izaki nahasi egin zirela. Barkatu, lagun, gero arte.

Dena den, zenbait kasutan halako tragediak saihets litezke.

Esaterako, joan den astean Amets Arzalluzek zakila handitzea erabaki zuen. Kontsultara joan, eta Igor Elortza adituak metodo batzuk eskaini dizkio: Abadiñoko sokatiralariek tiraka; antzaren ordezkoak behar dituzte Lekeitio aldean…

Baina Elortza, gero, Arzalluzi hedatu beharrekoa ikusteko galtzak jaitsarazi eta seko harrituta gelditu da: Arzalluzek izugarria dauka, luze-luzea! Horrelako fenomenoekin irentze kimikoa beharrean errazagoa eta garbiagoa litzateke zakila korapiloz lotzea.