Markos Zapiain

1-Bihotzerrea baretzeko oso onuragarria da bazkalostean etzanda jartzea.

2-Abortuaz:

Batetik, umea galdu berri duen emakumea arrisku larrian dago, antzu bihurtzeko arriskuan. Arrisku hori saihesteko komenigarria da abortua sufritu eta berehala amodioa oso maiz eta gogotsu egitea, berriro haurdun gelditu arte.

Bestetik, abortua modu egokian eta txukun eragiteko, oso ona da:

-errizino-olioa hartzea

-oinak ur ahal bezain berotan luzaro edukitzea

-zure burua eskaileratik behera botatzea atzez

-sokasaltoan aritzea, arin-arin eta oinak oso elkartuta

-alutik perrexila sartzea

Ondokoa ez da uste faltsua baizik egiazko tragedia: frankismo garaian, Zaragozan, nerabe batek perrexil gehiegi sartu zuen alutik abortatzeko asmoz, eta abortatu zuen, bai, baina bera ere hil egin zen, eta gorpuak kolore berdea hartu zuen, berde hil zen.

Bestalde, guk Institutuan saharar, errumaniar, txinatar eta ekuadortarrak dauzkagu, eta argentinar bat, eta biziki istorio gustagarriak kontatzen dizkigute beren sorterriez, gustagarriak besteak beste exotikotasunagatik.

Orain dela hiru ikasturte bagenuen saharar bat, Gali, eta jakinarazi zigun Saharan hemen baino lehenago hasten direla larrutan. Ziurtatu zigun bere lagun batek bederatzi urte zeuzkalarik oilo batekin egin zuela arratsalde batean. Eta biharamun goizean oiloa hilik eta berde aurkitu zutela.

(Buelta atzera uste faltsuetara: traidoreak ditu begi berdeak. Gezurtiak berriz urdinak. Egiazale eta fidelak, azkenik, beltzak, edo ilunak.

Begi bat hanpatzen bazaizu, horrek adierazten du ez duzula emakume haurdun baten gutizia asetu.

Eta begiaren inguruko hanpadura baretzen da gainean okela-xerra gordin bat jarriz, idikia izanez gero hobeki.)

Beste saharar batek, Naha-k, kontatu zigun Saharan sarritan seme-alabentzat aita biologikoa baino garrantzitsuagoa izaten dela amaren neba, osaba.

Behin batean, Naharen osaba marokoarren aurkako gerrara joan zen, haurdunaldian oso aurreratua zegoen Naharen ama Aaiungo kanpamenduan utzirik.

Harkaitz handi batzuen artean galdu zen, fusila eskuan. Bakarrik zegoen, ikaratuta, etsaia edonondik ager baitzitekeen. Ustekabean ordea soldaduak beharrean ahuntz handi bat agertu zitzaion, bertan, metro erdira, goitik behera begiratzen ziola. Harri eta belarri gelditu zen hasieran. Tiro egiteko tentaldia izan zuen, baina zaratak etsaiari bere kokalekuaren berri eman ziezaiokeelakoan atzera egin eta ezkutatu zen.

Zenbait egunen buruan, Aaiunera bueltan iritsi bezain laster arreba erditu berria bisitatzera joan eta txundituta ikusi zuen umeak bizkarrean ahuntz-itxurako egundoko orbana zuela, jaiotze-marka gogoangarria.

Uste faltsu baten arabera, haurdunaren gutizia edo antojua ez betetzeagatik agertzen zaizkio jaio berriari orban horiek. Hemen Bermeon jaiotze-markari berari “antojue” deitzen zaio.

Gaur goizean, gai hauen inguruan ikasleekin kalakan, goxoa eta inuzentea den bakan horietako batek jakinarazi digu saihetsean banana-itxurako jaiotze-marka duela, eta ikaskideek berehala: “Hala, zeure ama, zelako tortola-berue...”

Paderborn Alemaniako hiri bat da. Bertako zooko zaindari bat, Frierick Riesfeldt, 46 urte, ohartu zen Rose elefanteak, 8.000 bat euro balio zuenak, ez zuela kaka ondo egiten, lehen bezain oparo ez behintzat.

Friedrich Riesfeldt kezkatu egin zen,  bai baitzekien idorreriak elefantea hil dezakeela. Hori adierazi zuen zaindariaren laguntzaile batek, Kurt Herman-ek. “Ostegun hartan jakinarazi zidan berandu arte geldituko zela zooan, elefanteari laxante edo libragarriak eman eta aiuta edo labatiba bat sartzeko. Laguntza eskaini nion, baina etxera joateko esan zidan, kontrolpean zuela guztia. Oso gizon zintzoa zen. Inoiz ez zuen deus txarrik esaten lagun hurkoari buruz”.

Friedrich Riesfeldtek elefanteentzako berezia den libragarri bat eman zion Roseri, 22 dosi (asko da). Gainera, baiak, pikuak eta aranak janarazi zizkion. Eta errematerako oliba-oliozko aiuta jarri zion. Ondorioz, elefanteak tanpez 200 libra kaka hustu zituen Friedrich Riesfeldt zaindariaren gainean.

Elefantearen kaka egite izugarriak ezustean harrapatu zuen zaindaria. Gorotzen indarrak bultzaturik, atzez erori eta harri baten kontra kolpe latza jo zuen kokotaz. Hala ere, Erik Dern Poliziaren detektibeak dioenez, zaindaria konortea galdurik zetzan bitartean ere, pakidermoak kaka bota eta bota jarraitu zuen gizajoaren gainean.

Ordu bete inguru egon zen ore ezin toxikoagoaren pean, harik eta lagun bat gertatzen ari zenaz ohartu eta alerta deitu zuen arte.

Beranduegi ordea. Estalirik zegoen zaindaria gorotz-masa ikaragarriaren azpian, zangoak eta oinak baino ikusten ez zitzaizkiola, ordurako hila, kakak itota.

 “Inoiz ez nuen antzekorik gerta zitekeenik pentsatu, baina orain badakit elefante bati aiuta popatik sartzea ekintza zinez arriskutsua suerta daitekeela” –ohartarazi zien kazetariei hilikoaren laguntzaile Kurt Hermanek.

Albiste hau Alemaniako egunkari sentsazionalista batean agertu zen; ondoren AEBetako “Weekly World News” ez oso fidagarriak jaso zuen.

Snopes.com-ekoek ikertu egiten dute hiri-kondaira egiazkoa ote den, eta, behin ikerketa buruturik, emaitza webgunean erakusten dute.

Zurrumurru edo hiri-kondairaren bat asmatu eta egia bailitzan hedatu nahi bazenu, hortaz, kontuan hartu Snopes arerio gogorra duzula. Edozein aztarna ezabatu beharra dago.

Elefantearen albisteak, esaterako, hainbat akats nabarmen dauzka. Har itzazu kontuan, putzu berean ez sartzeko ukondoa:

Batetik, Paderborn hirian ez dago zoorik.

Bestetik, ez Paderborn-en ez inguruetako herrietan ez da Riesfeldt izeneko zoo-zaindaririk bizi izan, ezta Erik Dern polizia detektiberik ere. Telefono liburuetan ez dira ageri.

Gainera, berri-agentzia fidagarriek ez dute inoiz halako kakazko heriotzarik aipatu.

Azkenik, animalia basatiei ezin diezu besterik gabe aiuta bat sartu. Ez dizute uzten. Are gutxiago lagun bakar batek elefante bati.

Bukatzeko: zurrumurruek eta hiri-kondairek solaskidearen arreta erakarri eta harritu nahi dutenez, ez da harritzekoa kontakizunotan kaka indar eta distira bereziz ager dadin, hiri-kondairen senide hurbila den txistean bezalaxe.

Gure alaba nagusiak Literatura Unibertsala izeneko ikasgai bat aukeratu du eta Madame Bovary irakurtzeko agindu diote. Paperezko liburuko itzulpenak, ordea, hogei urte inguru dauzka eta oso txukuna izan arren “bait nekien”, “makur erazi”, “duhin” eta horrelakoak dakartza. Ikasle gazteak nahastu egiten dira: “Escribes en el examen como trae el libro y está mal, vaya mierda de idioma.”

Kontua da Susa literatura webguneko Armiarma atalak baduela azpiatal bat, Euskarari ekarriak, eta bertan pixkanaka literatura unibertsaleko obra pilo bat sareratzen ari direla, baina orrialde guztiak bat-banaka gaur egun indarrean dauden lege eta aholkuen arabera orraztuak eta zuzenduak. Lan ikaragarria, eta anonimoa, bihotzez eskertzekoa.

Dena den, Euskarari ekarriak webgunetik ezin dira liburuak irakurgailu elektronikora jaitsi.

Bada beste webgune bat, Liburuen esporak, lan estimagarri hori bere gain hartu duena. Esaterako, Madame Bovary bertatik jaitsi dezakezu, pdf zein ePub formatuetan.

Irakurgailu horietako bat erosi behar izan dugu, Cybook opus bat. Salneurri bitxia: 249’95 euro. Normalean, erosleak bost zentimo horiek ez ditu hartzen, horrela aberasten dira apurka-apurka enpresariak, oso abilak dira erosleen aurkako gerra psikologikoan.

Orain alaba Madame Bovary irakurtzen ari da eta primeran, biziki ari da disfrutatzen Emma Bovaryk bere senar gizajoari behin eta berriro jartzen dizkion adarrekin.

Gunther Burpus, 41 urteko gizon bat, Bremen-goa, etxetik irten bezain laster ohartu zen giltzak barruan ahaztu zituela. Orduan katuaren atetilatik sartzen ahalegindu zen. Baina buxaturik gelditu zen, ez atzera ez aurrera, burua eta besoak etxe barruan eta gainerakoa berriz karrika gorrian.

Garrasika hasi zen laguntza eske, eta garrasiok ikasle adar-joleen koadrila bat erakarri zuten. Ikasleek galtzak jaitsi zizkioten. Ondoren, ipurdia urdin distiratsuz margotu eta ipur-masailen arteko erretenean nartziso edo lilipa bat kokatu zioten. Alboan kartel handi bat ipini zuten, hura guztia ikuskizun artistiko bat zela aldarrikatzen zuena. Honela zioen kartelak: “Alemania berpizten ari da. Kaleko arte-obra bizi bat duzu hau. Utzi diru apur bat, sustatu askatasun sortzailea”.

Gizonak egun bi pasa zituen katu-atetilan ataskaturik. Bien bitartean, oinezkoek, espaloitik zebilen jendeak, ezentzunarena egiten zieten Burpusen oihuei eta laguntza-erreguei. Bestela, jaramon egiten zion jendeak “oso ausarta, oso ederra” esan eta txanponak botatzen zizkion, Burpus koitaduaren aldarriak performancearen osagaitzat hartzen baitzituen.

Azkenik, amona xahar batek poliziari diotu zion, ohartu zelarik zakur batek denbora franko zeramala Burpus jaunaren atzealdean usnaka.

Komisaldegira atxilo eraman zuten Burpus, eskandalu publikoagatik.

Dena den, katuaren atetilan mugitu ezinik egon behar izan zuen bi egunetan 3000 bat marko pilatu zituen galtzontziloetan.

Hiri-kondairetan aditu diren Snopes wegbunekoek diotenez, kontakizun honek adieraziko luke jendea beldur dela, benetako arazo bat nozitzean, laguntza garrasika eskatu arren, lagun hurkoek ez ote duten ezentzunarena eginez bazterrean utziko, jende askok sentitzen baitu gure gizartea hotz; elkarri laguntzea ez da oso ohitura popularra.

Burpus jaunaren antzeko sentitzen bide gara sarritan, laguntza eskaera desesperatuak egin arren inork ez baititu behar bezala interpretatzen, ezta hurbilekoek ere. Har bedi kontuan Burpus jaunaren bizilagunak izango zirela albotik igaro arren bere oihu etsiak aintzat hartu ez zituztenen artean asko eta asko.

Bigarren interpretazio bat: Burpus jauna barregarri ageri da kontakizunean, baiki; baina ez ote dira oraindik xelebreago txanponak botatzen dizkioten paseatzaileak? Gaur egun inor ez da ausartzen arte obra modernoren bat jendaurrean txartzat jotzen, ez dago ondo ikusia. Txanponak botatzen dituztenak zentzun handirik gabeko arte-galeristak lirateke, edo gobernuak, goi mailako kultur ekoizpen bat delakoan herria apaindu eta aberasteko asmoz sarritan dirutza alferrik erabiltzen baitute mokordo goibel bat erosteko.

Joera honen abiapuntua gurean Eusko Jaurlaritzak Picassoren “Gernika” mespretxatu izanak eraginiko damua eta lotsa izan liteke. Picassok behin eta berriz eskaini zien jeltzaleei, baina hauen kultur gizonek nahiago zuten errealismo konstunbrista, erromeriak, poxpolinak…. Bere garaian euskaldunok onartu izan bagenu, Gernikan genuke gaur egun Gernika.

Kontua da gertu gaudela edozer onartzeko arte obratzat. Kontatuko dudan honako hau ez da hiri-kondaira, baizik benetan gertatua: artista batek bere mokordoak saldu zituen, eskaiolazko ontzien barruan. Erosle bati eskaiola hautsi eta ez zuen kaka izpirik ere aurkitu. Orduan artistaren aurkako salaketa jarri zuen. Bere mokordoa nahi zuen, artistaren kakagatik ordaindu baitzuen. Azkenik epaiketa etorri zen. Konplikatua izaten da epailearen lana.

Snopes-ekoak Bremengo poliziarekin harremanetan jarri dira, eta ez dute gertaeraren berririk. Hiri-kondaira zabaldu zutenek ziurtatu zuten “Der Spiegel” aldizkari ospetsuan argitaratu zela, baina “Der Spiegel”ekoek ere ez dakite deus.

Kolonbian, Karibeko Santa Martan, orain jaio den neska bati esker, Marianari esker, sendi bereko sei belaunaldi bizi dira aldi berean. Marianaren amak 16 urte ditu, amonak 38, birramonak 60, herenamonak 77 eta laurdenamonak azkenik 95.

Sei belaunaldi. Demagun gurean hogeita hamar urte dela aurreneko umea izateko batez besteko adina. Aldi bereko sei belaunaldi bagenitu, laurdenamona lehenbiziko karlistada baino lehen zatekeen jaioa. Gure gazteei esan txikia zinenean ez zenutela ontzi garbigailurik etxean eta harrigarria zaie, edo ez dute ulertzen.

Hemeretzigarren mendeko hogeita hamargarren urtean Euskal Herriko etxeetan ez zen ispilurik. Hil berria zen Hegel eta hamalau urte falta zitzaizkon Nietzscheri jaiotzeko. Gaur aspaldi galdutako eremu zabaletan bizi-bizi zebilen euskara, artean ez zizkiguten foruak kendu. Ez autoa baizik astoa zebilen nagusi gure karriketan.

Orain dela sei belaunaldi baserriak eta arrantzak itzelezko garrantzia zuten, gure herrietan ia ez zebilen beltzik edo hegoamerikarrik, hain gutxi txinatarrik. Gaur egungoaren erdia zen bizi esperantza, baina ez zegoen fibromialgiarik ez Alzheimerrik; ezta Eurovision ere. Sarkozyk eta Rosa Diezek oraindik ez zuten eskuratua Bakearen Nobel Saria. Orduan hasi zen aspirina lehen urratsak ematen munduan, Mariana oraintxe bezala.  

Christine eta Lea Papin neskame dabiltza, edozertarako, etxe berean,  Frantzia sakoneko herri txiki aberats batean, Le Mansen, joan den mendeko hogeita hamarreko hamarraldiaren hasieran. Beste bikote bat dute nagusi, ama-alabak. Garai hartan, auskalo orain, abereak bezala erabiltzen zituen zerbitzariak Frantziako burgesiak, klase inertzia anker batek bultzaturik. Ohikoa zen harakinari sendikoentzat txuleta eta morroientzat hondarra eskatzea. Papindarrak isilak dira, arraro samarrak, beti elkarrekin, ez dira irteten, oporrak ere gelan ematen dituzte biak bakarrik.

Behin batean, ekaitza Le Mansen, kanpoan dira nagusiak, badoa argindarra. Ama-alabak itzulirikoan errieta jopuei, ilunaren errudun jotzen dituzte noski. Ahizpek ez dute deus ere egin haatik, elkarrekin egon eta argindarra itzul dadin itxaron baizik. Aldarri eta aldarri nagusiek. Halako batean, Papin ahizpak oldartu egiten zaizkie eta begiak erauzten dizkiete, artean bizirik direla, eta gero hil. Ondoren,  jakingura eta gozamen sakratua: sukaldeko labanak, pitxerrak, mailuak hartu eta hazpegiak txikitzen dizkiete, izter eta ipurmasailak xerra-xerratzen, etxe osoko txokoak garunez zipriztintzen, alu-aldea odolez igurzten (ipurdia eta alua direla “bizitzaren misterioa” esango dio Christinek epaileari). Azkenik, guztia goitik behera garbitu, etxea txukun-txukun utzi eta ohera, elkarrekin. Sakrifizio osoko hitz bakarrak: “Ederra egin dinagu!”.

Poliziak berehalako bultzatzaileak bilatzen ohi ditu, helduarokoak. Psikoanalistak, berriz, hiltzailearen haurtzaroa, bizialdi osoa, gurasoen haurtzaroa, poliki-poliki, belaunaldi osoak iraganerantz behar izanez gero. Mozkor basatia zuten aita, ahizpetako bat biolatzen zuen.

Papin ahizpen hilketaren Lacanen azalpenen artean, batek dio paranoikoek metafora errealitatera igaroarazten dutela: “Begiak aterako dizkinat!”, diogu, gorrotoa adierazteko. Horixe bera zuten gauzatu horrenbestez, hitzak eta ekintzak ezin bereizirik. Bestalde, Papin ahizpek mundu bakar zuten beren arteko uharte hertsia. Bertan aurkitu zuten sexua. Guztiz arrotza zitzaien gizona. Christinek zioen aurreko bizialdi batean ahizparen senarra izan zela. Lacanentzat, oraintxe zen Learen senarra. Bikote estua zuten osatzen.

Hilketaren ostean atxilotu eta Papin ahizpak bereizi egin zituzten; orduan hasi ziren eldarnioak, atorra hertsagarria ezarri behar izan zieten. Lacanen ustetan, bizikidetza itxiegia izan bazen hilketaren oinarri, bereiztea zen eldarnioena. Bereiz zeuden arren, nolanahi ere, beren idatziak eta adierazpenak berdin-berdinak ziren.

Ekintza eroak batzuetan tentsioa bare dezake, paranoia sendatu. Baina baita ostendurik itxaroten zegoen eromena nabaritu eta biziarazi ere, lasterketa-hasierako tiroa bailitzan, Papin ahizpen kasuan bezala. Espetxeratu eta bost hilabete barru Christinek sinkopeak eta haluzinazio ikaragarriak zituen, bere begiak erauzten ahalegintzen zen, gurutziltzatuaren jarreran ipintzen zituen besoak, sexu erakustaldiak eskaintzen zituen.

Lacanen iritziz, zapalduriko homosexualtasuna du emakumeen paranoiak abiapuntu. Christinek bikote homosexual bateko gizontzat zuen beren burua. Bere paranoian, bikote sakratu madarikatu bat osatzen baitzuten: andre santua (ahizpa Lea) eta berau babestearren etsai gaiztoa erahiltzera derrigortua den gizona (bera, Christine).

Andreek idatzi dute ederki Lacanen gainean. Lacanen beraren edozein liburu baino aunitzez mamitsu eta xarmagarriagoa duzu Elisabeth Roudinescoren Jacques Lacan. Esquisse d´une vie, histoire d´un système de pensée edota Catherine Clementen Vies et légendes de Jacques Lacan.

Lacan maiz aritu da emakumeen gozamenaz. Dena dela, Lacanen esanetan ez dago sexu harremanik. Sexu jardueran sexukide bakoitza bere plazerak korapilatzen du, lagundutako masturbazioa da gehiago benetako harremana baino. Barre egin dio aldibereko orgasmoaren aldeko psikoanalista amerikanoen setari, Come together horiek bikote-arazoak konpontzeko panazea balira bezala.

(Horrek ez du esan nahi Lacanentzat amodioa ez denik; bada, bai, baina ez du zerikusirik sexu harremanekin. Bai, aitzitik, estasi mistikoekin.)

Era berean, Lacanek emakumezkotasuna ukatu du, Jungek eta amerikanoek, nia indartzearren, amatxo eternalaren altzora itzulera- txangoak antolatzen dituzten bitartean.

Gure kulturak beti lotu izan dio emakumea gizonari. Osotasunaren erdigune, gizona, jakina: emakumea, gizonaren saihetsetik aterea, osagarri. Horixe ukatzen du Lacanek. Emakumea ez denez oso, hain gutxi osagarri, gizonari, gizonaren mintzamoldeari, ihes egiten dio, badu gizonak ez duen zerbait: gozamena.

 Emakumeak, gozamena datorkionean, badaki zer den; baina ez datorkie emakume guztiei. Emakume-gozamena da Lacanen obran azken xede eta muga. Mistikoak estasia bezala, sentitu bai, baina ezin du mintzoz adierazi. (Bestalde, emakumeak frigidotasunaz arduratzen hasi dira gozamena betebehar bihurtu dietenean, kanpotik.)

Lacanentzat literaturarik interesgarriena, estilorik behinena, emakume mistiko eroena da, edozein erlijio antolatutik at. Bere burua talde horren barruan kokatzen du, Batailleren “Madame Edwarda”n ageri den eroaren kide, aluko ezpainak zabalduz “hauxe duzue Jainkoa” dioena.

Alta bada, Lacanen mistikoek ez dute betiko Jainkoarekin bat egiten, paranoiarekin baizik. Eta beren estasiak ez dira aingeruzkoak, hilketak baino, esaterako Papin ahizpen krimen haluzinagarria.

Joan den astean Jose Angel Meaurio lankidea fisioterapeutarengana joan zen, Iker Alonso ikasle ohiarengana, minberatua baitzuen bizkarra.

Ikerrek sakonki aztertu eta galdetu zion ea mindutako tokian kolperen bat hartu ote zuen aspaldi. Bai, orain dela hogeita hamabost urte, Busturi inguruan, leizezulo batean. Arroka batetik erori nintzen. Ikerren diagnostikoa: kolpe haren ondorio duzu oinaze hau, hainbeste urte igaro diren arren.

Azalari buruz ere esaten da oroimena duela, pikorta, ebaki eta zauri bakoitzaren gomuta gordetzen duela, jasotako eguzki izpi bakoitzarena.

Eta arimak? Itxuraz behinik behin, gertatu zaizkigunetatik gehienak ahaztu egiten ditugu. Aditu batzuek aitzitik uste dute gure arimak den-dena gordetzen duela, ezkutuko zokondoetan bada ere, ordenagailuetako caché horien antzekoetan.

Freudek, euskaratu berri den Egonezina kulturan liburuan, Erromarekin alderatzen du giza arima: oso garai desberdinetako aztarna eta hondakinak dauzkagu aldi berean, eta etxe berriak eraikitzeko ez ditugu antzinakoak zertan suntsitu eta desagerrarazi. Arkeologo eta psikologo onek badakite estalia, garrantzitsua bada, desehorzten.

Romain Rollanden ustez, erlijio guztien sustraia sentimendu ozeanikoa da, zure burua unibertsoarekin bat eginik sentitzea, ura uretan legez, zorion goxo bat. Funtsezko sentimendu hori gero erlijio bakoitzak bere mitologia eta irudigintza desberdinaren bitartez interpretatuko luke.

Zein da ordea sentimendu ozeanikoaren sustraia?

Umekiak amaren sabelean, edota titi umeak jaio ondoko hilabeteetan, ez du bere eta amaren artean bereizten, bere eta munduaren artean. Bat eginik bizi da amarekin, ez daki bera banandua dela, aparteko batasun bat. Hori pixkanaka ikasiko du, titia etor dakion garrasi egin beharra duela ohartzen delarik, edo oinaze batzuk bere barruko organoetatik datozkiola. Ordutik aurrera bere buruaren kontzientzia hartuko du, heldutasunera abiatuko da, bakardade metafisikoaren kontzientziara: bakarrik jaio ginen, bakarrik hilko gara, bakarrik amets egiten dugu, bakarrik pairatzen dugu bizkarreko mina.

Sentimendu ozeanikoa nire eta amaren arteko bereizketarik sentitzen ez nuen garaira itzultzea litzateke, erregresio bat amaren sabelera edo Romulo eta Remorekin batera otsemearen errapetik zintzilikatzera.

Meauriok, etengabe dagoen arren sentimendu ozeanikoan murgildurik, ezin du bizkarreko oinazea ahaztu.

Oraindik orain hurbileko bat Alzheimerrak jota hil zaigu; amaieran jan ere ezin zuen egin: janaria ahotik sartzen bazenion ere eztarriak ahaztua baitzuen irensteko mekanismoa.

Inkestek diotenez, gizon heterosexualak gara atzera begirako jelosian sarrien jausten garenak, neskalagun  berria tankera honetako kezkez nazkatzen paregabeak: “Eta lehengo mutilagunak nola ukitzen zintuen, non egiten zenuten larrutan, ederragoa al zuen zakila nik baino?” “Bai noski”. “Gezurrra! Puta zikina!”

Ederki kontatu du Philip Roth-ek Suminez eleberrian atzera begirako jelosia horren aldaeretako bat: Messner protagonista unibertsitate puritano batean dabil, nekez bilatzen dute bertan hemeretzi urtetik gorako neska-mutilek elkarrekin ibiltzeko bideren bat, Messner eta mutilak oro har potroetako minak jota bizi dira, baina halako batean, ezustean, Messnerrek neska batekin hitzordua egin, afaltzera joan eta, erabat irudikaezina eta txundigarria, lehenbiziko hitzorduan bertan auto barruan neskak zakila zurrupatzen dio.

Zorion betean eta guztiz esker oneko eta maiteminduta gelditzen da Messner, harik eta deabruak zalantza itsatsiko dion arte kaskoan: zurrupatu ote dio besteren bati niri baino lehen? Trebetasun polita erakutsi baitu, eta jakinduria hori ez da zerutik erorita tanpez eskuratzen.

Hots, Messneren kasuak nabarmentzen du gizon heterosexualaren nahia (sentimendua, apeta), zurrupaketari eta gisako beste sexu jarduerei dagokiena, paradoxazkoa dela eta irtenbiderik gabekoa, ezinezkoa: iaiotasun handiz zurrupa diezaguten nahi baitugu, baina aldez aurreko inongo esperientziarik gabe.

Ordea, zurrupaketaren arloan maisutasunari dagokion grazia eta soltura ezin da erdietsi ariketa eta entrenamendu luze baten bitartez baino, gainerako arlo guztietan bezalaxe.

Messnerrek azkenean galdetu egin dio neskalagunari aurretik besteren bati zurrupatua ote dion, eta neskak inongo lotsa edo arazorik gabe erantzuten dio “bai noski”.

Alaba batek kontatu dit Institutuko beste ikasgela batean Etikako azterketan irakasleak “Zer da etikoki ausarta izatea?” galdetu duela, eta ikasle batek ez duela erantzun “Hauxe!” baizik, ez duela ezer gehiago idatzi, eta irakasleak 10 jarri diola. Ikerketa arin batek erakutsi dit ez dela benetan gertatu.

Orain dela hogeita hamar urte Hondarribiako Institutuan ikasten ari nintzela pasadizo berdina zebilen bolo-bolo.

Jean-Bruno Renard adituak istorio horixe bera dakar hiri-kondairen gaineko bere liburuaren hasieran, hiri-kondaira eredugarritzat jotzen baitu Etikako azterketari dagokiona.

Nondik nora iraunaldi eta hedadura hori? Zer da zehazki hiri-kondaira?

Renardek ezaugarri hauek ikusten dizkio: kontakizun anonimoa da, aldaki ugari dituena, laburra, harrigarria, egiazkoa eta berriki gertatua balitz bezala adierazia, eta kokatua eta kontatua den jendarteko beldurrak eta nahiak adierazten dituena.

Etikako azterketaren kondairak nabarmentzen du ikaslea irakaslea bezain azkarra izan daitekeela. Hamar bat ipiniz omenduko du irakasleak ikaslearen trebetasuna. Pasadizoak ikasleen gurari gutxi-asko inkontziente hau ere adierazten du: ekintza eta bizitza gogoetaren gainetik jartzeko nahia, ikasi beharraren eta bibliografiaren gainetik. Beste zergatiko bat istorio hori nerabeei atsegina izan dakien: ikasleen mendekua dakar irakaslearen nagusitasunaren aurka, ikasketa zailek eragiten duten estresaren aurkako antidotoa da, azterketengatiko estualdia sendatzeko botika.

Renarden ustez, hiri-kondairek jendearen larridurak eta desirak adierazten dituzte, egia bailiran kontaturiko ipuin sinbolikoak dira.