Markos Zapiain

4-KONBERTSIO POLITIKOA

• -Bere buruari iritziz aldatzeko eskubidea ematen dio; askatasunak zure atzoko usteen menpean ez bizitzea eskatzen du
• -Anthony Burns eta John Brownen aferek bultzatzen dute konbertsiora
• -Gobernuak esklabo iheslariak salatzera behartzen duen lege bat aldarrikatu zuen
• -Thoreauk dioenez, hori Estatuaren gerra-aldarrikapen bat da beraren aurka (aurretik iheslariak lagunduak zituen, bere etxean aboliziozaleen batzarrak eginak zituen…)
• -Estatuaren erabaki horrek eragozten dio naturaren ikuskizunaz gozatzea, ibilaldiez, hausnarketaz…
• -“Walden” etikari zaiona zaio “Desobedientzia zibilaz” politikari

5- THOREAUREN PENTSAMENDU POLITIKOA: DESOBEDIENTZIA ZIBILAZ

• -1849, oso laburra, filosofia politikoko beste maisulan batzuk bezala (“Alderdi Komunistaren Manifestua”, “Printzea”, “Borondatezko morrontzaren diskurtsoa”)
• -Politikari ekingo dio gizabanako gisa galdu duen lasaitasuna berreskuratzeko asmoz

• 1-Gobernurik onena, gutxien gobernatzen duena da; perfektuena, bat ere gobernatuko ez lukeena litzateke
• 2-Gobernuek agintea ezartzen dute ez legitimoak direlako, baizik indarraren jabe direlako
• 3-Legearenganako begirunea, kontzientziak agintzen digunaren ondoren dator; aurrena gizaki gara, soilik hurrena hiritar
• 4-Bidegabekeriaren eta injustiziaren laguntzaile bilakatzen zara
• -ez badituzu salatzen
• -ez baduzu haiek abolitzeko borrokatzen
• -ez badituzu eragozten
• Kasu hauetan, bidegabekeria egin duena bezain errudun zara
• 5-Estatuak etsaitzat du obeditu aurretik bere kabuz zalantzatzen eta hausnartzen duen edonor
• 6-Ez dago arrazoi egokirik esklabotza aldezten duen gobernu bat onartzeko
• -Ondo dago eskatzea esklabotza amai dadin
• -Are hobeki, intsumisioa; esaterako, zergak ez ordaintzea
• 7-Lege bidegabeak ez dira bete behar
• -Gobernu bidegabe baten aurkako kontrabotererik eragingarriena, gizabanakoen ekintza da
• -Gutxiengoa garaiezina da, bidegabekeria eragoztera benetan deliberatzen delarik
• -Lan guztia ezin duzu zeuk bakarrik egin, baina zerbait egin beharko zenuke
• -Estatuak ezin ditu desobedientzialari guztiak espetxeratu, makurtu beharko du
• -Estatuak atzera egin eta borroka uzten duenean, iraultza egina dago, iraultza baketsua

Hurtado, proyección de Baroja, es schopenhaueriano hasta la médula: la vida es un péndulo entre el deseo inquieto y el aburrimiento. Cuando no tenemos lo que queremos lo buscamos con angustia; y, una vez conseguido, nos hastía y nos inventamos nuevos objetos de deseo. No en vano se titula “Aburrimiento” el capítulo en que Hurtado se retira del ajetreo de la vida a Alcolea en busca de paz.  

El deseo humano es la objetivación de lo que Schopenhauer llama Voluntad: un querer ciego, causalidad sin causa y finalidad sin fin, que ante todo quiere durar, permanecer. Para Schopenhauer, dicho Querer es la esencia del universo. Es único, y se manifiesta tanto en mi voluntad de encender la televisíón como en el crecimiento impersonal de una orquídea o las modificaciones de las nubes. La conciencia humana es la punta ridícula de un iceberg escondido e inconsciente.

La individualidad, el yo, es una desgracia; hay que abolirlo. Ya no se trata, como para Descartes, de disolver las ilusiones del sujeto para acceder a la verdad; según Schop., por el contrario, el sujeto mismo es precisamente la ilusión que debemos disolver.

Frente a Spinoza, para Schopenhauer y para Baroja la ciencia aumenta el dolor: cuanto más conocemos más conscientes somos del absurdo fondo de todo lo que hay. El árbol del conocimiento y el de la vida no son compatibles. De ahí el título de la novela.

El que Baroja expresara en sus novelas estas ideas de Schopenhauer propició su gran popularidad entre los lectores españoles, totalmente desencantados con su situación socio-política.  

En el capítulo que transcurre en la azotea de Epicuro las referencias a la filosofía no son únicamente las explícitas.

La costumbre de Iturrioz de observar las maniobras de una araña la comparte con Spinoza, cosa que Baroja sabía.

(Zergatik gelditzen Iturrioz armiarmei begira? Eulia agresiboki jaten dutelako? Zerbait esaten diote armiarmek? Humanitatea gogorarazten diote?

Baina hori ez dator bat Iturriozen filosofiarekin, ezta?

Ezta Spinozarenarekin ere, lehen begiratuan. Bai ordea Deleuzeren iritziz.

Zer adierazten dute armiarmek?

Eta zein da Iturriozen eta Hurtadoren filosofien arteko desberdintasun nagusia?)

Por si acaso: a veces se contrapone la mayor alegría de vivir de los pragmatistas ingleses y de Iturrioz al profundo pesimismo de Hurtado y Schopenhauer.

Ahora bien, del Leviathán de Hobbes, primer libro citado por Iturrioz, proviene la frase homo homini lupus, el hombre es un lobo para el hombre; también su concepción del hombre como malo por naturaleza (frente a Rousseau) y del estado natural de los humanos como guerra permanente, de lo cual proviene la necesidad del Leviathán (el Estado; el Leviathán era un monstruo marino a veces identificado con Satanás, que Hobbes utilizó como metáfora del Estado). En resumen, para Hobbes los hombres no podemos vivir juntos sin una buena dosis de policía y castigo. El miedo es el acicate principal de la filosofía política de Hobbes.

Es decir, tampoco las concepciones de Iturrioz son la alegría del huerto.

El árbol de la ciencia es la novela más autobiográfica de Baroja, Hurtado es Baroja, y Baroja, sin duda, ha asimilado a Kant a través de Schopenhauer. Schopenhauer interpretó a Kant de un modo peculiar, y Baroja tergiversa a Kant exactamente donde es tergiversado por Schopenhauer.

Es verdad que Baroja se compró la Crítica de la Razón Pura, pero lo que leyó de verdad fue Parerga y Paralipomena y El mundo como voluntad y representación.

Hizo bien, porque Schop. escribe estupendamente, no abusa de la jerga filosófica y es tan profundo como comprensible; Kant en cambio es profundo, por supuesto, pero de mucho meandro inútil y cargante.

Baroja y Schopenhauer comparten también una profunda misantropía.

Para Baroja, el mayor número de amigos marca el grado máximo en el dinamómetro de la estupidez.

Nosotros insultamos a otros humanos llamándoles "perro", "txakur"; como dijo Rociíto en la tele, “ése es peor que un perro judío”. Schop. insultaba a su perro llamándole "hombre".

Schopenhauer le dejó toda su herencia a su caniche, "Atma"

Insultaba con mucha gracia: decía: "en África tienen monos; en Europa tenemos franceses". 

1-LOTURA BARIK BIZI, ETA LIBRE

·         -Thoreau libertario bat izan zen. Libertarioa: “Askatasun indibiduala mugatzerik inolaz ere onartzen ez duena, ez gizarte kontuetan, ez politikan.”

·         -Zure buruarekin: bakardadea atsegin

·         -Besteekin: distantzia egokia, trikuarena

·         -Munduarekin: indiferentzia; “Mundua suntsitzear balitz ere, ez nuke hori ikusi ahal izateko kale-kantoira hurbiltzeko lanik hartuko”.

·         -Pairagaitz zaio otzantasuna, domestikotasuna, bai abereengan eta bai gizakiengan

·         -Piztia basatiak basati behar du

·         -Barregarria bezain negargarria da otsoa etxe-abere bilakaraztea

2-BIZIMODU SINPLEA

·         -Ez lanik, ez sendirik, ez aberririk

·         -Ez inoren ez ezeren menpeko

·         -Inori azalpenik eman behar ez

·         -Joan, etorri, gelditu, nahi izatean

·         -Dagokizun unean bizi; zure denboraren erabileraren jabe izan

·         -Zure bizimodua asmatu

·         -Harremanak, soilik nahi duzunarekin

·         -Nahi izatean, harremana eten

·         -Zure naturari entzun, zure joerak bete

·         -Zure baitako bizi indarrak nahi duena onartu

·         -Ametsak bizi, bizitza amestu

·         -Inori ez obeditu, inor ez gidatu

·         -Zure bizitza arte-lan bilakarazi

3-FILANTROPIA GORROTO

·         -Thoreauk ez du hurkoa maitatzeko agindu kristaua maite

·         -Ongintzak eta errukiak injustizia iraunarazten dute: erremusinak dakar txiroa laguntzara ohitzea

·         -Ezabatu beharreko sistema iraunarazten du errukiak

·         -Thoreauk iraultza espirituala laudatzen du, indibiduala: ez gara gizateria salbatzera etorri, baizik bizimodu filosofiko bat asmatzera

1.    GIZARTE INDUSTRIALAREN ETA MODERNITATEAREN KRITIKA

·         Harvarden, Unibertsitatean, 20 urte zituela, “Garai modernoetako espiritu komertziala eta bere eragina nazio baten izaera politiko, moral eta literarioaren gain” idatzi zuen, eta bere obra eta bizimodu osoaren ernamuina dugu bertan

·         Modernitatearen kritika: Thoreauk maite ez dituen teknikarien, ingeniarien, bankarien eta merkatarien garaia dugu hau

·         Ez ditu hiriak gogoko, ez dirua, ez salerosketa, ez industria

·         Nahiago du landa, basoa, buruaskitasun naturala

·         Ez du gustuko kontsumoaren araberako ekoizpena

·         Filosofia “bizimodu-ekonomiarekin” identifikatzen du

·         Thoreau nolabait ekologista teknofobo bat da, ez du uste industria-iraultzak zoriontsuago egingo gaituenik; edonola ere, berak ez du iraultza orokorrik bilatzen, baizik gizabanako zehatzen erreforma moral eta espirituala; ez du sinesten gizabanako partikularrengan baino

2.    BIZIMODU FILOSOFIKOA

·         “Filosofia irakasle franko dugu gurean, baina filosofo bakar bat ere ez.”

·         Filosofo izatea ez da gogoeta zail eta sotilak adieraztea

·         Ezta filosofia-eskolak sortzea ere

·         Baizik jakinduria maitatzea, honen araberako bizimodu sinple eta independentea mamituz; bizitzak dakartzan arazoetatik batzuk konponbidean jartzea, ez soilik teorian, baizik praktikan

·         Bizitza pentsatu eta pentsamendua bizi

3.    BIZIMODU XIXTRINAREN AURKA

·         “Bistan da zuetako askok bizitza erdipurdiko eta tentelak bizi dituzuela”

·         Gizaki gehienak, onartutako etsipenean bizi dira. Lasaitasun deitzen dena erabateko desesperazioa da.

·         Zer da bizimodu xixtrina?

·         Balio faltsuen bila dabilenarena: dirua, ohoreak, agintea, jabetza, ospea

·         Edota kontsumo-gizarteak dakartzan bizio berrien bila: nahia eta apeta, erosi, poseditu, kontsumitu, ordeztu, ostera ere nahia eta apeta…

·         Bizimodu xixtrina besteekiko harremanetan: itxura hutsera eta axalkeriara mugatutako harremana; hirian, goiko kaleetako harreman hutsalak zapatu gauetan, hitzontzikeria eta mozkor tristea…

·         Bizimodu xixtrina oro har: bere baitan bildua bizi ez denaren bizimodua

·         Estatua, gizartea eta politika: kontrako eztarrian trabatu eta goitika eginarazten digun arandoia

4.    BOTIKA EUPEPTIKOA

“EU”: ona, ongia (Eulogio, Eufrasio, Eudaimonismoa, Euforia, Eufonia, Eukaristia)

·         Lehen araua: bizitze hutsak dakarren atseginaz gozatzen ikasi

·         Zure burua zoriondu, egunsenti bakoitzaren distira berriagatik

·         Bigarren araua: ezetzaren eta ilunaren etengabeko lanari aurre egin, zorion eta gozamen nahi sendo baten bidez

·         Zoriona eraiki egiten baita, ez zaigu berez etortzen

·         Hirugarren araua: zure burua erdigunean kokatu

·         Gure gizarteotan, ez gara gure buruaren jabe

·         Bizitza galdu egiten dugu, bizimodua atera nahian gabiltzalarik

·         Makina bilakarazten gaituzte

·         Benetako bizitza etorkizunerako uzten dugu (lana izatean, jubilatzean…)

·         Konponbideak:

·         Nork bere burua asmatu eta eraiki

·         Bizimodu osasuntsu, neurritsu eta soila

·         Erromatarren “otium”a berpiztu, aisialdia: zure buruaren jabe, beti eta nonahi

·         Laugarren araua: zoritxarra atsegin bilakarazi; negatiboan positiboa bilatu

5.    BOST GOGO-JARDUN, TXARRA ON GISA IKUSTEKO

·         Espetxealdia, mundua begi berriekin ikusteko aukera

·         Istripuzko sutea, suzko paisaia bikain batez gozatzeko aukera

·         Haratustela, sarraskia, bizitzaren garaipen gisa

·         Euritea, naturarentzat bedeinkazio

·         Agonia, hilzoria, bizitzako une trinkoak bizitzeko aukera: hiltzera doala, Thoreauk uko egingo die analgesikoei

·         Hilzoriari dagozkion uneak sakonki bizi nahi ditu, agoniaren sentsazioez gozatu; sentsazio horiek bizitzari baitagozkio; eta horrela hilzoria eta agonia bigarren mailan gelditzen dira

·         Une bakoitza sakonki bizi: ez esan “hil behar dut”, etorkizunari baitagokio eta ez dugu zertan etorkizunaz beldurtu

·         Baizik “bizirik nago”: horrek orainaldi bat oparitzen baitizu, gozatu beharrekoa

·         Bizitza jai handi bat da, maitagarri bilakarazi dezakeguna

-Mito bi: Walden edo bizimodu basatia eta espetxea edo desobedientzia zibila

                        -Amonaren lorategian Merrimack ibaira doan erreka bat abiatzen da

         -Merrimack ibaiak inguruko aintzirak elikatzen ditu

1.   AINTZIRA

·         1845: Emersonen lur eremu batean txabola bat eraikitzen hasten da, Walden aintziraren ertzean

·         Walden: leku mitikoa: haurtzaroko bidaia; amonaren erreka; hildako anaiarekin eginiko kanoa-txangoen ibaiak

·         Hondorik gabe irudikatzen du, ur sarrera eta irteera barik

·         Kolore mugagabeen aldaketak

·         Bekatuak garbitzeko ura du Waldenek

·         Egunero bainatzen da. Izoztuta badago, izotzaren gainean etzanda

·         Aintziraren maila igotze eta jaisteen berri jasoko du Egunkarian, animalia baten arnasa balitz bezala

2.   TXABOLA: EKOLOGIAREN ASMATZEA

·         3 x 4,5: 13 m

·         Altzariak, tximinia, baratzea

·         Bertan 1845eko uztailaren 4tik (AEBen Independentzia eguna) 1847ra arte biziko da, 26 hilabete

·         Bi egunean behin Concordera joango da

·         Filosofo transzendentalisten bileretara joango da

·         Amatxok prestaturiko jatekoak eramango ditu

·         Bidaiariak hartuko ditu, nekazariak, egurgileak, filosofoak, esklabo iheslariak…

·         Hiru aulki baino ez

3.   ESPETXEA: JOKABIDE LIBERTARIOAREN ASMATZEA

·         Espetxean, gau bakar bat

·         1846an, bere zapatagilearengana doala, poliziak geldiarazi eta espetxeratuko du

·         Uko egin baitio esklabismoari eusteko erabiltzen den bere zergen zatia ordaintzeari

·         Eta Mexikoren aurkako gerrari eustekoari

·         Hiritar zintzoa izan nahi du, bizilagun ona, bideen gaineko zergak ordaindu…

·         Espetxeko zaindaria ezaguna du: Thoreauren fidantza ordaindu nahi du; honek ez du onartzen

·         Espetxeratze horrek “Desobedientzia zibilaz” liburua ekarriko du, 1849an

·         Zerga ezezagun batek ordaintze du (izekok?)

·         Biharamunean askatuko dute

·         Bere zapataren bila doa eta gero ahabiak hartzera

·         Belarrak biltzen ditu, txapelapean eramaten ditu, mikroskopioz aztertu

·         Lanbide txikiekin bizi da: etxeak pintatu, lorategiak zaindu, lurra neurtu, aitari lagundu

4.   BERE BURUARENTZAKO ASKATASUNA SORTU

·         Libre izateko antolatuko du bizimodua

·         Lan finkorik ez

·         Kontsumoa, funtsezkora mugatuko du

·         Guztian ezabatuko du alferrikakoa

·         Aszesi existentziala

·         Ez emazte, ez ume, ez sendirik

·         Ez lagun inbaditzailerik

·         Loturarik ez

5.   THOREAUREN BIZITZAN, HAUSTURA

·         Anthony Burns-en arazoa

·         Esklabo iheslari bat da, Bostonen atxilotua

·         Abolizionistek bere fidantza ordaintzen dute

·         Hala ere, espetxean atxikitzen dute; manifestazioa; polizia bat, hilda

·         Estatuak lege bat aldarrikatuko du: esklabo iheslariak salatzera behartuko du

·         Thoreau abolizionisten alde engaiatuko da

·         Aurreko bizimodu filosofikoa, interesik eta baliorik gabekoa irudituko zaio

·         John Brownen afera: kapitain txuri abolizionista, dozena bat militanterekin batera komando bat osatuko du

·         Brownek hitzaldi bat eman zuen Concorden 1857an; Emerson eta Thoreau aretoan zeuden

·         Brown Virginian armategi batez jabetuko da

·         Harrapatu egingo dute, espetxeratu, urkatu

·         1859an  “John Brownen aldeko defentsa” argitaratuko du, eta toki publiko batean ozenki irakurri

·         “John Brownen martiritza” idatziko du

·         Bere liburuen argitalpena prestatuko du

·         Heriotzaren zain, tuberkulosiak jota

·         Uko egingo die analgesikoei: une guztiak sakonki bizi nahi ditu, azkenekoak barne

·         1862ko maiatzaren 6an hil zen

1-URA, ZEINU ETA ZENTZU

• David Henry Thoreau, 1817ko uztailaren 17an jaio zen, Concord-en (Ingalaterra Berria). 2.000 biztanle zituen Concordek
• Basoak, muinoak, arboladiak, aintzirak, errekak
• Ondorioz: txangoak, ibilaldiak, kanoa, belar biltzea, bainuak…
• Amonaren lorategian Merrimack ibaira doan erreka bat abiatzen da
• Merrimack ibaiak inguruko aintzirak elikatzen ditu

2-BERE FILOSOFIAN HAURTZAROAK IRAUTEN DU

• Umearen askatasuna, Thoreaurentzat helburu
• Oztoporik ez
• Txabolak eraiki, zuhaitzetara igo, mundua zangoen artean nola ageri den begiratu, arrantza, kanoa, ibilaldiak
• Bere munduan bizi eta helduena gorrotatu eta mespretxatu

3-GURASOAK MAIZ ALDATZEN DUTE ETXEZ

• Boston eta Concorden arteko bidaia batean baso eta zelaiak zeharkatuko ditu, Waldenera eramango dutenak
•  Concorden geldituko dira
•  “Nire ume-ametsetako paisaia zoragarria”
• Lau urte zituen orduan (biografoen arabera, bost)

4-KONTRAKULTURA GISA ERABILTZEN DU NATURA

• Natura ezeztatuz eraikitzen da kultura
• Umearengan naturaren presentzia eta kulturaren absentzia maite du
• Naturak kulturatik sendatzen gaitu
• Bietako batera hurbiltzeak, bestetik urruntzea dakar

                                                     I.        Kulturaren kritika: etsipen geldoa da: makina motordunak; dirua errege; traste barregarriak; harreman penagarriak; borondatezko esklabotasuna; ametsik gabeko bizimodu zekena

                                                   II.        Naturaren eta “bizitza bikainaren” laudorioa

5-GURASO FILANTROPOAK/ THOREAU MISANTROPO

• Guraso abolizionistak; etxean militanteak hartzen dituzte
• Baita esklabo iheslariak ere
• Luzaro kritikatuko du abegikortasuna eta bere misantropia azpimarratuko du
• Aita merkataria; ondoren arkatz fabrikatzailea

6-IKASKETAK

• Nota bikainak
• Grekoa eta latina itzultzen ditu
• Maiz egiten du piper eta mendiko eskola bere anaia Johnekin
• Lau urtez Harvarden
• Hogei urte dituela, ikasketa amaierako diskurtsoa: “Garai modernoetako espiritu komertziala eta nazio baten izaera politiko, moral eta literarioaren gaineko bere eragina”
• Bertan aurki daitezke bere gai nagusi batzuk:

                                                                             I.        Espiritu komertzialaren aurkako gorrotoa

                                                                            II.        Diru erregearen kritika

                                                                          III.        Mekanizazioaren kritika

                                                                          IV.        Jainko moderno horien aurkako erresistentziaren goraipatzea

7-IDENTITATEAREN BILA

• Bere izenen ordena aldatu eta Henry David bilakatzen da
• Jasotako izena aukeratutako izen bilakarazten du
• “Egunkari” bat idazteari ekiten dio (20 urte geroago amaitua: 14 liburuki)
• Oharrak, materialak, liburuen iruzkinak, aldarte aldaketak eta sentimenduak, gogoetak, belar biltzeak…
• Concordeko eskola publikoan maisu
• Zigor fisikoak gaitzesten ditu; dimisioa
• Hurrengo urtean eskola bat irekiko du anaiarekin
• Pedagogia libertarioa: irteerak goizalban; belar biltzeak; zigor fisikorik ez; ikasleek zeresana izango dute diziplinari eta zigorgintzari dagokionez
• 1839an anaiarekin kanoan ibiltzera abiatuko da aste beterako

8-NEW YORK

• Anaia John hil ondoren, Emerson filosofoak New Yorkera bidaliko du Thoreau, bere ilobaren tutore gisa
• Literatur munduan izen bat egitera bultzatuko du Emersonek
• Zortzi hilabete emango ditu New Yorken eta Concordera itzuliko da
• Aurkakotasun teoriko garbi bat ezarriko du:
  • New York: zibilizazioa, lilura, itxura faltsua, aurrerapen teknologikoaren erlijioa, bankaria, saleroslea, kazetaria
  • Concord: natura, egia, benetakotasuna, bizitza filosofiko jakintsua, indiarra, baso-mutila, nekazaria

-Marx lurperatu zutenean hitz hauek esan zituen Engelsen hilobiaren aurrean: “Darwinek izaera organikoaren garapenaren legea aurkitu zuen. Marxek, berriz, giza historiaren garapenaren legea aurkitu zuen. Zentzu horretan, zientzia gizona zen. Ordea, hori esanez ez dugu Marx zen gizonaren erdia ere adierazten, izan ere, beste ezer baino lehen iraultzailea baitzen”. Marx: "mundua hainbat eratara interpretatzera mugatu dira filosofoak; hura eraldatzea da egin beharrekoa."

 -Langileen bizimodua Marxen garaian:

-Eguneroko lanaldiak 14-16 ordukoak ziren, edo luzeagoak

-Zeregin horietan zebiltzan haurren eta emakumeen egoera kaskarra; langileen haurrak ez zihoazen eskolara, txikitan hasten ziren lanean

-Igandeetan ere lan egiten zen, eta ez zegoen oporrik; eritasunek eta istripuek langabezian uzten zituzten langileak

-Langilea botatzea libre zen, ez zegoen kanporatua izateagatik jasotzen den diru-saririk

-Soldata mugakoa zen, langilea gosez hil ez zedin baino ez

-ERAGIN NAGUSIAK MARXEN OBRAN:

a)    Alemaniako filosofia, bereziki Hegel (dialektika); eta Hegelen dizipulu Feuerbach (kristautasunaren kritika, materialismoa)

Dialektikarena Heraklitorekin eta Platonen krisialdiarekin hasi Gorgias-en; 2000 urtez filosofia ezinean ibili zen, ukoa, mina eta heriotza ideien munduan txertatu ezinik (Jainko kristauak ez du deabrua bere baitan), harik eta Hegelek Logikaren zientzian barnebildu zuen arte

Hegelen dialektikaren adibideak: jauna eta jopua; Jainkoa eta Jesus; heziketa, gurasoen eta seme-alaben arteko harremanean; haurra, nerabea, heldua. Engelsek dialektika naturari ere aplikatu nahi izan zion (arrautza, txita) baina Marxek giza kontuetara mugatu zuen

b)   Erresuma Batua: ekonomia politikoa (Adam Smith, David Ricardo): lanaren balioaren teoria. Hauek aldezten duten kapitalismoaren ustezko naturaltasunaren aurka jo zuen Marxek. Saldu nahi izan digute kapitalismo liberala heldua dela, errealitate ekonomikoari aurre egiten dion sistema bakarra, sozialismo eta komunismo utopikoak ez bezala. Ordea, liberalismoa haiek baino utopikoagoa da: teologikoak ditu oinarrizko ideiak: esku ezkutu batek merkatu libreari esker lortuko omen du norbanakoak bere onura bilatzea herri osoarentzat izan dadin onuragarri. Zure sakela gizentzeko ahaleginak komunitate osoa aberastuko ei du. Historia errealak erakutsi du ez dela egia: gero eta txiro gehiago dago, gero eta txiroago; gero eta aberats gutxiago, gero eta aberatsago

c)  Frantzia: sozialismo utopikoa: Saint-Simon, Fourier

Marxek “utopiko” deitu zien, eta sozialismo zientifikoa, berea,  kontrajarri zien, nahiz eta denak izan berdintsu aldi berean zientifiko eta utopistak

-Marxen kritika Hegelen idealismoari: Hegelen dialektikak gizakien eta munduaren errealitatea galdu du. Hegelek natura, naturaren historia, gizakia eta giza historia figura kontzeptual izatera mugatzen ditu espirituaren garapenean. Ordea, ekonomia politikoan bilatu behar da gizarte zibilaren anatomia. Harreman juridikoak eta Estatu ereduak ezin dira berez ulertu, edo giza espirituaren bilakaera orokorra deritzoten horren baitan; bi-biak oinarritzen dira bizi baldintza materialetan, gizarte zibilean. Eta gizarte zibilaren anatomia ekonomia politikoan behar da bilatu.

A) Historian, bost ekoizpen-modu: asiarra (komunismo primitiboa), antzinakoa (greko-latindarra, jabea eta esklaboa), feudala (jauna eta jopua), kapitalista (ugazaba eta proletarioa), iraultzaren osteko komunismoa

-Amaiera hasieran dago, baina ernamuinean, garapenaren zain, Hegelen dialektikan bezala. Amaierako komunismoa hobea da hasierakoa baino, aberatsagoa, sufrimendutik igaro beharrak ekarri dion kontzientziari eta aberastasunari esker

Ekoizpen-moduak gauzatzen dituzte ekoizpen-indarrek eta ekoizpen- harremanek

B) Ekoizpen-indarrak eta ekoizpen-harremanak

---Ekoizpen indarrak:

batetik, a) ekoizpen-bitartekoak:

1-   baliabide naturalak: desberdina da zure herrialdeak lur emankorra izatea, petrolioa bai eta urik ez izatea

2-   zientzia eta teknika: ekoizpen modua desberdina izango da zure herrian puntako teknologia eduki edo ezta industriarik ere

Bestetik, b) gizakiak, giza lana, lan-indarra: esklaboak, nekazariak, proletarioak

---Ekoizpen harremanak: honek batez ere esan nahi du ekoizpenaren antolakuntza, kontuan hartuta noren esku dagoen jabetza pribatua

C) Ekoizpen-indarrak garatu ahala, kontraesanean jausten dira ekoizpen-harremanekin, oztopo zaizkie, ez dira ordu arteko harremanetan kabitzen; eta iraultzaren bidez gainditzen dituzte. Esaterako, jabego feudala ez zetorren bat industria kapitalistaren ekoizpen-moduarekin, eta historiak iraultza burgesaren bidez gainditu zuen, kapitalismoa ekartzeko. Beste adibide bat, iraultza informatikoaren irakurketa marxista: internetek mamituriko aurrerakuntza teknologikoak orain arte indarrean egon den jabetza pribatu intelektuala zapartatu egin du: pirateoa, copyleft... Iraultza batek konpondu beharko du, konpontzen dihardu, ekoizpen-bitartekoen garapenak orain arte funtzionatu duen jabego mota oztopo bilakarazi izana. Iraultzatik nagusi irtengo den jabetza-modua teknologia berriek dakarten eskaintzaren eta eskariaren eta jabetzaren lege berriei egokitu beharko zaie. Burutik kendu beharra dago iraultzaren irudi odoltsua. Historiako hainbat iraultza garrantzitsuz jendea ohartu ere ez da egin, hain izan dira lasaiak eta epe luzekoak.

a-Iraultza: ekoizpen-bideak garatu ahala ordu arteko ekoizpen- harremanak, esaterako jabego feudala, ez zaizkio ondo egokitzen ekoizpen-indar berriei. Iraultzak egokitze hori erdiesten du.

“Burgesia eraikitzeko balio izan duten ekoizteko eta elkarrekiko trukerako bideak gizarte feudalaren barnean sortu ziren. Halako garapen-mailara heltzean, ekoizteko eta elkarrekiko trukerako bideok, gizarte feudalak ekoizteko eta elkarrekin trukatzeko zerabiltzan baldintzok, nekazaritzaren eta manufakturaren erakunde feudala, hitz batez, jabegoaren harreman feudalak, ez zegozkien gehiago, aurrerabide osoan ari ziren ekoizteko indar berriei. Ekoizpena erraztu beharrean, horretarako oztopoak jartzen zituzten. Halako kate batzuk bilakatu ziren. Beraz, horiek hautsi beharra zegoen, eta hautsi ziren.”

Alderdi Komunistaren Manifestua, 1848

b-Ekoizpen-modu batetik bestera igarotzeko legea:

“Bere garapenaren une jakin batean, ekoizpen-indarrak kontra-izanean jartzen dira indarrean dauden ekoizpen-harremanekin edo, horien adierazpen juridikoa diren jabetza-erlazioekin. Ekoizpen-indarren garapen-forma ziren harremanok berorien lotura eta katea bihurtu dira. Iraultza sozial baten aroa hasten da orduan. Oinarri ekonomikoa iraultzean irauli egiten da poliki edo bizkorxeago gainegitura eskerga guztia.”

Ekonomia politikoaren kritikari ekarpenaren hitzaurrea, 1859

BURGESIAREN ZEREGINA HISTORIAN

a-Burgesiak ezarri du globalizazioa

“Bere produktuetarako merkatu berriak etengabe topatzeko premiak burgesia mundu osoan zehar ibiltzera bultzatzen du. Nonahi sartu beharra dauka, nonahi bere burua jarri, nonahi harremanak ezarri behar ditu.

Mundu-merkatuaren esplotazioaren bitartez, burgesiak herrialde guztietako ekoizpenari eta kontsumoari izaera kosmopolita ematen die. Erreakzionarioen desesperorako, industriari oinarri nazionala kendu dio. Industria nazional zaharrak honezkero birrindurik edo laster birrintzeko moduan daude.”

Alderdi Komunistaren Manifestua, 1848

b-Burgesiaren zeregin iraultzailea: bera nagusitu arte beneragarri kontsideratzen zen guztiari aureola kendu dio

“Burgesiak historian zeregin iraultzaile nagusi bat izan du.

Burgesiak, boterera heldu den toki guztietan, harreman feudal, patriarkal eta idiliko guztiak ostikatu ditu. Erruki gabe hautsiak ditu gizon feudala bere nagusi naturalarekin elkartzen zuten lotura ñabarrak, gizakiaren eta gizakiaren artean interes hotza, “esku-diruzko ordaina” besterik utzi gabe. Erlijiozko asaldura ikara santuak, zaldunen oldarra eta burges txikien malenkonia kalkulu berekoiaren ur izoztuetan ito ditu.

Burgesiak ordu arte beneragarri eta errespetu santuz kontsideratzen ziren jarduera guztiei beren aureola kendu die. Medikua, legelaria, apeza, poeta eta jakintsua bere soldatapeko bihurtu diru.”

Alderdi Komunistaren Manifestua, 1848

c-Iraultzaren dialektika. Sortzen duzunak suntsituko zaitu: feudalismoak burgesa, burgesek proletalgoa

“Burgesiak feudalismoa eraisteko erabili zituen armak berak orain burgesiaren beraren aurka bihurtzen dira.

Baina burgesiak berari  herioa ekarriko dioten armak egin ez ezik, arma hauek erabiliko dituzten gizonak ere sortu ditu, hots, langile modernoak, proletarioak.

Burgesiak bere buruaren ehorzlea ekoizten du. Haren amiltzea eta proletalgoaren garaipena, era berean, nahitaezkoak dira.”

Alderdi Komunistaren Manifestua, 1848

-Azpiegitura ekonomikoak gainegitura ideologikoa eragiten du. Ez da errealitatea gizakiaren kontzientziaren araberakoa; giza kontzientzia da gizarte-errealitatearen araberakoa. Beren bizitzako ekoizpen sozialean, gizon-emakumeek harreman mugatuak ezartzen dituzte, beren nahimenerako independenteak, ekoizpen harreman horiek ekoizpen-indar materialen garapen-maila jakin bati dagozkio. Ekoizpen-harreman horien multzoak gizartearen ekonomia-egitura eratzen du, egiazko oinarria; haren gainean eraikitzen da gainegitura juridiko eta politikoa, eta hari dagozkio, halaber, zenbait gizarte kontzientzia modu. Bizitza materialaren ekoizpen moduak mugatu egiten du bizitza sozial, politiko eta intelektualaren prozesua, oro har. Ez da errealitatea gizakiaren kontzientziaren araberakoa; giza kontzientzia da gizarte-errealitatearen araberakoa.

-Klase menperatzailearen ideiak dira ideia nagusiak, beti eta nonahi. Klase menperatzailearen ideiak dira ideia nagusiak garai guztietan; edo, beste modu batera esanda, gizartean botere material menperatzailea ezartzen duen klasea, aldi berean, botere espiritual menperatzailearen jabe da. Ekoizpen materialerako bitartekoak eskura dituen klaseak bere eskura ditu, aldi berean, ekoizpen espiritualerako bitartekoak; hori dela eta, aldi berean, haren menpe jartzen dira, batez beste, espiritualki ekoizteko beharrezkoak diren bitartekoak ez dituztenen ideiak. Ideia nagusiak harreman material menperatzaileen adierazpen ideala besterik ez dira.

ALIENAZIO EKONOMIKOA

Kapitalismoan erabakigarriena den alienazioa dugu ekonomikoa. Honen arabera, giza talde bi ditugu funtsean, gizateria bitan dago bereizirik: jabeak eta langileak. Egoera erreal bidegabea iraunarazteko pribilegiatuek darabilten ideologia Ekonomiaren Zientzia da (Adam Smith, David Ricardo). Honek dioenez, alienazio ekonomikoa gainditzea eta bizitza ekonomikoa piztea soilik da bideragarri jabetza pribatuaren instituzioa bermatuz. Arazoa gainditzea, adostasuna, ugazaben bozeramaile intelektualen esanetan, merkatu-askatasunaren bidez lortuko da. Marxen ustez, hori gezur interesatua da, noski, zinez dakarrena langileen esplotazioa baita.

a-Langilearen miseria. Zenbat eta gauza gehiago ekoitzi, are gauza gutxiago izan ditzakete langileek, eta are handiagoa da haren produktua den kapitalarekiko duten menpetasuna. Lan egiteak deshumanizazioaren itxura hartzen du, hainbeste non langileak beren errealitateaz gabetuta aurkitzen diren, gosez hil arte. Bizitzeko beharrezkoak diren gauzez gain, lanerako diren gauzez gabetuta daude langileak.

b-Langileak ekoitzirikoa, langilearentzat arrotz. Langilea hainbat pobreago da, zenbat eta aberastasun gehiago sortzen duen, zenbat eta gehiago handitzen den haren ekoizpena indarrez eta kopuruz. Langilea salgai bihurtzen da; hainbat salgai merkeagoa, zenbat eta salgai gehiago ekoizten dituen. Gauzen munduak gero eta balio handiagoa du, eta giza munduak, berriz, harekiko zuzeneko proportzioan, gero eta balio txikiagoa. Lanak ez ditu salgaiak soilik sortzen; bere burua ere sortzen du, eta langilea ere bai, salgai gisa.

Lanak ekoizten duen objektua, ekoizkina, aurrez aurre jartzen zaio langileari, izaki arrotz bat balitz bezala, ekoizlearengandik bereiz dagoen botere bat balitz bezala. Lanaren fruitua objektu batean finkatutako lana da, gauza bihurtua; lanaren objektibazioa da ekoizkina. Lanaren egikaritzea da haren objektibazioa. Lanaren egikaritze hori langilearen desegikaritzea bihurtzen da ekonomia politikoaren fasean: objektibazioak objektua galtzea eta harekiko morroi bihurtzea dakar.

Langilea bere lanaren bidez sortutako ekoizkinarekin objektu arrotz bat balitz bezala erlazionatzen da.

c-Lana besterentzea, lanaren alienazioa. Lana besterentzeak, lana alienatzeak, esan nahi du, lehenik eta behin, lana langileaz kanpoko dela (hau da, langilearen izatearen barnean ez dagoela), eta langileak lanean ez duela bere burua indartzen, baizik bere burua ukatzen. Langilea ez da zoriontsu sentitzen, zorigaiztoko baino. Ez du energia fisiko eta espiritual askea garatzen; aitzitik, bere gorputza hilduratu egiten du, eta bere espiritua, hondatu. Horregatik, langilea lanetik kanpo baino ez da sentitzen bere baitan; lanean bertan bere baitatik kanpo sentitzen da. Lanean ari ez denean dago eroso; lanean ari denean, ez. Haren lana ez da, beraz, borondatezkoa, behartua baizik, gatibu-lana. Horregatik, ez da behar baten asetzea, baizik eta lanetik kanpoko beharrak asetzeko bitarteko hutsa. Lana langileari arrotza zaiola nabaria da, ez hertsapen fisikorik ez bestelakorik batere ez dagoen bezain laster izurritik bezala ihes egiten baitu langileak lanetik. Langileaz kanpoko lana, gizakia besterentzea eragiten duen lan hori, autosakrifiziokoa da, aszetismoko lana. Azken batean, langileak garbi ikusten du lanaren kanpokotasuna, lana ez baita berea, beste norbaitena baizik, eta hartan dagoenean ez baitagokio bere buruari, beste norbaiti baizik. Erlijioan, giza fantasien berezko jarduerak (giza adimenaren eta giza bihotzaren jarduerak, alegia) eragiten du gizakiarengan, jainkoaren edo deabruaren jarduerak, baina edonola ere jarduera arrotz bat balitz bezala. Eta langilearen jarduera ere, halaxe, ez zaio berezko langileari. Beste bati dagokio; nork bere burua galtzea da.

-Eskaintzaren eta eskariaren legea, gainprodukzio-krisiak, kapitalismo espekulatzailea. Eskaintzaren eta eskariaren legeak azaltzen ditu gainprodukzioak eraginiko krisi ziklikoak

“Merkatu krisialdien aldizkako itzulerek gizarte burges osoaren iraupena era gero eta mehatxagarriagoz planteatzen dute. Merkatu krisi bakoitzak, ekoitziriko produktu pila birrindu ez ezik, honez gainera sorturiko ekoizteko indarrak berak ere suntsitzen ditu aldiro. Gizartearen gainera beste edozein garaitan zentzugabea irudi zukeen izurritea erortzen da: gehiegizko ekoizpenaren izurritea. Gizartea, bat-batean, basakeria egoera iragankorrean amildurik gelditzen da; goseak eta suntsitze-guduak bere bizimodurako bide guztiak kentzen dizkiola esan liteke; industriak eta merkatalgoak porrot eginik dirudite. Eta zergatik? Gizarteak zibilizazio handiegia duelako, bizimodurako baliabide gehiegi duelako, industria eta merkatalgo handiegiak dituelako. Berak dituen ekoizteko indarrek ez diete burges zibilizazioari eta jabego burgesaren harremanei mesederik egiten.

Harreman burgesak estuegi bihurtu dira beren barnean sorturiko aberastasunak eduki ahal izateko. Ordea, nola gainditzen ditu burgesiak krisi hauek? Alde batetik, ekoizteko indar pila bat nahitaez ez birrinduz; beste aldetik, merkatu berriak konkistatuz eta zaharrak hobeki esplotatuz. Eta nora darama horrek? Are krisialdi gogorrago eta orokorragoak prestatzera eta horietatik ihes egiteko bideak urritzera.”

Alderdi Komunistaren Manifestua, 1848

-Kapitalismo industriala, gainbalioaren teoria, D M D’

1-Marxek kapitalismo industrialeko gainbalioa azaldu nahi du, ez finantza- kapitalismo espekulatzailearena

2-espekulazioan gertatzen den irabazia eskaintzaren eta eskariaren legeak azaltzen du; irabazi hori dirua eskuz aldatzera mugatzen da

3-aitzitik, kapitalismo industrialean, burgesa aberastu egiten da, bide batez herri osoa ere aberastuz: trenbidez betetzen du lurraldea, eta abar

4-erabilera-balioa (merkantziaren kontsumoa) eta truke-balioa (salneurria)

5-kapitalistak erosi egiten du langilearen lan-indarra, beste merkantzia bat bailitzan: truke-balioaren arabera erosten du lan-indarra

6-merkantziaren balioa bertan mamituriko batez besteko lan-denbora sozialari dagokio

7-kapitalismoaren formula: D M D’ (D dirua; M merkantzia; D’ lehengo dirua gehi gainbalioa)

8-D M D’ ekuazioari dagokion merkantzia bakarra langilearen lan-indarra da. Lan-indarrari dagokion truke-balio zuzena langilearen soldata da

9-24 orduko lanaldiari dagokion soldata bat etorriko da beste langile batzuek behar izan duten batez besteko lan-denborarekin, langileak kontsumitu beharko dituen merkantziak fabrikatzeko, 24 ordutan bere lan-indarrari eutsi ahal izan diezaion; soldata hori, lan-indarra den merkantziaren truke-balioa, izango da, demagun, 60 euro

10- jo dezagun 60 euro dagozkiola 6 orduko lanaldi sozialari, alegia,  beste langile batzuek 6 ordu behar dituzte fabrikatzeko gure langileak bere lan- indarrari eutsi ahal izateko 24 ordutan kontsumitu behar dituen merkantziak; baina, behin 6 orduko baliokidea erosita truke-balioan, kapitalistak lan eginaraz diezaioke 12 orduz, eta kasu horretan 6 orduko etekina irabaziko du

11-horra gainbalioa, D M D’ formula: burgesak langilearen lan-indarra erosi du, 60 euro; demagun 6 orduko lanaldiari dagozkiola; langileari lan eginarazten dio 12 orduz; lan horri esker 120 eurori dagozkion merkantziak egiten dizkio eta halatan 60 euroko gainbalioa sakelaratu du

12-langilearen lan-indarra da merkantzia bakarra zeinaren kontsumoak, hau da, erabilera-balioak, truke-balioa emendatzen duen. Langilearen lan-indarra kontsumitzea da langileari lan eginaraztea, merkantziak ekoitzaraztea, balioa eta aberastasuna sorraraztea.

13-langileak aberastasun gehiago sortzen du kontsumitzen duena baino. Lan gehiago egiten du, bere lan-indarrari eutsi ahal izateko 24 ordutan kontsumitu behar dituen merkantziak fabrikatzeko beharrezkoa dena baino. Horrela aberasten da kapitalista aldi berean mundua ondasunez hornituz.

14-kapitalistak merkantzia bitxi hori erosi du, zeinaren kontsumoak balioa sortzen duen: langileak balio gehiago sortzen baitu, diru gehiago, lan horren truke ordaintzen zaiona baino. Berak egingo duen lana baino gutxiago egin beharko dute beste langileek, 24 ordutan kontsumitu beharko dituen merkantziak fabrikatzeko.

15-gainbalioaren teoria lehergailu bat da. Luc Ferry bezalako liberalentzat ere zuzena eta egiazkoa da, justua; Marxek ez du eskaintzaren eta eskariaren legea ukatzen; arazoa da eskaintzaren eta eskariaren legeak ez duela kapitalismoa azaltzen, kapitalismo industriala, enpresaren mundua; espekulazioa baino ez du azaltzen

16-gainbalioaren teoriaren ondorioak mila bider sakonagoak eta ahaltsuagoak dira eskaintzaren eta eskariaren teoriarenak baino, edo gainprodukzioaren krisien analisiak baino, liberalentzat aski ahula baita. Hemen benetan erakusten da kontraesanez josia dela kapitalismoa, eta lehertu beharra duela. Kapitalismoaren kontraesanen benetako analisi bat dugu. Saia gaitezen: sistema kapitalista hori garatzen bada, Marxen ustez, kapitalismo horrek ezinbestez sorraraziko du oraingo honetan ez mekanikoki, burdinazko saihestezintasun batez, komunismoa; baizik eta  klase borroka.

17-alegia, boluntarismoan eta militantismoan gaude, fatalista ez den historiaren filosofia batean. Ez gaude honezkero historiaren filosofia automatiko batean, Marxen esaldi ikaragarri hark adierazten zuena: iraultzak sortzen dira naturako metamorfosiak erabakitzen dituen ezinbestekotasun berberaz, kataklismo naturala era mekanikoan sortzen den bezala. Aldiz, aurrerantzean giza borondateari dagokion historia batean sartuko gara, gatazka sozialen historia, klase borrokarena, eta iraultza ez goxo baizik bortitzarena, Robert Owenena ez bezalakoa.

18-behin jendetza itzelak proletarizatu eta txirotu ondoren, behin kapital asko pilatu ondoren, ez dira gelditzen monopolio handiak baino. Azken batean, komunismoa mugara igarotzea da, eta bortxa ezinbesteko gertatzen da. Eskaintzaren eta eskariaren arabera genbiltzanean aski zen desjabetzea eta nazionalizatzea, ez zen derrigorrezkoa bortxaren erabilera. Aitzitik, bigarren hurbilketaren arabera, gainbalioaren hurbilketaren arabera, beharrezkoa izango da iraultza bortxazkoa.

Gainbalioaren teoriaren ondorio batzuk

1-Klase-borrokaren arabera erabakiko dira soldata eta lan-denbora, arazo historiko eta morala baita soldata eta lanaldia finkatzea, ez dago inon idatzia

2-Sindikalismoaren sorrera. Langileek antolatu beharra daukate, indartsu agertzeko ugazabekin soldataz eta lanaldiaz eztabaidatzeko orduan

3-Zer izango da horrenbestez iraultza komunista?

a) Jabetza pribatua suntsituko du, pribatua herriari itzuli, kolektibizatu

b) Eztabaida: norentzat izango da desjabetutakoa? Estatuarentzat ala autoeratutako langile-kontseiluentzat? Nork kudeatuko du gainbalioa?

c) Gainbalioa birbanatu egingo da. Baina nola, Estatu-kapitalismo baten arabera, D M D’ari eutsiz? Ala komenigarriagoa da deshazkundea?

4-Marxek “gainbalio erlatibo” deritzona: zientzien eta tekniken aurrerakuntzari esker kapitalistak, langileen aurkaritzarik eta gatazkarik gabe, gainbalioa emenda lezake

IRAULTZA KOMUNISTA: ASKAPENERAKO BALDINTZA

-Iraultzan, proletarioek ez dute galtzeko ezer, beren kateak izan ezik

“Komunistek ez dute gogoko beren iritziak eta xedeak ezkutatzea. Zabal-zabalik aldarrikatzen dute, beren helburuak lortzeko, aurreko gizarte-ordena osoa gogorki amilarazi behar dela. Ikara bitez klase nagusiak iraultza komunistaren aurrean! Proletarioek ez dute hor galtzeko ezer, beren kateak izan ezik. Irabazteko, mundu osoa dute.

Herrialde guztietako proletariook, elkar zaitezte!”

Alderdi Komunistaren Manifestua, 1848

-Iraultzak gizarte komunista ekarriko du:

-klase sozialik gabeko gizartea

-esplotazioaren amaiera

-beraz, ez da Estatuaren beharrik izango, Estatuak klase zapaltzailearen agintaritza iraunaraztea baitu helburu nagusi

-hiritar bakoitzak bere ahalmenaren araberako lana eskainiko dio kolektibitateari, eta kolektibitateak atzera hiritar bakoitza bere beharren arabera hornitu eta babestuko du

-alienazioa gainditzea eta gizakia errealizatzea, gizarte bidegabeak beharrik gabe itorik dauzkan giza ahalmenak azkenik mamitzea

a) Bizitza:

-Jaio eta bederatzi egunen buruan ama hil; masokismoa, erru sentimendua; Europan barrena, Madame de Warens (tutore eta maitale, Rousseauk “maman” deitzen zion); umezurztegia, entziklopedistak, paranoia, istripua; azkenik, zoriona gizakiengandik urruti, landarez inguratutako bakardadean

b) Liburu batzuk:

-Zientziei eta Arteei buruzko diskurtsoa: aurrerapen teknikoak jendea zintzotasunetik urrutiratu eta ohiturak usteldu. Laura Sligo

-Gizakien arteko desberdintasunaren jatorriari buruzko diskurtsoa: jabetza pribatuak hautsi zuen gizakiaren zorion naturala; bestalde, giza askatasuna bat dator giza malurarekin: gizakiongan, instintua ase eta itzali ondoren ere, gogoak badirau

-Eloisa Berria: best-seller itzela, amodiozko gutun-eleberria; Saint-Preux Julie-ren irakaslea da; Julie amorosten zaio; oso handia den arren bien arteko adin-aldea, eta Saint-Preux kosta ahala kosta ahalegintzen bada ere datorkiola sentitzen duen maitemintzea eragozten, Saint-Preuxek eta Juliek izugarri maiteko dute elkar, baina sekretuan; halako batean, Saint-Preuxek erbestera joan beharko du, eta elkarri idatziko dioten gutunek osatuko dute eleberriaren muina; zenbait urteren buruan, Julie beste gizon batekin ezkonduko da, baina egun batean aitortuko dio bere bizitzan ez duela benetan maitatu Saint-Preux baino; azkenik, irakaslea erbestetik itzulitakoan, pasioari ukoan eta sublimazioan aurkituko dute bi protagonistek maitasun-zoriona

c) Gizarte-Hitzarmena, gizalegezko herrigintza:

-Rousseaurentzat, gizakia ona da berez eta libre jaio zen. Ordea, orain arte ezagutu ditugun gizarte guztiek usteldu eta gaiztotu egin dute, eta kateatu.

-Ba ote dago jendartea antolatzea, gizakiaren berezko bihotz onari eta askatasunari atxikitzeko moduan? Edo beste gizakiekin elkartzeak ezinbestez dakar gainbehera etikoa?

-Irudikagarria da jendarte zuzen eta libre bat.

-Rousseauk askatasuna ipintzen du ororen buru. Hobe miseria, makurtzea baino: herri zapalduaren lehenbiziko betebeharra, katea haustea da, indarra ez baita eskubidea. Hitza herriari eman behar zaio eta beti aldarrikatu askatasuna.

-Edozelan ere, Rousseaurentzat askatasuna ez da grinen arabera jardutea, baizik herriak bere buruari era zuzenean eman dion legeari obeditzea.

-Legea ez betetzeagatik zigortzen zaituztelarik, libre izatera behartua zara, zeure benetako nahimenaren pean kokatua.

-Nork bere nahimena baduela onartua dago oro har. Hitza bederen hortxe dago. Baina gizabanakoari lotua beti ere. Rousseaurentzat, aldiz, herria ere nahimenaz hornitua da: nahimen orokor honek beti nahiko luke onena herri osoarentzat.

-Hezkuntzaren helburua, halatan, banakoaren interes partikularra guztien interesarekin adostea litzateke.

-Eta zintzo izatea, erabakiak hartzerakoan norberaren gurariak alde batera utzi eta herriaren interesak aintzat hartzea.

-Sarritan bozketaren emaitza ez dator bat nahimen orokorrarekin. Bat etorriko lirateke beti, baldin botoa ematerakoan hiritar bakoitzak bozketa-gaiaz informazio guztia balu, eta talde partikularren eraginik ez balego.

-Talde partikularrek beren interesak dituzte, orokorrak talde diren heinean, baina partikularrak herri osoari dagokionez.

-Ez da harritzekoa filosofia politikoaren funtsa, Rousseaurena eta beste guztiena, agintea mugatu, kontrolatu eta zilegi bihurtzeko moldeen bilatzea izatea. Rousseauk garbi nabaritzen du agintearen bila dabiltzanen bultzatzaile nagusia ez dela "herria zerbitzatzea" edo antzeko aingerukeriaren bat, baizik eta "agintzeko plazera". Maitasuna falta denean bilatzen da boterea.

-Rousseaurentzat, giza talde bat herri bilakatzen duena gizarte hitzarmena da; honen arabera, mosketarienean bezala, bakoitzak herriari duen guztia ematen dio, ordainez guztia atzera bakoitzarena bilakatuz. Baina gizarte hitzarmenik gabe ez dago herririk. Eta zenbat oinarrizkoagoa hitzarturikoa, hainbat zabalagoa beharko du izan haren onarpenak.

-Subiranotasuna herrian datza, herriak beti behar du bere hitza adierazi; eta adierazpen hori legean mamitzen da. Legearen aurreko berdintasuna, baina, berdintasun ekonomikorik gabe, ez da iruzur hutsa baizik. Nolanahi ere, demokrazia hiritarrak legea bere senti dezan da funtsean.

-Haatik, legea hiritarrek sortua (eta betea, noski) behar izate hori, Rousseauk aldarrikatua, gaiztotu egiten du hainbat eta hainbat legeren bete ezinak, sorkuraz gainera, eta ez menturaz. Honek etsipena eragiten du herritarrengan, eta legez kanpoko jokabideetara bultzatzen du.

-Aurrena, Borgesen poema bat, “Spinoza”:

Las traslúcidas manos del judío
labran en la penumbra los cristales
y la tarde que muere es miedo y frío.
(Las tardes a las tardes son iguales.)

Las manos y el espacio de jacinto
que palidece en el confín del Ghetto
casi no existen para el hombre quieto
que está soñando un claro laberinto.

No lo turba la fama, ese reflejo
de sueños en el sueño de otro espejo,
ni el temeroso amor de las doncellas.

Libre de la metáfora y del mito
labra un arduo cristal: el infinito
mapa de Aquel que es todas Sus estrellas.

-Ura uretan lez geunden paradisuan gainerako animaliekin, orainaldi betean, senezko oharkabetasunean. Piztiak nekez sentitzen du bere burua garaiz kanpo. Egotzia izanak egiten ei du gizakia gizaki. Spinoza, hortaz, hiru bider izan zen gizaki: aurrena, gizaki izaki, paradisutik egotzia izan zelako; bigarren, judu, eta beraz edonondik kanporatua (arbaso marranoak Inkisiziotik ihesi kokatu ziren Holandan); eta, hirugarren, juduek berek ere sinagogatik bota zuten.

-Spinozak arazo latzak izan zituen Espainiarekin. Bere arbasoek penintsulatik alde egin behar izan zuten, juduen aurkako giro itogarri hiltzailetik ihesi. Ordea, Inkisizioak mugetatik kanpo ere zelatariak bidaltzen zituen erbesteratuak kontrolatzera. Miguel Perez de Maltranilla kapitainak 1656an eta Tomas Solano lekaide agustindarrak 1659an txosten bana erakutsi zuten Madrilen, Spinozak Amsterdamen lagunekin zerabiltzan elkarrizketen berri emanez: arimaren hilezkortasuna zalantzan jartzen omen zuen, zeharkatua zuen ateismoaren muga.

-Filosofo baten bizitza heriotza-zigorraz amaitzea ez da oso bitxia (Sokrates, Bruno). Baina hilketa-saio batez eta anatema ikaragarri batez hastea, bada. Spinozari fanatiko batek labankada bat jo zion Amsterdameko kale-kantoi ilun batean. Hil arte gorde zuen soingaineko arrakalatua, oroitzeko gizakiek ez dutela beti egia maite. "Caute" zuen Spinozak ikurritz, "habil tentuz".

-Honatx hogeita hiru urte zituela sinagogatik bota zutenean irakurri zioten anatema maranatharen pasarte bat: “madarikatua bedi egunez eta gauez,  Jaunak ez du egundo barkatuko, suntsitu egingo du Jaunak haren izena, inork ezingo du harekin komunikatu, ez hitzez ez idatziz, ez harekin gela berean egon, ez hark idatzirikorik irakurri.”

-Hiru anatema mota erabiltzen zituzten sinagogan, eta hirugarrena zen maranatha delakoa, gogorrena. Maranatha hori arameozko hitza da, eta esan nahi du "datorrela Jauna"; San Pablok darabil. Beraz, "anatema maranatha", guti goiti beheiti: datorrela Jauna bekatari honi anatema ezartzera.

-Arazo pilo bat izan zuen bere liburuak argitaratzeko orduan. Zenbait gizajo bizirik erre zuten, Spinozazale izate hutsagatik. XVIII. mendean “spinozazale” izendapenak irain bat izaten jarraitzen zuen, “ateista”ren pareko.

-Harrigarri egiten da hori guztia, zeren Spinoza, osasun eskasekoa beti, lagunik apalena baitzen. Ospeari muzin egin zion. Uko egin zion Unibertsitatean irakasteko eskaintza bati. Ez zuen gura dohatsutasuna lortzeko bideez lasai hausnartu baino. Leiarrak lantzea eta leuntzea zuen lanbide: betaurrekoak, mikroskopioak, teleskopioak. Aditurik zorrotzenek bikaintasuna aitortu zioten zeregin horretan. Tuberkulosiak jota hil zen, 44 urte zeuzkala, leiar-hautsa biriketan sartzearen ondorioz.

-Pozaren eta egiaren bila, betiko inkisidoreekin egin zuen topo. Ezin izan zuten eraman Jainkoa Naturarekin identifika zezan, ezeztaturik gelditzen baitzen mundutik berex mundua une jakin batean sortzen duen Jainko pertsonala, Jainko epailea.

-Gainera, Spinozak Unibertsoaren xedetasuna ere ezeztatuko du, alegia, dagoena Adimen Onberaren batek gizakia helburu taxutu duelako ustea. Hori giza proiekzio hutsa duzu. Unibertsoa ez zen gizakiarentzat egin. Spinozak antropokeria teleologiko hori desestali zuen: guk etxeak eta tunelak helburu batekin egiten ditugunez, suposatu izan dugu Unibertsoak ere baduela Egile bat eta helbururen batekin egingo zuela Bere Obra. Ikuspuntu hori bat letorke Jainkoaren trebetasun zintzoa goraipatuko lukeenarekin gizakioi sudurra emateagatik, gainean betaurrekoak kokatu ahal ditzagun.

-Spinozaren etsaiek ezin izan zuten jasan pozaren aldarrikapena eta edozein tristura mota tenteltzat jotzea: kristauek umiltasuna, itxaropena, errukia, damua, bertutetzat zituzten, sufrikarioa eta martiritza santubidetzat; Spinozarentzat, berriz, txarrak dira, geure jarduteko ahalmena ahultzen baitute.

-Era berean, ezin izan zuten gorputzaren eta arimaren erabateko paralelotasuna onartu. Spinozarentzat, gorputza pizteaz batera bizkortzen da arima, eta alderantziz; aldiz, kristauentzat, zenbat ahulago gorputza, hainbat hurbilago arima Jainkoarengandik: hortik zilizioa, baraua, gurarien hildura, berezko grinak bekatu bilakatuak....

-Spinozarentzat, Jainkoak, Natura mugagabeak, infinitu atributu ditu. Guk ez ditugu ezagutzen bi baizik: pentsamendua eta hedadura (espiritua eta materia, arima eta gorputza). Bi atributu horiek paraleloak dira: pertsona bat, esaterako, ager dakidake pentsamenduaren atributuaren arabera (arima); edo hedaduraren atributuaren arabera (gorputza). Izaki oro da Jainkoaren modu bat, Jainkoaren modifikazio bat, Jainko infinitua bere moduan barnebiltzen eta adierazten baitu. Dena da Jainko. Einstein Spinozazalea zen.

-Betiko inkisidoreek, azkenik, ezin izan zuten zigor barik utzi Bibliaren irakurketa kritiko eta zentzuzkoa, Biblia historialari gisa interpretatzea, ez teologo gisa. Biblia ez zuen Jainkoak idatzi, baizik interesak zituzten gizaki zehatz batzuek, une historiko jakin batzuetan. 

-Spinozarentzat, pozak zabaldu egiten gaitu, geure jarduteko ahalmena, eta hunkituak izatekoa, sendotu egiten baititu; tristurak, ostera, jarduteko ahalmena ahuldu egiten digu, geure baitan hertsi. Bat datoz Spinoza eta euskara: hertsi, itxi, etsipen.

-Beraz, ona izango da bozkarioa dakarkidana, tristatzen nauena txarra. Esperimentatu beharra dago: zenbait jende, elikadura, liburu ondo dagokio naizenari, indartzen baitu: halakoen kontaktua bilatu behar. Txarto konektatzea ez da inoren errua, baizik arazo fisiko-kimiko bat. Lasai, jo eta pasa. Edozelan ere, tentela da topaketak zoriaren esku uztea, bizitza komeni ez zaizkizun pertsona, janari edo telesailekin igarotzea.

-Askoz ere onuragarriagoa zaio gizakiari pozaren bidea baretsu erakusten saiatzen dena, ezen ez errieta, iseka, erantzuki egiten dion edozein eratako apaiza: gizatxar izan behar, besteren ezina irainez larriagotzeko. Betor hortaz bizitza edertu, alaitu eta aberastu egiten duen guztia; baita noski gorputzari atsegin ematen diona ere.

-Ez baitaki inork zein den gorputzaren ahalmena. Arimak liluratu ditu kristauak, baina Spinozarentzat enigma, ikergai interesgarria, gorputza da: bere zirrikitu ugariekin, nekadura eta pozaldi arraroekin, atal misteriotsuekin, esperimentatu beharko genuke eta eskarmentuaren bidez ikasi.

-Maitatzeak hobetu egiten gaitu. Dena den, maitasuna onuragarriagoa zaio  maitaleari maiteari baino. Izan ere, maitasunik ederrena maitatua izatea itxaroten ez duena da. Baina gizakiok ordainez maita gaitzaten bilatzen ohi dugu.

-Edozelan ere, maiteak alde egin diezaguke. Orduan piztuko den gorrotoa hainbat bortitzagoa izango da, nola sakona lehengo maitasuna. Beste batekin alde egiten badu, gainera, jelosia sortuko da. Orduan, maite ohiarenganako gorrotoari maitale berriarenganako bekaizkeria erantsiko zaio, geuretzat gura dugunaz gozatzen baitu. Spinozak dio, oro har nahiko lasaia den autore batengan arreta deitzen duen pasarte batean, maitearen lotsari eta isuriak maitale berriarenekin nahasirik irudikatzeak areagotu egiten duela jelosia.

-Gizakiaren funtsa ez da arrazoia, baizik desira. Eta giza desirak imitazioz funtzionatzen du, ez dugu gure kabuz eta bakarka desiratzen. René Girarden aitzindari duzu Spinoza: soilik desiratuko dugu besteren batek desira duela edo lezakeela sentitzen duguna. Ez dago erabat autonomoa litzatekeen desiratzailerik. Ez dago aurrena bikotea eta gero jelosia piztu lezakeen bestea, hirugarrena, sarkina, bikoteari kanpotik iristen zaiona: hirugarren hori bikotearen osagai baita berez, bikotea osatzen den unetik beretik edo lehenagotik.

-Gorrotoak gorrotatzaileari egiten dio batik bat kalte. Gorrotaturikoa suntsitzeak eragiten dion poza, tristuraz nahasia da. Eta gorrotoak bultzaturik etsaia garaitu eta menderatzea ez da garaipen aratza, tristuraz zipriztintzen baitu guztia.

-Maitasuna indartsuagoa da gorrotoa baino, eta maitasunak osotoro garaitu duen gorrotoa maitasun bilakatzen da. Eta maitasun berri hori, aurretik gorrotorik izan ez balitz baino sendoagoa da.

-Norberaren baitatik eraikirikoak gehiago balio du kanpotik jasorikoak baino. Maitasun arrunta, poza den heinean, ona da; baina pasio denez, txarra da, pasibo bilakatzen baikaitu, maitearen mendean jartzen. Hobea da nork bere baitan aktiboki pizturiko sugarra, besterenetik hartua baino. Kontua ez baita erantzutea, sortzea baizik; ihardukian indarra xahutu beharrean, geure ahala bildu eta geure burua artistikoki eraikitzea, kanpokoari horrenbeste begiratu gabe.

-Spinozaren ustez, izan ere, alferrik da sumintzea; alferrik dagoena deitoratu edo iraintzea. Ez endelegatzeak bultzatzen gaitu moralizatzera. Spinozaren xedea unibertsoa ulertzea da. Dagoena ulertzea bere nahitaezkotasuna ezagutzea da, kausa-ondorioen ezinbestea. Eta Spinozarentzat, Artzerentzat bezala, asko dakienak asko maite du, eta asko maite duenak asko daki. Dohatsutasuna, hortaz, betegintzarre osoa, dagoen guztia ulertzeaz batera maitatzea da, helburu eder bezain zaila. Baina merezi omen du. Animo neska-mutilak!

-Amaitzeko, Borgesen beste poema bat, “Baruch Spinoza”:

Bruma de oro, el Occidente alumbra
la ventana. El asiduo manuscrito
aguarda, ya cargado de infinito.
Alguien construye a Dios en la penumbra.

Un hombre engendra a Dios. Es un judío
de tristes ojos y de piel cetrina;
lo lleva el tiempo como lleva el río
una hoja en el agua que declina.

No importa. El hechicero insiste y labra
a Dios con geometría delicada;
desde su enfermedad, desde su nada,

sigue erigiendo a Dios con la palabra.
El más pródigo amor le fue otorgado,
el amor que no espera ser amado.

Zulueta fue detenida junto a los también letrados Jon Enparantza y Iker Sarriegi en 2010, acusados de formar la estructura «Halboka», que en euskera significa «Rompiendo los muros, pronto los luchadores a la calle».