Terriblea, “kritika”

1.  Joan den asteazkenean, esneketaria bezain puntual, Argia aldizkaria jaso nuen nire etxeko postontzian. Bale, aitor dut, ez daukat erremediorik, paperean irakurtzen jarraitzen dut. Zaharrunoa naiz.

2. Aldizkaria orriztatu eta Beñat Sarasolaren ttakunari edo kremaileraren historiaren inguruko artikuluari ekin beharrean, Gema Lasartek sinatutako “Terriblea iruditzen zait” testua aukeratu dut aurreneko irakurgai gisa: zantzu guztien arabera, Txalapartak argitaratutako Orgasmus ipuin liburu kolektiboari buruzko literatur kritika bat. Bai, badakit, biziotsu bat naiz: ez daukat erremediorik.

3. Goitik behera irakurri dut. Hasierara itzuli behar izan dut: goialdean, liburuaren datu bibliografikoen gainean, “kritika” hitza ageri da egiatan, lauki gris baten barruan eta letra larriz: KRITIKA.

3.1. Twitterren honako hau idatzi dut handik minutu batzuetara (beste txorakeria batzuen artean): “haluzinatzen Gema Lasarteren ‘kritikarekin’”.

3.2. Eta pentsatu dut, orobat, izan zitekeela, arazo handirik gabe, Volgako Batelarion "Irakurri gabeko liburuen kritikak" sail parodikoaren parodia bat.

3.3. Baina bigarren irakurketan ezin izan dut esperantza hori berretsi. Seriotan idatzita dagoela dirudi.

4. Testua, funtsean, bi partetan banatzen da: lehenengoan (1-13 lerroak) enkarguzko ipuin bildumek egilearengan produzitzen duten sentipen orokor eta ez bereziki aldekoak deskribatzen dira (Julio Cortázarren ipuingintza/nobelaren inguruko boxeo-metafora estutik ekarriaren aipu topiko eta guzti); bigarrenean (21-43 lerroak) liburuaren inguruan egon den polemika txikiaren berri ematen zaigu, eta baita Gema Lasartek horren inguruan pentsatzen duenaz ere (Iratxe Esnaola eta Josune Muñoz bezala, Iraitz Urkulok El Correon emakumeen literaturaren balizko boomaz botatakoen kontra ageri da, zifrek halakorik defendatzea posible egiten ez dutela argudiatuz, eta emakumeek literaturari eransten dioten begirada berria aldarrikatuz). Tartean (14-20 lerroak), trantsizioko paragrafo bat idazleen kolektibo edo belaunaldi kontuez, liburu hau Erasmus/Orgasmus balizko nesken balizko belaunaldia aldarrikatzeko sortu den heinean.

4.1. Hiru edo lau aldiz luzeagoa zatekeen kritika baten atari gisakoa izan balitz (eta ondorengoa liburuko ipuinen gaineko zinezko kritika bat izango balitz) ez nintzateke artikulu hau idazten arituko. Baina ez dirudi ezeren lehenengo partea edo sarrera denik, testu oso eta autokonklusibo bat baizik.

5. Liburua osatzen duten ipuinen kalitatearen, nolakotasunaren edo estiloen gaineko hausnarketarik ez da inon ageri, beraz, ezta egile ezberdinen izen-abizenen informaziorik ere; liburuaren aurkezpen garaian egindako aipamen bat litzateke, alde horretatik, liburuaz zuzenean ematen zaigun informazio objektibo ia bakarra (eta baita subjektiboa ere, bide batez esanda).

5.1. Eta hori, nik dakidala, ez da kritika literario bat. Izan ere, ez litzateke kasik iruzkinaren mailara iritsiko ere, iruzkinek, gutxienez, liburuaren gaineko informazio minimoa eskaini ohi dutelako (kolektiboak direnean, adibidez, parte hartu duten idazle ezberdinen gainean).

5.1.1. Are gehiago kontuan hartuta informazio horren barruan, esaterako, esanguratsua izango litzatekeela aipatzea, berez bakarrik emakumeez osatutako bilduma bezala aurkezten zaigun liburu horretako partehartzaileen artean, pseudonimoz mozorrotuta, gizonezko bat baino gehiago dagoela. Besteak beste, noski.

5.2. Izan ere, Gema Lasarteren testua, asmoz, Orgasmus bildumaren egileen nolabaiteko ohorea defendatzera badator ere (testuaren egileari “terribleak” iruditzen zaizkion mediatizazio eta boom “salaketetatik” defendatzera hain zuzen ere), nik esango nuke, paradoxikoki, aurkako efektua lortzen duela, bere “kritikan” ez baititu aintzat hartzen, ez onerako ez txarrerako, ipuinak berak, hots, halako analisi-testu baten helburu nagusia izan behar zuketen objektuak. Egile ezberdinen lanaren emaitzak.

5.2.1. Horren ordez, liburuaz erabat ahazturik, emakumeen literatura euskaldunaren egungo mugen eta pertzepzio erratuen salaketa batean endredatzen da Lasarte, ziurrenik arrazoiz (ni ere ados nago %15 bati ezin zaiola boom deitu, berez, eta emakumeen ekarpenak aberastu egiten duela, ikuspegien aniztasuna hazten duen heinean, edozein literatura). Baina juzkatu behar zituen lan literarioak albo batera utziz eta nolabaiteko protekzionismoa praktikatuz, aitakeriaz jokatzen du Lasartek (edo, hobe esanda, amakeriaz), eta bitxitasunera kondenatzen ditu lan hauek, diferentziara, emakume idazle gehienek (susmatzen dut) atzean utzi nahiko luketen egoera subordinatuan betikotzera alegia.

5.2.2. Zeren eta, emakumeen idazkien ugaritzeak aniztasuna handitu eta, ondorioz, edozein panorama literario aberasten duela sinesten badut ere, talentua gizatalde guztietan gutxi gora-behera modu berdintsuan banatuta dagoela sinesten dutenetakoa naiz, halaber, eta Sturgeonen Legeak indarrean dirauela uste dutenetakoa (ez daukat erremediorik, badakit). Eta, ondorioz, kritika literarioaren beharra aldarrikatzen jarraitzen dut, besteak beste, bihia eta ahotza banatzeko tresna modura, literaturaren inguruko hausnarketan sakontzeko bide gisa, eta irakurlea minimoki informatuta mantentze aldera. Hemen egin ez dena, alegia.

6. Mota honetako testuak dira, azken finean, euskal literatur kritikagintzari fama txarra eransten diotenak. Izan ere, jokatzeko modu hau, kritikatu beharreko objektu bera “kritikan” aintzat ez hartzearena alegia, ez da horren bakana gure iruzkingintza periodistikoan. Eta, gehitu behar dut, ez du genero banaketarik egiten: berdin kutsatzen ditu hala gizonezko nola emakumezko “kritikariak”.

6.1. Susmo beldurgarri bat: halako “kritikak” argitaratzen dituzten komunikabideetako kudeatzaileek ez dituzte kolaboratzaileek bidaltzen dizkieten testuak irakurtzen. Esku hartuko bailukete bestela.

6.2. Susmo asaldagarri bat: halako “kritikak” argitaratzen dituzten komunikabideetako kudeatzaileek irakurtzen dituzte, baiki, kolaboratzaileek bidaltzen dizkieten testuak. Eta berdin zaie.

7. Eta zalantza bat: (euskal) emakumeen literaturaren aurkako konplotaren osagaitzat (osagai bat gehiagotzat) hartuko al da, menturaz, kritikaren kritika hau? Nik kontzientzia lasai daukat, alde horretatik. Baina batek daki…