Minimoen programa

 Lehengo egunean, Franz Kafkari buruzko biografia bat leitzen ari nintzela, pasarte honekin egin nuen topo -idazle txekiarrak 1904ean Oskar Pollok bere gaztaroko lagunari idatzitako eskutitz batetik aterata dago-:

Ezinbestean, blog honetan bertan Kirmen Uriberen nobelaren kritikan erabili genuen Antonio Tabucchiren aipuaz oroitu nintzen, eta artikulu horren erantzunetan B-NY-Bren atsegintasunari eta emozio-eraginkortasunari buruz esan zirenak. Hau zen aipua, zeina, bide batez esanda, Carlos Gumperten Conversaciones con Antonio Tabucchi liburutik atera baikenuen (Bartzelona 1995):

Ados, ez da zehazki gauza bera, baina -pentsatu nuen- lehenago ezagutu izan banu, akaso Kafkaren aipua proposatuko niokeen nire partenaire Angel Errori kritikan ipintzeko, italiarrenaren ordez (ez dakit onartuko zidan). Argi dago Kafkaren formulazioa ez dela minimoen programa bat, muturrekoa baizik, eta ez duela konpromiso edo erdibiderik onartzen, Kafkak bere bizitza literarioan (eta zibilean) halakoak onartu ez zituen bezala.

Baina irudipena daukat -gaur pesimista sentitzen naiz- egungo literatura, egiten dugun literatura, minimoen programa bat dela gero eta gehiago. Eta hori, berez, ez dago gaizki, baina uste dut horretan datzala, hain zuzen ere, bere arriskurik latzenetako bat: ez liburu elektronikoaren mehatxuan, ez sareen sarearen zabalkuntza geldiezinean, ez ikus-entzunezkoen aitzinatze ikaragarrian. Kanta pop batek, Facebookeko post batek edo telesail zahar baten erreposizioak eragiten diguten efektu baltsamiko eta irribarrearazle bera baino ez badugu lortuko literaturatik, hori baino ez badugu bilatzen bertan, hala irakurtzen nola idazten dugularik, zaila, benetan zaila izango du ezertarako beharrezko izaten jarraitzeko.

Beti geratuko zaizkigu klasikoak, esan diezadake norbaitek, eta ez diot arrazoia ukatuko -uler bedi “klasikoak” bere zentzu zabalenean: Kafka, adibidez, klasiko bat litzateke-. Baina nekez itzuliko gara klasikoetara gaur egungo literaturatik birbizituko ez baditugu: oraingo literaturak -literatura onak, jakina- klasikoen ezagutzan oinarrituta egon beharko lukeen bezala, ez dago literatura klasikora itzultzerik baldin eta harengana eramango gaituzten oraingo liburuak ez badaude. Literaturak baduelako, nire ustez, nolabaiteko garaikidetasun orokor bat bere baitan, berezkoa, liburu berriak sortzen ahalbidetzen diona -ziona?-, ezer berririk idaztearen ezintasun topiko hura gainditzeko gakoa dena hain zuzen ere. Hurbileko adibide batzuekin esateko: ez dakit Kafkarengana itzuliko ote nintzatekeen, Karlos Linazasororik ez balego -eta lan esanguratsuak, itsaso izoztuentzako aizkorak bezalakoak, idazten jarraituko ez balu-; edo Flaubertengana, Ramon Saizarbitoriarik ez balego. Edo, hemendik kanpoko besteren bat ematearren: Dostoievskirengana, JM Coetzeerik ez balego; Txekhovengana, Alice Munrorik ez balego. Eta abar.

Ibaian gora atzera eramango gaituen izokinen gaitasun hori da nik faltan sumatzen dudana, gero eta maizago, irakurtzen eta idazten dugun horretan. Inpresio bat: minimoen programekin etsitzera eramaten gaituen xirripa ahula baino ez dela, geroz eta gehiago, egungo letren produkzioa.

Baina agian egun txar bat daukadala besterik ez da…

(Nahiz eta ez izan, jakina, Kafka ia suizidiora eraman zuen hura bezain txarra, bere familiaren presioak Amerika nobelaren erredakzio-prozesua etetera eraman zuenean -haien asbesto fabrikaz gehiago ardura zedin behingoz-; une horretan hala idatzi zion Kafkak Max Brodi:

Bereziki gustatzen zait “bizitzen jarraitzeak idazketa gutxiago eteten didala heriotzak baino” esaldiari darion umorea, horren kafkatarra… eta literaturarekiko bere konpromiso osoa salatzen jarraitzen duena, bidenabar. Minimoen programetatik urrun, alegia).