Karlos Linazasoro, Ernesto Sabatoz
Ernesto Sábato handia hil da. Segur asko, euskal literaturzale gutxik jakingo du idazle argentinarra gure herrian izan zela, Tolosan, bisitari. 1982ko maiatzaren 29an hain zuzen ere, gure aita bertako alkate zela. Froga gisa, horra hor egun hartako argazkia eta kronikatxoa. Nik artean 19 urte nituen, eta bertan izan nintzen, batzar-aretoan. Gogoan dut nire ipuintxo bat eraman nuela bertara, Sábato jaunak bere iritzia eman ziezadan. Lotsarik gabe hurbildu nintzaion, eta aitak esan zion este es mi hijo, el primogénito, y un gran escritor, como usted, amigo Ernesto. Hurrengo egunean, bi egunetarako etorri baitzen Tolosara, esan zidan idazle handiak: Jamás leí un cuento tan bien construido, carajos. ¡Te felicito, mi pequeño Chejov! Ipuinak “Esnaldia” izena zuen, eta nire lehen ipuin liburuan argitaratu zen (eros Eldarnioak, Erein, 1991).
[irudia handitzeko, klikatu bertan, eta gero klikatu berriro, edo nabigatzailearen zoom-a erabili, irakurgarriago egiteko]
Baina batelarietara azaldu banaiz, ez da nitaz mintzatzeko, sekretu handi pozgarri bat zuekin partekatzeko baizik. Eta zer da ba sekretu hori? Aitak eta biok gaur arte gorde ditugun lau folio mekanografiatu. Alegia, Sábatok, Tolosara etorri zenean, aitari (alkateari) oparitu zion ipuin bat. Ineditoa da, inoiz argitaratu gabea, eta beraz esan liteke primizia mundial baten aurrean aurkitzen garela. Gorde nezakeen niretzako soilik, baina nire bihotz zabaltasunak debekatu egiten dit bekatu hori. Unea iritsi dela uste dut. Sábatoren omenez eta aitaren omenez.
Ez naiz xehetasun teknikoetan sartuko. Euskarara ekarri dut, bai ondo kostata, eta uste dut ipuinak merezi duela. Ez da, jakina, Sábatok idatziko zuen gauzarik jasoena, baina hala ere… Aipatu, zerbait esatearren, ukitu borgiano bat nabaritzen zaiola ipuinari, nahiko nabarmena nire iritzirako, jakin badakigun arren honek ezin zuela begien parean ikusi, eta alderantziz.
Hemen, bada, aitak eta biok ia hogeita hamar urtez gordeta izan dugun sekretutxoa zuen argitara jarria. Gozagarri izango duzuelakoan.
ELKARTZEA
Dagoeneko ez dago inor geltoki betiere tristean. Trena, larri, bat-batean laino hauskaren artetik azalduz, nasa desolatuan gelditzen da. Artean ez dira gaueko bederatziak; Contrerasek neke handiz pausatzen ditu oinak lurrean, zalantza urrun batek kezkatuko balu bezala. Ez dago argirik, ez du seinalerik ikustea lortzen, erlojua iraganaren lekuko harrikatu da. Ziurgabetasun hauek guztiek, baina, hainbat ziurtasun eskaintzen dizkiote Contrerasi. Halako aldiri batera soilik bidal zezaketen. Argi urrunei so gelditzen da une batez. Oro zaio ezezagun baina oro ezagutzen du: kaleak, geltokia, dendak, itzalak… Geografia guztiak, azken batean, bat bera besterik ez dira; kale guztiak kale berbera dira, itzal guztiak itzal bera. Contreras, pauso arin-arinez, geltokitik irteten da. Ez dago taxirik zain, baina hori ez du arazo: ez dauka presarik, erraz aurkituko du hotela. Gainera, hobe inork ikusten ez badu.
Contrerasek gogoz bestera egiten du aurrera, gorputza abandonatuz, ja ezerk erremediorik edo garrantzirik ez balu bezala. Hotz egiten du kalean, baina hotzak ere ez du bere larru urdina zulatzen. Platanondo baten azpian zigarro bat pizten du. Tarteka, iragarki zaharkituetan jartzen du begirada; hizki horiek akaso salbagarri izan ditzake hemendik aurrera. Badaki, hala ere, hutsegiteak ordaindu egiten direla beti; badaki, halaber, mundu guztiak daukala bere aukera bakar eta iluna. Nekaturik, Contreras kalean behera dator. Espaloia estua eta zikina iruditzen zaio, bere geroa bezainbat. Taberna batetik datorren marmarrak geldiarazten du. Irriek, bizi-zeinuek, ezusteko argiak orainaldira ekartzen dute. Arau guztien kontra, sartzera deliberatzen da. Orratzak sentitzen ditu bizkarrezurrean eta ahoa lehor. Sartu egiten da. Jende gutxi dago bertan. Mahai batean esertzen da, lasai. Koñakak on egiten dio; zoriontasun benetakoz -edo beldurrez- lokala arakatzen du: dena zaio, berriro, ezagun. Dena amets bat ez ote den izango galdetzen dio bere buruari. Nagusiaren ahots urratuak aterako du bere baitatik: jauna, ordua da, ixtera goaz. Eta orduantxe bere borondate ahulaz jabetzen da, inguratzen duen egiazko tragediaz.
Tabernatik irten eta supituan neke eramanezin bat sentitzen du. Kale guztiak berdinak iruditzen zaizkio, argi agonikoak zeharo alditxartzen du. Ibilera lasaiak utzi eta arineketan hasten da, jitoan, ikaratua. Keinu mekanikoz, txarteltxoa ateratzen du patrikatik, eta atzera ere buruz dakien helbidea irakurtzen du.
Hotela iraingarria iruditzen zaio, baina horrek ez dio ondoezik sortzen; kalte-ordainak beti dira iraingarriak, etorkizuna bera bezain beste. Bertara sartu aurretik, hotel inguruko kaleak miatzen ditu. Sartzean, usaimena da lehen kolpe bortitza jasotzen duena: aireztatze faltak sunda ikaragarria sorrarazten du. Harreran, mostradorean bermaturik itxaroten duen bitartean, nahikoa denbora dauka hotelaren hondamendiaren arrazoiez jabetzeko. Ate ilun batetik irten den gizaseme lodi bizardunak giltza bat eskaini eta, hitzik esan gabe, nondik igo behar duen seinalatu dio. Contrerasek, bakarrik dagoela jakinik, lasai jotzen du gorantz, aurrez gau bateko erreserba ordainduz.
Logela deskalabru-katea luze baten azken maila baino ez da. Lehen minutuak begiratze pasiboan pasatzen ditu; gero, bere urratsen oihartzuna neurtuz, leihora hurbiltzen da. Pertsiana artetik ez du ezer ikustea lortzen; bera, aldiz, logelako argi ahulak delatatzen du. Leihoa itxi eta eseri egiten da. Bat-batean, denbora guztia iragan dela sentitzen du, dagoeneko gertatu zaiola gertatu behar zitzaion guztia. Nolabait, hilda dagoela edo heriotzan bizi dela jada. Baina Contreras patuaren eskuetan dago, eta ez bere sentimendu edo desioenetan; eta hauxe da, jakina, bere estira izugarria. Ametsek eta engainuek ez diote mina arintzen: bere burua defendatzera kondenatua dago. Ukatu egin zaio ahanztura eta ihesa honez gero ez du salbabide. Eta hain gogorra da itxaron behar izatea, hain da mendrea esperantza badakizunean –Contrerasek beti jakin izan duen bezala- “gizaki bati gertatzen zaion oro berarengatik aldez aurretik finkatua dagoela, laido guztiak penitentzi direla, elkartze ustekabeko guztiak hitzordu eta heriotza guztiak suizidio”.
Azken egun haietan ezagutu nuen Contreras nik. Hark bazekien ni edozein unetan iritsiko nintzela, edozein trenetan; begiradarekin aitortu zidan hori, onespen halako bat adierazten zuen irribarre erori batekin, nik tiro egin niezaion baino segundo bat lehenago.
Ernesto Sabato
Euskal Herriko Tolosan, 1982ko udaberrian