Gizon bat itsasoari begira

Egilearen existentzian sinetsi eta gaur egunean ere hor-hemenka ikusten den nortasunaren gurtzean estropezu egin nahi banu, erraza nuke euskarara ekarri ditudan hamaika olerki, ustez Petroniorenak, aurkeztea, Kaio Petronio Arbiterrek oso nortasun erakargarria baduelako, Quo Vadis eleberrian zein filmean gogoan dutenentzat zein Tazito historialariaren deskribapena irakurri duenarentzat:

Petroniok eguna lotarako erabiltzen zuen; eta gaua, gizarte aferetarako eta bizitzaren plazeretarako. Batzuek izena lortzen dute beren lanagatik. Berak bere nagitasunagatik. Ez zuen parrandazale edo etxekalte osperik, bere ondarea xahutzen duten gehienek bezala, plazeretan aditua izatearen ospea baizik. Denek beraren hitzak eta egintzak atsegin zituzten eta xumetasunaren eredutzat hartzen zituzten, bere naturaltasunagatik eta zerabilen nolabaiteko utzikeriagatik. Halere, kemena erakutsi zuen eta, Bitiniako prokontsul eta geroxeago kontsul gisara, karguak eskatzen duen neurria ongi eman zuen. Gero, bizioetara, edo agian soilik bizioen antzezpenera, itzulirik, onartua izan zen Neronen hurbileko murritzen artean, gustu onaren epaile gisara: enperadoreari ez zitzaion ezer atsegina edo delikatua Petroniok lehenago aholkatu gaberik.

Jarrai nezake, Neronen oniritzia galdu ondoren, bere suizidio ospetsuaren berri ez duenarentzat, Tazito aipatzen:

Petronio Kumasen atxilotu zuten, bertaraino jarraitu ziotelako. Izuaren eta itxaropenaren artean luzaroago indargabetzearen ideia ezin jasanik, baina bere buruaz brastakoan egin gabe ere, zainak ireki zituen, eta berriz ixten eta berriz irekitzen zituen gogara, bere adiskideekin entretenitzen zen bitartean, baina ez gai serioekin edo sendotasun fama lortzeko pentsatutako ezerekin. Areago, arimaren hilezkortasunaz hausnarketa egin eta maxima filosofikoak adierazi beharrean, poema txepelak eta arinak aditzen zituen. (…) Heriotza bortxatua zen arren naturalaren planta egiteko asmoz, bankete bat antolatu zuen, eta loak har zezala utzi zuen.

Baina ez naiz horren fedegabe (barthesiarra) eta, beraz, egilea, Petronio hilik dagoelako uste osoan nago. Eta, hala ez banengo ere (zalantzadun cartesiar ni), Petroniok bere obra ezagunenarekin (Satyricon-arekin) dituen atribuzio arazoak ondoko poema xumeekin dituenak baino milaka aldiz korapilatsuagoak dira. Beraz, autoretzaz ahazturik, filologoek Petroniori egozten dizkioten hogeita hamar bat  poemetatik itzuli ditudan hamaika zehatz hauetan arreta jarri nahiko banu, beraien ezaugarri formalak aipatu (neurriak, baliabide poetikoak…), elegiaren eta epigramaren arteko mugan kokatu, neoterikoen aurkikuntzen bere egiteaz aritu beharko nuke; edo, bestela, poemok zer gai ukitzen duten zerrendatxoa prestatu (maitasuna heldutasunean; etxera, sorterrira, kostaldera itzultzea eta bertan gaztaroa gogoratu, minik gabe; itsasoa; ametsak; desirak, kontrol xumearen pean batzuk, beste batzuk ezin bridatuak…) edo, orokorrago, testuon epikureismoari buruzko oharpen bat egin.

Baina ez naiz horren formalista (errusiarra) ere; eta poema hauen edertasuna ez datza, nire ustez, bere garaiko poesiarekiko lotura estilistikoan, generikoan zein filosofikoan. Harreraren poetikak dioenaren arabera, irakurle bakoitzak –obran ez, baizik eta nork bere barruan, dauden loturak (aurreko irakurketenak, izandako bizipenenak…) aktibaturik– testua bere egiten duela dioen horretan sinetsiko banu, poema hauek, haietako batzuk bereziki, zenbat harritu nauten aitortu beharko nuke, zeinen eder eta zeinen moderno aurkitu ditudan.

Gauez desirak estutu eta gogoz kontra kasik horri amore ematen dion gizonarena –1.a– Gil de Biedmarena izan zitekeen, edo Kavafisena; azken honena, edo Baudelairena ere, izan zitekeen gazte erromatarrari bidaiatzea gomendatzen dion poema –9.a–, ez banio nik ironia kutsu bat atzemanen, erromatartxoari agintzen diolarik, bidaiatuz gero, gizonago eginen dela, baina ezin dugularik ziurtatu ezagutzez, abenturez beteago itzuliko den edo Erroma inperialistako postuetan gora eginen duen.

Alde horretatik, aipatu berri dugun poema horrek ironikoa besterik ezin du izan (edo da egiazko bakarra), ez baitator bat gainerako askoren izpirituarekin (Ulises nabigatzailea baino lehorrean gelditzen den Penelope nahiago duen poemarekin –8.arekin– edo, mugen poetika dei genezakeenaren barruan, itsasoa baino hondartza nahiago izanik, neurritasunaren apologia egiten duenean –6. edo 7.an, eta maite kontuetan, 2. edo 3.ean–)  

Izan ere, ironia da, egon ala ez, poemotan nik gehienik estimatutako ezaugarri sotila; gainbeheraren aurrean sorpresarik ez dago: “hor genuen, begi aurrean, urteek agindu zigutena”; beste batean –7.ean– "bizi izan duela" dela aitortzen du, eta inongo zoritxarrak ez diola hori inoiz lapurtuko; beste nonbait –11.ean– gogoratu ere egiten digu zorigaiztokoaren zorigaitzak ez direla amaitzen lotara joanda ere.

Baina ez naiz horren inozoa (burlatarra); badakit irakurleari nire irakurketa ez zaiola deus ere inportako, eta, zerbait inporta bazaio, berea egiteko irrikatan egonen dela (agian banaiz pixka bat inozoa).

Banaizen oraindik erabaki dudan ez arren, postmetaliterario (borgestarra) naizela uste izan nahi duenak susmoa zertan oinarritu izan dezan, très malgré moi,  testuok apokrifoak direla kategorikoki ukatzera neure burua behartuta ikusten dut, eta  latinezko testua Bibliotheca Scriptorum Graecorum et Romanorum Mexicana argitaletxetik hartu dudala aitortzera. Izenburu guztiak, berriz, nireak dira.

Bertako 31 poemetatik ni heren batek liluratu nauen gisa berean, itxaropena dut hemendik beste heren bat behintzat merezi izan duela iruditu dakizula zuri ere. Hiruzpalau gustuko poema ez baita, inoiz, gutxi.

MAITASUNA

1. Ohean ezin geldirik

Ohean sartuta, apenas hasia nintzen

gaueko lehen isilaldiaz gozatzen,

eta, bentzuturik, begiak lotara

eman berriak nituen, Amodioak, anker,

estutu, tiratu eta ileetatik altxatu nauenean,

gau osoan esna egotera manaturik.

“Zu, nire morroi”, esaten dit, “nola

egon zaitezke, bakar, hor, bakarrik,

oi, zu, gotor halakoa,

milaka neska desiratzen badituzu?”

Etxetik atera naiz, oinutsik

eta tunika lotu gabe. Bide guztiei

ekin diet eta inongo biderik

ez dut burutu. Orain korrika,

orain ibiltzeari utzita,

eta etxeratzea neketsua zait,

eta lotsa dut kale erdian egoteaz.

Dagoeneko ez da jende ahotsik,

kale burrunbarik, txori kanturik,

txakur parrasta fidelik inondik aditzen;

nik, denen artean bakarrik,

loaren eta ohearen beldur,

men eginen diot, Kupido

handia, zure agindu honi.

Lecto compositus vix prima silentia noctis

   carpebam, et somno lumina victa dabam,

cum me saevus Amor prensat sursumque capillis

   excitat et lacerum pervigilare iubet.

“Tu famulus meus,” inquit, “ames cum mille puellas,

   solus, io, solus, dure, iacere potes?”

Exsilio et pedibus nudis tunicaque soluta

   omne iter ingredior, nullum iter expedio.

Nunc propero, nunc ire piget, rursumque redire

   paenitet, et pudor est stare via media.

Ecce tacent voces hominum strepitusque viarum

   et volucrum cantus fidaque turba canum;

solus ego ex cunctis paveo somnumque torumque,

   et sequor imperium, magne Cupido, tuum.

2. Maitasuna zimurren garaian

Nire besoetara lehen aldiz

ekarri zintuen gau hura

maita dezagun luzaro, Nealze. Maita

ditzagun burkoa (ohearen jainkoa)

eta, goxo, nirea

izan zineneko ordu luze sekretuak.

Eutsi diezaiogun, beraz, gure adina

helduarora iristen ari bada ere,

eta goza gaitezen

urte hauetaz, berandutze labur batek

xahutuko bailituzke. Guztiz zilegia da

maitasun zahar bat luzatzea.

Goiz hasitakoak ez du zertan goiz buka.

Sit nox illa diu nobis dilecta, Nealce,

    quae te prima meo pectore composuit:

sit torus et lecti genius secretaque longa,

    quis tenera in nostrum veneris arbitrium.

Ergo age duremus, quamvis adoleverit aetas,

    utamurque annis quos mora parva teret.

Fas et iura sinunt veteres extendere amores;

    Fac cito quod coeptum est, non cito desinere.

3. Atariko frogak

Larru jotzearen plazera zabala da eta laburra;

Venusek aspertzen du, behin eginbideak beterik.

Ez gaitezen, beraz, animalia argose bezala,

itsuturik, zuzenean horko horretara jauzi

(amodioa aienatu eta bere garra itzaltzen baita),

baina, bai, bai, amai barik, biak alai,

ohean egon gaitezen elkarri musu emanez.

Honetan nekerik ez dago, ezta lotsarik ere:

hau atsegina da, izan da eta izango da;

hau ez dator inoiz gain behera, gailurrean beti.

Foeda est in coitus et brevis voluptas

et taedet Veneris statim peractae.

Non ergo ut pecudes libidinosae

caeci protinus iruamus illuc

(nam languescit amor peritque flamma)

sed sic sic sine fine feriati

et +tecum+ iaceamus osculantes.

Hic nullus labor est ruborque nullus:

hoc iuvit, iuvat et diu iuvabit;

hoc non deficit incipitque semper.

4. Opari eztiagoa

Sagar gorriak bidali dizkidazu,

Marzia gozoa, eta gaztaina detailetxo bat;

dena atsegin dut. Baina

uste dut hobe litzatekeela zure burua ere

bidali izan bazenu. Orduan, sagarrak

berde egonagatik, ene ezpainetan

eztia irudituko litzaizkidake.

Hala ere, ez baduzu, ene maitea,

zuk etorri nahi, fruituarekin batera

musuak bidali iezazkidazu: haiek

jango ditut, mihia erretzen zaidala.

Aurea mala mihi, dulcis mea Martia, mittis,

  Mittis et hirsutae munera castaneae.

Omnia grata putem, sed si magis ipsa venires

Ornares donum, pulcra puella tuum.

Tu licet apportes stringentia mala palatum,

Tristia mandenti est melleus ore sapor.

At si dissimulas, multum mihi cara, venire,

Oscula cum pomis mitte; vorabo libens.

5. Maitasuna eta borroka

Soldadu baten kaskoan usoek habia egin dute:

nabari da Venus Marteren zeinen laguna den.

Militis in galea nidum fecere columbae:

   apparet Marti quam sit amica Venus.

ITSASONDOAN

6. Hiltzeko presarik ez duenak

Hiltzeko presarik ez duenak,

bizitzaren hari mehea tupustean haustera

patua behartu nahi ez duenak,

hona etorrita, ezagutu dezala itsaso haserrea.

Begira marea nola badoan eta nola

uhin batek oin seguruak bustitzen dituen.

Begira nola, alga berdeen artean,

txirla jaurtikia izan den eta maskor leundua

nola ekarri duen olatu erlatsak.

Begira hor, itsasgorak harea irauli duen tokian,

harri koxkor bat, biribila, lur artetik ageri da.

Hala nahi duenak hau zapal dezala,

hondartza gordean jolastu eta pentsa dezala

itsasoa hau, hau bakarrik dela.

Qui nolit properare mori nec cogere fata

    mollia praecipiti rumpere fila manu,

hactenus irarum mare noverit. Ecce refuso

   gurgite securos obluit unda pedes.

Ecce inter virides iactatur mytilus algas

   et rauco trahitur lubrica concha sinu.

Ecce recurrentes qua versat fluctus arenas,

   discolor attrita calculus exit humo.

Haec quisquis calcare potest, in litore tuto

  ludat et hoc solum iudicet esse mare.

7. Hauek ziren gure maite tokiak

Hondartza, ene bizitza bera baino gozoagoa!

Itsasoa! Zorionekoa ni, sorterrira itzul bainaiteke!

Hau argiaren ederra! Behinola larre hauetan

nesken peskizan nenbilen besoak zabal.

Hemen dago iturria. Hor zingira

algez estali ohi da; gordeleku honek

ez du gure isilpeko amodioa salatu.

Bizi izan naiz. Eta zorterik txarrenak ere ez digu

urte joanek eman zigutena inoiz lapurtuko.

O litus vita mihi dulcius, o mare! Felix

    Cui licet ad terras ire subinde meas!

O formosa dies! Hoc quondam rure solebam

    Naiadas alterna sollicitare manu!

Hic fontis lacus est, illic sinus egerit algas:

    Haec statio est tacitis fida cupidinibus.

Pervixi: neque enim fortuna malingior unquam

    Eripiet nobis quod prior hora dedit.

8. Itsasoa vs. lehorra

Han txandaka lehiatzen dira itsasoa eta haizea.

            Hemen, ur gozoaz zeharkaturik, lurrak irri.

Han itsasgizona deitoratzen da txalupa urperatuaz.

            Hemen artzainak artaldea ibaira darama lasai.

Han heriotzak aise irekitzen ditu amildegi itzelak.

            Hemen igitaiaz pozik segatzen da garia.

Han, ur artean, egarri latzak kiskal dezake ahoa;

            hemen, senar desleialari emandako hamaika musuk.

 Nabigatu, uhinak nekaraz ditzala Ulises arloteak,

            Penelope, argi eta garbi, lehorrean egonen da.

 Illic alternis depugnat pontus et aer,

  Hic rivo tenui peruia ridet humus.

Illic demersas complorat nauita puppes,

Hic pastor miti perluit amne pecus.

Illic immanes mors obdita soluit hiatus

  Hic gaudet curva falce recisa Ceres.

Illic inter aquas urit sitis arida fauces,

  Hic data periuro basia multa viro.

Nauiget et fluctus lasset mendicus Vlixes

  In terris vivet candida Penelope.
 

9. Bidaiatzera gonbita

Utzi zure etxea, gazte, eta kostalde

ezezagunetara abia zaitez. Zuretzat da

gauzen orden handiago bat jaiotzen ari.

Ez zaitez gaizkian erori:

Danubioko lur urrunek ezagutuko zaituzte,

bai iparreko izotzek

eta Egiptoko erresuma lasaiek ere,

berdin eguzkia birjaiotzen

eta berau amiltzen ikusten dutenek:

hondartza arrotzetan

lehorreratzen den gizona nagusia egiten da.

Linque tuas sedes alienaque litora quaere,

o iuvenis: maior rerum tibi nascitur ordo.

Ne succumbe malis: te noverit ultimus Hister,

te Boreas gelidus securaque regna Canopi,

quique renascentem Phoebum cernuntque cadentem:

maior in externas fit qui descendit harenas.

ITZALAK LUZE

10. Hor genuen dena, begi aurrean

Udazkenak bere itzal izoztuak sortu ditu,

eta negua ekartzen du eguzkiak brida epelez;

platanoari hostoak erortzen hasi zaizkio; xirmenduak

biluzik, mahatsondoak mahatsak zenbatzen ditu:

urteek agindu ziguten oro hor genuen, begi aurrean.

Iam nunc algentes autumnus fecerat umbras

Atque hiemem tepidis spectabat Phoebus habenis,

Iam platanus iactare comas, iam coeperat uvas

Adnumerare suas defecto palmite vitis:

Ante oculos stabat quidquid promiserat annus.

11. Zorigaiztokoaren gaua

Itzal hegalariekin

adimenari barre egiten dioten ametsak

ez dituzte  jainkoen tenpluek

ez inongo izpirituek igortzen;

norberak sortzen ditu.

Zeren,

lozorroak abaildurik, logurak

gorputz atalak lotu eta adimena

arin jolasten denean, egunez

gertatutakoa gauean inarrosten da.

Gerran

gotorlekuei erasotzen

eta zorigaitzeko hiriak

sutan arrasatzen dituen soldaduak

geziak ikusten ditu,

eta tropa garaituak

eta erregeen hiletak

eta guda zelaiak

isuritako odolaz beteak.

Abokatuak

zera ikusten du: legeak eta foroak

eta epaimahaia

bere ebaspenak ematen.

Diruzaleak

ondarea lurperatzera joan

eta urrea aurkitzen du.

Ehiztariak

txakurrekin mendia arakatzen du.

Itsasgizonak

txalupa iraulia itsasotik berreskuratzen du,

edo itotzeko zorian berari eusten dio.

Prostitutak

maitaleari idazten dio.  

                                Emakume

desleialak bere dohainak oparitzen ditu.

Eta txakurrak

ametsetan erbiaren aztarnei jarraitzen die.

Zorigaiztokoen zauriek gau osoan irauten dute.

Somnia quae mentes ludunt volitantibus umbris,

non delubra deum nec ab aethere numina mittunt,

sed sibi quisque facit. Nam cum prostrata sopore

urget membra quies et mens sine pondere ludit,

quidquid luce fuit tenebris agit. Oppida bello

qui quatit et flammis miserandas eruit urbes,

tela videt versasque acies et funera regum

atque exundantes profuso sanguine campos.

Qui causas orare solent, legesque forumque

et pavidi cernunt inclusum chorte tribunal.

Condit avarus opes defossumque invenit aurum.

Venator saltus canibus quatit. Eripit undis

aut premit eversam periturus navita puppem.

Scribit amatori meretrix, dat adultera munus:

et canis in somnis leporis vestigia lustrat.

In noctis spatium miserorum vulnera durant.