Denok Patxi Lopezekin (literatura aulikoa eginez)

Lehendakariaren eta, oro har, klase politikoaren literaturarekiko desaxola gero eta nabarmenagoaren froga da, berriki, Leioan EHUko ikasturtearen hasiera ekitaldian gertatutakoa, joan den irailaren 13an: Iñaki Goirizelaia errektoreak bere irekiera diskurtsoan erabilitako Pink Floyden “Another brick in the wall” kantaren aipu extenporaneoari Danteren, Joseph Brodskyren edo Amaia Lasaren batekin arrapostu egin beharrean, bere literatur jakituria gorena alde batera utzi, eta Arcade Fire pop taldearen erreferentzia urri batekin erantzutera makurtu zen gure lehendakaria.

Egoera tamalgarri honi luzaezina iritzita, serio berrartu nahi dugu, etsai guztien susmorik beltzenei arrazoi emanez, gure artean erabilitako ideia, hor eta hemen aurreratu duguna, euskal literatura, zein gure (halaber, euskal) ekonomia familiarra, salbatuko duen buru-eskaintza: Patxi Lopez lehendakariak jendaurrean irakurtzeko euskarazko testu literatur eduki handiagokoez hornitzea, beraren figura historiara, duen karguari dagozkion dohain intelektualez jantzirik, pasarazteko.

Izan ere, ez genioke literatura aulikoari, berez, beldurrik izan behar; egun bizi duen desprestigioa, iraultza burgesaren zehar-ondorio azken batean, desagertzen joan beharko litzateke zibilizazio burgesaren akaberarekin (egun bizi duguna bezala alegia). Azken batean, boterearentzako eta boteretik ondutako literatura horrek emaitza distiratsuak eman ditu mendeetan zehar (Virgilio gogora ekartzea besterik ez dago), eta XVIII. mendera arte bakanak ziren agintari edo jaun goren bati (laiko edo eklesiastiko) eskaini gabe argitara ematen ziren obrak. Hobetu al du literatura, azkeneko berrehun urteotan, merkatuaren gorabeheren eta masen apeten mende geratu izanak? Ez ginateke baiezko biribil bat ematera ausartuko. Literatura aulikoa berrabiaraztea, ikuspuntu horretatik, itxura batean ematen duena baino progresistagoa suerta daiteke.

Eta zein botere gune aukeratu, froga-eremu gisa, hurbilen daukaguna baino, hau da, lehendakaria baino? (are gehiago gure aurreneko lehendakari literaturzalea dela erakutsi zuen heinean). Dena dela, ulertu ongi ulertzen dugunez, eskaini dezakegunaren laginik ezagutarazi gabe (eta, behar bada, lehiaketa publikora aurkeztu gabe), ezin zaigula alimaleko lan hau eman ahal, hona ekarri dugu hiru egoera ezberdinetan lehendakariak erabiltzeko moduko hiru testu; haietako bi poesia, jakinik horixe dela hitzaldi publikoetan Lopezek, orain arte bederen, gehien maite duen generoa, eta hirugarrena autofikzioaren teknika nobedosisimoarekin burututako prosazko testu bat (beti ere, erkidegoa aurreratzen lagundu dezakeen edozein proposamen ausartekin bat eginik). Horretaz gain, erdarazko konposizio bat ere dakargu, soneto desesperatuaren irudipean.

Esan gabe doa Volgako Batelariok, (Euskal Autonomia Erkidegoko) Berraldaketa politikoa edo, balizko beste izenez, Desnormalizazioa etortzen denerako, odak, haiku eta zipriztin handiko ibai-nobelak prestatzen ari garela; hala nola ETArik gabeko Euskal Herri ia irudikaezinarentzako oraindik guk ere irudika ezin dugun literatur genero bateko obrak ere.

ERANSKINA: Hiru testu auliko eta soneto desesperatu bat

MUGIMENDUAREN POSIBILITATEEZ
(edo D letraren poema erudito-xaloa; talde armatuekiko negoziazioez ezer garbi esan behar ez izateko)

Diodoro Krono Megarakoak
uste du mugimendu oro
beti pasatua dela, inoiz
ez presentea, hots, uste du
ez dela mugimendurik existitzen.

Du Bois-Reymondek, Die sieben
Welträtsel-en, munduko zazpi
misterioetatik lau argitzeko baino
ez du bere burua gai aurkitzen:
mugimenduaren jatorriaz ignoramus
et ignorabimus dio. Ez dakigu, ez
dugu jakingo.

Dombeyk,
Rousseaurekin herborizatu baitzuen,
idatzi zuen, ez mugimenduaz
edo bere posibilitateaz, itsasoaren
fosforeszentziaz baizik. Entziklopediak
(britanikoa, of course) dioenez, kartzelan
hil zen, eta emandako hitzari fidel, ez zituen
espedizioaren emaitzak sekulan plazaratu.

Demades greziarrari ere leitzen diot:
ez zituen bere hitzaldiak idatzi.

                              *                  *                  *                *                 *            *

                                                                          GAU BATEAN
                                                (Lehendakariak autofikzio moduan irakur dezan)

Gaua dibertigarria izaten ari zen. Adiskideak desfasatu samar zebiltzan ni Gaztedien kongresutik heldu nintzenerako, baina ez zitzaidan asko kostatu haien mailara iristea. Gau horretako kontsentsuzko edaria gin-kasa zen; asteburuero egiten zuen aukeraketa gutako batek, txandaka. Noizean behin ematen nion atxiki bat hortik zebilen txirri bati, baina konbikzio handirik gabe, keari ahosabaian eutsiz.
     Txispatuta nengoen jada musika altuago jarri zutenean Bernaberen pubean: “Cien gaviotas”; tabernariak ondo ezagutzen zituen gure gustuak. Aulkiak apartatu eta bizi-bizi hasi ginen dantzan, nor baino nor. Gero “Al calor del amor en un bar” ipini zuten; beti gustatu zait kanta horren eite herrikoia, kasik berbeneroa. Eromena, dena den, "Sarri, Sarri"-rekin heldu zen: animatzeko falta zirenak taberna erdira inguratu, eta han hasi ginen denok erotuta, saltoka eta elkarri bultzaka. Ondoren Madnessen “Our House” irten zen bozgorailuetatik, ona hura ere, baina zorabio txiki bat sentitu nuen kantaren amaiera aldera, eta kalera irtetea erabaki nuen; gainera, ondoren Dinaramaren azkena jarri zutela aditu nuen, eta Alaska gehiegi maite ez nuenez, tarte batez geratu nintzen kanpoan.
     Gaua fresko zegoen, baina ederra aldi berean. Neguriko argi hotzak ikus zitezkeen ni nengoen lekutik, itsasadarraren beste aldean. Oraindik pixka bat mareatuta banengoen ere, zigarro bat atera nuen jakaren barrunbeetatik. Pizgailurik ez, ordea, poltsiko guztietan bila eta bila aritu nintzen arren. Orduantxe sentitu nuen nire atzean:

     –Surik nahi?

     Pitin bat izututa itzuli nintzen. Neska beltzaran bat hurbiltzen ari zitzaidan, larruzko jaka marroi argi batez jantzita; ez nuen ezagutzen. Baiezkoa egin nion buruarekin, eta zigarroa ezpainetatik erori zitzaidan. Hura hartzeko makurtzeko denborarik eman gabe, beste bat eskaini zidan neskak: Fortuna zen, baina hala ere onartu nion. Keinu seguru batez piztu zidan, pospolo batekin. “Eskerrik asko” esan nahi izan nion, baina hitzik ez zitzaidan atera.

     –Ba al dakizu kanta hori terrorista baten omenez konposatu zutela? –bota zidan tupustean; argi zegoen tabernatik atera zela nire atzetik, han zegoenik gogoratu ezin banuen ere.
     –Zein? “Ni tú ni nadie”? –erantzun nion, ergelki.
     –Ez: “Sarri, Sarri”.
     –Ez nekien... Terrorista bat, diozu?
     –Bai, Martuteneko kartzelatik ihes egiten lagundu zioten duela urtebete. Bafle baten barruan. Horren omenez idatzi zuen kanta Kortatuk.
     –Bai, gogoratzen naiz –erantzun nion nik, nora iritsi nahi zuen ulertu gabe, oraindik.
     –Ez zaizu iruditzen iraingarria?
     –Tira, ni...
     –ETAko hiltzaile bat aske dabilela goratzen du kantak!
     –Bai, baina...
     –ETAk nire aita erail zuen dela lau urte. Galdakaon. Guardia zibila zen.
     –Joder. Sentitzen dut. Benetan.
     –Ezin dut kanta hori jasan. Entzuten dudan bakoitzean zaplateko bat emango balidate bezala da.
     –Ulertzen dut.

     Honetaz eta hartaz hitz egin genuen ondoren. Ez naiz ondo oroitzen zertaz. Bizitzaz, imajinatzen dut, eta herri honen esker txarraz. Gero, agertu bezain bizkor ezkutatu zen gauaren erdian, adiorik gabe. Ni tabernara itzuli nintzen, baina ez nuen haren arrastorik topatu; batzuetan agerkunde moduko bat izan zela pentsatzera iritsi naiz.  Izkina batean geratu nintzen, uzkur, Bernabek munduko musika onena pintxatzen jarraitu zuen arren.
     Gau hartan zerbait konprenitu nuen herri honen sufrimenduaz, herri honen tragediaz.
     Sekula ahaztu ez dudan zerbait.

                                       *                  *                  *               *                *                  *