Naturaren kontra

Duela gutxi irakurtzen nion Jorge Riechmann poeta eta ekologista ezagunari kexa bat artifizialtasuna eta mundu birtuala maiteagoak dituzten pertsonen kontura, hots, mendira paseo bat ematera ere joaten ez direnen kontura. Hala dio, adibidez, Resistencia de materiales bere liburuko "Moral y experiencia" saiakera laburrean (Montesinos, 2006):

En esta sociedad autotitulada "de la información", la gente parece dejar de necesitar ir al monte: acuden, por ejemplo, al espacio natural protegido, pero se encierran en el "centro de interpretación" correspondiente a ver las maquetas y los montajes audiovisuales, y sólo al final, si acaso, se darán un breve paseo de diez minutos por los aledaños del edificio. Las imágenes y los sonidos "bajados" de internet reemplazan la experiencia directa de la naturaleza, y la gente se imagina que con ello aumenta su "calidad de vida"... (Qué expresión más antipática, ésta de "calidad de vida", o la de "estilos de vida".)

Gauza askotan Riechmannekin ados nagoen arren, benetan ez dut ulertzen mendiaren edo Naturaren esperientzia birtuala arbuiatzearekin daukan tema: azken batean, zenbat eta jende gutxiago joan mendira, orduan eta hobeto kontserbatuko da; arazoa zeharo larrituko litzateke, ziurrenik, kristo guztia "naturaren esperientzia zuzenaz" gozatzeko bere eskubideaz baliatuko balitz (gertatzen ari den bezala, tamalez: ez dut uste mendira joateko beharra alde batera uzten ari denik jendea; ez dut halakorik sumatzen inguruan behintzat).

Eta gogoratu naiz, nola ez, Oscar Wilderen (1854-1900) Gezurraren gainbehera saiakera dialogatuaren atariarekin, oso zeharka duena zer ikusia obraren mamiarekin (zer edo zer esan dugu jada ezinbesteko liburuxka honetaz blog honen orrialde elektronikoetan). Poeta eta narratzaile bezala gutxietsi nahi ez badut ere, arlo biotan liburu gogoangarriak utzi baitzizkigun, geroz maiteago dut antzezlanen autore bezala (Fidel izan beharraz maisulana, adibidez) eta, batik bat, saiogile moduan: genero horretan zuen gaitasunaren adibide dira, besteak beste, aipatu Gezurraren gainbehera (1889), Gizakiaren arima sozialismopean (1891), Kritikoa artista gisa (1891, bi partetan banatua: "Deus ez egitearen inguruko ohar batzuekin batera" eta "Orotaz eztabaidatzearen garrantziaren inguruko ohar batzuekin batera"), Luma, arkatza eta pozoia (1891), eta De profundis (bere heriotzaren ostean argitara emana, eta, ezaguna den bezala, ez dena zehazki saiakera bat, Bosie bere amoranteari kartzelatik bidalitako karta-aitorpen luzea baizik... nahiz eta, azkenean, ez dago saiakeratzat hartzea baino erremedio hoberik). Nire ustez, eta De profundis alde batera utzita noski, ironiaren erabilera intentsiboaz gauza benetan zentzudunak idatz daitezkeela frogatzen dute Wilderen saiakerek.

(Excursus bat: uda honetan Truman Capote irakurtzen eta berrirakurtzen aritu naiz –ze ona den–, eta, une batez, Oscar Wilderekin zituen antzekotasun batzuez ohartu nintzen: biak ziren homosexualak; biak ziren –esaten dutenez– zorrotzak, ironikoak eta kontalari apartak, edozein bilera eta elkarrizketaren erdiguneak; biak ziren snob samarrak eta maite zuten gizarte klase altuarekiko tratua –eta klase horren kronikalariak bihurtu ziren, hein batean, bakoitza bere garaian: Wilderen antzezlanak eta Capoteren Aintzat hartutako otoitzak eleberri amaitu gabea dira horren lekuko nagusiak–; biak baztertu zituen, azkenean, horrenbeste maitatu zuten eta horrenbeste kritikatu zuten gizarte klase horrek berak –Wilde, Queensberry eskandalu zorigaiztokoagatik; Capote, Esquire aldizkarian argitara emandako bere nobelaren atal batzuetan kontatu zituen txutxumutxuengatik–. Baina badauzkate desberdintasunak ere: irudipena daukat Capoteren jarrera, hein batean behintzat, lausengariagoa izan zela goi-mailako jendearekiko, Wilderena baino; garaiko aurreiritziekin eta moral victoriar fariseuarekin aurrez-aurre talka egin zuenean etorri zen Wilderen gainbehera –kartzela-zigorrarekin batera, ez dezagun ahaztu–, Capoteren gizarte-ostrazismoa bere adiskideen konfiantzari traizio egitearen ondorio izan zen bitartean. Eta, bestalde, Capoteren jarrera eta adierazpen publiko asko argiki eskuindarrak ziren, Wilderenak ez bezala: Capotek ez zukeen inoiz idatziko Gizakiaren arima sozialismopean bezalako lan bat, zeina, dudarik gabe, ez baita oso testu ortodoxoa marxismoaren ikuspuntu hertsitik –adibidez–, baina, daukan gatza eta piperra alde batera utzita, ezbairik gabeko jarrera aurrerakoi baten testigantza baitugu –heterodoxia horri dagokionean aipatu, esaterako, Gizakiaren arima sozialismopeanek egotismoa eta berekoikeria defendatzen dituela sozialismoaren ardatz gisa; XX. mendean zehar Progresoan, Guztion Anaitasunean eta Proletargoaren Diktaduran oinarritutako saiakera guztien edo gehienen emaitza ikusita, agian hobe litzaiguke Wilderena bezalako testuak berrirakurriko bagenitu... ea inor animatzen den euskaratzera, inoiz–. Beste era batean esanda, Wilde sinpatikoagoa egiten zaidala, hein batean, Capote baino –hala ere, garrantzia al du horrek, literaturaz ari garelarik? Ez. Eta bai. Baina, tira, beste baterako utziko dut kontua, nahikoa luzatu dut eta excursusa–).

Horrenbeste, ezen ia ahaztu dut nire helburua Naturari buruzko –Naturaren aurkako– Oscar Wilderen pasarte bat itzultzea eta argitara ematea zela. Esan bezala, 1889an kaleratutako Gezurraren gainbehera saiakeraren hasieran dago, eta guztiz ados nago Vivianek bertan esaten duenarekin. Saioa Cyril eta Vivian-en arteko elkarrizketa moduan garatuta dago, nahiz eta giderrak eskuan dauzkana Vivian izan, hots, egilearen nolabaiteko alter egoa. Wilderen eredua, zalantzarik gabe, elkarrizketa klasikoa da, platondarra eta abar, harritzekoa ez dena antzinako Greziako kulturari irlandarrak zioen miresmena kontuan hartuta; elkarrizketa mota horrek, edonola ere, ez du helburu gisa ideia ezberdinak eta kontrajarriak erkatzea, irakurleak erabaki dezan, baizik eta ideia jakin batzuk –parte hartzaileetako batenak– defendatzea eta inposatzea; gure blogean noizean behin zintzilikatu ditugun Luzioren elkarrizketak irakurri dituen inork baiezta dezakeen bezala, eta Slavoj Zizek filosofoak esan zuen bezala, "Ezagutzen al duzu funtzionatu duen elkarrizketa filosofikorik? Platonenak? Ezta pentsatu ere, hor, azken aldiko elkarrizketa sofistetan batik bat, badago morroi bat denbora guztian hitz egiten ari dena, solaskidea "oi, egia da, Zeusengatik, guztiz zuzen zaude" esatera mugatzen den bitartean".

Tira, hemen duzue (azkenik) iragarritako pasartea:

Cyril (terrazara ematen duen kristalezko atetik sartuz).- Vivian maitea, ez ezazu pasatu eguna bibliotekan sartuta. Arratsalde ederra dugu. Airea gutizia da. Lainotxoak basoa inguratzen du okaranaren purpura leunaren gisa. Goazen belarretan etzatera, erretzera eta Naturaz gozatzera.

Vivian.- Naturaz gozatzea! Pozik esan dezaket guztiz galduta daukadala gaitasun hori. Esaten digute Arteak Natura maitarazten digula lehen maite genuena baino gehiago; haren sekretuak agerian jartzen dizkigula, eta Corot eta Constable adi aztertu ondoren harengan ikusten ditugula aurretik ihes egin ziguten gauzak. Nire esperientzia pertsonalaren arabera, ordea, zenbat eta gehiago aztertu Artea, orduan eta gutxiago interesatzen zaigu Natura. Arteak benetan jakinarazten diguna Naturaren plan falta da, haren trauskilkeria bitxiak, haren monotonia izugarria, haren izaera guztiz burutugabea. Naturak asmo onak ditu, jakina; baina, Aristotelek esan bezala, ez dakizki gauzatzen. Nik paisaia bat begiratzen dudanean bere akats guztiak ikusten ditut halabeharrez. Dena dela, Natura horren inperfektua izatea zortea da guretzat, horrela ez balitz ez genuke-eta arterik izango. Artea gure protesta ozena da, Naturari bere lekua zein den erakusteko gure ahalegin ausarta. Haren aniztasun infinituaren kontuari dagokionean, berriz, mitoa besterik ez da. Ez datza Naturan beran. Irudimenean datza, edo fantasian, edo begiratzen duenaren itsutasun landuan.

Cyril.- Tira, ba ez begiratu paisaia nahi ez baduzu. Belar gainean etzan zaitezke erretzera eta solastera.

Vivian.- Natura hain da deserosoa! Belarra gogorra eta hezea dago, koskorrez eta zomorro beltz nazkagarriez beteta. Morrisen langilerik miserableenak ere egin ahal izango lizuke Natura osoak gauza dezakeena baino eserleku erosoagoa. Natura zurbiltzen da "Oxfordetik izena hartu zuen kaleko" altzari-eskaintzaren aurrean, horrenbeste atsegin duzun poeta horrek zabarki adierazi zuen bezala. Ez naiz kexu. Natura erosoa izan balitz, gizateriak ez zukeen arkitektura asmatuko, eta nik etxeak ditut maiteago egurats gorria baino. Etxeetan proportzionatuak sentitzen gara. Guztia dago gure mende, guztia dago eginda gure erabilerarako eta gure atseginerako. Are egotismoa ere, giza duintasunaren ideia zuzen baterako horren beharrezkoa dena, teilapean bizitzearen ondorioa da guztiz. Kanpoaldean abstraktuak eta inpertsonalak bihurtzen gara. Indibidualtasunak abandonatzen gaitu. Gainera, Natura hain da indiferentea, isekaria! Nik, parke horretan zehar paseo bat ematen dudan bakoitzean, sentitzen dut ez diodala gehiago axola hegian bazkatzen duen aberea edo bidertzean lilitzen den lapa-lorea baino. Ezer ez argiago Naturak Adimenari dion gorrotoa baino. Pentsatzea munduko gauzarik osasungaitzena da, eta badago jendea horretaz hiltzen dena beste edozein gaixotasunetaz bezala. Zorionez, Ingalaterran behintzat pentsamendua ez da kutsakorra. Herri honen konstituzio bikaina bere ergelkeria nazionalaren ondorio da guztiz. Nik espero dut urte luzeetan zehar gordeko dugula gure zoriontasunaren gotorleku historiko handi hori, baina irudipena daukat gehiegi hezten ari garela; ikasteko gai ez diren guztiak irakasten hasi dira behintzat, eta horretan datza benetan gure hezkuntza-kartsutasun guztia. Baina itzul zaitez zu orain zure Natura gatzgabe eta deseroso horretara, eta utz iezadazu inprenta-froga hauek zuzentzen.

Oscar Wilde, Gezurraren gainbehera, 1889.

Ziur nago gaur egun bizi izan balitz Vivianek, Wildek bezala, pozarren hartuko zituzkeela iraultza elektronikoak Naturaren gatzgabetasun eta deserosotasunetatik ihes egiteko eskainiko zizkiokeen aukerak: argi dago Orirako igoera birtual bat atsedentsuagoa litzatekeela benetakoa baino –mendiaren gailur errealera helduta ezin duzu zure burua gin-tonic izoztu batez saritu: etxean egonda, ordea, bai–, eta, Photoshoparen edo haren ondorengoen bitartez, askoz ere interesgarriagoa bihur daitekeela bide hori, animalia exotikoekin edo, nik zer dakit, gustu historizistagoak izan ezkero, patruila karlistekin hornituz –eta gogoan hartu iraultza horren hasieran baino ez gaudela–. Eta irudipena daukat Wilde ados egongo litzatekeela nirekin –nik baino askoz ere hobeto adieraziko lukeen arren, noski–, eta birtualitatea Naturaren salbaziorako tresnatzat defendatuko lukeela, Riechmannen ustearen kontra. Baina susmatzen dut horrek ez lukeela, gure herri mendigoizale honetan, Wilderenganako sinpatia areagotuko, eta idazle sinpatikoa izatea, gaur egun, oso inportantea da, euskal literaturaren arloan behintzat (baina, lehen esan dudan bezala, beste baterako utziko dut gai hau, nahiz eta, zenbat eta gehiago pentsatu horretan, orduan eta inportanteagoa iruditzen zaidan).

Nire ameskeria pseudoliterarioetatik atera nau, bat-batean, emazteak, asteburu honetarako planarekin: egiten duen eguraldia egiten duela, Urbasara joango gara alabekin, perretxikoak biltzera eta udazkenaren koloreez gozatzera. "Oso edukatiboa izango da haurrentzat", gehitu du, "Naturarekiko lotura sentitu behar dute, noizean behin; ez duzu uste? ".

Ez dakit zergatik, ez naiz ausartu proposatzera txangoa Google Maps, Tagzania, parquenaturalurbasa.com eta micologia.net web-orrietan zehar egin genezakeela. Eta, gauza hauek denboraz prestatu behar direnez gero, etxeko sarrerako armairura joan naiz nire gore-texeko botak garbi dauden ikustera, eta udan irabazi ditudan kiloek nire Ternua praka gris-laranjetan sartzea eragozten didaten egiaztatzera.