Durangoko Azoka 2006ko nobedadeak (I)

-Toti Martinez de Lezea, Izar Urdin foroan galdurik, Erein, 435 orrialde.
Hartu berri duen ohiturari jarraituz euskarazko itzulpena argitaratuko du idazle arabarrak jatorrizko testua baino lehenago. Nobela berri honetan irakurleak Erroma, Alexandria eta Iruña-Veleiako kaleetan zehar paseo zoragarriak emango ditu gertakizun misteriotsuen atzetik. Gorrotoak, amodioak, pasioak, kristaubidearen garapena, erromatarren gupidagabetasuna... Euskaldunen kemenak eta pertsonaien bizitasunak harrapatuko dute irakurlea istorio miresgarri honen sarean. Iruña-Veleian agerturiko euskal hitzei buruzko lehen azalpen sinesgarria.

-Karlos Linazasoro, Berrogeita lau, Alberdania, 176 orrialde.
Idazle tolosarra liburu miszelaneo batekin datorkigu Durangora: poemak, aforismoak, ipuinak, aipu apokrifoak, minisaiakerak, elkarrizketa laburrak... Izenburuak bere aurreko poemategiak saldu zituen ale kopuru errealari (Eusko Jaurlaritzak erositakoak kenduta alegia) egiten dio erreferentzia ironikoa, eta zenbaki kasik kabalistiko horretatik abiatzen da literaturaren, irakurzaletasunaren (edo bere faltaren), merkatuaren, idazle mediatikoen eta, oro har, kultura garaikidearen inguruko zenbait hausnarketa kritiko plazaratzeko, zeinak, esan dugun bezala, oso forma eta estilo ezberdinen bitartez eskaintzen baitizkigu.

-Aitor Arana, Garoaren geroa, Hiria (non bestela), 270 orrialde.
Joanes artzaina –ura zan gizona, ura!– kostaldera jaisten da Txomin Agirreri bisita egitera: abadearen horrorerako, homosexuala dela aitortuko dio. Egingo al ditu Agirrek Garoa bere eleberriaren bigarren argitarapenerako Joanesek eskatzen dizkion zuzenketak? Eta, batik bat, lortuko al du artzainak apaiza armairutik ateraraztea? Erantzuna, best-seller usaineko eleberri historiko-psikologiko-sexual-metaliterario honen askaeran.

-Kirmen Uribe, Chick sounds from a box, Harper, 57 orrialde.
Partikularretik orokortasunera, txikitasunetik unibertsaltasunera, beti ere metafora iradokitzaile, samur eta hunkigarriez hornituta, azkeneko urteetan han-hemenka argitaratu edo errezitatu dituen poemen bilduma berrituarekin datorkigu idazle ondarrutarra, hurbil-hurbil dagoen bere nobelaren atariko gisa. Liburuxkarekin batera CDa, DVDa eta, opari gisa, t-shirt oroigarria eskaintzen ditu edizio berezi honek. Pamielak argitaratuko du euskarazko bertsioa, baina ez dakigu Durangoko Azokarako prest izango duten.

-Angel Erro, Hartz amandi, Elkar, 125 orrialde.
Berriro ere klasiko latindarren bidetik, Angel Errok beste poema-sorta bat eskainiko digu, oraingoan Ovidioren lana oinarri hartuta. Hondakin erromatarrak, eliza barrokoen portadak, musika-talde frantsesen aipu errekurrenteak eta spleen piloa (Burlatan, hori bai). Alberdaniak ez dio oraingoan argitaratu nahi izan, eta Elkarrera itzuli behar izan du.

-Arnaldo Otegi, Etzi, Euskal Herri gehiago, Berria, 131 orrialde.
Bihar, Euskal Herria nobela dialogatuarekin iazko Durangoko salmenta errekor guztiak hautsi ondoren, Otegi arrakasta izatera deitutako bigarren nobela honekin datorkigu, lehenengoaren ildotik zientzia-fikzioa jorratzen du oraingo honek ere. Euskal Herriak independentzia erdietsi ondorengo egoera baketsuan Euskal Herria oraindik ez dago kanpoko eta barneko erasoetatik libro. Irakurle fan multzo handiak profita dezala aukera, zeren proiektaturik zegoen trilogia bigarren honekin amaitzen da. Etzidamu, even more Basque Country, azkenean ez baita argitaratuko (etsi-damu irakurketa okerrak saihestearren).

-Aingeru Epaltza, Reggaetón. Tartalo. 734 orrialde.
Sorpresa galanta Aingeru Epaltzak dakarkiguna. Euskararen aberatsa, nafar hiztegiaren lehenkina guzti-guztiok aitortu dioten ondoren, txiki gelditu zaio navarrorum hizkuntza, edo nardatu da, eta erronka berri bezain erakargarri bati ekin dio Iruñekoak. Belaunaldi baten portreta den eleberri honen abentura oraingoan Iruñeko Donibane auzoan ekuatoriar koadrila batean kokatzen da, haien gaztelaniaren barrokotasuna ongi baino hobeki islatua aurkituko du irakurleak, eta biziki libertituko da latin king banda maltzur baten mehatxupean bizi den Waldo alprojaren desmenturekin.

-Unai Elorriaga, Paris, Azerbaijan, Elkar, 167 orrialde.
Ezin ukatu gure letren promesa gazteak aurrerako pausu bat eman duela nobela honekin, haurren psikologian sakondu du, orain arte inor iritsi ez den punturaino. Tomas (edo Abus) oraindik jaio ez den haur bat da, eta bere amaren umeontzitik mundua deskubritzera abiatzen da, fetoen hizkuntza eta pentsamoldea ezin hobeki islatu duen nobela hunkigarri honetan. Tomasek (edo Abusek) ez daki non jaio behar duen, zein kulturatan, ze garaitan, Parisen edo Azerbaijanen, eta dena zaio berria. Eleberriaren hasieratik bertatik Elorriagaren estilo bere-berekoa ezagun dezake edonork: "Umeontzi guztien paretak marrubi kolorekoak eta marrubi zaporekoak dira. Nik ez dut marrubi bat inoiz ikusi, ez dastatu, baina gauza horiek jakin egiten dira".

-Gorka Knörr, Hilko nintzen, Hiria, 300 orrialde.
Gasteiztar kantari eta politikariak politika utzi duenetik jota eta su egin dio arte ihardunari. Disko bat ateratzeko prest dago baina atal honetan bere autobiografia politiko eta sentimentalari heldu dio Gorkak sendotasunez. Kapitulu bakoitza bere kanta baten tituluarekin izendatzeak grazia ematen dio liburuari. Halaxe Araba, zazpigarren alaba kapituluan politikari arabarren artean ikusiko dugu Knörr jauna: Aleluya, oh, oh-n Begoña Erraztirekin gertatu lehen estropozua kontatzen digu, nik nahi dudana, mors por la patrie bezala ezagunagoan Gorkak aberriaren alde zergatik hil (metaforikoki, jakina) hil den kontatzen digu. Aberria EA zen.

-Iban Zaldua, Jukutriak, jukutriak, jukutriak, jukutriak, Erein, 165 orr.
Idazle donostiarrak ipuin liburu berriarekin ez ditu lagun asko egingo. Gure letren enfant (eta Ivan) terrible-ak literatura unibertsaleko eta bereziki euskal literaturako ipuin ongi famatu batzuk hartu ditu abiapuntu, jolas metaliterario batean, bakoitzari beste koxka bat estuago emateko, eta haien amaiera batzuetan buenista, bestetzuetan txarrista, batzuetan mengelegia, bestetzuetan tremendistegia zaharberritzeko.

-Xabier Mendiguren, Idazlea, Elkar, 127 orrialde.
Inoiz baino osasuntsu dago gure antzerkia: gero eta gehiago argitaratzen da, gero eta gehiago antzezten da. Lan honetan Xabier Mendigurenek idazleen mundu zailean sartzen da ausardiaz eta, zer esanik ez, editore lanak ematen dion ezagupen sakonaz. A idazlearen neurosiak eta frustrazio edipikoak dira antzerki lan honen muina eta ardatza; sorkuntzak berez dakartzan buruko minak eta buru hausteak maisuki aztertzen ditu Mendigurenek. Euskal antzerki talde asko interesatuta dago jadanik lanean eta litekeena da antzeztea liburu formatuan atera baino lehenago. Adi egon. Elkar Antzerki Saria irabazi zuen.

-Mariasun Landa, Kulero neurotikoa, Elkar 132 orr.
Woman’s Secret-eko azpiko galtza bat obsesionatuta dago bere burua behin eta berriro Norit-ekin garbitzearekin. Gure gizartearen kontraesanen azterketa alegoriko-lacantar zorrotza, gure gaztetxoen gozamenerako eta aztoramenerako. Lan hau Procter & Gamble Beka bati esker idatzi zuen egileak.

-Juanjo Olasagarre, Bizitzaren fardelak, Susa, 243 orrialde.
1980ko hamarkadako urte ekaiztsuetara garamatza berriro ere idazle arbizuarrak. Billy Wilderren Con faldas y a lo loco filmean eskuarki inspiratutako abiapuntu batekin, Baby Shangai trabestia Madrileko Movidatik dator ihesi, eta erakustaldi batean ezagututako aizkolari baten etxean babesten da, idazleak izen fiktizio batez bataiatu duen baina zalantzarik gabe ezaguna zaigun Nafarroako eskualde jakin batean. Aizkolariaren sendiak Herrian daukan tabernan hasiko da lanean Baby Shangai eta, jakina, berehala jasoko ditu informatzaile bihurtzeko proposamenak hala ETArengandik nola Guardia Zibilarengandik. Baina okerrena ez da hori, baizik eta Baby Shangaik izango dituen arazo latzak Herriko giro itogarrian integratu ahal izateko. Ezbairik gabe, ondu berri duen eleberriak Sakana aldean zituen adiskideen kopurua are gehiago murriztuko dio Juanjo Olasagarreri (baldin eta lehendik bat edo bat geratzen bazitzaion, alajaina).

-Lourdes Oñederra, Emakumeak sugea zapaldu zuen. Gaixoa, Emakunde, 60 orrialde.
Aurreko nobelaren ildotik Erteuropako hiri batean bikote harremanei buruz dihardu Lourdes Oñederrak oraingoan ere. Orduko emakume ikuskeran sakonduz gizonak desagertu egiten dira ia paisaia bihurtuz. Emakumeak, aldiz, den-dena dira: paisaia, arima eta gorputza, lesbianismora heltzeraino. Iazko Emakunde saria irabazi zuen.

-Jose Mari Iriondo, Nola gastatu ehun miloi euro ETB egiten, EITB produkzioak, 1000 orrialde.
Horren modan paratu diren Nola egin liburuen sailekoa dugu honako hau, eta izenburuak dioen bezala ETB, bereziki ETB 1 hobe bat nola egin du helburu. Liburuaren mardulari erreparatuz gero badirudi gauza handiak kontatzeko dauzkala Iriondo jaunak. Hainbat kapituluren izenburuak baino ez ditugu aipatuko: “Ansorena eta euskal irri betikoa”; “Herri kirolak: euskal izate intrisenkoa (estrinsekoki)”; “Funtzionario fantasma (PSOEren garaipenaren beldur)”; “Maite Kuttuna: betikoaren itzulera (Guraso ezker eta abertzalekoen utopia errebozatua)”; “Nola gainditu Verano azulen marka gure betiko telesailak errepikatuz”; “Meza santua grabatzeko kamera-angeluak eta alemaniar espresionismoaren ekarpena”; “Dragoi Bola Z eta euskal abertzaletasuna: nola lotu kontzeptu biak”. ETB, bereziki ETB 1 hobetzeko balioko duelakoan.

-Edu Zelaieta, Pasaporterik gabe, Susa 135 orrialde.
Hesi guztiak apurtuz, poeta gasteiztarrak bere obra anbiziotsuena proposatzen digu. Bere lirikak mugarik ez duela frogatuz, poema batzuk euskaraz eskaintzen dizkigu, beste batzuk katalanez, beste batzuk sardinieraz eta gutxi batzuk baita aimaraz ere; azkeneko poema, munduko herritar borondate onekooi globalizazio basatiak inposatzen dizkigun kateen kontrako oihu lazgarria, lehenago aipatutako hizkuntza guztien nahasketaren emaitza da, Finnegan’s Wakeren garaietatik erdiesten ez zen erakustaldi bikain batean. Egilea liburuaren bertsio musikatua prestatzen ari da, Euskadiko Orkestra Gaztearen, Donostiako Orfeoiaren eta Aezkoako Albokarien Elkartearen partehartzearekin.

-Fredi Paia, Zer da fisika kuantikoa?, Euskal Herriko Bertsozaleen Elkartea, 643. or.
Frantsesezko Que sais-je? bilduma oinarri hartuta, Euskal Herriko Bertsozaleen Elkarteak liburu batzuk prestatu ditu gaur egungo oinarrizko kontzeptuak bertsotan azaldurik ikastoletan erabiltzeko. Azkenik lortuko ahal dugu, honekin edo hau bezalako saiakera eredugarriekin, geure eskola eredu propiala fundatzerik. Lehen zenbaki honetarako, Friedrich Paia bertsolariak fisika kuantikoaz jakin beharreko guztia atondu digu bertso zinez eder eta bide batez gogoraerrazetan. Haien puntuak errepikatuz ikasleak Europako puntan jarriko ditugu. Benetan gogoangarria quant unitatearen aurkitzaileari eskainitako kapitulua: Erradiazio espektroa,/ ejem, gorputz beltz batena/ Max Planck-ek argitu bide zuen/ kuantizatuz ahalmena. (Oharra: Euskal Kurrikuluma proiektuaren bultzatzaileek biziki gomendatutako liburua).