Televisioneaz

 
LUZIO.- Akademiatik Lizeora nindoan, harresia kanpo aldetik inguratzen duen bidean, noiz eta Panopo iturri parean dagoen atetxoan Zigor adiskidea, Pako Aristi (telebistatik ezagutzen nuena) eta biekin batera zegoen gaztetxo bat ikusi nituenean. Hurbildu ahala, Zigorrek ezagutu eta esan zidan: "Nondik zatoz eta nora zoaz, Luzio?", "Akademiatik eta Lizeora" erantzun nuen, "Bide hori utzi eta etorri gurekin, Aldapa tabernara goaz, gure eztabaidatxoarekin jarraitzeko asmoz, telebistaren izaera maltzurraz ari baikinen mintzatzen", "Kalakatzen", zuzendu zuen ezagutzen ez nuenak. "Animatzen zara, bada, etortzera eta zure ekarpena ere egitera?". Haiekin joatera deliberatu nintzen, eginbeharrak geroratuta, egia esatera gaztetxo enigmatiko eta oraingoz izengabe hura nor zen eta nolakoa jakinminez.
Tabernara iritsirik eta kaña bana eskatu ondoren, Pako Aristik ekin zion eztabaidari, esan zuelarik: "Egunkarian iragarri dudan bezala, noizbait solasaldi platoniko batean islatuko dut telebista zer den, haren ezaugarriak eta funtzioa zeintzuk diren, benetan eta barrutik ikusita, baina labur dezadan orain: telebista da bere lanarekin, bizitzarekin edo familiarekin aspertuta dagoen jendeari bizitza eramangarriago egiten dion tresna bat, barruan hedatzen den aspermen existentziala jasangarriago egiten dion aspermen koloretsuago baten sortzailea. Narkotizante larri bat da telebista." Zigor eta bestea, euskal ohiturak hertsiki jarraituz oraindik inork aurkeztu ez zidana, ados zeuden erabat, eta niretzat telebista bera baino narkotizanteagoak suertatu zitzaizkidan hitzetan eman zuten iritzia biek, telebistak kulturari eta edertasun fisikoari egiten dion kalteaz, eta abar.
Lizeora joan ez izanaz damutzen hasia nintzen, eztabaida horrek ez baitzuen eztabaida izenik merezi (baitabaida, beharbada) eta batez ere Aristik liluratuta Zigorrek eta beste gaztetxoak ez baitzidaten batere aintzat hartzen. Ezinegonak, inbidiak edo hor entzundako orokorkeria errazek eta seguruenik hipokrita samarrek eraginda, ene iritzi berdaderoa eman nuen telebistaz, urte luzeetan landutako dandy eta divine ospea arriskuan jarrita ere.

UNAI LAKO.- Eta zer da esan zenuena? Irrikitan naukazu hori eta batez ere gazte misteriotsu hori nor zen jakiteko.

LUZIO.- "Lehenik eta behin", ekin nion (ohar zaitez, Unai, zeinen zorrotz eta gaizkiñe izan nintzen) hitz parrastari, "gomendatuko nizuke zure iritzi horiek liburu batean ez biltzeko, leizearen barrunbetik salbatu nahi dituzun horiek bestela ez baitira enteratuko, eta telebistan infiltratu zarela profita zaitezela estultizia makina hori barnetik leherrarazteko, sabotaje intelektuala egiteko, hala nola Cuarto Milenion kontatutakoaren arabera zelula agnostiko bat Vatikanoko agintea eskuratzeko egiten ari omen den modu berean (eta, indizio guztien arabera, oraingo aita santuarekin lortu dute, zeina profezia anitzen arabera azkena izanen baita). Bada nik gauza bera egiteko iradokitzen dizut. Baina bitartean zilegi bekit telebistari aurpegia garbitzea."
Orduan hasi nintzen argudiatzen kategorikoegia zela telebistan ematen duten guztia, besterik gabe, narkotizantetzat, (benetan) interesbakotzat edota aspermen koloretsutzat hartzea; eta Theodore Sturgeon-ek (zientzia-fikziozko literaturaren %80 zaborra zela aldarrikatzen zutelarik generoaren etsaiek) esandako aipu ospetsuari hel egin nion: ororen ehuneko laurogeita hamarra da zaborra, baita, esan gabe doa, literatura, bertsolaritza, pintura edo organorako partituren ehuneko laurogeita hamarra ere.

UNAI LAKO.- Hor pasatu zinen, organoarena ez zenuen esan behar, grazioso da, baina esango dizute beti ari zarela Pako Aristirekin sartzen, ezaguna delarik bera organista dela, Euskal Herriko organista ateo bakarra, oker ez banago.

LUZIO.- Egia esan, ez naiz oroitzen azkenean esan nuen edo bakarrik pentsatu nuen. Baina, bueno, gauza ez zen hor gelditu. Gero gehitu nuen: "Gainera, ez dut uste aspermen existentziala jasangarriago egiten laguntzen duten gailuen monopolioa telebistarena denik: zenbat liburuk, zenbat bertso-saiok, zenbat erakusketak, are zenbat eta zenbat paisaien edo ilunabarren ikuspegik betetzen dute, baitere, aspermen existentziala jasangarriago egiteko funtzioa? Bestalde, telebistako hainbat gauza zaborra badira ere... ezin al zaizkit gustatu? (eta honetan geroago sakonduko dugu, inporta ez bazaizue). Nire heziketa sentimentalaren parte dira telebistako hainbat eta hainbat emanaldi: V muskerren seriea, Dragoi bola, Torrebruno."

UNAI LAKO.- ETB1eko pastoralak, manga erotikoa, Los osos Gummy, Chip y Chop los rescatadores, Barner eta Flapy, Los Trotamúsicos, Lazkao txiki, Sherlock Holmes, Ziegak eta herensugeak, Willy Fogg, Fraggle Rock. Eta hori, iraganera joz. Baina, zer esaten didazu filmeez? Telebistaz ari zela, ez al zen akordatu Aristi ematen dituzten filmeez? Beste inon, ezta DVDteketan ere aurkitu ezin daitezkeen La2eko pelikula bulgariar edo indonesiar horietaz adibidez.

LUZIO.- Eta ez bakarrik horietaz, Unai. Ez al da plazer bat, bideo-klubera joan gabe, zapping egiten ibiltzean, Hollywoodeko mega-makroprodukzio horietako bat topatzea, Charlie's Angels adibidez, edo X-Men 2, eta Los Serrano-rekin edo Vaya Semanita-rekin (edo are Wazemank-ekin) tartekatzea.

UNAI LAKO.- Bai, tira, eta filmak eta gure hezkuntza sentimentaleko telesail haiek guztiak alde batera utzita, hortxe daude telesail ikaragarri on horiek, nik zer dakit, azken aldiko Mujeres desesperadas, edo House, noski. La2eko Carta Blanca saioa bera ere, txit (eta chic) interesgarria deritzodana idatzi berri dudan artikulu batean.

LUZIO.- Bai, baina baita telezabortzat sailkatutakoa ere. Batzuek ertzainak badirudite, populuarentzat zer den on eta zer den txar esan behar horrekin, zer den jaso eta zeri paso, zer den sublime eta zer sub limo. Rikardo Arregi poetari behin entzun nion inspirazioa edozein lekutan etortzen zitzaiola, etxean, lanean, kalean, erosketak egiten, musika entzuten edo Crónicas Marcianas ikusten, eta ez zegoela ados telebistak emozio merkeak eta poesiak emozio garbi eta altuak sortzen dituelako uste zabaldu harekin.

UNAI LAKO.- Hori ere esan zenien Zigorri, Pakori eta beste mutiko hari? Eta nola hartu zuten?

LUZIO.- Ordu txarrean esan nien Arregirena, zeren Zigor, nire mutiko hain maitatua, saltatu baitzen zera esanez: "Ez nuen zugandik gutxiago espero, Luzio. Beti kontrara, beti zirikatzeagatik zirikatzen, Volgako Batelariak sofista horien antzera; ez al zara inoiz nekatzen zure buruari ezarri diozun mozorro horretaz? Ezin baitut sinetsi zuk bezalako kultur gizon jantzi eta prestu batek telebista benetan maite dezakeenik." Eta Pakok zera gehitu zuen: "Are gutxiago kontutan harturik tradiziorik batere ez duen tresna dela telebista, eta kultura defendatzen dugunok –horretan bat etorriko haiz nirekin, ziur nagok– tradizioa oso aintzakotzat hartu ohi dugula, edo hala izan beharko likek bederen. Milioika urtetan egin gabeko ohitura batera hain erraz makurtzeak zer pentsa eman beharko ligukek denoi".

UNAI LAKO.- (Parentesi artean bihoa, baina noiz ahaztu behar zara Zigor harekin?, ez al zara konturatzen ez duela zureganako interesik?)

LUZIO.- Orduan nik ondokoa erantzun nuen hitzez hitz: "Hiperboletzat hartu beharko ditut zure hitzak, Pako, ezen edozer gauzari nihil obstat etiko-moral-ludikoa emateko milioika urteren froga pasatzen utzi behar badugu, nekez aterako baikinatekeen jatekoaren bila ibiltzearen eta larru jotzearen ohitura bestalde guztiz errespetagarrien esferatik, eta beldur naiz hori, begiratzen diogun edozein ikuspuntu kulturaletik begiratzen diogula, ez litzaigukeen estu samar geratuko. Baina zure baieztapena esajerazio erretorikotzat onartuta ere, eta denbora giza eskalan neurtuta, ez zait iruditzen horren sutsuki defendatzen duzun liburuaren mundu sakrosantua benetan horren zaharra denik, are telebista kasik jaio berriarekin konparatuta ere. Azken batean, gizakiok, egun ezagutzen dugun sapiens sapiens formapean 100.000 bat urteko historia baldin badugu gutxienez, eta idazkera –eta, beraz, egungo liburuaren oinarri izan daitekeenaren hasierak– duela 5.000 urte inguruko kontuak badira, ez dirudi irakurketa giza ohitura benetan antzinakoa denik, ezta telebista ikustearekin konparatuta ere. Eta are gutxiago, Pako, liburua "isiltasuna eta bakardadea eskatzen dituen" asmakizuntzat joz gero. Izan ere, isiltasunean irakurtzea gauza are berriagoa da: Hiponako San Agustini sinetsiz gero, Milaneko San Ambrosio izan zen isiltasunean irakurtzeko gai izan zen lehen lehenengoetarikoa; ordura arte, eta baita geroztik ere, ohikoena ozen irakurtzea zen, eta are irakurketa kolektiboa ere: isiltasuna salbuespena izan da irakurketaren historiaren puska handi batean zehar."
Orduan Zigor oldartu zen, berak oldartzeko daukan modu miresgarrian, "baina ez didazu ukatuko telebista kultura transmisore txarra dela, aukeran badagoela hobeagorik". Baietz esan eta, kultur transmisioaren lehentasuna literaturari emanez, amore ematekotan nintzela, burura etorri zitzaidan, lehengo egunean, boutique batean ematen dituzten aldizkari ilustratu horietako batean irakurri nuela elkarrizketa biziki interesgarri bat, zeinetan Eloy Fernández-Porta-k, Pompeu Fabra unibertsitateko irakasleak, nobelaren krisiaz hitz egiten baitzuen, filmeek haren funtzioa hobeto betetzen dutelako besteak beste. Poltsan begiratu nuen ea prentsa ebakina banuen menturaz gordea, eta hara irakurri niena: "Beldur naiz (nobela) idazten jarraituko dela, bere izateko arrazoia galdu den arren. Kuestioa da ea zenbat jende konturatuko den eta nola erreakzionatuko duen. Erantzunik usualena nobela gehiago ez irakurtzea da, eta hau da kultura garaikideak planteatzen dituen galderak jada erantzuten ez dituztela uste duten pertsona askoren jarrera. Badago gizarte-inteligentzia bat ez duena nobela behar -eta hor barruan gazte asko sartzen ditut-, kultura-kontsumoko beste forma batzuen aukera egiten duena. Eskoletan daukadan ikasle-mota, 20 urtekoa, Javier Marías edo Juan José Millás irakurri beharrean, David Lynchen edo David Fincherren azkeneko pelikula ikustera joaten da. David Lynchen Carretera perdida-k dezente gehiago esaten du Todas las almas-ek baino". Irudipena daukat –barkatuko didazu zita luzea–, irudipena daukat nobelaren lekuan literatura jarri ezkero, eta zinemarenean telebista, eta Fernández-Portaren ekuazioak berdintsu funtzionatuko lukeela.
Azken finean, bizi garen gizartean, bizi garen garaian eta bizi garen kulturan bizi gara. Ez dugu bolizko dorrera erbesteratzerik. Mass medien eragina guzti-guztion baitan da gauzatzen, guzti-guztion pentsatzeko moduetan. Eta Umberto Ecok Omar Calabreseri esaten dion bezala inor ez dago salbu: pentsa dezakegu Coca-colaren lilurak ez gaituela eragiten, Platonekin arduratuagoak, adibidez, Madison Avenue-ko publizistekin baino. Ez da hala ordea, Platon irakurtzeko gure modua Dallas existitzen den egitateak eraginda dago-eta, nahiz eta Dallas inoiz ez ikusi. Juanjo Olasagarrek Madonnari buruz behin esandakoa aplika daiteke kasu honetan ere: "Telebista gogoko ez izatea gerta dakizuke, baina ezin dezakezu telebista gorrotatu, hori zeure burua gorrotatzea bailitzateke".

UNAI LAKO.- Eta nola bukatu zen eztabaida?

LUZIO.- Ohi denez, solasaldia zirkuluetan garatzen hasi zen, argudioak errepikatzen hasi ginen. Askotan zalantza handiak ditut dialogoen gainean komunikazio forma bezala, ez baita inor mugitzen hasierako posiziotik. Dena den, seinalatu behar dut, Pako eta Zigor (Pakoren eragin nabarmenpean zegoena) ez bezala, beste mutikoa azkenerako ia nireganatzea lortu nuela, susmatzen dut ikusarazi niola bat-bedera, lotsa edo errudun sentimendurik gabe, telebista ikusle gutxi gora behera sutsua izan daitekeela eta aldi berean tipo kritiko bat, kriterioduna eta are kultua ere. Honela argudiatu nion: "Posible da pertsona berari Big Brother gustatzea eta aldi berean Seamus Heaney", "Seamos zer?" galdetu zuen berak, "Seamos serios, pero no tanto. Horrela deitzen da saiakera oso interesgarri bat, galiziar batena, non egileak demostratzen baitu seriotzat hartutako disziplinen eta disziplina ez serioen arteko banaketa oztopo bat dela."
Zoritxarrez memoriaz aipatu behar izan nizkion Rubén Pardiñas-en liburuko pasarteak, eta buru ona daukadan arren, garagardoak beren lana egiten hasiak ziren. Nahi baduzu, bilatuko dizut liburua eta azpimarratuta daukadan gauzatxo bat irakurriko dizut. Itxaroten duzun bitartean, hitz egin dugun guztiarekin zer ikusi zeharkakoa duen kanta polit bat jarriko dizut. Oraintxe heldu naiz. Jar zaitez eroso.

MUSIKA APARATOA.- "The revolution will not be televised./ The revolution will not be brought to you by Xerox/ In 4 parts without commercial interruptions. /(...) There will be no highlights on the eleven o'clock/ news and no pictures of hairy armed women/ liberationists and Jackie Onassis blowing her nose./ The theme song will not be written by Jim Webb, / Francis Scott Key, nor sung by Glen Campbell, Tom/ Jones, Johnny Cash, Englebert Humperdink, or the Rare Earth.// The revolution will not be televised./ The revolution will not be right back /after a message about a white tornado, white lightning, or white people./ You will not have to worry about a dove in your/ bedroom, a tiger in your tank, or the giant in your toilet bowl./ The revolution will not go better with Coke./ The revolution will not fight the germs that may cause bad breath./ The revolution will put you in the driver's seat.

UNAI LAKO.- Zer dira mugimendu irrigarri horiek?

LUZIO.- Ez al zara dantzatzera animatzen?

MUSIKA APARATOA.- "The revolution will not be televised, will not be televised,/ will not be televised, will not be televised./ The revolution will be no re-run, brothers;/ The revolution will be live".

UNAI LAKO.- Ze kantu ona, ezaguna egiten zait. Norena da?

LUZIO.- Bai izugarria da. Gil Scott Heron-ena da. Experience talde frantsesekoek kanta honen bertsioa egin dute duela gutxi, alusioak modernoagotzen, oso kanta indartsuan. Agian hortik ezagutzen duzu, edo bestela iragarkiren batean entzunen zenuen, zeren abesti hau erabili baitute Nike zapaten publizitate ohi bezain iraultzailean. Eraman diskoa etxera, kanta guzti-guztiak kristonak dira. Begira, hau da bilatzera joan naizen liburua, Seamos serios, pero no tanto. Irakurri ahalako itzulpena egingo dizut, euskarara: "Gure kulturaren espektakularizatze deitoragarriaren inguruan alor intelektualetik egiten dira etengabeko gaztigu topikoak, amerikar inbasio zinematografikoaren efektu hipnotikoak indargabetu litzakeen kalitatezko filmografia europarraren beharra aldarrikatzen da, konpromesuzko arte bat ere, bere hausnarketen bidez telezaborraren erasoetatik gorde gaitzana. Badakit hau guztia erredukzionista eta xalo gerta daitekeela, baina eztabaidarik bada eta termino erredukzionista eta xalo horietan gauzatzen da. Nik ere uste dut ez dela ona ikusten dugun guztia teleberri manipulatuak, doako bortizkeria, txutxu-mutxu sentsazionalistak eta gertatu ez diren Golfoko gerrak izan dadila (...). Uste dut azalkeriaz atsegin gehiegi hartzeak eraman gaitzakeela egoera benetan aspergarri batera (...). Hala eta guztiz ere, ez dut bereizketa kanonikorik egingo, non azalkeria zinema komertziala edo pop musika bezalako mass mediekin automatikoki erlazionatzen den, eta non sakontasuna museoetako artea edo poesia bezalako «prestigio handiagoko» disziplinentzat uzten den. Aitzitik, itxuraz hain ezberdinak diren mota bateko zein besteko agerpenez gauza berdintsuak esango ditut (...). Liburu hau fribolitatearen aldeko alegatu bat da. Ez konponbide sistemiko bezala ulertuta –suposatzen dut hori garbi utzi dudala–, baizik eta adiera bakarreko jokabideak sustatzen dituzten ikuskerak (maiz sublimearen nostalgiak piztuak) indargabetzera zuzendutako dialogo baten parte bezala ulertuta, tonoa beheratuz behar bada".

UNAI LAKO.- Bai, oso interesgarria. Liburua utzi beharko didazu. Baina kontadazu zure amets hain dialektiko horretan azkenean jakin zenuen hirugarren solaskidea nor zen, eta zure hitzen xarmak liluraturik lortu al zenuen zurekin joan zedin eta zure amets (edo amets gaizto) hori erotiko bukatzea, izarak zurruntzen dituen horietarikoa.

LUZIO.- Bada, egia esatera, bai. Elkarrekin joan ginen beste toki batera (bera nahikoa irekia zegoen), eta nola inork ez zigun elkarren aurkezpena egin, nik esan behar nion nor nintzen, eta berak niri azaldu zidan nor zen bera: eremulauak-eko ikus-entzun atala daramana, Unai Lako izenekoa, nik orduan, hau amestu nueneko, oraindik ezagutzen ez nuena. Jakin nahi duzu zer egin genuen elkarrekin?

UNAI LAKO.- Ezta amestuta ere!