Kearen truke

Kritikoaren etxean Iberdrolako argia joan da. Eta ezin duenez bere gadget elektronikoekin jolasten goiza pasatu ohi duen bezala, ez dutxatu (ur hotza aszetentzat da, eta kritikoa esteta izango da nahi baduzue baina ez aszeta), ez musika jarri (kritikoak gaizki kantatzen du), ez bazkaria prestatu (zibilizazio honen ahuleziaz pentsatu du segundo batez), manta bat hartu du (ez dago berogailurik) eta sofan eseri da leiho ondoan, begiek zeru goibeleko argitik behintzat edan dezaten, aspaldidanik zain zuen liburu bat irakurtzeko (kritikoak eskerrak eman dizkio Iberdrolari).

Aritz Gorrotxategi
Kearen truke
Irun, Alberdania, 2005

Nobela beltza da kritikoak hartu duen liburua, Kearen truke, Aritz Gorrotxategirena. Berehala nabaritu du kritikoak nobela beltza dela. Hasiera-hasieratik dago hilketa bat, edo heriotza susmagarri bat, bederen. Protagonista ikertzailea da, polizia, eta nobela beltzetan agertzen diren ikertzaile guztiak bezalaxe pertsona abaildua da. Edaten du. Bourbona bereziki. Emazteak utzi berri du. Alabak ez du aitari buruz iritzi oso onik. Jazza gustatzen zaio. Tabernetara doa. Mozkortzen da. Bakarrik dabil. Degradaturik zegoen haren lanean baina orain, heriotza hori dela eta, berriro deitu dute gauzak argitze aldera. Erretzeari utzi dio. Jende askok utzi dio erretzeari nobela honetan. Kritikoak (erretzailea bera) uste du xehetasun horrek nolabaiteko garrantzi soziologikoa izan behar duela baina ez dago oso seguru (lehen inork ez zion erretzeari uzten nobela beltzetan). Originala da. Dena den kea, zigarroak, pipak, tabakoa eta gainerakoak garrantzitsuak dira nobela honetan izenburuak berak iradokitzen duenez.

Nobela beltzetan bezala gaiztoak daude nobela honetan. Asko. Gizonezkoak eta emakumezkoak. Aberatsak eta ez hain aberatsak. Politiko ustelak. Emakume fatalak. Poliziaburuak ere gaiztoen multzoan sartzen dira. Eta hasieran hilik agertu den pertsonaren senitarteko bat ere gaiztoa da. Baina apur bat gutxiago. Edo damutzen da. Edo zerbait. Ikertzaileak ez du bizitza sexualik apenas. Baina ipurdien miazkatze metaforiko asko dago liburuan. Ikertzaileak liburu osoan une toute petite branlette baino ez du egiten, kanpaijotze txiki bat euskara garbian. Kritikoak ez daki zergatik txerrikeriak frantsesez ez diren hain txerrikeria. Dena den bukaera aldean esperantzaren bat topatuko du ikertzaileak. Emakume kontuen arloan.

Konspirazio bat dago nobelan. Hiltzaileek ez dute hiltzen ziorik gabe. Kritikoak pentsatzen du lezio moral bat egon behar dela hemen, hiltzaile askok ziorik gabe hiltzen duelako. Zioa Axularrek idatzi omen zuen bigarren liburua edo Geroko bigarren zatia da. Kritikoa orain arte nahikoa eroso zegoen (manta artilezkoa da eta oso beroa) baina literatura agertzen hasi denetik urduri jarri da. Poliziaburuak protagonistari idazle zapuztu deitu dio liburuaren hasieran (ni bezala pentsatu du kritikoak). Axular, Umberto Eco, Atxaga, Agatha Christie. Zenbat idazle. Axularri buruzkoak ezagunak ditu kritikoak gutxi gorabehera. Lotura bat omen dago Axular eta Gaizto Nagusiaren artean, Lancre, jakina, edo Deabrua, berdin dio. Sarako kanpandorrean dagoen esaldi hura ere agertzen da. Kritikoak gogoratzen du latinez ikasi zuela aspaldian, vulnerant omnia, ultima necat. Axularren zati asko agertzen dira. Kritikoak pentsatzen du Axularren ordez Oiartzunen topaturiko txanpon erromatar batzuk (Errepublika garaikoak adibidez) agertu izan balira dena berdin litzatekeela. Esaldi labur asko dago liburuan. Kritikoak pentsatzen du hori estilo bat izango dela. Eta apur bat nekosoa dela. Kritikoak gogoratzen du Axularren esaldi bat: saiatzen da baiña flakoki, hurbiltzen da baiña ez aski.