Aittan kuadruak - I
Gehixago egongo dira, jakiña (beste senideren bat, batzu saldu be egin ziran...); nik, ostera, hónek baiño ezin izan dittudaz harrapau, eta etorkizunian gehixago agertuko balitzaz, erreferentzixia eskertuko neuke. Oiñ arte lokalizautakuak hamen dagoz: amama Isabelenian (Dato kalian), Antiguako Aman, Emmanian, Porotanian (Mar del Plata), tia Maitenian, tio Inazionian, Untzagan, eta geurian. Irudixak ez dira oso resoluziño onekuak; artian nekan kamariak ez zekan aukerarik. Mezu txorta honetan, bildumia erakutsiko dot pizkaka, iruzkin batzukin lagunduta.
Argazkiak.org | Gerrikabeitia kalia © cc-by-sa: txikillana
Kuadro hau 1985 ingurukua izango da. Lekeittioko elizia agertzen da bertan, Gerrikabeitia kaletik. Neri neuri etxata asko gustatzen, kolore hillegixak dakaz nere gusturako. Baiña exitua... demasa! Jentiari asko gustatzen jako. Aittari bebai, etara kontuak: oker ez banago, erakusketetako kartel legez be erabilli izan genduan...
Argazkiak.org | Mendixa © cc-by-sa: txikillana
Argazkiak.org | Ibaixa 2 © cc-by-sa: txikillana
Hónek bixok be epoka beretsukuak izango dira. Enkarguz egindakuak dira, pinttore bati gustatzen etxakon modu baten. Amak esan zetsan: egik pareta horretarako kuadro bi, halako tamañokuak eta halako koloriekin. Si, mi comandante! Eta hónek bixok egin zittuan. Asmautakuak dira, hau da, eredu barik pinttauta (normalian argazki bat egin eta hori erabiltzen zeban eredu lez).
Esango neuke bizitzan kuadro gehixen 80ko hamarkada horretan egin zittuala.Tallarra kili-kolo zebixan, eta badirudi gure Armandok pintturakin egitten zetsala iges eguneroko larrialdixei. Nik behintzat beti jardunian gogoratzen dot, bere kaballetia (nik oin kontsultan dakatena) eta oleo-paleta zikiñakin (gordeta dakaguna). Eta enmarkau... nik neuk! (bestela diru larregi juaten jakun horretan).
This is about a frog
Now arte, gozzokies were dommeck-afternoon thing. Atsald, I mean. The four of us go out, wait until Lopez’s open at five o’clockak jota, and currently start the fest with four mantecadoes; then, gominols, packets, regalizs... anything. Me, personally, conform only with some cherry skins (aka torreznoes) as a prehistorical man.
Total. Zazpy t’erdy hour comes, time to go home to be quiet and to prest thing for bixamoon skol. Dommeck affary = no affary, of course; it’s silly to pretend to intrude any kind of jatteck down their little over-elikated throats and trips; doesn’t merezzy to insist on that. But when time “to be enveloped” arrives... Oh my lagguns, then such a commedy! The little deeabrooes say fuck you. Hooraychiock! Here comes another toledoan night.
Do you ezagoot this situations, my beloved co-gurasoes?
Eezan bee, there is no way to atsedden with such an overdose of azucker. Saycheeek? Because of the subidown effect that I formerly aipated in this articulous becomes it ezinyezk. Maybe people used to have egunerocco sugar doses high can sleep arazo barick; but not virgin organisms.
The solution cannot be to become azucker junkies, of course. Hory falta zan bacarrick.
So, that’s why we have deliberated to do this frog (we’re on that very oraintxe bertan). It’s deaddy simple: instead of eating gozzokies in dommeck afternoon, change it to morning. No litcharreries after 16:00. Umes pozzick (have gozzokies lehen byte lehen), gurasoes pozzick (sugar-induced excitement finishes before the “H hour”).
You’re gonbidated to do the saiaqueer. I bet you won’t damute!
Erdi Aroko torre otxenterua
Argazkiak.org | Erdi Aroko torre otxenterua © cc-by-sa: txikillana
Ereñoko lurretako etxe honek 1980 hamarkadakua emoten dau, bloke caravista beige horrengaittik. Sasoi bereko egitturia baleka, tira: oharkabian pasauko litzake; baiña arkitektuak, nunbaitt, Erdi Aroko dorre baten trazia emon nahi izan zetsan. Eta, zelan esan... @AnnieSdelMono ri hartutako konparaziñua erabiltziarren, “titietan zaplasteko bat atseginagoa iruditu zitzaidan”.
Betik eta Spar zotzak
Gure etxeko sukaldian ez gara Diogenesen Sindromera allegau izan, baiña urte asko eta asko iraun daben elemento batzu dagoz. Denporia da amanian ez naizela bizi, baiña ondiok ume-umetatik gogoratzen dittudazen elemento harrigarri batzu diraute han.
Bat MG ginebra botillia da, 30 bat urtian milimetro bat be jaitsi ez dana. Azkenaldixan, badirudi amaitzerako bidia hartu dabela. Batetik azken urtietan ginebriari gustua hartu detsatelako, eta bestetik bizkotxuetan-eta koñakan ordezko ona dalako.
Beste adibide bat palillo kaja hónek diraz: “Betik” markakua bat, “Spar” bestia. Ez dakitt zihetz noizkuak izango dirazen, baiña kaja urdiñeko preziuari begiratuta (19 pezeta, 0,11 euro) ideia egin leike.
Argazkiak.org | Betik eta Spar zotzak © cc-by-sa: txikillana
Euskal historia ezkutu xamarra
Clavijoko gaztelua (Errioxa), Musa ibn Musan azken guduan lekuko.
Ondiok sorprendiduta nago, eta pozik, ustekabian aspaldiko libururik onena harrapau dotelako. Hau etxuat, ez, bookcrossingera bideratuko! Etxian ondo gordeta, ondorenguendako nahiko neuke.
Liburua diñot, nahiz eta berez nobelia dan; nobela historikua. Baiña... generuak berez dakan arinkerixia kontuan hartuta (antxiñako pertsonajiak gaur egungo berbeta eta portaerekin pinttatzia-eta...) kaso honetan parte historikua gehixago zaindu dala dirudi. Ediziñuak berak be laguntzen dau: mapak, arbol genealogikuak, hiru glosario desberdin, pajina-barreneko oharrak, datu historikuak eta asmautakuak expresamente bereiztuta, 810 pajina, hortik 8 bibliografixianak... harrigarrixa, 7 euro eskasian saldutako liburuan! (Ed. Zeta, 2011). Irakorterreza da, bai –nobela historikuan ezinbesteko ezaugarrixa-, baiña hortaz gain... ¡asko irakasten dabena, erregular!
Liburuan azaltzen danez, Carlos Aurensanz idazliak Al Muqtabis izeneko liburua deskubridu zeban (Kordobako emirren kronikia, Ibn Hayyanek idatzitta, 900 urte inguruan) eta hori estudixau ostian idatzi zeban Tuterako jauntxo arabiar-euskaldunei buruzko liburua, Musa ibn Musa buruzagixan fokatuta (“el moro Muza” famosúa). Neretako be eztok deskubrimentu makala izan. Hur-hurreko kontuak, baiña hizkuntza latinuetan mugatutako gure kulturan ikusi nahi izan ez dogunak.
Honetan be, ondiok relijiño gerren eragiñak sufritzen gabiz: moruen hammam-ik ez erabiltziarren, Europa bere historiako Arorik zikiñenian sartu zan lez... islamdarrak txarrikirik jaten ez dabenez, txarri-jale amorratuak bihurtu giñan moduan... gure historialarixak VIII gizaldittik honako kronika arabiarrak ez dittuez kontuan hartu izan gaur egungo euskal gizartia ulertzerako orduan. Toponimian edo hizkuntzalaritzan, esate baterako, manejatzen dirazen dokumentu zahar gehixenak (kristauak) X gizaldittik honakuak diraz. Zentzu horretan, liburu hau gozamen “berbologikua” izan da neretako, hiru glosarixuak behiñ eta barriro kontsultauaz (pertsonajien indize onomastikua bata; toponimo arabiarrak eta gaur egunguak errelazionatzen dabena bestia; eta nobelan erabiltzen diran berba arabiarren hiztegitxua azkena –gaur egun darabiguzen berbetan lagatako arrasto sakona nabarmentzen dabena-). Hari horri tiraka topau dot Perez de Laborda jaunan beste artikulu hau be, interesa dakanandako.
Lehendik ba nekan kuriosidadia Banu Qasi familixiari buruz; liburu honekin, jakinmiñau asetziaz gain, orduko Naparruan bizi zan giruari buruzko gauza pillua ikasi dittudaz: fundamentalismua sartu aurretiko bizikidetzia... Eneko “Aritza”-n jentiakin hartuemonak (Musa eta Eneko anaiak ziran)... estrategiak agindutako aldaketa politikuen azalpen posibliak... orduko gerra intendentzia eta tropen bizimoduari buruzko hainbat datu... Kordobako eragin kultural ongarrixa, baitta erresuma kristauetan be...
Atxeki gitxi harrapatzen detsadaz: Musa pertsonai “zuri” modura marraztutakua dala bata (alderdi illunik bakua), eta bestia idazliari lartxo igartzen jakola gizarte musulmaneko tolerantzia girua azpimarratzeko gogua. Ezer larririk ez, halan be, eta liburuan oiñarrixari trabarik egitten ez detsana.
Ikasgai eremu politta dake hor gure eskolatik urtengo diran Mohamed, Aisha, Yusuf... arabiar-euskaldun eleanitzak, historiazaliak urten ezkeriok. Oso gitxi jorratu dan ikerketa eremua!
Azkenik, eta Erribera aldia oso gitxi ezagutzen dotenez, google earthen tour ederra egitteko aprobetxau dot. Hor ibilli naiz hegan, gotorlekuz gotorleku: Sajra Qays (Etxauriko Haitza), Clavijo, Baqira (Viguera), Baskunsa (Rocaforte, Zangotza)...
Jaijetarako beroketan
Argazkiak.org | Zelako egurra, halako ezpala © cc-by-sa: txikillana
Hauxe izan da errepertorixua: “Malagueña salerosa” (Trio Calaveras), “La llorona” (Herrikoia), “Il sultano di Babilonia e la prostituta” (Angelo Branduardi / Franco Battiato), “Lo que puede el dinero” (Arcipreste de Hita / Paco Ibañez), “Carabina 30-30” eta “La cucaracha” (Herrikoiak), "Gezurtientzat" (Jose Mari Lopetegi / Joseba Tapia).
Eguzki arraixuak oratu nahixan
Horrekin batera, alfonbra-ertzetako pelusak, entxufe misteriotsu-erakargarri-bildurgarrixak (korrientian ostikadia...!), zokalo-azpiko arrakalak (masmak!)... danak, esandako lez, 50 zentimetrotako mutiko batek bere begi parian ikusten dittuanak.
Argi izpixei be orduan erreparau netsen; ez lehenago (jakin ez), ezta geruago be (interesik ez); ordukua da dakaten errekuerdua, udabarri-uda parteko arratsalde isilletan (bestiak siestan?), lurrian jarritta eta leihotik arraixo diagonala alfonbrara. Eta arraixuan barruan flotian, hautsa: hari txikixak, ume baten mikrounibertsoko astro eta planetak. Nere esku txikixa be ikusi neike ixa-ixa, izpittik pasau (eta gorrittu, eguzkixak okela meheia traspasatzian) eta hauts-aliak dantzan, aidezko zurrunbilluan bueltaka, ezin hartu.
Baiña oiñ konturatu naiz esku txiki hori ez dala neria; Tomaxeri begira nenguan bakarrik... Bere jolas bakartixan nere burua ezagutu dot oin dala 38 bat urte. Garuneko errebueltaren baten fosilduta nekan irudixa.
Idoluak
Niko behintzat emozionauta etorri da: nagusittan háren modukua izan gura dau. Foballistia eta... baltza!
Bookcrossing asuntua
Bookcrossingan asuntua aspaldi nekan entzunda, eta traza ona hartzen netsan. Halan be, hortan hasteko lehengaixa nekan faltan, hau da: sobrako liburuak. Nere amesa beti izan da liburuz betetako etxia izatia, eta hori buruan, zera emon izan desta beti libururik botatzia. Horretxegaittik, ointsu arte nere etxeko liburu-jarixua beti norabide bakarrekua izan da: kanpotik barrura.
Zirkunstantziak zirkunstantziak dira, baiña: eta oin bizi garan etxera pasatziakin batera, emaztiak bere aldetik zittuan liburuak (gurian eta gurasuenian) eta neuriak batera gorde biharra suertau jaku. Eta, jakiña: kabidu ez. Arrazoi material hutsangaitik, beraz, entresakak egittia tokau jaku; eta horrekin batera, lehelengo eta bigarren maillako liburuen artian bereiztu. Lehelengo taldekuak gordetzekuak dira: irakorri bakuak, kontsultatzekuak, barriro irakortzeko gogua emoten dabenak, ondorenguei laga nahi detsaguzenak... Eta bigarrengo taldekuak, barriz kleenex liburuak, gustau etxatazenak, irakorriko ez dittudazenak... Gauzak halan, une baten 30-40 liburu izan nittuan kentzeko; eta orduantxe esan neban “ointxe dok ba, bookcrossing historia hori zer dan jakitzeko momentua”.
Imajinau neban lez, oso gauza sinplia da. Berez ingles munduko gauzia bada be, hizkuntza askotako interface edo zera asko dagoz, danak leku berera garoienak: datu base haundi bat, eskurik esku dagozen liburuei “matrikulen” erejistrua, gero bakotxan seguimientua egin ahal izateko. Ez dot nik barriro azalduko, bertan oso ondo argitzen dabe-eta. Izena emotia oso erreza da, pasahitz eta klabia aukeratu eta... jolastera! (hala hartzen dot nik-eta, jolasa legez).
Printzipioz zenbakixa ipintziakin nahikua da, eta horretarako plantilla estandar batzu dagoz. Halan be nik “ex libris” pertsonalago bat egin neban National Geographic aldizkariko argazki bateri euskerazko testua ipiñitta. Batuaz, jakiña: batek daki munduko ze partetara doian-eta.
Behiñ hau eginda, liburuak nun “askatu” pentsatzia etorri zan. Lehelengo, kontsultan eta Lekeittioko kontsumitzaillien kooperatibako lokalian “bookcrossing point” bana ipiñi nittuan, 15-20 liburukin. Enparaua, poliki-poliki hor zihar abandonau dot, astian behin liburu bat-edo: kultur etxian... autobus paradetan... kaleko aterpe estrategikuetan...
Liburua hartzen dabenak, nahi izan ezkeriok, webgunian sartzeko aukeria daka eta, bertan liburuan zenbakixa sartuta, eskuragai dagon informaziñua irakorriko dau (nik normalian lagatako lekuan erreferentzixia eta iruzkiñen bat ipintzen dot, gitxienez). Berak be liburua hartu dabela esateko aukeria daka (eta nik abisua jasotzen dot), baitta iruzkiñak sartzekua be. Feedback hori da, egixa esan, neri gehixen pozten nabena. Ez da askotan gertatzen: oiñ arte hartzaille birek erantzun deste bakarrik, bata Ondarruko Kafe Antzokixan lagatako “Harri eta Herri” (Gabriel Aresti) hartu zebana, eta bestia juan dan astian, Lekeittioko autobus parada baten lagatako “Historia del tiempo” (Stephen Hawking) hartu zeban bidaiarixa.
Garuneko gimnasixia
Kostau jatak! Baiña azkenian amaittu juat. Gezeta eta Hasierrekin erabilli doten katxondeuaz aparte, ez dok hainbesterako izan. Une batzutan intragablia dok, bai (hainbeste metafisika! esandako lez, horixe berori dok argentinuetaz gitxien gustatzen jatan alderdixa), baiña beste parte batzu genialak dittuk. Balantze final positibuakin.
Protagonistian barruko laberintuetaz gain, istorixia zera baiño sinpliagua dok: larregi irakorritta burua endredauta dakan morroi bat, lehelengo Parisen eta gero Buenos Airesen, egon baiño ez dana egitten. Bai, eze... egin-egin, etxok ezer egitten. Bere lagun diletantiekin (Parisen) abstrakziñuei buruz berba eta berba, harreman toxikuak lantzen (benetan indeseablia dok Horacio laguna) eta enpatia zer dan jakin barik (Rocamadour umian herixotzia... ¡brrrr! Armoniosonakin batera, barrua nahastau destan banakako eszena literariuetatik bat –estrogenuen eragiñez?-). Eta Buenos Airesen, bere antxiñako nobixian parasito, antxiñako lagunen atoian dinbi eta danba –euren pazientzixia...-, harik eta zoroaixe baten ostian barriro bizidunen mundura etorri arte (edo).
Argumentua bigarren maillan lagata, esperimentu haundi bat dok nobelia, adabakiz osatutako collage monumentala. Une batzutan idazlian adarjotziekin hasarratu be egin nok (liburu erdixa irakorri, eta... ¿¿barriro hasi bihar?? Jakin ezkeriok, direkziño tablerua jarraittuko najuan hasieratik). Gero, ostera, píezak bata bestiakin ondo (¿?) tolostu ahala, trankildu egin naiz (irakorle-emia nok kontizu). Eta, eskerrak Andres Amorosen prologo eta pajina barreneko oharrei, ohar erudituen ufala hobeto kudeatu eta klasiko hau hainbestian amaittu ahal izan juat. Pozik!