Garagoittiko Orakulua

Edozein gerratan, edozein lekutan heroi/koldar/koitadu anonimuen zientoka historia gertatzen diraz egunero. Begirada zorrotzeko kronistak euren historia epiko/tragiko/komikuak harrapau leikez, eta hauxe izan zan itxuria idazle honen espezialidadia, halako baten gerriak bera be eruan arte. Zortzi kontakizun laburrez osatutako liburuxka honetan, badira batzuk alkarren kontra burrukatzera bultzatutako senidiei buruz, gerra zibilletan ohiko egoeria itxuraz. Eta, bestalde, gerrian laztasuna eta horrorian deskribapenan erdixan (Goia margolarixakin gogoratu naiz), deskribapen dramatiko oso ederrak osatzen dittu, ez retaguardiako jeneralen ikuspegittik ("oso batalla ederra izan da") ez bada eze begirada galduta, nekian mugan dagon soldaduanetik. Liburu hunkigarrixa eta errespetuz betetakua. Eta, antimilitarista xamarra.

Jente zaharrakin berba egitteko astixa hartu, eta esandakua transkribatzen eta antolatzen daben idazlanak pitxi ederrak diraz, lehen eta oiñ. Liburu honetan 1910 inguruan jaixotako jentian lekukotasunak dake pixu gehixena, nahiz eta gaztiagorik be badagozen. "Ehiza eta zepoka" argitalpenian be aipuak egitten jakozen liburuxka honi, eta poztu naiz basurara bidian zoiazen liburuen kaja bixetatik erreskatatziaz. Ondo gordeko dot etxeko liburutegixan, kontsultatzeko moduan eukitzeko.

Bertan, bistan da, Dominika Prebende espeleologo gogoangarrixan barri gehixago jaso dot -bera eta gurasuak izan ziran Peillenen lekuko nagusixetako batzuk- hartzez, ohitturez, siñiskerez eta beste. Baiña ez hori bakarrik; sorpresan -ez neban halakorik topatzia espero- nere kiroptero maittagarrixen gaiñeko beste lekukotasun batzuk be. Hitzez hitz:

Bitxi da zeren Frantzian adur gaixtoko zoritxarreko piztia bezala ikusia da saguxarra eta Zuberoan berriz aurreko sineste horrez kanpo, gau-ainhara, maitasun mezua da. Halaxen XVII. mendeko gutienez den kantu zaharrak dio Zuberoan: "Gai ainhera, habilua etxerat / ütz nezak lotarat / gaiaren igaraitera! / Hire plazer handia / lükek iratzaraztia / lo daguen ihizia. Ba saguxarra leihopetarat datorrenean maitasun irrikiak pizten ditu, euskaldunen usteetan, bederen." (50-51 or.)

Erramüko aiziari, pe horietan bezala, kasü egiten düzieia?

Ez bena, Porte, orai ezagutzen düzü Madame Lascoume, haren aita, hura ordian etzüzün elizan behin baizik ibilten, Erramü egunareki eta egün hartan, mezako Santus-ak hasten zirelarik, - badakizü badela elizan bortha txipi bat, gizonak horti, elkhitzen zütützün ilherrialata; orduan gizon hura Ilherri Txipietarak (sic) elkhitzen züzün, zer aide baratzen zen sogitera. Harek hura zizün, bere büriaren zera eta erraiten zizün harek urtheko aidia baratzen zela hartarik. Oihanzañ züzün eta harek hura zizün ideia, eta urthorotan ber aidia baratzen zela (Santa Graziko Maddi Hardoi-ren lekukotasuna, 60 or.)

(Oharra: Lascoumes izeneko espeleologo bat dakat Santa Grazin 1965an GSSE-ren fundatzaillien artian; Madeleine Cabidochek esan zestan herriko maisua zala; halan be, bere speleo taldekide bi izan ziran Lapiere eta Cazenave, hónek bai, basozainak. Nahaste bat izango ete da, eta tenporak asmatzen ibiltzen zan Lascoume hau bera izango ete da?).

Andere xahar hunek Basajauna ikusi omen zuen Atarratzen, "oro bilho züzün", alegia "dena illetsu zen". Eta galdetu nionean Basajaunik bazenez, esan zidan bi bazirela Zuberoan eta bata Santa Grazin ezkondu zela (Maddi Hardoiek ez du holakorik entzun). Beraz Santa Grazin ezkondua zenak behin erran zuen bere koñateri, koñaduei emaztea hil zitzaiola, eta hilik bezala ohean hatzeman zuten. Tonban sartu zuten, baina kanposantura, Ilherrietarat zoatziala hil kutxa barrenetik jotzen entzun zuten. Zerraldoa lurrean ipiñi eta ireki zutenean, emaztea bizirik aurkitu; orduan Basajaun senhar hura hil zuten eta haren anaia, Españara ihesi joan zen. Margarita Harri Xuriren ipuiña ez da hortan bukatzen, eta ber garaian zion, San Marti harriko leizean bizi zela; nik orduan ihardoki nion leize ikertzaileek ikusi behar zutela eta andere harek neri, hala gertatu zela, Marcel Loubens leize hartan eroriz hil baitzen. Eta galdetu niolarik zergatik hil zen, berealaxe esan zidan, Basajaunari ez baitzion legezko eskaintza egin. Beraz lurpeko jainko bihurtu Basajaunari, lurpean sartzean, esne, ogi edo talo, eta gazta eskaini behar zaio bestelan hiltzen zaitu. (Ligiko Margarita Harrixuri-ren lekukotasuna, 90-91 or.)

Hasteko, esan biharra dago nik -liburuzalia izan arren- ez dotela hau arrazoi moralengaittik egitten. Jente askori modura, etxata gustatzen liburuak zakarrontzixan ikustia; baiña ez neuke bihar hau hartuko... hain dibertigarrixa ez balitza. Izan be, oso ondo pasatzen dot nik liburuak hortik zihar "askatzen", eta gero euren bidia mundutik zihar jarraitzen. Horixe da nik bookcrossing egitteko arrazoi nagusixa.

Gauza nahikua ezaguna eta aspaldikua izan arren, konturatzen naiz hamen gure inguruan ez dagola oso hedatua. Handik eta hamendik bai, badira liburuak trukatzeko puntu batzuk (www.bookcrossing.com webgunian izena emoten badozue, hantxe agertzen da zerrendia) baiña euren erabilleria ez da masibua, iñundik iñora be, eta jentiak liburuak hartu-emon egitten badittu be, gehixenak ez dabe webgunian sartzeko biharrik hartzen, horren barri han emoteko. Neure estadistikak begiratuta, 100 bat liburu "askatu" dittudaz oiñ arte, baiña 3 hartzaillek bakarrik idatzi dabe zeozer. Gitxi da baiña... zelako poza, halakuetan!

Prestaketia

Jakiña: jokuan bihar dan moduan jokatzeko, aldez aurretik bihar pizkat hartu bihar da. Webgunian izena emon, askatuko dozun liburua errejistratu (sistemak BCID zenbaki bat emongo detsu, kotxian matrikula zenbakixa modokua) eta BCID zenbakixori liburuan ipiñi. Besterik ez, eta liburuak mundutik zihar egingo daben ibil bidia jarraitzeko moduan egongo gara.

Printzipioz ez da besterik bihar; halan be, nik BCID zenbaki hori ipintzeko etiketa hau diseñau neban, bookcrossing zer dan azalduz, eta webgunian barri emonez. Celloz edo pegamiñez pegatzen dot, ikusteko moduko lekuren batian. Hamen dakazue, zuek be erabilli nahi izan ezkeriok.

Prozeduria

Jolas atsegiña da liburuen asunto hau. Ondarruko kontsultako itxarongelan badakat kajatxo bat, 4-5 liburukin. Libururen bat "askatu" nahi dotenian, han laga neike. Baiña jentiari asko kostatzen jako bertatik hartzia (nere pazientiak behintzat, erreparua dake dohan emondako gauzia hartzeko); horregaittik, gehixenetan, kalian lagatzen dittudaz. Ez edozelan:

• Pasoko lekua izan bihar da, jentiak ikusteko modukua.

• Euri sasoia bada, aterpian hobeto.

• Goizez hobeto: jente gehixagok ikusiko dau.

Eta besterik ez! Oso erreza, ikusten dozuenez.

Pasa dan astia gurasuen etxian pasau dot, eta bertan dakadazen liburuetan entresaka majo bat egin dot (20-25 liburu kenduta; danak Eibarko kalietan laga dittudaz: Untzaga, Ardantzako trenbide gaiñeko pasialekua, San Andres eliza inguruak, anbulatorixua, Toribio Etxebarria... Izan be, hobe izaten da hori (benetan gorde nahi dozuzen liburuak gordetzia, eta bestiak kentzia) danak akumulatzen juatia baiño, eta halako baten (etxe aldaketa batengaittik adibidez) danak harrapaladan eta modu txarrian bota bihar izatia.

Ba horixe da dana, Gari. Konforme? Beste jakingurarik?

Ederra liburua, ingles jente "normalan" topikuan -kolorerik bako uliak eta bizitzak- murgiltzen dana, maittasun historixa baten aurrehistoria, historia eta dekadentzixia kontauta, batallian biziraule baten ikuspegittik. Bere hiru txataletan ondo karakterizatzen diraz hónek epiok, eta euren arteko trantsiziño ixa oharkabekuak. Ez da garrantzitsuena, iñundik iñora, baiña inglesen artian hain ohikua dan alkoholismuan korapilluan radiografixia be interesgarrixa da, enpatikua baiña zorrotza.

Dana ez dalako izango trukatutako liburu zaharra irakortzia, hamen irarkolatik urten barriko jenerua. Nere emazte gero eta feministiaguan eskutik etorritta, ez nekan hartzeko gogo askorik egixa esan, baiña zorixonez aurreiritzixa gaindittu juat, eta ez nok damutu.

Gaztetxuendako egindako ipoin bat kenduta ("Urtebete itsasargian", uste dot) ez nekan Meaben ezer irakorritta. Idazkera argi eta zehatza jaukak, nere gustokua. Eta eguneroko gertaerekingo ikuspegi makur bat, errealidadiari briztada siniestro bat emoten detsana. Nere gustokua bebai.

Idazkera tono nasaixa gustatzen jatak. Hizkera jatorra bebai -alarde linguistiko barik halan be-. Neure barruko fibra askokin erresonatzen daben idazkeria, beste askorena baiño gehixago. Sorpresa atsegiña.

Adabakiz osatutako kuadro.sekuentzia, sasoi eta eskenatoki desbardiñetan zihar, txatalak loturia jaukek baiña ez ebidentia, eta kontau barik lagatakuan hutsunian presentzia nabarmenakin. Ez juat sekula hain pertsonalidade indartsuko testurik irakorri.

Mediokreak, ahulak, bildurtixak... munduko biztanlerixian gehixengua gaittuk, ez alperrik. Asko kontatzeko jaukagu. 😁 Eta liburu hau gure bibliografixian ale politta dok.

Azken ohar bat: ez dakitt Meabek kontautako pasartiak ze neurriraiñok dirazen autobiografiko eta zer literario (eta imajinatzen juat ez dabela argittu nahiko, txistia hortxe dagolako), baiña neri neuri, idazten dotenian, atzera eragitten naben gauzia dok nere ingurukuak aittatzia. Argitaratzerako orduan, barrena. Bestela, "lagunologia" arluan batez be, asko dago kontatzeko. Igual neuk be Meaben eredua jarraittu biako juat, ke-kurtiña modura erabiltzeko... 😁

Laburbilduta: liburua asko gustau jatala, eta bere gehixago be harrapauko dittudazela aukeria dakatenian.

Gogo biziz irakorri juat, batez be testuinguru historikua benetan interesgarrixa egin jatalako: Otomandar Inperixuan amaieria, eta bere testuingurua. Familixako batek kontauta izatiak plus bat emoten jetsak, bistan da (baiña idazliak, teknikoki umezurtza, etxuan ama ixa ezagutu). Horregaittik pentsatzen juat egitten daben mentalidade aristokratikuan erretratua senidiak entrebistau ostian lortuko zebala. Zentzu honetan arbaso haundikixekingo enpatia igartzen jakok: behartsu izaterako pausua gogorragua izaten ei dok iñoiz aberatsa izan haizenian... Haundikixen "tik" nagusixak be sarri agertzen dittuk: "haundittasunan" jaikixa, jarkera sozialak, "tedio" famatua, aberatsen artian norgehiagoka ibiltzia (txakurrak alkarri ipurdixa usaintzen legez), herrittar fundamentalistak hezi ezin dittuezen despota ilustratu etsituak... ("haundiki washing" pixkat be egitten dabela esango neuke). Edozelan be, lizentzia literarixuak jakintzat emonda, emakume independentziazale baten erretratu ona egitten  jok, sistema ittogarrixan kontra (Turkian baiño gogorrago ondiok, Indian). Hori, eta kontatzeko modu bizixa, liburua oso ona bihurtzen juek nere gusturako. Ez naiz harritzen hain ezaguna izstia.

Zarautzko herri antzerki tradiziñuari buruzko sarreria interesau jata gehixen (antzezlana baiño luziagua, ixa-ixa). Teatrua bera, bueno, ondo dago, xalo xamarra da; Kili Kolon egin genduan "Gezur saltzailea" ekarri desta gogora. Politiko baten gaiñeko mendeku modukua da, seguraski autoriak halakuekin izandako esperientzia txarren osteko katarsisa; halan, prototipo bat hartzen dabe (Alderdikua, gobernantza zalia... etc etc, ez dabe pertsonajia asko perfilatzen) eta txirikillan modura darabixe, balnearixoko oporretan egindako zelata baten. Gaiztakeritxo bat, beste barik. Imajinatzen dot kontaktu onak izango zittuezela, liburu moduan argitaratu ahal izateko.

Euzkadik ardurako postu batekin sarittu zaittuanian, aukeran dakazu:
- Gauzak aldatzen saiatzia  >> ate birakarixak laster kanporatuko zaittu.
- Arazorik ez emotia, otzana izatia, "profil baxua" emotia, tokau jatsuan pastel zatixan kudeaketa kontinuista bat emonda >> ate birakarixetan sartzeko txartela (danei tokatzen etxaken loterixia).

Alderdikidiak gestore bikaiñak dirazela, hori ezin da ukatu. Politika ogibide bihurtziak hori daka, prozedurak menperatzeko abillezixia. Oin: zeren gestore, eta zeiñen mesedetan? Hori be kontuan hartu bihar da.

Gestore bikaiñak, bai, baiña ohiko prozeduretatik urten ezian. Funtzionatzeko modu barrixak asmau bihar badira (Armintxen kasuan legez), korsetak ez detse maniobratzen lagatzen.

Zelan jokatu bezerotasun sarian txertatutako alderdixekin? Koherentzian paladiña izatia OK dago, baiña ibilbide motza daka. Adar batekin A negoziatuz, bestiakin B salatuz. Igual guri gogorra egingo jaku, baiña eurak ohittuta dagoz.

Ideak sakrifikatzia baiño, ideak moldatzia da: bezerotasun sare barruan dagon pertsonian ideen artian, errentagarrittasunak beste idealen pareko lekua hartzen dau.

Gero eta bajuago jausten, entretenimenduzko literatura ez eze, entretenimenduzko literatura TXARRA be irakortzen nabil. Lehengo kuriosidade batek akulatuta ("De parte de la princesa muerta" irakortzen egotiak), Otomandar Inperixuan kokatuta zegualako hartu neban liburutxo hau, eta bueno. Tira. Ondo pasau juat, baiña ez hainbeste liburuan kontatzen danangaittik, ez bada eze liburuan kontura. Ez nago iñori barre egitteko moduan, bistan da (neure idazlanak be ez dittuk perfektuak), baiña joder, XVI gizaldi perezreverterrian girotutako historixiak... zelan esan... B ez, C edo D serieko filmen gidoia (bazkalosteko soporiferua) izan leike. Alfredo maitatu/gorrotatuan ezaugarri nagusixetako bat daka (espainol euskaldun bat), eta harek miretsittako folletin itxuria. Bereziki ridikulo/dibertigarrixak dira bikote protagonistian kezkak (birjintasun eta kastidadian ingurukuak, bereziki), eta "trukuen" ultragaiztotasun topiku eta "giristien" xalotasun erridikulua. 1966ko liburua dok, azken fiñian, ordura arte nagusi izan dirazen topiko eta ajiekin. Zentzu horretan egin jata interesgarri, eta ondo pasau juat. Iñok interesik badaka, Lekeittioko Kaia tabernako bookcrossing arasetan laga dot

Asko be asko gustau jata liburua, lehenengo pajinatik azkeraiñok irakortzeko gogua bizi-bizi mantendu destana. Interesgarrixena, bistan da, euskal mundu literarixuan azpijokuen barri izatia da (pentsau nahi dot Gure Gauzak editorial horren "kualitate" eta pertsonai guztiak handik eta hamendik bildutako elementu ustel guztien sintesisa izango dala). Egixa esanda, zentzu horretan joko haundixa emoten dau liburuak, bertako pertsonajiak bizitza errealeko zein pertsonatan oiñarrittuta dagozen asmatzen. Bestalde, ariketa politta da Gaston Berrizar idazlia Jon Miranden orbitan txertatziana, 50-60 hamarkadako Paris eta euskal girua usaintzeko - nahiz eta nobela-nobelia izan, hau da, ez da didaktismuan sartzen; gustau jata hori be. Gero, cosa nostrako olagarruan hazkundiak, cuasimonopolio bihurtzeko bidian, atxekixa emoten dau bigarren maillako gaixak proposatzeko, adibidez helburu jaso baten alde egindako portaera zikiñak barkatziaz; edo hipokresian eta traiziñuan oiñarrittutako harremanak -bere epika eta guzti-. Laburbilduta: aspaldixan ez dotela hain gustora irakorri liburu bat.