Garagoittiko Orakulua

Etxakixat hau enkarguzko liburua izan dan, ala zer. Gustokua izan dot, zelan ez: azkenaldixan asko interesatzen naben gai baten gaiñekua da-ta. Orijinala bebai, errealidade historiko batera ikuspegi desbardin eta erakargarrixetatik hurreratzen dalako. Emotibua, malkuak etaratzeko morokua zati batzutan.

Asteburu honetan, Trakamailleko ubegixan egon gara biharrian (Oleta auzua, Amoroto). Oin dala urte bi Trakamaill-Abittagako loturia topau genduan, Urdaibai eta Lea-Artibaiko sistema luzena osatuta (5400 metro); hala eta guzti be, desobstrukziño astun bat geratu zan egitteko, kartografian agertzen dan azken gela legorrian (ikusi bloga). Izan be, aurrerago erreka hotsa entzun geinkian arren (Ispasterko Elexalde auzotik datorren erreka bera), estuasun batek pasua mozten zeskuan. Urte bi geroian hona etorri nahixan, eta atzo izan zan eguna. Bost lagunen artian sifoia urpetik pasatzia lortu genduan, eta datorren astian estuasunetik pasatzeko esperantzia daukagu. Baiña garrantzitsuena: Abittaga-Trakamailleko kobian jarraipen bat topau dogu. 3 kilometro gehixago, eta Ispasterko eliza onduan agertuko gara!

Datorren asteburuan, desobstrukziñuakin amaittu eta errekan gora juango gara, exploratu eta topografiatzen. Ia zertan geratzen dan blogeko mapa hori.

Betiko moduan, gogoratu gure txangoak edonori zabalik dagozela. Interesa dakanak, nahikua dau gurekin harremanetan jartzia.

Sant Antoni lurmuturrera giñoiazela, mendi guztia harmaillatan ikustian gure lagunei galdetu detsegu; eta horren harira historia interesgarri bat etorri da. Hórrek maillaketak, gaur abandonauta dagozenak, mahastixak ziran: mahas-pasak egitteko, zihetzago esanda. Mahatsa kañaberazko euskarri moroko batzutan jartzen zan legortzen. Denporiakin, teillatupian kañaberazko euskarrixak antolatzeko modu bat asmau zan, egualdixan gorabeheretatik babestu eta legortze prozesua errezteko: riuraua. Urte batzun buruan etxe guztietan zeguan riurau bat; berton asmautako eraikin honen arrakastia hain izan zan haundixa eze, etxien arkitekturan be eragiña izan zeban. Hain da eze, gaur egunian mahastixak desagertu dira, mahaspasak legortzeko riurau gehixenak desagertu dira, baiña Pais Valenciá-ko etxe asko bertoko eraikin tipiko honen itxuriakin egindakuak dira.

Horixe da beraz, mendixetako harmaillen atzetik zeguan historixa bat; baiña ba dago beste zatitxo bat be. Hamen, Xàbia inguruko lurretan, txaria edo makia zan berezko basua: carrasca edo arte txikixa. Mahaspasak kargatzera etortzen ziran bapore ingelesak erre zeben dana bere galdaretan, eta gure Bardenetan gertatu zan modura, paisajiak eraldaketa sakona jasan zeban.

Aurten konstituzionalistia bihurtzia erabagi dot eta astebete kanpuan pasatuko dot oporretan. Hala eta guzti be, herri honetan gauzak daren modura , ez nintzake harrittuko Lekeitxiora bueltan etxe guztia hankaz gora eta koltxoiak destripauta topatzia. Ideien poliziak ekiñian dabizela, bardin jakue ia "eurekin" ados zagozen edo ez zagozen, apisonadora pian harrapatzeko. Ondo probauta dakat nik.

Zihur nago Espainia aldian nabillela, behin baiño gehixagotan urtengo dabela konbertsaziñua. Herri honetan gertatzen dana ez da normala.

Aurreko egunian Oñatiko Arantzazu auzotik pasau nintzan Urbiara juateko. Bertan eliza bat dago, urtiak juan urtiak etorri erre eta hainbestetan berreraiki dana.

Amildegi baten ertz-ertzian dago (abare batek lekutan daka ortua!) eta atxei pegauta elixa zaharran basamentuak ikusten dira. Haren gaiñian, XX hamarkada hasierako eraikin zatartxo komentual batzu, eta guztian puntan 1960 inguruko torre eta eraikin abanguardistak. Politta ez da: sasoi horretako elizak “zer” bat dake, kasposo xamarra. Baiña espektakularra, horixe ba dala.

Egun argixa zan arren, laiño asko suertatu jakun eta oso politta zeguan dana. Elixako txoko guztietatik sartu giñan. Barrutik be, zatarra baiña inpresionantia. Entzunda nekan kripta bat zeguala, eta haren billa ibillitta segiduan topau genduan. Eskillara batzutan behera, nere broma faborituetako bat egin eta gero (komunetan sartu eta: “oh, zelako Artia! hauxe alikatadua!”. “Oier, hori komuna da”. “Ah, barkatu!”) heldu giñan beheko piso kriptikora.

Desilusiño pizkat, nik laberinto illun bat espero neban baiña areto haundi bat baiño ez zan, hormak graffiti konkurtsuen estilora pinttatuta. Fluoreszente argixak ondiok garaje itxura gehixago emoten zetsan.

Askoz be ebokadoriaguak basarri zahar bakanak eta Urbirako bide barriztautakua (idea oso ona grabillia, lehengo erosiñua penagarrixa zan).

Zapatu bete-betia eta emankorra izan dogu.

Goizian, 13 laguneko talde batekin (Ondarruko erakusketan apuntau ziranak) Amorotoko Lamiñen Zulotik sartu eta trabesia bat egin dogu lurpetik, Armiñako kobatik urtetzeko. Espediziokidiak gustora geratu dirala dirudi (gehixenendako koba batera lehelengo sartualdixa zan) eta ADES-eko arduradunak be oso pozik egon gara. Izan be talde responsablia gidatzia tokau jaku, eta ondo portatziaz gain euren artian askorek erakutsi dabe koben munduarekiko interesa, beraz biharbada datozen astietan baten batzuk animauko dira gure urteeretan parte hartzen...

Zapatu arratsaldian, Ispasterko Solarte auzuan prospekziñuan ibilli gara. Bertako biztanle batzun azalpenei jarraittuta, leza batzun billa ibilli gara, baitta topau be. Hurrengo baten, bertatik sartu eta nora garoien ikusi biharko da. Billaketa honek garrantzi partikularra daka Iñubijan darabigun esploraziñorako: lurrazalian topautako hónek lezon koordenadak, lurpian identifikatu doguzen tximinixa batzun koordenadekin bat datozelako. Beste modu baten esanda: Iñubijako sistemian bigarren sarrera bat topatzetik oso hurre gagoz.

Betiko moduan, gogoratu gure txangoak edonori zabalik dagozela. Interesa dakanak, nahikua dau gurekin harremanetan jartzia.

Euskal diasporakingo nere interesa, hango senidiak topau nahi izatetik etorri zan. Urtietan zihar, 1910 inguruan gertatutako haustura ha lilluragarrixa izan da, lehelengo gure aittitta Demetriondako, gero tio Felixendako, gero aman lehengusu Victor Marindako, eta azkenik neretako. Bestiak egindako ikerketak korroborau nahi nittuan, eta internetak emoten zittuan aukeretaz baliatuta, zubi transatlantiko bat osatu. Helburu hori lortuta dago , eta ni pozik zentzu horretan.

Horixe izan zan Diaspora Vasca Elkartian sorkuntzan parte hartzera bultzatu ninduan motibaziño nagusixa. Haxe lortutakuan epeldu egin da nere partehartzia eta interesa, eta gaur egunian “asetuta” nago euskaldunez, nahiz eta ondiok hartuemonen bat mantentzen doten. Dana dala, 1997tik hona egindako ibilbide luzian gauza on asko jaso eta ezagutu dittudaz, eta nere parakaidista begixak kuriosidade haundiz deskubridu dabe denpora guztian guri begira dagon euskaldunez betetako mundu bat.

Euskaldun izate hutsak ez nabelako erakartzen, aspertu naiz euskal diasporaz. Baiña parakaidistia beste lekuetara begira jarri dan arren, ikasittako guztiaz pizkat gogoratu nahi da.

Hasieran, asko ardura ninduan euskal gatazkiak. Eta horregaittik, lilluraz beteta ikusi neban euskal diasporian ahalmen bat: gure alderdikerixen gaiñetik begiratzeko kapazak ziran, gure alkar ezin ikusixa gaindittu eta ideologietaz gain kolaboratzeko kapazak ziran, gatazkian konponbidia helburu. Artian, EAJ zan nagusi atzerrixan eta euskal etxietan “ez zan politikaz berba egitten” , beste modu baten esanda, EAE-ko politika ofizialaz bakarrik berba egin zeikian. Josu Legarretaz aparte beste euskal mundu bat zabaltzen zala azaltzia bihar lilluragarrixa izan zan; jente askori kendu gentsan zapixa begixetatik, eta horixe izan zan sasoirik ederrena. Diasporako euskaldun autonomuak sortu ziran, kritikuak, alderdi bateri bez ez zetsenak mon egitten, eta horren ordez danei entzuteko prest zeguazenak.

Egoera honi erantzunda, kezkia sortu zan ordurarte norabide ideologikua (boto-emoille asko) eta ekonomikua (subentzio asko) manejatu izan zebenen partez. EAJ-k mobimenduak egin zittuan. Izperringietan gero eta gehixago agertzen hasi ziran diasporako euskaldunak, eta alderdixak beti alderdi, bakotxak bere terrenora erakarri nahi izan zittuezen. Ezker abertzaletik be, indar dexente bideratu zan Ameriketan proselitismorako.

Gaur egunian, hasierako euskaldun autonomo asko – gehixenak- tamalez alineauta dagoz. Hasierako ikuspegi kritikua, “extralurtarren” begirada gardena, nahikua kakaztu da eta esan geinke Euskalherriko panorama politiko gaiztotua diasporara aldatu dala, bere aje guztiekin . La Plata ibarrera bai behintzat: hortik kanpo – EEBB, esate baterako- ondiok EAJ eta “euskal etxietan (Alderdikuaz aparteko) politikarik ez” lelua dalako jaun eta jabe.

Esan biharko dot bebai, bere kasa pentsatzen daben euskaldunen faltan, nahixago dotela polarizatutako euskal diasporia, monopolizatutakua baiño.

Kulturalki sorpresak hartu nittuan be. Argentinako euskaldunen artera juan nintzanian, atzera eragitten zestan haraiñok juan eta txistu eta tanboril artian ibilli biharrak. Eta hainbesterako ez zala deskubridu neban: festa momentuetarako euskal gauzen inguruan biltzen baziran be, eurak argentinarrak ziran, hango gizartian muiñ-muiñian integratuta. Eta horixe interesatzen jatan gehixen neuri.

Han egon nintzanian be, izan zan Eusketxen sorreria. Modu sinplifikatu baten esateko, “Laurak bat” euskal etxe zaharrian inkomodo bihurtu zan kulturalki –ez politikoki- oso aktibua zan talde bat (Euskaltzaleak) eta handik bialdu egin zittuezen . Funtzionario alperren artera biharra egitteko gogodun bat datorrenian legez, mobbing puruena eginda kanporatu zittuezen –alokairua hirukoiztuz, “corralituan” epokan-. Baiña... zorixonez, esan biharko dogu. Izan be, gaur egunian Eusketxe erakunde independientia da eta oso bizixa . Ixa-ixa, lastria kentzia legez izan da: Laurak Bat, diru asko euki arren, momiaz betetako soziedade bat baiño ez dalako. Ostera, Eusketxek lamaikorik ez daka baiña jente gaztez irakitzen dago, dinamismoz. Buenos Airesetara jausten dan edozeiñendako erreferentzia puntua da.

Eurak bisittatzeko aukera ona izango da Abenduan 3an ospatuko daben Euskeraren Eguna . Gure kulturaz eta hizkuntzaz egarri dagon jente asko topauko dozuez, eta handik zihar bidaiatu bihar badozue bidelagun paregabiak.

Jorge Oteizan biharra, trayektoria bitala eta idazlanak astunak, aspergarrixak eta ulertueziñezkuak begittantzen jataz. Izperringietan-eta beran gaiñeko artikulu edo zeren bat irakortzen dotenian beti geratzen jata sentsaziño bera: burutik eginda zeguan tipo bat, maniatikua, antipatikua eta inkoherentia, adoratzaille masa akritiko batek inguratu eta babestuta.

Onartzen dot hau ganora haundirik bako komentarixua dala. Askok esango deste: ia zein naizen ni halakorik esateko, ez dotela bere Obria ondo ezagutzen, ez naizela kapaza Artia ulertzeko... eta seguraski hala da. Baiña nahiz eta halakorik esatia Euskalherriko Hegoaldian ixa pekatu mortala dan, nik kriston gogua nekan esateko. Hala.

Ungino map - Tagzania

Asteburu honetan, SEMAC erakundian 8garren billeran egon gara gonbidatu modura (Sociedad Española de Medicina y Auxilio en Cavidades). Zapatu osuan egon giñan Kexanan (Araba). Goizian, Ungino mendixan inguruko ibillaldi eder bat egin genduan, Garobel mendizerran, eta arratsaldian zihar hitzaldi zientifiko interesgarrixak izan genduzen:

1- Espeleolaguntzako aktibidade txostena 2007 urtian (Diego Dulanto, Basurtuko Ospittaleko anestesiologua).

2- O2/CO2 konzentraziñuak eta fisiologian eragiñak Garraf mendixen haitzuluetan (Ignasi Izagirre, Gavá Udaleko kirol medikua).

3- Analgesia tratamenduak espeleologian (Diego Dulanto).

4- Antibioterapia ospittaletik kanpoko tratamenduetan (Unai Salinas, Basurtuko Ospittaleko MIR).

5- Isabako AN-51 lezan 2007 Abuztuan espeleologa belgiar batek izandako istripuan erreskatia (Laureano Gomez, guardiazibillen GREIM erreskate taldeko kapittana).

6- Berogaillu sistemadun hamaka baten azalpena (Pere Miralles, Creu Blava osasun zentruko traumatologua).

Bestalde, Ondarruko erakusketian azken egunian balantze oso positibua egin dogu. Jente asko pasatu da Udal Erakusketa Aretotik, eta horixe izan da deigarrixena; hitzaldixetan jente gitxitxuago izan dogu. Datorren zapatuan, apuntatu dan jentiakin exkurtsiño bat egingo dogu eskualdeko kobazulo batera.

Betiko moduan, gogoratu gure txangoak edonori zabalik dagozela. Interesa dakanak, nahikua dau gurekin harremanetan jartzia.

Hamabost urtian egon nok halako itxuria izan nahi eta ezinda. Oin lortu juat anorexikuen arazo mentala ulertzia, euren benetako izaeria ikusten lagatzen ez detsen itsutasuna. 15 urte “Lee” markako fraka bakero estuak gordetzen, erosi nebazenian be estu geratzen jatazenak. Kirola, speeda edo dana dalakuari esker argaldu eta iñoiz jantzi ahal izango nittuanak. ¿Anorexikuak itsu? Ni bai itsu. Iñoiz baiño kirol gehixago egitten nabillen honetan, koipia juan da bai, kanpoko kapetatik, baiña tripako tanborrak hor dirau. Adar paternoko heredentzixia ez dok alperrik, kupel hau estrukturala dok eta ez daok 18 urtekin nekan gerrixa berreskuratzerik. Kostau jatak konturatzen, gero.

¿Eta zelan konturatu naizen? Inguruari begira-begira egonda. Nere inguruan madari formako elementuak tokau jatazak: gaztien erropa estuez jantzittako kuarentoiak, sorbalda eta hanka estilizauak baiña erdixan... ¡odolostia! Makiña bat barre nere kolkorako, eta ¡hotzikarak neure burua hala imajiñatzian! Ez eta ez. Naizena naiz, eta armarixuan entresaka bat egin biharra jaukat.

Eskerrak errealidade dutxa honi. Uste dot zoriontsuagua izango naizela. Hobe dot hamendik aurrera nere itxura eredua aldatzia; goikuena baiño, hamen behekuan itxura gehixago izango dabelakuan nagok.