Garagoittiko Orakulua

Liburuak atentziñua deitzen jok, formiangaittik; ez dittuk nere eskuetatik halako ediziño txukun asko pasatzen (“Areté” bildume honen ezaugarrixa ei dok, idazlanen mailla jasuan pareko produkto bat argitaratzia). Baiña nerekin huts. Gaixa interesgarrixa dok: gerra testuinguruko kaosa, bortxaketak, adopziño irregularrak... Liburuan mamiña be, ondo dagok; testuinguru horretako ikuspegi ezberdin bat emoten jok, begirada zorrotza, normalian kontatzen ez dirazen gauzen gaiñian. Pertsonajien erretratuekin bardin: Etxarri atsuan kasuan -pertsonaje nagusiña dala esan geinkek- deigarrixa dok bere izaera obtuso, uzkur, zazkarran erretratua zelako ondo egitten daben; halako pertsona ugari dagoz munduan. Eta zergaittik huts, orduan? Hizkeriangaittik. De Lope honen idazkeria gatxa egin jatak jarraitzeko; ezin uka orijinala dala, baiña floriturak batetik, eta deskribapen paisajistiko/klimatologikuak bestetik (asko jagozak), lehen aittatutako hari interesgarri horri jarraitzia gatxago egin jestek. Baiña neu izango nok, noski, liburuan exzelentzixia harrapatzeko gai izan ez naizena.

Euskerazko liburuak irakortziak (ondiok) emoten destan alperguria gaindittuta (ele bittan datozen gutunetan, gaztelerazko bertsiñua irakortzen dotenetakua nok), nere kontrarixiak gomendatuta hartu juat ale hau. Etxatak damutu. Oso landuta, bikaina, irakorterreza eta interesgarrixa egin jatak. Iñok “emakume literatura” esango letsakek, goittik behera -genero ikuspegittik ezin bestela izan-, baiña umien ekoizpenian %50a dakagun neurrixan, gizonoi be goittik behera interesatzen jakuzen gauzak dirazela be esan leikek. Begirada zorrotza, azkenaldixan askotan ikusten dan planteamendu erreibindikatibuan barik, umiak izatian inguruko asuntuetan egoten dirazen egitateak gordinki planteatzen dittuana; nere ustez, genero guztien konplizidadia lortzeko estrategia hobian.

Planteamendua gustau jatak; In Cool Blood estiluan, hain-arrarua-ez-dan infantizidio kaso bat planteatzen jok, manikeismo moralaz harutzago juateko saiakeria eginda, periodistikua-izan-nahi-ez-daben estilo periodistikuan. Nobelia ez dok biribilla baiña: kasuan nundik norako guztiak argitzen dittuan autoazalpen-best-sellerristikorik ez dagok; eta txarto ohittuta gagozenez, hori faltan botatzen dok (baiña hori neure gabezixia dok, ez liburuana). Esandako moduan, bikaina begittandu jatak.

Pentsatzen laga naben pasarte bat:

“Txikitako ipuinetan gaiztoa beti da amaordea, inoiz ez da ama. Amaordea da Errauskine esklabizatzen duena. Amaordea, berriro ere, Edurnezuriren bihotza kutxa batean sartuta ikusi nahi duena. Ama ez da inon agertzen istorio horietan, hilda dago aspaldi, ahaztuta. Amaordeaz libratzea da neskatoen aukera bakarra. Nondik nora amaordeekiko obsesio hau? Psikoanalisiak azaltzen digu amaordearen figura umeak egiten duen disoziazioaren isla baino ez dela. Ama eta amaordea, egiazki, bat dira. Bata bestearen aurpegi iluna. Amak maltzurki, ankerki jokatzen duela ezin onartuta, amaorde bihurtzen da, bestea da, ez aman. Onberatasun eta samurtasunaren bidera itzuli bitartean ez zaio ama titulua bueltan emango.

Ez da umeen beharrizan psikologikoa soilik.

Tradizio judeo-kristauak mutur absurdoetara eraman ditu disoziazio hauek: ama birjinaren figura asmatzeraino. Ama birjina (?). Ama birjina ez da asmakizun judeo-kristaua egiaz. Beste mitema bat da. Han eta hemen, inoiz kontakturik eduki ez duten zibilizazioetan garatutako elementu narratibo errepikatu eta trukagarri bat. Atena, greziar mitologiako jainkosarik garrantzitsuenetako bat, jakinduriaren eta gerraren jainkosa, birjina zen. Hefestok desiratu egin zuen, hainbeste desiratu, ezen haren arropen gainean eiakulatu zuen. Atenak, nazkatuta, Hefestoren hazia lurrera bota zuen eta handik jaio zen bat-batean Eriktonio, Atenak semetzat hartu zuena, birjinitatea mantenduz, noski. Maia, Budaren ama, argi-izpi batek utzi zuen haurdun (Budak, azken finean, “iluminatua” esan nahi du), gertatzear zen mirakulua amets batean errebelatu zitzaiolarik. Coatlicue, mitologia aztekako jainkosa, tenplu batean erratza pasatzen ari zela, luma-bola bat zerutik jaitsi, azala ukitu eta haurdun utzi zuen: handik jaio zen Huitzilopochtli, sortzez garbia hau ere. Mitra, jainko pertsiarra, Anahitaren erraietatik jaio zen, baina modu berezi samarrean (edo ez), Anahita birjina baitzen.

Nondik nora haurdunaldi birjinalekiko obsesio errepikakor hau?

Disoziazio histerikoa, anti-biologikoa, anti-enpirikoa da.

Eta batez ere misoginoa.

Inor ama bada, ezin sexuarekin nahastuta egon. Sexuarekin nahastuta egonez gero, puta da seguru. Puta bada, ez du bizitzarik ematen, aitzitik, arriskutsua da eta, gehiegi gerturatuz gero, bizitza bera kendu egiten du, hiltzailea bihurtuz. Eta hiltzailea ez dena, puta ez dena, horixe da ama, bizitza ematen duena.

Edo sinpleago jarrita.
Denak putak, nire ama izan ezik.

Entzuna dugu istorioa, behin eta berriro”.

Arte lan ederra, ondo egindako kalidadezko liburua. Irakorterreza bebai (arte lan “on” batzuk be intragabliak izaten badakixe), baiña egitturiak ez dau kanon arrunta segitzen, eta ez da estandarretara makurtzen. Puzzle moduko baten, tipo batek bere bizitzia kontatzen dau, orainaldira arte; zentzu horretan ez da ezer “haundirik” gertatzen (nomada bizitzia, familia desegitturatua, gerria, bikote-arazuak, bere buruari iges dabillen tipo bat) eta, hain zuzen be horregaittik egitten da deigarrixa liburu osuan zihar interes-harixa mantentzia, ondo dosifikauta: poliki irakortzeko moduan (ez best-sellerren irakurketa era bulimikuan), gustora, gauzak ondo ulertuta eta liburuan parte ezbardiñei zentzua hartuta, modu koherentian. Margolan batekin alderatu ezkeriok, kolorez eta irudiz ondo orekatutako lana izango litzake. Uste dot hau dala autore honi irakorri detsaten lehelengo gauzia; bere estilua holakotxia bada beti, etorriko dira gehixago.

Liburu arrarua. Etxuat esango gustau etxatanik (pasarte batzuk oso ondo dagoz), baiña ez nago ohittuta halako “errealismo zikiñera” (zeozelan esateko) eta best sellerren kanon arruntakin zihero hausten dabenez, pixkat sorpresan harrapau nok. Liburuan egitturiari buruz najabik, mamiña alde batera lagata: idazliak bere buruan gaiñian idazten jok, baiña iraganian; behiñ bera hil eta gero, biografo bat bizitzan zihar berakin harremana izandako jentiakin elkarrizketak egitten jittuk. Liburua adabakiz osatuta jagok, eta txatalak etxatozak bat kronologikoki. Batetik elkarrizketak, bestetik bere kuadernuetatik hartutako ohar soltiak.

Formia alde batera lagata, kontatzen dabena bai interesatzen jatak: Hego Afrikako karoo landa eremuko afrikanerrak (liburu hau irakorritta jakin juat boer berbiak zentzu despektibo xamarra dakala gaur egun), euren izaera berezixa (euren artian eta populaziño indigenakin), ohitturak, kulturia, hizkuntzia (Cape Town inguruan kulturia nagusiki orbita inglesekua dok)... Bistan da, apartheid sasoiko gauzak barra-barra jagozak, baiña guk hamen Europatik ezagutzen dogun alde panfletarixotik harutzago (Coetzee antiarrazistia dala uste juat), kontakizuna “barrukuagua” dok, interesgarrixagua.

Berau irakorritta, bati dudia sartzen jakok, ia hamen irakorrittako ustezko autobiografixa honetatik zer dan egixa eta zer guzurra. Bittik bat: Coetzeen senidiak edo barrez lehertzen egon bihar dittuk (asmautako anporrak irakorritta), edo hasarre biziz, hainbeste trapu zikin astintziangaittik. Kuriosua. Irakorriko najeukek idazle honen beste zeozer, horixe baietz.

Coelho honen libururik sekula irakorri barik nekan eta, laburbilduz, besterik irakortzeko gogua kendu jata. Igual gaixa etxatalako asko interesatzen (bizitzian zentzua, zorotasuna...) baiña halako metafisika merkez betetako pajina illara bat begittandu jata, hari argumental minimo batekin, nobela itxuria emon nahi izandako entsegua (autoriak gai nagusixeri buruzko iritzixak aurkezteko, pertsonajien ahotan). Musika arlora ekarritta, “benetako” musikian “easy listening” bertsiñua izango litzake; eta kontuz, igual autore honen arrakastian sekretua horixe izan leike eta. Esan gura dot: gai metafisikuetan pixkat sartzeko bai, baiña asko sakontzeko gogorik ez dakan irakorle profil jakin bat egon leike (new age lehelengo, sare sozialak gero...) halako produkto bat erosteko prest. Bueno, ba ea halakoren batek hartzen daben, bookcrossingera bideratuko dot eta.

PD: ez naiz hori ikusi daben bakarra kontizu.

Amerikar indigenak oso urrin geratzen jataz; pelikuletako topikuak kenduta, azkenaldixan, Xabi Gezuragan biharrekin zeozertxo gehixago jakin dot, baiña ez dot sekula sakontzeko besteko kuriosidaderik izan. Liburu honetan entzundako gauza solte asko harilkatu dittudaz, eta gustau jata tribu-moltzo haundi horren ikuspegi orokorragua hartzia. Liburuak ez dau azterketa exhaustibo bat aurkezten, motz-motza da, irudi askokin lagunduta, eta bertako zaharren berba egitteko molde mistiko-naturalistiko horrez beteta dago (testuetako asko zaharren aipuak diraz). Atsegiña egin jata, eta horren sintomarik onena jakinmiña ixotu destala da. Ez filosofia kontuak -hori etxata interesatzen, ez indixuena ezta europarrena be-, ez bada eze herri moltzo hori antropologikoki pixkat gehixago ezagutzeko.

REDONDO, Dolores. 2013. Legado en los huesos. Destino, Bartzelona.

Zelan esangot... lehelengua baiño gehixago gustau jata, hobeto “eginda” dagola begittandu jata, bestsellergintzako gakoeri dagokixonez, tentsiñua ederto mantenduta (egun bixan irakorri dot, gustora). Neurritxo baten prebisiblia da (lehelengo liburuan protagonistiak umia euki nahi eta eziña bazan; bigarrenguan, amatasuna izan da; eta hirugarrenguan, epaille buenorroarekin adarrak izango dirazela pentsau leike). Bestalde, liburu honetan sorginkerixa kupua altuagua da: intuiziñua dala, kartak dirala, ahalmen paranormalak dirazela... poliziakuak pixkat tranpia egitten dabe, eta deus ex machina errekurtsua errezkerixia da. Naparruan izanda, ezin zan Opus Dei falta; liburu honetan kaspa-eremuan buru belarri sartzen gara, baiña “eutsi eta tati” eginda: hasieran “obria” kakaztuko zala irudittuta, baiña gero “kaso isolatu” hutsian lagata. Amaieran hainbeste hari solte gelditzen diraz: ez dakitt deskuidoz, ala hirugarrengo liburuan garatuko diralako: ama eta sorginkerixen kontua, bistan da; baiña baitta hiltzailliak horrekin dakan loturia be; eta bere krimenen nundik norakuak be ez dira oso ondo argitzen. Ikusiko dogu hurrengo liburua (etxian dakat zain), baiña inpresiñua dakat autoriak trama-sare haundiegixa osatzen dabela, eta ez dakala dana bihar dan moduan garatzeko astirik edo ahalmenik.

Azkenik, liburuak amaittu arte ez dot ezer begiratu nahi, baiña kuriosidadia dakat Redondoren eta Urturiren arteko pikeren bat egon ete dan, trilogia bixak dakezen antzekotasunak kontuan hartuta (Bittorixakuak, Baztanguan bertsiño hobetua dirudi eta). Bestalde, entzun dot Baztango arazo urbanistikuen kontura be ikamikaren bat egon dala berakin; baiña ez dot hori inbestigau nahi, azken liburua irakorri arte.

REDONDO, Dolores. 2014. Ofrenda a la tormenta. Destino, Bartzelona.

Hiruretatik gehixen gustau jatana. Tramia poliziala da, askoz be errekurtso magiko/iragarle gitxiagokin; horrekin liburuak asko irabazten dau. Errealagua begittandu jata gaiñera: ez da “erreloju perfektua”, poliziakuak ez dabe lortzen gertatzen dan guzti-guztia ulertzia, ezta gaizkilliak bere planak oso-osorik betetzia be; pelikuletan batzuetan ikusten dirazen “burruka zikiñen” trazia hartu detsat, burruka errealak, puntx soiñu eta finta estandarrik bakuak, bizitza errealian gertatzen dirazen antz haundixaguekin. Gustau jatan beste gauza bat: liburu erdiko krisisa (protagonistian hankasartua, eta ekipoko baten herixotzia), irakurlia noraezian eta lur jota lagatzen dabena, pertsonajiekin batera; kontakizunan erritmua eteten daben hausturia. Hónekin elemento guztiekin, lehelengo liburu bixetatik hartutako hari solte batzuk hartzen dittu, kontakizun sendua eta benetan interesgarrixa osatuta.

Pare bat raccord fallo harrapau dittudaz (hainbeste biktima eta kasu! Idazlia be nahastatzeko modukua, erregular!), eta hari soltiotako batzuk ez dira garatzen (azkenian, zerk laga zeban pelutxian kiratsa?). Esango neuke, hau idazten zeguanian, Redondok ez zebala baztartzen serixiakin jarraitzia. Bestalde, hamen be Bittorixako serixian antzekotasunekin jarraitzen dogu (errudun nagusixa ondo-onduan izate hori...), eta kasualidade larregi da hori.

Balantze finala: OSO ONDO. Hiru liburuen irakorketan bomba pasau dot, eta neretako horixe da inportantiena. Oiñ... interneten kotilleatzera!

PD: Redondo/Urturi burruka sanginarixorik ez da, agerixan behintzat... seguraski bixak editorial berian dagozelako! Bestalde, turismo kontuetarako itxuraz liburu serie bixak produktibo xamarrak izan dira, beraz erakundien aldetik xaboia da nagusi; eta Aroztegiako pelotazo urbanistikuan kontura, ez dot ezelako aipurik topau. Eta jakin dot, jarraipenik ez, baiña prekuela bat bai argitaratu dabela Redondok; ea liburutegixan daken.

Gustora irakortzen dan liburua, baiña nahi barik -barkatu Redondo anderea!- eten barik Saenz de Urturiren serixia gogora ekartzen dabena (hau ha baiño 4 urte lehenago idatzittakua da). Lehenengo aldia: ha autokonkluyentia da: liburu bakotxa hasi eta amaittu egitten da, banaka irakortzeko moduan; honen amaieriak ostera, nahi eta nahi ez bigarren txatala irakortzera bultzatzen zaittu, herixotzetan nahastauta dagon bigarren eragillian barri jakitzeko; honek ez desta grazia haundirik egin. Bigarrengo aldia: honetan, arlo emozional/psikologikuak askoz be pisu haundixagua daka, protagonistian barruko fantasmak, familia disfuntzionala, foruzainen arteko tirabirak... hau gustau jata. Hirugarrengo aldia: izenburuko “eragilliaz” gain (spoilerrik ez dot egingo), liburu honetan espirituen eta jenixuen presentzixia askoz be nabarmenagua da, Urturirenian baiño; esan leike liburuan ardatza bera dala; eta hau etxata hainbeste gustau. Laugarren aldia: hau genero bal-baltza da; Urturirenian, kontu polizialekin batera kontu historikiak zetozen txirikordatuta, beste horrenbeste edo gehixago pixauaz; bistan da, ha gehixago gustau jatan. Bostgarren aldia: Baztango basuak, klimiak eta batez be eurixak liburu osua “bustitzen” dau, zeozelan esateko naturaleziak eta haren deskribapen melankoliko xamarrak zati majo bat hartzen dau pasarte askotan; honen oso zalia be ez naiz. BAIÑA HAU GUZTI HAU KENDUTA (jajaja... ), esandako moduan, best seller gantxoduna da, generuan klabe guztiekin, interes maillia eta irakortzeko gogua oso ondo mantentzen dabena liburu osuan zihar. Ia bixar bigarren txatal hori lortzen doten... irakortzen jarraitzeko desiatzen nago eta!

Sare sozialetan barre gehixen, alde haundixakin, izen grekuak asmatzen hasi giñanian egin izan dot. 2015-16 gabonetan izan zan, Grezian Syriza mobimendu politikuak hauteskundiak irabazi zittuanian. Horrekin batera, komunikabidietan izen xelebredun politikarixak ikusten hasi giñan (Alexis Tsipras, Yannis Varufakis...). Testuinguru horretan, Twitterren, Jozulinek “Tsiripas Yrabasis” mezu lakonikua argitaratu zeban, #IzenGrekoak traoliakin lagunduta. Jentia erantzuten hasi zanian, eutsi eziñezko ufal bat hasi zan, danok unamorixuan egindako goraldi pseudohelenistikua, kasu askotan euskeratik baiño ulertu ezin dirazen hitz-jokuak eginda. Ehundaka bota genduzen, batzuk onak eta bestiak txarrak; zerrenda osua hamen ikusi leike, egillien izenekin batera. Nik jarraixan ipintzen doten hau zatitxo bat baiño ez da (eta kopixatzen nenguala, barrezka negar malkuetan amaittu dot barriro...).

• Tsiripas Yrabasis
• Temetes Tripis
• Otarrainskas Langostinos
• Kronometros Akuatikos
• Korroskadas Mardulas
• Kokolos Memelos
• Komunistas Tikismikis
• Trikornios Txapelgorris
• Kantzontzilos Kakalarris
• Zirika Laztasnas
• Tertulianos Txupakamaras
• Antiajos Katalejos
• Anisakis Mikroondas
• Kagarrutas Palanganas
• Tzinpartas Kiskalis
• Tirabiras Ikamikas
• Kalejiras Sudaderas
• Milikis Fofithos
• Ostias Komopanes
• Azpititulos Poliglotas
• Polimeros Plastikoides
• Pikolos Tokapelotas
• Txorimalos Lamekulos
• Isobaras Televistas
• Anteros Txamarrotis
• Marianos Karakulos
• Sinsorgas Ganorabakos
• Narkos Espitosos
• Egagropilos Txoritokis
• Kalera Atenas
• Orgasmos Katapultas
• Cookies Deterceros
• Tuiteros Sabelotodos
• Gezurti Nikaitzakis
• Mekatsis Kabendios
• Damos Penika
• Tsaltsitsa Tapure
• Inodoros Kakalarris
• Amaiketakos Martinis
• Asolas Manolas
• Terapeutas Kataplasmas
• Kopetas Frontenis
• Imuntzota Belokis
• Sinusitis Bronkopoulos
• Pikoletos Katafalkos
• Aristokratas Kolerikos
• Perikardios Litiasis
• Antenas Parabolikas
• Ezineutsirik Txizalarris
• Polis Maderos
• Makallos Kokotxas
• Delosvaskos Lendakaris
• Aporkostos Arangoitis
• Berakos Kakapilos
• Tzitzaras Kakalardos
• Txiripas Asmatus
• Katiuskas Euritakos
• Dilistas Kemadas
• Marikas Travestis
• Kazetaris Teleberris
• Patatas Bravas
• Stadistas Ganorabakos
• Kloroplastos Mitokondrias
• Lazkaos Tzatzyki
• Gorryngos Arrautzas
• Ikástolas Andejroña
• Satyrikos Aldiskarys
• Sipaios Kenobotis
• Kuandomenos Teloesperas
• Odolostes Barrukis
• Kostos Pasamelos
• Eskrotos Esferikos
• Errikos Tabernakis
• Guillerminas Antipersonas
• Kallos Tripakis
• Eskritos Euskerikos
• Tsiorisos Karathalos

Kontuz, ariketia adiktibua da eta (atzo hau gogoratu nebanetik, izen barrixak asmatzen hasi naiz eta nere burura datozen onomastika helenistiko ufalari ezin eutsitta nabil)...

• Maskarilias Hidroalkolikas
• Gitanas Folklorikas
• Azulejos Korreosos
• Ektoplasmas Beldurgarris
• Olympos Varapalos
• Garbigunes Pirolitikos
• Meteoros Frenopatikos
• Espermatozoides Sinkronikos
• Rastafaris Sifilitikos
• Kolokones Antologikos
• Aizcolaris Spitosos
• Karajaulas Exotikos
• Lendakaris Speleologos
• Ergonomos Katatonikos
• Txistularis Karakulos
• Arzobispos Pederastas
• Kalimotxos Vomitonas,
• Porkulos Svastikas
• Komemelos Koskabilos
• Eutanasios Kementerios
• Pantalones Kagados

STOP (edo zuek segi...)

Jode amama Adela, ez neban esango zure liburuen artian hain mandanga ona topauko nebanik! ;-) Honekin be, sorpresa oso ona hartu dot: liburuan egitturia maisuki diseñauta dago, erloju-enkaje oso landuakin. Irakortzen hastiakin batera ez nekan esperantza haundirik (gaixak, a priori, ez nau asko erakartzen: kristau eliza, korriente eta sekta moltzuak historian zihar izandako gorabeherak eta intrigak) baiña ezin uka, elkarte pribatu honek bere siniskeren gaiñian montau daben tinglaua hain haundixa dala, eze, historia kontuak maitte dogunok ezin dogula sahiestu une baten ez bada beste baten berakin topo egittia. Orduan, bueno: aurrera irakorketiakin.

Beste detalle pare bat be dagoz, zelan esangot, akatsak ez, baiña eusten gatxak dirazenak. Batetik, proba iniziatikuen kontu hori: inberosimil xamarra da elkarte sekretu batek halako azpiegiturak mantentzeko ahalmena eukitzia (aspirante bat sartzen dan bakotxian antortxa guztiak ixotuta, jatekua prest, sasixak iñaustuta...); baiña tira, abentura generuan konbentziñuak diralakuan, onartzeko diraz (liburua irakortzian, Indiana Jonesen peripeziak nahi barik datoz gogora). Gero, protagonistian familiako historixak azaltzen diran pasartia be... autoazalpenan errekurtso errezak pixkat kontrastia egitten dau, hain landuta dagon testu batian. Baiña, hónek detalliak kenduta, enparaua bikaina da. Oso ona. Hain zuzen, amaierako zatixan, beste desenlaze autoexplikatibo bat espero neban, ez nebalako uste halako montaje argumentala hain pajina gitxittan modu onian amaittuko zanik. Baiña ez: amaieria be ondo egitten dau, hari nagusixak ondo lotuta.

Gustau jatan beste gauza bat, nobela osuan zihar dagon umore klasia da. Protagonistian izaeria kontuan hartuta (Koro lagunak monja de piso esaten detsan hórretako bat da), bere fede mobida partikularrak, kongregaziñuan bizimodua, kontraesanak eta krisisa aurkezten dirazen modua... erakargarrixa da. Kristauen ikuspegittik egindako liburua izanda (bistan da liburuan egilliak “barrutik” ondo ezagutzen dabela mundu hori), jarrera kritiko eta umoretsua mantentzen dau; pasarte baten baiño gehixagotan gustora barre egin dot, horren kontura. Zentzu horretan, iñoiz ezagututako elementu batzuk gogoratu destaz: Fede, Fini, Kepa, Puri... kristauen maremagnum horren barruan mobitzen dan jentia, baiña pixkat disidentia eta interesgarrixa.

Beste gauza bat, idazliak ondo konpondutakua: munduan zihar bisittautako lekuetatik, batzuk (gehixenak) benetakuak diraz, eta beste batzuk ez (sasi-laberinto kilometriko hori nekez kokatu zeikian munduko benetako leku baten...). Baiña nahastia ondo gelditzen da, koherentia da, eta kaso gehixenetan protagonisten nundik norakuak jarraitzeko aukeria emoten dau (interneten lekuok ikusitta).

Billaketa bat egin eta gero, ikusten dot 2015ian idazliak jarraipen bat argitaratu dabela (El regreso del catón), “irakorlien etenbako eskarixengaittik”. Normala: liburuan hainbeste hari jarraipen barik gelditzen dira, eta euretako batzuk potenzial haundixakin: Siziliako familixa kontuak... Vaticanuan joko zikiñak... relikien faltsutasuna eta trafikua (Santa Elena, benetako “profesionala”)... Arrarua egitten jata zinera ondiok eruan ez izana; itxuraz, zine ekoizliak ez dira autoriakin konpontzen.