Kalamuatik Txargainera

Orain pare bat urte izango zen. Automobilean nindoan, eta atzean iloba biak neramatzan, orduan bost eta zazpi urte inguru zituzten. Jolasean zihoazen euren aulkitxoetan jarrita, gaztelania makarroniko batean, baina gaztelania hutsean. Asaldatu egin nintzen. Oso nekatuta egoteak ere lagunduko zidan; izan ere, egun osoan kanpoan bueltaka ibilita, leher eginda gentozen. Aztoramen horren erdian, errieta egiten hasi nintzaien: ea zertan zebiltzan, nolatan egiten zuten erdaraz, ea ez zekiten zenbat jendek egin zuen borrokan eurek euskaraz egiteko eskubidea izan zezaten, askok ez zutela izan euskaraz egiteko aukerarik… Hau dena zeharo suminduta, gidatzen nuen bitartean. Ume koitaduak isilik, izeko zoroa egokitu zitzaiela pentsatzen, ziurrenik. Jaitsi nuen tonua eta goxoago azaldu nizkien kontu batzuk, zergatik haserretzen ninduen hainbeste eurei erdaraz entzuteak, esate baterako. Orduan, zaharrenak jaurti zidan: “Leire, baina jendeak badaki hori? Irratian kontatu beharko zenuke! —orduan kolaborazio bat egiten nuen jakitun zegoen eta—.

Agian ez zen izan modu egokiena ezer kontatzeko. Beharbada, agiraka egitea ez zen bidea, baina euren harridura handiak adierazi zidan hizkuntzaren transmisioan ez ezik, hizkuntzaren historiaren transmisioan —errelatoan— ere egiten dugula kale, batez ere gure ume eta gazteekin. Herri eta familia batzuetan euskaraz egitea naturalena izanda, ez dute gatazkaren zantzurik, eta uste dut hori ere jakinaraztea beharrezkoa dela. Batez ere jakin dezaten euren burbuila horretatik kanpora errealitatea ezberdina dela, askoz gordinagoa eta gaitzagoa. Aurretiaz, gurekin egin zuten (kontatu ziguten eraztunaren zigorra, esate baterako), eta kontzientzia sortzeko balio izan zigun. Lehenengo mespretxuzko No te entiendo takarrak harritu ez ditzan ere komeniko litzateke errealitateaz jabetzea.

Edo futbol partidaren batean euskaraz egitea debekatzen dietenean, pasa den astean Idiazabal-Elgoibar partidako epaileak egin zuen bezala. Baliteke horrela hurrengoan jokalari guztiek planto egitea, eta gogoak ematen dien hizkuntzan berba egitea. Espaloitik ez jaistea, alegia.

Gertuko historiaren transmisioa ere egin behar dugu, zalantza barik, Euskaldunon Egunkaria indarrez itxi ziguteneko kontakizuna, adibidez. Aprobetxa dezagun asteartean hamabost urte bete direla bidegabekeria hartaz, gure txikiei adierazteko zer gertatu zen. Ez dugu nahi biktimatzat har gaitzaten, baina ezinbestekoa deritzot ondorengoei igarotakoaren lekukotasuna ematea. Horrela, nondik gatozen eta zein ibilbide izan dugun hobeto uler dezaten. Era berean, gaur eguneko egoera beste perspektiba batetik ikusiko dute. Eta, nola ez, etor litekeen hurrengo erasorako ere presta daitezen.

Izan ere, bolo-bolo dabil birzentralizazioa datorrela. Badabiltza esaten usain zaharreko politikari berriak administrazio publikoan lan egiteko ez dela derrigorrezkoa izango hizkuntza koofiziala jakitea. Berriro ere, hizkuntza minorizatuendako atzerakada eta egurra iragartzen dute.

Horregatik, gure ume eta gaztetxoei ez badiegu azaltzen zeintzuk diren gure sustrai eta bizipenak, zelan emango diote segida hizkuntzaren kateari?

Gipuzkoako Hitzan

Etorri hona, txotxó! Takian potian erabiltzen dodan esaldixa da, batez be umiekin. Natural-natural eta gustora esaten dot, pentsau barik, barru-barrutik urtetzen destalako txotxó horrek. Baiña konturatuta nago aspaldixan, botatzen dodanian arraro begiratu, eta batzuek barre egitten destela. Barre chocho aitzen dabelako; hau da, “alua, potxoliña” entenditzen dabe, gaztelaniaz entzutzen eta aitzen dabelako euskerako berbia.

Penia da gure jardun guztia erderiaren galbahittik pasau bihar hori. Gure belarrixak be euskeriandako erderen filtrua dakela esan gura dau honek! Zelan izan leike ez ezagutzia gure-guria dana? Txotxo oso berba korrientia da Mendebaldeko euskera askotan, baitta Eibarkuan be, begiratu bestela Lexikoian edota www.eibarko-euskara.eus-en! Mutikueri esateko erabiltzen da, txotxó, azken “o” horretan indarra jarritta, azentua emonda, ixa beti deitzeko, bokatibuan. Berba bizixa, argotekua, zihero erabilgarrixa.

Gero kejauko gara gure ume eta gaztiak euskera formala baiño ez dakixiela, euskera bizi eta afektibua falta jakuela. Forma hórrek erakusten ez badetsegu, zelan nahi dogu ikastia eta erabiltzia? Ezin! Kontua da guk geuk ezagutu eta erabili biharko genzukezela, ezta? Asko esan gaztetxuen euskeriaz, baiña geuria be gero eta gatzbako eta maskalagua izanda, zer gura dogu?

...eta kitto!-n

Goñiko udalekuan izan zen. Jaiki berri, nagiak ateratzeke, gosaldu barik nengoela, umetxo bat hurreratu eta “Leire, zer da kultura?”, bota zidan brastakoan. Halako atakan gutxitan jarri naute, baina gai izan nintzen zer edo zer esateko, erantzuna akorduan ez badaukat ere. Badakit azaldutakoarekin konforme geratu zela mutikoa. Ziur nago, ordea, adierazi niona ez zela azaldu nezakeen egokiena.

Kultura berbari nabil bueltak ematen azken boladan. Izan ere, aspaldion izan da hizpide. Batetik, Maialen Lujanbio eta Messi elkartu zireneko anekdota daukagu. Lau haizeetara zabaldu zen bosteko hura, baita titular bitxi eta lotsagorritzeko moduko batzuk ere: Messiri poesia euskaraz erakutsi zion emakumea, esate baterako. Argi laga ziguten kulturaren zabalkundea egin dadin futbola erabili behar dela, baina ez duela balio edozein partidak edo jokalarik, onenak baino ez omen dira egokiak horretarako. Espainiako hedabideek jaramonik egingo ote zioten Lujanbiori ohorezko sakea Reala-Eibar norgehiagokan izan balitz? Ez dut uste. Argi lagatzen digu anekdota horrek estatu, probintzia, herri honetan adierazpen kulturalari ematen zaion garrantzia.

Bestetik, nabarmendu gura nituzke azken boladan politikariei entzun eta irakurri dizkiedan adierazpenak. Esandako kontuek kulturaren gainean jarri dute fokua. Aitortu beharra dut horietako berba batzuek ikaragarri despistatu nautela. Batez ere, Denis Itxaso Gipuzkoako Foru Aldundiko Kultura diputatuaren hitzak izan dira krakatekoa eragin didatenak.

“Krakatekoa, zergatik?”, galdetuko du batek baino gehiagok. Itxasori entzun izan diot, birritan-edo, turismoa hitzarekin erantzuten kultura gaiez galdetu diotenean. Behin, Txillida-Leku zen gaia, eta bestea Balentziaga museoa. Bietan azpimarratu zuen turistak erakarriko zituztela museo horiek; behin ere ez, ostera, gipuzkoar eta euskaldunondako zein garrantzitsua izan zitekeen halako espazio bi izatea kulturaz disfrutatzeko. Harrigarria kultura diputatuaren ahotik halakorik entzutea, nahiz eta badakidan turismo diputatua ere badela. Kontua da bere karguan zeri ematen dion garrantzi handiagoa. Niri, behintzat, garbi laga zidan adierazpen horietan.

Bestalde, Ismael Manterolak orain hilabete BERRIAko artikulu batean kontatu zigun Urkulluk Gasteizko Artiumen egindako ekitaldia. Kritikatu egin zuen museo horretan propaganda egitera joan zirela, lehendakariak adierazi zuelako euskal kulturak eta arteak momentu goxoa bizi dutela. Manterolak hitzez hitz dio: “Nola azaldu esaldi hori gure inguruan egoera prekarizatu batean bizi diren ikasle ohiei? Orain dela 10 urte artearen bideari ekin ziotenei eta etsipenez beste zerbaiti heldu behar izan diotenei? Nola esan daiteke horrelakorik azken urteetan 0 euroko aurrekontuarekin lan egin duen museo batean? Nola esan daiteke horrelakorik artearentzat azpiegitura eta diru laguntza gutxien duen lurraldean?”.

Gure mentalitate industrial honetan, beharrezkoa ez den zerbait da kultura. Agian polita egiteko balio duena, dekoratiboa daukaguna, turistendako kontua. Apaingarri hutsa.

Azkenean, Kortatuk arrazoi izango du La cultura es tortura, no nos vamos a engañar esaten duenean (Kultura tortura da, ez gaitezen engaina). Tortura erdigunera ekarri nahi izanez gero, jakina!

Gipuzkoako Hitzan

Gipuzkoako herri ertain bateko enparantzan nago, herriko plazan, plaza nagusian. Ez dabil automobilik bertatik, oinezkoentzako gunea baita. Umeak jolasean ari dira. Zehaztapena egin behar dut: mutikoek dihardute futbolean plazaren erdian. Mutikoek. Baloia jaun eta jabe da, beraz.

Alboetan, tabernetako terrazak dauzkagu, eta azken boladan baino giro epelagoa denez gaurkoa, jendez beteta daude ia. Ertz batean bankuak daude, jesarlekuak, gaurkoan nahiko hutsik, igandea den arren.

Enparantza botereguneetako eraikinek (faktiko eta praktikoek) zedarritzen dute, hiru erpineko triangelua zirkulu zentripetu bihurtuz: eliza, udaletxea eta batzokia. Sorgin-gurpil infinitua kalean irudikatuta.

Plazan daude uso-pasea eta tontodromoa ere. Bertan azaltzen ez dena, ez da nor. Plazaratzen ez dena, ez da existitzen herrian, auzotegi periferikoetako bizilagunei gertatzen zaien bezala. Herriaren imajinarioan agertu ere ez dira egiten; eta agertzekotan, anekdota hutsa dira. Horregatik da zuria plaza; edo hobeto esanda, plazakideak dira zuriak.

Herriaren bihotza ei den leku honek argi adierazten digu hiribilduko hierarkia. Erdigunean mutiko futbolariak daude, dena okupatzen, pilotakada galdu baten mehatxuak mugatzen duelako euren espazio izugarria. Erdigunean daude, espazioa eskuratu dute. Ez, baimendu egin zaie plazaren zorua okupatzea, guraso eta zaintzaile axolagabeek onartu diete molesta ez dezaten.

Mutiko ez-futbolista eta neskatilak arkupeen barrunbeetan aterpetuta dabiltza, aldiz; euren jolas eta berbaldi ezkutuak babesteko asmoz, jakin badakitelako inoiz ez dutela erdigunea lortuko pilotaren erreinu despotikoan.

Terraza eta tabernetan umeen gurasoak daude, lasai eta patxadaz. Batzuk egon beharraz ere aspertuta badaudela esango nuke. Euren ondoan herriko señoraz osatutako korro eseriak, betiere, lehenengo ilaretan, ikusgarriagoak izan daitezen, okasiorako jantzita eta orraztuak. Era berean, señor gutxiago ikusten dira jesarrita terrazetan, euren jarrera zutikakoa baita. Bertikaltasuna praktikatzen dute aginpidea halakoa da-eta.

Bankuetan, ostera, zaharrak dauzkagu. Oso zaharrak, edota ezgaituak direnak, terrazetarako zaharregiak edo baldarregiak. Beste zirkulu batekoak dira horiek. Eta, zelan ez, euren zaintzaile atzerritarrak, betiere jarleku publiko horietako ertzetan jarrita, enparantzaren periferian ere hierarkiak agintzen duelako, jakina. Eserlekuetan, noizean behin andrazko zapidunak ere egoten dira, euren seme-alabak futbolean edo arkupeetan ibiltzen direlako, betiere eskolatik irten ostean. Baina gaur, igandea izanda, periferian geratzea tokatzen zaie, herrigunea asteburuetan ez delako eurendako. Jesarleku publikoetako okupatzaileek ez dute dirurik gastatu nahi, edo ezin dute. Hierarkia eta klasea gurutzatzen diren lekua dira bankuak.

Mundu oso bat da plaza, edozein herri txikitako enparantza izan litekeelako Euskal Herri osoa. Konplexutasuna agerian lagatzen duelako bizitzaren ordena honek. Ordena betierekoa.

Terrazan eta banku publikoetan eserita egoteak eragin dizkit burutazio hauek. Leku bietan jesarrita, ikuspegi ezberdinak izan ditut, elkarrengandik hogei metrora, plazaren erradiografia egiteko. Eta orain arte normalena egiten zaidana aztertzeko aukera izanda, emaitza argi bat izan dut: klasismo naturalizatua da plaza nagusia, herria ere halakoa delako.

Gipuzkoako Hitzan

2018ko lehenen artikulua da hau, eta zalantza eragin dit: “Urte berri on” opa beharko nizueke? Ala beranduegi da? Seguru nago Iban Zalduak gaizki iritziko liokeela oso-osorik Euskal Zutabegilearen Dekalogoa beteko nukeelako (alferrikako agurrei dagokionean). Baina, bestalde, noiz laga behar diogu urte berri ona desiratzeari? Noiz dauka iraungitze data zoriontzeak? Zer da hobea, astun izatea eta konplimenduz betetzea gure jarduna? ala siku, takar eta edukazio barik jokatzea? Ez da erraza erantzuten!

Berdin dio gazte edo zaharruno, idazle edo bertsolari: beti betetzen da Euskal Zutabegilearen Dekalogoa, (alferrikako) agurrei dagokienean.

— Iban Zaldua (@IbanZ) 2017(e)ko irailak 1

Abenduaren 31tik hamabi egun baino ez zaizkigu joan, eta dagoeneko ahaztuta dauzkagu Gabonetako otoruntzak eta arrandia. Era berean, denbora labur honetan, bidean galdu ditugu geure buruari egindako promesak. Aste bira ez gara iritsi, eta emandako berba jan dugu. Bai, konfirmatuta, planari huts egiteak adierazten digu ofizialki zoriontze iraungipen-datara ailegatu garela!

Bidean galdutako hitzemate hauek zerikusia dute perfekzioarekin, eta beharbada horregatik alboratzen ditugu hain agudo. Badirudi zerbait berria hastean ―oraingo honetan, urtea― xeheki aztertzen dugula zelakoak garen, eta zertan egiten dugun kale. Eta jomuga perfektua izatea denez ―benetan ezinezkoa, zorionez―, helburu gaitzak jartzen dizkiogu geure buruari: erretzeari laga, kirola egin, txokolate gutxiago jan, ingelesa ikasi, ordenatuagoa izan, urruneko lagunei sarriago deitu, pazientzia handiagoa izan familiarekin… Hau da, gure akatsak deuseztatu, eta bertutez blaitu. Laburbilduta, eredu eta modelo (adiera bietan) bihurtu. Oso errealista guztia, horratio!

Urtarrilaren batean zein ikasturte hasieran egin litezke asmo on hauek. Irakaskuntzarekin lotuta bizi garenoi urtea irailean hasten zaigu, eta normalean, orduan planifikatzen dugu guztia, eta orduan egiten dugu gure asmo onen zerrenda. Adibidez, ikasle sasoian, beti agintzen nion neure buruari egunero ikasiko nuela, pixka bat baino ez bazen ere. Jakina, asmoa ez zen sanmigeletara iristen...

Ikasle-denboran legez, esan dut goraxeago abandonatuta laga ditugula bazter baten intentzio horiek. Ia beti Erregenak pasatu ostean martxan jartzekoak izaten dira egitasmo dontsuok; hala ere, urtarrilaren 7rako ahanzturaren kutxan gordeak edukitzen ditugu.

Gutunak idaztea ere izaten da izaten dugun ideiatako bat. Eta badakigu euskaldunok gutunak eskribitzen ditugunean, kartzeletara bidaltzeko direla, zoritxarrez. Espetxeak benetako ahanzturaren kutxak direla badakigulako. Horregatik eskutitzak, horregatik manifestazioak, presoak ahantz ez dakizkigun. Zurian beltz eginda, akorduan izan ditzagun, eta eurekin gogoratzen garela jakin dezaten.

Hori dela eta, badugu milaka pertsonak urteberrirako eginkizun on bat, urtero-urtero egin behar izaten duguna azkena izateko helburuarekin. Presoak etxera ekartzeko premia, alegia. Xede hori buruan, bihar gutako askok Bilboko kaleak beteko ditugu iaz eta aurrekoetan legez, 2018rako gogo sendoa aldarrikatzeko: elkarrekin aurrera egiteko prest gaudela.

Espero dezagun intentzio on hori gauzatzea, inork abandonatu ez dezala, Gabon zaharrean egindakoak bezalaxe. Azkenekoa izan dadin, eta urteroko asmo on ahaztua berriro ez izateko.

 Gipuzkoako Hitzan

Gabon aurretxuan hil zan Imanoltxu, Imanol Trebiño Barruetabeña. Halan deitzen gentsan eibartarron zerrendan, ez dakit zergaittik, txikixa ez zan-eta!

Bertan ezagutu neban Imanol. Kaletik be ezaguna egitten jatan, baina gure posta zerrendan eta afarixetan egin genduan benetako ezaupidia. Sarrittan, eztabaida hutsian, kontrako pentsamenduakin, baiña beti ondo. Izan be, Imanoltxu benetako zirikatzaillia zan, eta akulua ziztatzen zeban jakiñeko tokixan. Iñoiz ez zan jakitzen nundik urtengo zeban, botatako haxe nundik nora zetorkixon, begirada diferentia eskintzen zetselako gaixeri. Horrek beti harrittuta lagatzen ninduan, zelako bueltia emoten zetsan danari. Era berian, batzuetan desesperau be egitten nintzan berakin, nik botatakua azaltzeko edo errepikatu eragitzen zestalako! Baiña hori be bazan bere enkatua.

Horregaittik deitzen gentsan Imanoltxu, oin jakin dot: bere xaxatze horretan desesperau arte jardutzen bazeban be, beti goxo eta modu onez hartzen zittualako gure arramuskadak. Nik, behintzat, hala imajinatzen dot bera pantailla atzian, irribarre erdi batekin gure berbaldixak irakorri, eta nun zirikatu pentsatzen.

Igarri dogu bere faltia azken urtiotan, eta hala segiduko dogu, beti egongo dalako zibereibartarron bihotzian, kariño handixa gentsan-eta! Adixorik ez, Imanol!

Famelixa eta laguneri besarkada bat!

Abenduaren bostean 41 urte bete ziren Jose Angel Iribar eta Iñaxio Kortabarriak Atotxa futbol zelai zaharrean ikurrina atera zutela. Euren atzean Reala eta Athletic talde biak zihoazen, derbia jokatu behar zutelako. Orduan euskal bandera ilegala zen Euskal Herri kontinentalean, urtarrilaren 18an legeztatu zuten-eta.

Ekintza historiko hori gaurko perspektibatik ikusita, beharbada, gertaera txikia eta garrantzi bakoa begitanduko zaigu, normalitate baten barruan. Baina orduan kartzelaratzea ere ekar zezakeen ikurrina agerian ateratzeak.

Kontua da gaur egunean ikurrina elementu ia kitsch bat bihurtu zaigula, folklorekeriaren ikur nagusia, turistendako apaingarri hutsala, zentzua ere galdu duena. Ezin dugu ahaztu Euskal Herri kontinentalean, Iparraldean, alegia, souvenir denden dekorazio nagusia dela, “autentikoaren” zigilua frantses ederrean. Inori ahaztu zaio uda honetan Larrun tontorrean egindako argazkia, non modelo bat agertzen zen ikurrina mordo batekin egindako goi mailako soinekoa jantzita? Niri neuri ez, behintzat!

Askotan esaten dudan moduan gurutzebidun bandera nahiko baztertuta dugu. Ez dakit zergatik zehazki, baina hala da. Polemikak ere baditu: ea berak izan behar duen euskaldunon sinbolo ala Nafarroako banderak; instituzionalizatu egin dela; alderdi bati lotuegia dagoela… Dena oso euskalduna, ados ezin jartzea, lortutako zerbaiti muzin egitea. Enfin!

Demodé dago ikurrina. Baina aitatu lez, derbiaren sasoian debekatuta zegoen, eta horregatik izugarrizko sona izan zuen ekintza hark. Koadernoak ere egin zituzten, barren! Nik izan nuen bat, asko maite nuena. Koadernoa amaitutakoan, tapa erauzi eta beste korrienteago bati grapatu nion, kontserbatzearren. Ederra txapuza, baina ez nuen bota nahi. Berrerabiltzearen ajeak.

Euskadi Irratiko erreportaje batek ekarri dit hau guztiau akordura. Hilaren bostean emititu zuten, efemeridearen egunean, alegia. Salva Iriartek eta Iribarrek kontatu zituzten nondik norakoak. Lehenak lortu eta eman zuen ikurrina Atotxara. Bigarrenak zelaira atera Kortabarriarekin.

(0:42:30-tik aurrera)

Iriarteren arabera, ez zen batere erraza izan dena lotzea. Lehendabizi, ikurrina bat lortu behar zuen. Ondoren, Donostiara eroan eta Atotxan sartu. Bidean kontrola ere izan zuen! Abentura hutsa!

Ordura arte pentsatu barik nengoen non lortzen zituzten ikurrinak. Sekula planteatu barik gure aitak Artzain Onaren kanpandorrean jarritakoa nondik eskuratu zuen. Balentria handia zen ateratzea eta eskegitzea. Baina bazuen oihartzuna. Jostunen lan ausarta, ostera, beti ezkutuan.

Zelan otuko zitzaidan halakorik? Legalizatu ostean oihal dendetan saltzen zituzten-eta! Ikurrina pila bat jarraian. Metroak eta metroak biribilkietan batuta. Bat eskatu, eta dendariak moztu biribilkitik bat. Gainera, orain, bakarka denda txinatarretan ere saltzen dituzte, barren! Nola planteatu nondik irteten ziren?

Beraz, Iriarte andre horrek josi zuen Atotxako bandera ilegala. Gure Mariana Pineda partikularra; Granadakoak ez bezala, errepresiorik jaso ez zuena, zorionez. Zenbat Mariñe Piñueta ote dago gure artean ahanzturan murgilduta? Ikurrin-jostun horiek, askatasunaren ikurrinak egiten zituztenak, emakumeak zirela esango nuke, zalantza barik.

Garcia Lorcak antzerki lan oso bat eskaini zion Mariana Pinedari, kaleak ere badauzka. Guk ez diegu gureei omenaldi xumerik ere egingo?

Gipuzkoako Hitzan

Artikulu hau igande arratsaldez nabil idazten, bertsolari finala jokatzen ari den bitartean. Aretoa lepo beteta dago. 14000 bertsozale baino gehiago elkartu dira Barakaldoko BECen, Bertsolari Exhibition Centerren. Hizpide askorako ematen du pabilioi horretan lau urtean behin ikusten denak. Energia mordo bat leku txiki baten kontzentratuta erakusten digu. Publikoak gozatu bitartean, euren mugimenduek adierazten dute dena: olatuak, irribarreak, txaloak, txistuak… Gorputz bat balitz bezala, batera dabilen jende-oldea, emozioaren eremuan.

Bertsozale izan barik ere hori guztiori onartzen diot txapelketari, eta batik bat, finalari. Afiziorik ez dugunoi ere eman digulako zeresana azken bolada honetan. Eta handia, gainera.

Baina, oinarrian, BECekoa euskaraz bizi den, edo bizi nahi duen, herri baten erakustokia da. Utopia baten sinboloa dela ere esango nuke. Era berean, txakur-amets bat ere bada, kimera hutsa, Bizkaia Arenako jendetza hori ez delako herri euskaldun guztia, eta lau urtean behin baino ez delako sortzen giro hori adierazpide kultural baten inguruan.

Agian, badugu beste adierazpide kultural bat ere urtero-urtero jende-andana batzen duena abenduan: Durangoko azoka. Esango didazue ez dela konparagarria; bertara joandako guztiak ez direla euskal hiztunak; kulturaz gozatzera baino, kultura kontsumitzera joaten direla azokazaleak, edo postuen artean paseatzera. Konforme, ezin dira konparatu, baina badauzkate amankomunean zenbait kontu. Esate baterako, Landakogunean elkartzen diren milaka pertsonek gure kultura zer edo zer badela sinestarazten digutela, euskaraz bizi litekeela, eta bagarela nor urtean behin, gutxienez. Hori ere badelako Durangokoa.

Biek ala biek jendea mugitzen dute, emozionatu eta sumindu. Fobiak eta filiak eragiten dituzte. Lausenguka jarduteko parada, gaizki esaka ibiltzeko aukera ere ematen digute. Kritika zorrotzak sortzen dituzte batak zein besteak euskal intelligentsiaren artean… Baina zer izango litzateke Euskal Herria horrelakorik izango ez bagenu? Haserrealdirik eta ezinikusirik sortuko ez balitz? Askoz ere aspergarriagoa, duda gabe.

Era berean, honek guztionek iradokitzen digu hegemonikoak ere izan gintezkeela, kultura “normala” ―norbaitek normalitatea zer den azalduko baligu, ederra mesedea egingo ligukeena!― dugula sinestarazi. Eta gu geu adoretu ere egiten gaitu, posible delakoan lortzea gure helburua.

Eta, zergatik ez esan gaizto eta prosaikoago jarrita, BECekoak balio izan digu luze edo labur igande oso baten etb1-i begira egoteko. Domeka bat kirol barik euskarazko telebista publiko bakarrean! Hori ere harrigarria, gogoangarria, nahiz eta batzuek kexak entzun ditugun ordu gehiegitxo ere bazirelako! Inoiz ezin ase denon gustuak!

Benetan kezkatzen nauena, baina, beste kontu bat da. Ekitaldi horietan bietan metatzen den energia eta indar horiek non geratzen diren, nora doazen, zer bihurtzen diren. Parte-hartzaile bakoitzaren barruan geratzen da zati ñimiño bat? Ilusio bat eroango ote dute euren bihotzetan etxera? Edo fisikako legeek diotenaren kontra, energia hori galdu egiten da? Egunen joan-etorrian urardotu? Egunerokotasunean xahutu?

Energia eta indarra ez ezik, kezka eta buruhausteak ere eragin dizkigu txapelketak. Ez berriak, baina bai areagotuak. Kristalezko sabaia, esaterako. Piramide itxura du emakumeen partaidetzaren grafikoak. Itxuraldatzeko premia gorria du, bertsolaritzan zein bizitza korrientean.

Amaitu da finala. Maialen Lujanbio da irabazlea.